Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde 1955

[p. 541]

Dr. Ernest Claes gehuldigd ter gelegenheid van zijn 70^e verjaardag
Toespraak door de heer Lode Baekelmans
Lid der Academie.

Het is een traditie in de Academie de zeventigste verjaardag van de leden te herdenken. Mij werd opgedragen u toe te spreken...

Op uw verjaardag, op 24 october, zal ik u in de radio voor het Vlaams publiek mogen huldigen. Wat ik dan zeggen zal, moge nu hier voor het eerst worden gelezen.

Geboren te Zichem, collegestudent te Herentals, student te Leuven, was de jonge filoloog bezeten door de schrijflust. Onlangs bekende hij niet te weten wanneer hij er mee begonnen was, - met vertellen en schrijven, maar de ‘pijnlijke vreugde’, zoals hij het noemt, heeft hem niet meer losgelaten.

Claes is onze meest gelezen en populairste Vlaamse schrijver. Is niet populair wie wil! De mens moet immers zijn lot dragen. En dan wordt het u nog een voortdurend verwijt... Men kan dan, als troost, maar de meest tegenstrijdige beoordelingen herlezen. Het zal niet baten wat ge verder nog schrijven zult, Nest Claes, het zal gekruid zijn met uw eigen geest en zin. Want een schrijver is een onverbeterlijk kind, dat wel serieus knikt wanneer men van ‘more brains’ spreekt, maar heimelijk weet het, dat het toch de roep van zijn hart moet volgen en doordringen moet tot het gemoed der mensen. De getuigenis, in ‘Jeugd’, voor Hendrik Conscience afgelegd, is een heldere verklaring van schrijvers verhouding tot zijn publiek: Aan de eenvoudigen en stillen een beetje warme levensvreugd brengen,... in de schemerdonkere hutten de zon doen doordringen.

Het groot publiek bereiken is maar weinigen gegeven, een zaak van aanleg en intuïtie en... toeval.

Toen Emmanuel de Bom, voor de Vlaamse Bibliotheek, afdeling van de Wereldbibliotheek, zijn keus op ‘De Witte’ liet vallen, wist hij noch de uitgever, dat de Witte geroepen was om het ver te brengen in de wereld. Reeds zeven en zeventig maal herdrukt, steeds geprezen door de honderdduizenden kopers, stukgelezen

[p. 542]

in de bibliotheken, verslonden door talloze gezinnen in Noord en Zuid en over de grenzen. August Vermeylen noemde de reden van deze bijval. ‘De Witte’, schreef hij, in ‘De Vlaamsche Letteren van Gezelle tot Heden’, (1938), ‘een type dat gemakkelijk de genegenheid van de lezers wint, want in ieder mensch door sociale banden in toom gehouden, schuilt er ten slotte zulk een kwajongen’.

Ja, ‘De Witte’ is voor Claes een uitzonderlijk succes geworden en soms wellicht ook een kleine bron van ergernis. Hij was een onverdroten verteller maar moest ervaren, dat zijn werk, hoe gewaardeerd ook, steeds in de schaduw stond van zijn snaakse Witte.

Het is het lot van de schrijver die een hoge worp op zijn aktief boekt; zoals het zijn lot is te berusten in het soms erg foutief oordeel van een paar critici die men blijt napraten.

Claes heeft immers heel wat meer geschreven, dat voor ‘De Witte’ niet moet onderdoen.

In tal van novellen en korte verhalen heeft hij mensen geconterfeit en hun ziel gepeild. Hij is een voortreffelijk verteller, met diep-menselijke aanvoeling. Zijn geboortestreek levert hem landschap en personages. Alles wat hij schrijft heeft een eigen sfeer, een persoonlijk karakter. Zohaast men europese geest en ‘more brains’ begon te eisen, werd Claes als heimatverteller gedoodverfd. Het heette, dat hij geen romanschrijver was, evenmin als Streuvels!

Was ook Cyriel Buysse niet in de eerste plaats een heimatverteller? En Thomas Hardy, om één enkele grote Engelsman te noemen. Niet het milieu, het decor, maar de menselijke inslag is beslissend voor de internationale belangstelling.

Tjechow is, eerst en vooral, een Rus zoals Claes een Vlaming is. En de Rus wordt, evenals de Vlaming, in het buitenland gewaardeerd juist om de eigen sfeer en de eigen kijk op de eigen mensen.

Claes bezit grote hoedanigheden. Hij is mild voor Gods schepselen en zijn humor en sarcasme zijn niet te versmaden kwaliteiten voor een verteller.

Vertellen is een nobele kunst. Waar literatuur haar glans verliest, heeft de vertelkunst nog een kans. Bij de massa vindt de vertelkunst steeds weerklank, ontroert, brengt een beetje levensvreugde en afleiding tot de eenvoudigen en eenzamen.

Wanneer eens het succes van ‘De Witte’, ‘Charelke Dop’,

[p. 543]

Pastoor Campers zaliger, en menig ander boek zal getaand zijn, dan zal het gebeuren, dat kleine vertellingen zoals ‘Clementine’, ‘Floere het Fluwijn’, ‘Jeroom en Benzamien’ een beurt krijgen en ze zullen Claes nog een plaats verzekeren onder de Vlaamse schrijvers die ook in het buitenland onze literatuur waardevol blijven vertegenwoordigen.

In de eerste plaats voor onze directe lezerskring schrijven, heeft Georges Eekhoud, lang geleden, de Vlaamse letterkundigen als waarschuwende raad en als plicht voorgeschreven.

Alleen de verteller, die zijn bronnen vindt in het leven van het eigen volk, kan het gemoed van volksgenoot en vreemdeling blijven treffen.

Ernest Claes is een begenadigd verteller. Zijn dorp, zijn jeugd, zijn oorlogse- en naoorlogse ervaringen, zijn reizen hebben hem geïnspireerd. Een mensenleven lang woont hij nu te Brussel, maar slechts Jeroom en Benzamien heeft hij er gevonden. Dozijnen boeken schonk hij ons en men noemt hem een volksschrijver, wat evenwel niet pejoratief dient aanvaard te worden. Het is immers ook geen smaad van iemand te getuigen, dat hij een hermetisch dichter is. De dichter en de verteller hebben elk hun eigen publiek. Voor beiden is er plaats onder de zon.

Ernest Claes zeventig. Lof en blaam vielen ook hem ten deel. Hij heeft alles leren aanvaarden; het greintje nodige wijsheid siert zijn leeftijd. In ‘Pastoor Campens’ schreef Claes lang geleden: Ja, de wereld staat niet stil, de boomen worden wel iederen voortijd opnieuw groen, maar de mensen niet, en 't een gezeid lijk 't ander, oud worden is maar triestig.

En om alle zeventigjarigen tot lering en stichting te dienen heeft Dr. van Eeghem er eens argeloos Jacob van Maerlant bij te pas gebracht...

Sine crachte die tebreken
In allen dinghen, sonder in spreken

Maar een troost voor u Ernest Claes:

Duizenden denken aan u dankbaar en met vertedering. Dat is het allerschoonste dat u te beurt mocht vallen. En dat ge zo populair zijt, kunt gij toch niet verhelpen.

Ik ben gelukkig u namens de collegas te mogen feliciteren.