Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde 1953

(1953)– [tijdschrift] Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde– rechtenstatus

Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende



[pagina 593]
Een verloren Vastenspel van Sinnen uit de XVIde eeuw Uitgegeven door Prof. Dr. C.G.N. de Vooys buitenlands erelid der Academie Met aantekeningen van Dr. J.J. Mak
[pagina 595]
Inleiding In het laatste Jaarboek van De Fonteine vestigde ik de aandacht op een rederijkersspel: Een vastenspel van sinnen hoe smenschen gheest van tvleesch, die werlt en die duvel verleyt word, in het midden van de zestiende eeuw, samengesteld voor de Antwerpse Kamer De Olyftack, door een dichter die zich ‘Clodius presbiter’ noemt, en als zinspreuk Kǔelen raet gebruikt. Omtrent zijn leven en werken is bijna niets bekend. Alleen komt de spreuk Coellen raedt - gelijk Dr Van Elslander opmerkte - ook voor in de verzamelbundel van Enghelbrecht van der Donckt (E. Soens: Onuitgegeven gedichten van Anna Bijns in Leuvense Bijdragen IV, 1900, blz. 318). Dit spel werd door Dr G. Kalff aangetroffen in een Brussels handschrift en door hem besproken in zijn Geschiedenis der Nederlandsche Letterkunde in de zestiende eeuw (1889) I, 249-250, maar hij achtte het zo onbeduidend, wegens ‘onzuivere taal en gebrekkige stijl’, dat hij het in zijn grote litteratuur-geschiedenis niet opnieuw ter sprake bracht. Waarschijnlijk onder invloed van dit ongunstige oordeel hebben ook de latere geschiedschrijvers, J. te Winkel, Worp, Van Mierlo, het spel onvermeld gelaten. Ook W. van Eeghem, die hetzelfde Brusselse handschrift ten grondslag legde aan zijn uitgave van een spel van Cassiere, maakte wel een afschrift van het daaraan voorafgaande vastenspel, maar gaf daarvan geen besprekingGa naar voetnoot(1). Sedert is het Brusselse handschrift vernietigd door de brand van de Universiteitsbibliotheek te Leuven in 1940, maar het werk van Clodius was tevoren reeds nauwkeurig afgeschreven door Dr P. Leendertz, die in de onuitgegeven rederijkersgeschriften levendig belangstelde. Of zijn afschrift, dat nu in de Amsterdamse Universiteitsbibliotheek bewaard wordt, voor een afzonderlijke uitgave bestemd was, valt niet uit te maken. Dat het voor dit doel een betrouwbare grondslag levert, bleek mij bij nader onderzoek. Dr Leendertz is met grote zorg te werk gegaan: slechts op enkele plaatsen twijfelt men aan de juiste lezing,
[pagina 596]
maar dat kunnen evengoed onnauwkeurigheden zijn in zijn afschrift als fouten van een zestiende-eeuwse copiïst. Intussen is nog gebleken, dat het afschrift van Leendertz niet het enige is. Juist vóór de brand was een afschrift voltooid door een Leuvens student, Frans Vanwijngaarden, dat dus ter controle, diensten kan bewijzen. Het komt mij voor, dat deze tekst stellig een uitgave verdient. Niet omdat onze letterkunde met een meesterwerk verrijkt wordt, maar omdat zowel inhoud als taalgebruik in veel opzichten merkwaardig zijn. In het bovengenoemde artikel heb ik de inhoud in hoofdzaak meegedeeld. Dr J.J. Mak merkte op dat het thema, in dit vastenspel bewerkt, uitvoerig en opzettelijk behandeld is in Le roman des trois ennemis de l'hommeGa naar voetnoot(1). Merkwaardig is ook de uitvoerige beschrijving van de ‘tooch’ om de regie van dergelijke opvoeringen te leren kennen. Van belang is ook dat onze kennis van de rederijkerstechniek in hun taalgebruik door dit spel vermeerderd wordt. Wat Kalff ergerde als ‘onzuiverheid’ van taal, was juist wat het toenmalige publiek op prijs stelde: de virtuositeit om door overvloed van welluidend klinkende vreemde of vernuftig gevormde woorden over verrassende rijmvoorraden te beschikken. Deze pronk ontaardt in een soort sport, en Clodius heeft het daarin verder gebracht dan onze moderne smaak gedoogt. Men zou zich echter vergissen als men onderstelt dat hij doorlopend dergelijke stijl toepast: waar de ‘sinnekens’ aan het woord komen, hoort men vaak de ruwe, onvervalste, humoristische volkstaal, die Clodius ook blijkt te waarderen. Dit alles maakt de onmisbare taalkundige toelichting van de tekst verre van gemakkelijk. Dat was voor mij aanvankelijk een belemmering bij de voorgenomen uitgave. Op verscheiden plaatsen moest ik een vraagteken laten staan, omdat alle woordenboeken mij in de steek lieten, of waar de bedoeling, de zinspeling slechts gegist kon worden. Dit bezwaar werd grotendeels weggenomen, toen ik de medewerking verwierf van Dr J.J. Mak. Zijn ervaring en belezenheid op dit gebied, gepaard met kritische zin, stelden hem in staat menige lastige plaats te verklaren, al moest ook hij
[pagina 597]
zich vaak met een gissing tevreden stellen, of een plaats onverklaard laten. In elk geval leveren zijn aantekeningen een welkome bijdrage tot onze kennis van de zestiende-eeuwse rederijkerstaal. Bij het vaststellen van de tekst heb ik de twee beschikbare afschriften vergeleken. Prof. E. Rombauts was zo vriendelijk voor dat doel het Leuvense afschrift tot onze beschikking te stellen. De verschillen zijn vrij talrijk, maar betreffen voor het grootste deel de spelling (g × gh, k × ck, u × uy, ij × y), waarbij het moeilijk uit te maken is, wat in het origineel gestaan heeft. Een vermelding van al deze spellingvarianten leek mij overbodig. Waar Leendertz de schrijfwijze ǔ en de bekende afkorting ē (= en) nauwkeurig uit zijn voorbeeld overnam, heb ik die gehandhaafd. Enkele belangrijker verschillen meende ik te moeten verantwoorden in voetnoten. Tussen de twee lezingen van U (Vanwijngaerden) en L (Leendertz) deed ik een keuze: de waarschijnlijkste nam ik in de tekst op, de andere, soms blijkbaar onjuist, soms minder aannemelijk, liet ik meestal onvermeld. Van tekstemendaties heb ik mij onthouden. Ook aan de verklarende aantekeningen, door Dr J.J. Mak verzorgd, is de medewerking van Prof. Rombauts ten goede gekomen, doordat hij Dr. Mak in staat stelde afwijkende opvatting van lastige plaatsen te overwegen. Utrecht, Januari 1953. C.G.N. de Vooys.

[pagina 599]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten
Een vasten spel van sinnē hǔe smenschen gheest van tvleesch, die werlt en die duvel verleyt word met twee verthooningen lanck 933 reghelen Clodius presbiter fecit
[pagina 600]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten Personagens { Een man half duvel half bedect Personagens { tvleesch ghecleet ǔpt huers Personagens { werrelt een mans personage chierlijck Personagens { smenschen gheest Personagens { De liefde Gods Personagens { vreese van plaeghen Walghe van sonden sijn seven pillekens Snelle beteringhe is een confortatijf conserve syroope ofte ander confijt De tittel voor deen tooch Confidite ego vici mundum
[pagina 601]
Duvel Rijst u ghevaerken en kijct eens uyte aerdighe spruyte ‖ springt uyt die muyte laet sien u snuyte ‖ en vordert mijn beiach Een vrouwe ghenaemt tvleesch ha compeerken van bruynen virtuyte 5 wien ick beguyte ‖ met mijn conduyte ick altijt ontsluyte ‖ tuwarts wat ick vermach wa compeerken u sy een gheluckich dach vry sonder gheclach ‖ met drie neghen iaerkens Duvel Danck hebt de liefste van alle ghevaerkens 10 ǔp hooghe outaerkens ‖ weerdich imagekē seker ghy sijt een lieflijck personagekē want u corageken / mënich hert pijnlijck ‖ pletst vleesch Compeerken ick weet wel dat ghy fijnlijck ‖ fletst en fenijnlijck ‖ quetst ‖ daer ghy ravot ‖ hout Duvel 15 Ick hoore wel dat ghy scamperlijck sot ‖ cout maer al u spot ‖ stout ‖ mǔet my believē
[pagina 602]
want u regnacie vol alder grievē en sou men niet brieven ‖ in homerus bǔeckē ke en laet ons elck anderē niet sǔeckē 20 in allen hǔecken ‖ sijn wy de bekentste vleesch gy sijt een rabby Duvel en ghy de ientste als dexcellentste ‖ om archs berǔeren vlees Ghy weet catten quaet Duvel Ghy kond staen lǔeren als een hoot vrouwe / met lacke vǔerē 25 de netten en snǔeren ‖ met listighe tǔeren aen clercken en bǔeren ‖ hǔe sijt verswǔeren of tcruyne schǔeren ‖ vastelijck kond hechtē tvleesch Ghy sijt de duvel Duvel En ghy tvleesch / wiens bevlechten dǔet buyten rechten ‖ meesters en knechten
[pagina 603]
30 doctooren en slechten ‖ deerlijck bevechten do^er tstrangelijck plechten ‖ en iǎmerlijck tro^eren tvleesch dats waer schoon tooch der helscher figo^eren vol van dolo^eren ‖ en grāmer ranco^eren elck mǔets besoeren ‖ gheen ander rumo^eren 35 Dan drueve erro^eren ‖ brengt al u voortstel Duvel Ke dat ghecty ghevaerken tvleesch tblijct aen twoort ‖ wel want u repoort ‖ fel ‖ is ghetuyghe van dien Duvel Nu gheeft my die hand eens ghevaerken laet sien ghy sijt aen wien ‖ ick mynen tant ‖ sperre tvleesch 40 Ghy sijt der zielen doot
[pagina 604]
Duvel Gheeft my die hant ‖ erre daer ick iet derre ‖ daer weet ghy ooc den keer ‖ vast nu ghevaerken ick bids u van dien niet meer ‖ tast is deene fij dander ick cack dat kent ‖ ghy maer een alten grooten hinder dat schent ‖ my 45 dus coom ick omtrent ‖ dij ‖ als meestresse ‖ wijs gheevende souvereyne princesse ‖ prijs en bidde wild vrolijck up mynen heesch ‖ streckē tvleesch hoort doch de duvel coomt hier tvleesch ‖ weckē helpe lancken hǔe wort hier de pot ghebromt 50 kijckt ou ghevaerken besiet wie dat ghinder comt de beste haene de in die renne ‖ staet ke ghegruet sijt / mids dat ick u kenne ‖ maet therte van binnen blijde verhooch ‖ ick en tuwaerts pooch ‖ ick Een mans personage chierlijck ghecleet ghenaemt de werlt Niet veele en dooch ‖ ick 55 onser drier do^echt is onweert een stroykē
[pagina 605]
Duvel helpe siet hier een uytgheleesen troykē een inckel hoyken ‖ en is so onghewichtich dits tvleesch / dats de werlt onghestichtich en ick de duvel tsaemen onbescaemst 60 een twee drie / gǔe persoonen maer infaemst boven apostaeten scaeckers ofte dievē werlt segt my swagher wats u believen Dat ghy my wect ende hier hiet coomen duvel wil ick u ontdecken myn stout beroomen 65 als ick smenschen gheest wel imagineere ick mercke en ick considereere Dat onse regnacie mǔet corts faelgieren ten sy dat wy tsaemen den treyn bestieren naer onsen grey / ofte tis al verlooren que paers tvleesch
[pagina 606]
70 hǔe so ghevaerken? duvel en weet ghy niet deesen tijt siaers dat smenschen gheest is meest gheneeghen tot berouwe van sijn sonden misdreeghen om beteren voortaen een pleghere dus ist noot dat wy onsen leghere 75 schicken en leggen tot onsen confoorte elck dǔe neerstelijck naer sijn behoorte wy sullen smenschen gheest wel omkeeren werrelt berouwen tvleesch beteren duvel wil hy nu useeren smenschen gheest is alsoo vast bedacht werrelt 80 swagher daer sal ghebreecken mijn macht can ict niet beletten / my saen verwijtet smenschen gheest beteren? tvleesch en my so spijtet dat ghy ons dies hebt mueten adverteeren
[pagina 607]
want ick pleech hem te connen corrūpeeren 85 ia sonder veel tǔeduens van u beeden compeerken laet my die saecke eerst beleeden ick vaerder omtrent als de luchtighe ‖ meese meent ghy dat ick als de onduchtighe ‖ vreese verlaetende mijn cueren? werrelt Ghij sijt een cluchtighe ‖ gheese 90 men vind warachtich gheen leeper baessinne vleesch Ick sal hem die foncke gaen blaesen inne tcaprǔenken vullende met beco^eringhe so dat hij doer tsvleesch wervelo^eringhe subytelijck valle van temptacijs spectionem 95 do^er credo, in carnis resurrectionem hij en sal weeten waer heenen loopen werrelt In sint joris vissop sal ick hem doopen
[pagina 608]
eest dat ick ghebruycke de balo^ere ‖ weecke en valschelijck nae mijn nato^ere ‖ spreecke 100 gheen gheveynsder dinck dan swerlts ghelaet duvel par ma foy ick ben een wijs advocaet mijn tonge is selden facondeloos smenschen gheest en mach niet sijn sondeloos sijn wercken pondeloos ‖ maeck ick grondeloos 105 sijn leeven stondeloos ‖ mach therte mondeloos ydel en vondeloos ‖ niet v'staen do^er mijn listicheit want mijn subtyle pedagogisticheit can tvleesch verwecken tot wellusten tot weerltlijcke vro^echden vol onrusten 110 al waert in een wǔeste heremijtage tvleesch en de werrelt bedrijven rage do^er sduvels werck de alomme te neste ‖ is De hoop is seer quaet daer hij de beste ‖ is PAUSA smenschen gheest een man int wit ghecleet als een engel sonder vlo^eghels met een bǔeck in die hand
[pagina 609]
hǔe wel gherust ende hǔe vreedsamelijck 115 es mij de gheest nu maer voortijts infaemelijck en seere blaemelijck ‖ die ick nu castije met spaericheit van spijse betaemelijck de my versterven dǔet bequamelijck in sonden scamelijck ‖ verdroncken als prije 120 kennisse mijns selfs heeft die heerscappije van ouden tije ‖ en lange verdreeven nu stel ick consciencie int vrije de my was de scaedelijcste partije vol van envije ‖ en bitters sneeven 125 hey niet vo^er een gherusthertich leeven dwelck my begeeven ‖ dǔet misdadich leet een gherust gheest staet chierlijck gheschreevē int bǔeck des leevens den santen beneeven noyt uyt ghewreeven ‖ by scriftuerlijck bescheet 130 dwelck ick hier hebbe prompt en ghereet ick leese ick weet ‖ Gods woort sulck te sijne mijn vleesch wijlen dootsondich dwelck mij speet mij therte knaegde en beet ‖ als der plaeghen pijne maer gherusticheit verdrijft nu druck ten fijne 135 alsulcken ruijne ‖ maect mij nu kǔene so dat ick wil om een medicijne confortatijf / exemplaer en divijne
[pagina 610]
van Gods doctrijne ‖ gaen ten sermǔene tgeeft altijt pas om do^echt te dǔene duvel 140 lieve ghevaerken haest u seere ondergaet hem met eenen keere of tis van tvercken tvleesch Ke lieve heere compeere ‖ al schijn ick de teere so ghy cond mercken 145 ick hebbe noch cracht om listighe wercken en rǔere mijn vlercken ‖ noch harde dappere Duvel ghevaerken loopt tvleesch ke swijgt seck clappere hy en sal heden niet sijn saete ‖ setten ofte ick salt tot onser baete ‖ letten 150 maer swijgt en wild van om den hǔeck ‖ kijcken ick wil hem teghen vroom ende clǔeck ‖ strijcken een luttel swijghende en dan seggende solacelijck ‖ lief ‖ fantasio^es u spacelijck ‖ grief ‖ melancolio^es ondect ioio^es u scamel dienstwijf
[pagina 611]
155 een gracelijck ‖ brief ‖ misericordio^es colacelijck ‖ hief ‖ ick buel doloro^es ingenio^es ‖ vind ick een vast beclijf sonder ghekijf ‖ om u is gǔet ende lijf smenschen geest vertrect vileyne ‖ valsche tempteringhe 160 vuyle onreyne ‖ snoode bǔeleringhe converseeringhe ‖ van oncuysghen aerde ghelijc den deyne ‖ is u corrūpeeringhe grootsche hauteyne ‖ mortificeeringhe destrueeringhe ‖ van ionge gheiaerde 165 de oude ghebaerde ‖ ooc houd in gaerde tvleesch laet u gheseggen wellustich persoon ‖ mijn alder weerdichste in Jupiters throon ‖ fijn nut en idoon ‖ dijn ‖ audiencie ‖ biet considereert en met attencie ‖ siet 170 wiens presencie ‖ riet ‖ u ghetruer ‖ mincken
[pagina 612]
en wild mijn caere om u ghebuer ‖ dincken laet rancuer ‖ sincken ‖ peyst om verleeden ‖ tijt dinct wie ghij waert / en noch heeden ‖ sijt met vreeden ‖ lijt ‖ mijn ionstich ghesech ‖ sūet 175 ghy staet al waert ghij Melchisedech ‖ vrǔet u verlech ‖ blǔet ‖ en dooch niet twee ‖ vyghen wy hebben somtijts mǔeten bee ‖ hyghen en met onwee ‖ swyghen ‖ in wellusten kǔel vol melodijen en vol onrusten ‖ sǔel 180 wel ghecusten ‖ bǔel ‖ ghedenct dijns liefs ‖ wat smenschen Ach vleesch vleesch ghy maect mij vol griefs ‖ mat onverdraeghelijck is uwe turbacie gheneeghen was ick tot predicatie maer svleeschs temptacie ‖ beko^ert den sin 185 ick wil liever ten sermoone wart in dan ick tvleesch laete mijns domineerende ick en mach niet voort do^er tsvleeschs tempteerende
[pagina 613]
en dit dǔet tsvleeschs vo^erleeden smaecke al is smenschen gheest gheerne met ghemaecke 190 de duvel houd waecke ‖ en isser omtrent al souwer nae volghen hinderlijck torment ick mǔetse volghen tvleeschs verwinninghe gaewi mijn troost tvleesch als de clǔecsinnighe en svro^echts beghinninghe ‖ volg icx u bloot smenschen 195 waer willen wij heenen vriendinne minioot mijn wederstaen is alte flauhertich om wederspānich tsijn teghen tvleesch smertich dwelck my weetens en willens dǔet doolen tvleesch waer sydy cousyns springt uyter gayoolen 200 coomt hier sijn koolen ‖ om stoocken tvierken dǔet trecken een bierken werlt wel aerdich dierken mijn grǔen vergierken ‖ werd u ontloocken smenschen segt mij amoro^es schoon balsemierken lustich rosierken ‖ moy violierken 205 een blyde chierken ‖ waer sullen wij coocken want ghij hebt ghebroocken ‖ do^er sduvels stoocken mijn do^echdelijck soocken ‖ vol gǔets appetijts
[pagina 614]
wie coomt doch hier / laveerende oversijts mij dunct hij ooc is een argh tempteerdere tvleesch 210 tis mijn ghevaerken lief een stoffeerdere van vremden bootsen noyt gheen eeldere so ghelijcke noyt schildere of beeldere en versierde nieu noch lāmentijcx duvel ghevaerken dǔet den iongman wat ghelijcx 215 en wild hem yewarts vrolijck betrecken up dat ick en ons cousijn ooc mo^eghen lecken en smeckebecken ‖ met io^eckende tandekens werlt waer bet dan in swerlts warandekens daer couver is van alle playsancen 220 vulte van weelden / blyde continancen aerdighe nimphen met alle chierlijcheit fraye / lustighe / jente / manierlijcheit des werlts rijcdom sonder mishanden men maect daer estime van sonden noch scanden
[pagina 615]
225 niemant daer vo^er anxt van wenschen ‖ vreest wie dient daer bet inne dan smenschen ‖ gheest de swerrelts erfghenaeme is souvereyn en sijt ghy niet dyns vleysch liefste greyn sonder tvleesch verloost ghij swerlts ghebruyck tvleesch 230 Dats wel gheseyt duvel ja by sinte māmeluyck ick mǔeter ooc mynen seghel aen steecken smenschen Ick en ghinck ter kercken in iaerē noch weecken men salder noch preecken singen en leesen over seven iaer / en dan sal ick weesen 235 daer tǔe devotere ēn bet dan nu ghesint want my als nu mijns vleeschs natuer verwint en siende verblint / ick mǔeter nae hooren werrelt Om u sijn alle weerlijcke tresooren ghij mo^egt orbooren ‖ coffers cantooren 240 ghij sijt te vooren ‖ kerstenen en mooren wild nae mij spooren ‖ twerd medicinabelijcxt duvel confortabelijcxt tvleesch en aggreabelijcxt werrelt
[pagina 616]
accordabelijcxt ‖ tot uwen verstijve smenschen o tacxken gheabeelt vleesch o fleeuwende olijve smenschen 245 schorsken ghecaneelt tvleesch liefken ghepinceelt van Appoloos hand so chierlijck ghescheelt en ryckelyck ghedeelt ‖ bij Junoos ghenaede Smenschen O gheweldich vleesch dwelck mij vaste ghereelt onknoopelyck seelt ‖ en van sinnen perceelt 250 weert synde ghetaneelt ‖ ten baet ghecornuteelt
[pagina 617]
aen mij gheheelt ‖ blyft ghij vrǔech en spaede tvleesch herteken lief of ick u minnelijck baede by mynen raede ‖ te rusten een poose ‖ wat daer wy versaemden in een kǔel roose ‖ bat 255 als een doose ‖ vat ‖ u herteken geslooten ‖ is smenschen Want mijn devotie nu vervlooten ‖ is do^er uwe vleesselijcke quellinghe en weet ick hier teghen gheen rebellinghe daer en helpt aflaet noch processie ‖ an duvel 260 ghy hebt des gheheelen werlts possessie ‖ man d'üet des professie ‖ dan ‖ en sijt wat blijdere werlt sijt ghy mǔe gaens ick maeck u een rijdere u spyse ghesnydere ‖ deert u iet maghers tvleesch ghelustes u ick maeck u wel hondert swaghers
[pagina 618]
265 eer lanck bij troongekens Dalder ghepersoonste bij die frayste nijperkens en dalderschoonste met mēnichte van ghelde dats tprincipaele myn edel greyn dan wordy de reaele om sonder quaele ‖ al omme intreye ‖ dǔen duvel 270 laet ons tsaemen nae swerlts laveye ‖ spǔen daer vintmen van als wel te snappene wel te buysene en wat guets te knappene en elcx pennemes vind daer syn cokere tvleesch tvleesch dat quelt / de duvel is stoockere 275 maer beyde synse valsch en lieghelijck dan coomt de werlt scoon en bedrieghelijck de smenschen gheest van selfs guetwillich apostatich maect ende gheschillich vallende van tcleen arch in een meerdere werrelt 280 Gaen wy nichte eer dat ennich bekeerdere smenschen gheest van onsen plǔeghe ‖ trecke
[pagina 619]
smenschen ghy siet dat ick my tuwen ghevueghe ‖ strecke en abandaneere my gheheel ende al dit dǔet my tvleeschs corruptijvelijck ghescal 285 verdoovende / verblindende binnen mijn redelijck verstant en mijn vijf sinnen Daer my foortselijck tconsent tue bedwinct duvel De saecke is pro et contra wel bedinct dus smenschen gheest stelt u te passe 290 en gaen wij tsaemen nae swerrelts casse niet achtende vastendach noch vighelie werlt wy cryghen den bay wit als een lelie smenschen gheest noyt beter faetsǔenken met een brabants heucxkēs oft een vlaems caprǔenken 295 daer u tvleesch alder best sal forieren smenschen hey tsa tsa daer willen wy gaen logieren bankettieren ‖ en maecken een bancquetken werlt loopt vooren / en cooct ons een bruwetken daer tvleesch domineert word de gheest cranckelijck tvleesch 300 myn bǔelscap boven al ontfanckelijck
[pagina 620]
hǔe eest mo^eghelijck dat ghy my soud vergheeten ter cause decretaelen decreeten Apostels evangelisten propheeten merct die planeeten ‖ elementen comeeten 305 yeghelyck heeft natuerlycke influxie my plats te latene is u destruxie sulke seduxie ‖ lief my misgreyt smenschen Daer was al omme veel wonders gheseyt van u myn vleesch maer luttel gǔets 310 nochtans bevind ick al min suers dan sǔets sǔetmondich van by sijn ende fleeuwelijck tvleesch lief blyft by my smenschen dat sal ick eeuwelijck so lange als gheduert der naturen cǔers Duvel so dǔet doch ghilde / maer en spint gheen flǔers 315 wildy ongehequelt syn der ialorsyen of anders coomt ghy in die letanijen by venus martelaers compasselijck ghestelt tvleesch Nu liefken gaewy laet ons ruymen tvelt
[pagina 621]
van onghenuechten ende weelde pleeghen ‖ ris duvel 320 tsa dit is u vo^ere smenschen Dits ganck ick bender tǔe gheneeghen ‖ fris smenschen gheest is metten vleesche ghepaert ‖ snel crancke devotie thoont ho^eren aert ‖ wel PAUSA Een mans personage ghenaemt De liefde Gods O salich tyt vreese van plaeghen ooc een man O aenghenaeme daeghen liefde hue luttel sietmer smenschen gheest nae vraeghen 325 vreese van plaeghen ‖ hy acht u cleene vreese en u noch min liefde Gods reene tgaet hem ten beene ‖ als den verstorvene liefde Ick ducht smenschen gheest blijft de verdorvene ten sy dat ghy hem specialijck ‖ spaert vreese 330 waer mach hy sijn? liefde Eylacen in syn quaelijck ‖ vaert beducht ick do^er den vleesschelycken daet vreese en swerlts bedroch
[pagina 622]
liefde ja en do^er sduvels raet de tsaemen bedrieghelycke listen ‖ seggen vreese hǔe muchtmen dooden in kisten ‖ leggen 335 de noch roocke noch smaecke ghebruycken ‖ mach wat lelycker daet ick hem ontluycken sach al dit ganse iaer lanck onbeseffelijck Desen vastenavont even onheffelijck ende niet min deesen tijt van vastene 340 tis onghedooghelijck liefde dats wel te tastene smenschen gheest leeft alte onho^eghelijck dunckende dat hem alle dinghen mo^eghelijck en orboorlyck syn wes hem syn vleesch ghebiet tsal quaelyck eynden vreese liefde Gods dats om niet 345 syn wercken syn veel te horribele al stonden de teynden vanden bibele
[pagina 623]
elck muchtse uytscrabben met eeren sy stincken vo^er God liefde Custickt hem ontleeren ick daet met alle myn beste vermo^eghen 350 maer tis pyne verlooren vreese Hy en sal niet do^eghen ‖ de kǔe is blend / dus naect hem doolinghe liefde waer mach hy schuylen dus lange stoolinghe twaer noot Dat hem syn herte traende vreese Ick hebben ghesien hy coomt hier gaende 355 wee my hǔe is smenschen gheest beplect hǔe vuylijck bemasselt hǔe lelyck bevlect nochtans volgt hy noch svleeschs persecucie tvlees Aldus gaetet wel smenschen vo^er een solucie blijf icx u by myn wellustighe ‖ caere vreese 360 u naect een herde ongherustighe ‖ maere smenschen gheest de buyten redene ‖ leeft en luttel om deeuwich bevreedene ‖ gheeft volghende ko^erwillicheit van vleeselyck lust tvleesch hüe sydy te passe lief
[pagina 624]
smenschen harde wel gherust 365 ghy maect ghesust ‖ al myn gheestelijck ghestry liefde Eylaes smenschen gheest de gaet ons voirby hy en kent vreese van plaeghen noch liefde Gods so is hy belemmert en verdonckert by veel ravods daer hem tvleesch duvel en werrelt tǔe dryft 370 sprecten eens aen ‖ en sǔetelyck bekyft want liefde Gods is syns impacientich vreese hier smenschen gheest hoort my attentich cesseert van misdadighe apostasye laet vaeren tvleesch stinckende prye 375 ghedinckende ǔp redene ende verstant tvleesch wat goossen is ditte? smenschen wat ou ghy calant mǔet ghy uwen tant ‖ ǔp my coomen wetten wat mach u myn amoro^esheit letten gaet uwe gangen / ick strycke die mijne liefde 380 vertrect ghy scorpioonich fenijne
[pagina 625]
siel quistighe moortdadighe ‖ draecke corrupcie en discordadighe ‖ waecke afgrondighe speloncke / pijne hertsweerende wech vleesch smenschen gheest boven al deerende 385 dootwondelyck quets vallende evele eeuwighe onrust io^eckende creevele pestilencialijck ende aflivich squinantich seer / aposto^eme corrosijvich hinderlijck by sijn scoffierlycke blaeme 390 al u ghemeenscap is puer infaeme donnosel wect ‖ ghy ‖ suyverheit beplect ‖ ghy die cuyssche bevlect ‖ ghy ‖ elcken betrect ‖ ghy onnutte vleesch onaerdich stuck vels smenschen waer om dǔet ghy mijn lief so veel ghequels 395 donbekende dǔende vercleeninghe wie waent ghij sijn segt ons die meeninghe deese teeninghe ‖ mǔet ons verdrieten vreese O smenschen gheest woud ghijs dan ghenieten
[pagina 626]
dat wij u seyden wie dat wij waeren 400 ick ben vreese van plaeghen om u ghespaeren dits liefde Gods reyn ende ghevǔelijck tvleesch en stoort u niet lief sijt vrǔet en kǔelijck dǔet mynen raet ghy vint meer virtuyts en laet loopen deese versufte guyts 405 al quenecom is hun lieder snaeteringe liefde quenecom? tvleesch niet anders dan fateringhe onweert twee olykǔecken of een sprotken soud ghy eenen clap achten lieve sotken ghy en souwet in lange tyt niet beslichten vreese 410 swygt refuys van alle leepe nichten en scheeter af ma dāme vuyl pruyme ghy smenschen gheest laet vaeren costuyme des vleesch en ho^er continuacie considereert u habijt en syn blamacie 415 wiens dolacie ‖ behǔeft cureringhe
[pagina 627]
smenschen wee my / vrienden mynder abuseeringhe dargueringhe maect my swaermǔedich plecken openbaeren in my overvlǔedich hüe ben ick begaed belemmert besmo^ert 420 ia vleesch hǔe hebdy my aldus beso^ert ghecontrolo^ert ‖ is alle u handelinge vliet wech van my en neemt die wandelinge uwe amandelinge ‖ is bitter confijt tvleesch wild ghy dan scheyden? liefde tis meer dan tyt 425 sonder respyt ick raede u vertreckens vleesch amoro^eselyck lief vreese sonder veel gheckens vileynich vleesch vertrect u derdere vleesch versteecten so ghy wild wijt en verdere ick sal noch dǔen syn herteken flou ‖ leeven liefde 430 smenschen gheest ghy en mo^egt gheen betrou ‖ gheeven den vleesche noch den helschen barrabas noch oock der werrelt met alle syn ghebras
[pagina 628]
wild ghy naemaels besitten Gods rijcke smenschen Ghy spreect certeyn so autentijcke 435 en ick kenne my seer contrarieerende metten vleessche ghemeenlijck alieneerende do^er dydelheit des werrelts en tverwecsele des viants / als oorspronck en ondecsele maer ick en weet gheen teghen sto^eninghe 440 tvleesch is aentreckelyck / en de wo^eninghe des werrelts is gherieflijck boven somme myn gǔet propoost keert de duvel omme met duysentich listen valsch ende subtijl vreese Nu wild ghy schieten dan reect eenen pijl 445 ick de vreese van plaeghen ben ghegloseert beveele u scherpelyck dat ghy noteert gheen ghemeenscap voortaen meer te bedrievene met ennighe deser drien maer te blievene in uwen gheestelycken sin contemplatijf 450 of ghy sult my vinden vindicatijf die wraeck ghierichste in duyterste daeghen wreed en ghenadeloos / is vreese van plaeghen
[pagina 629]
tgaet sonder vraeghen smenschen seer cranck behaeghen en cleyn confoort ick hier in begrijpe 455 mǔet ick om tvleesch wille dorre en rijpe vallen in eeuwighe maledictie daer wy tsaemen leeven liefde ten is gheen fictie hǔe wel de batailge is strangelijck de victorie is puer en onvergangelijck 460 smenschen leeven is altijt vechten en stormē teghen gheen menschen maer andere wormē dat is tvleesch duvel en dydele werrelt niemant so katijvich ofte net beperrelt ghepluymt ghesmerlt ‖ gheroct ghekerlt 465 hǔte slecht ghemerlt ‖ hy mǔet ten crijghe ende noot ist dat hy vromelyck wijghe sal hy ontgaen der vianden prisǔen smenschen myn gheest de weyghert maer tvleesch opiniǔen
[pagina 630]
is swaer lamǔen ‖ tis al groot verschil 470 tusschen een die wil en dander niet en wil tvleesch en den gheest gheen ondǔenlycker knoop gheen stercker ghespan gheen ghegrǔyder hoop noyt strick of stroop ‖ so vast aen een ghehecht tvleesch uytwendich / de gheest inwendich vecht 475 maer de sieghe des vleesch bedwingt den gheest wat dient my dan ontrocken den leest des vleesch / daer niet dan verdriet mǔet volghē vreese Edel smenschen gheest sijt niet verbolghen uwe edelheit verstaet wel onverschrict 480 en waere tvleesch niet totten gheest gheschict ghy waert een engel Gods sonder iockē ende en waere de gheest niet tǔe ghetrocken totten vleesche / tvleesch waer beestelijck al quelt u tvleesch dan der redene gheestelijck 485 betaemt dominie / of tis al verlooren liefde schaemt u der plecken smenschen gheest vercooren daer ghy so smettelijck by sijt mismaect so onsienlyck als gheest hier staende naect en schaemt u vo^er die Godtlycke ooghen smenschen
[pagina 631]
490 wie can die crevelinge des vleesch ghedooghen en dattet sonde sy / tis meer dan wondere van duysent niet een nauwe men vondere de ten hemel quaeme in Gods glorie vreese so veel te meerdere is de victorie 495 maer wild ghy my certeyn niet ghelooven de vreese van plaeghen ben / om tverdooven van alle uwe infaeme lodderije aenmerct hier binnen uwe afgodderije Hier salmen thoonē die draecke van apocalipsis met seven hoofden ende daer ǔp sittende een uytwendighe chierlycke vrouwe met eenē gulden cop in ho^er rechte hand verheeven vo^er ho^er voirhooft ghescreevē babilon magna desen draeck mǔet rǔerende ghemaect syn om te drayene rontsomme Item daer mǔeten twee stōme personagēs in deesen tooch syn / staende verwondert seer siende ǔp den draecke en knielende Item boven die gordynē salmen schryvē veni et ostendam tibi dānationē meretricis magne Apocalip. 17 en deesen tooch gheduerende salmē binnen speelen musycke ofte vocaelijck singen ende dan voorts pronūcieeren vreese Daer saegt ghy tvleesch liefde Die werrelt vreese en den duvel
[pagina 632]
500 al tsaemen up eenen hoop liefde hǔe greyt u dat suvel dunct u niet te syn een aerdich spectakle vreese tschynt wel abuys liefde Dat dǔetet / en een vremd mirakle twas tabernakle ‖ dyns vleysheits ghepreesen vreese saegt ghy daer niet damoro^ese ghereesen 505 ǔp eenen draecke thienvoudich ghecornuyt triumphelijck ryden liefde en chierlyck ghetuyt vol pomperyen en coragio^esheden vreese Die werlt ghelyctmen byder specio^esheden des cops / uytwendich schoon en realich 510 maer binnen vol bitterheits regalich dit syn de Goden die ghy adoreerde liefde die ghy verkoost vreese daer ghy om blasphemeerde ende onteerde ‖ Gods heylighe naem blasphemich smenschen tfoy myns verstorffenisse apostemich
[pagina 633]
515 ende onghevǔelycheits met alle vernuft wee my wee my was ick also versuft helpe wat een gruwelycke visioon was dat myn vleesch in eyghene persoon was dat de stoockere sevenvoudich ghemuylt 520 en dander de werrelt so weet ick watter scuylt mynen wint is meer noorden dan suyelijck vreese twas een triumphe smenschen met allen gruwelyck themels licht en vonde gheen vergheevenisse liefde hǔe greyt u nu de dwaese verhevenisse 525 daer ghy om studeerde opinaetich smenschen tvleesch domineerde myns obstinaetich en myn verweeren was al te wanckkelbaer ick wouder my vast teghen stellen / maer temptacie verwan my vanden vileynighen vreese 530 Nu gaen wy binnen dat wy u reynighen en stellen u wederomme suyver en net want smenschen gheest en dient niet besmet PAUSA duyvel Eest nu niet wel ghefleeuwt
[pagina 634]
werlt eest nu niet wel ghefletst tvleesch 535 wy mǔetens mo^eghen duyvel dat waer vrou slacke werlt tis verlooren gheschreeuwt tvleesch gheronnen gheketst duvel eest nu niet wel ghefleeuwt werelt 540 eest nu niet wel ghefletst tvleesch de vinck is my ontpreeut duvel had wackerlyck ghepletst werlt ghy slacht die so^eghen duvel de loopen ten backe 545 eest nu niet wel ghefleeut werlt eest nu niet wel ghefletst tvleesch wy mǔetens mo^eghen duvel Dats waer vrou slacke u bestier en is niet weerd een iacke
[pagina 635]
550 men vind u nauwe als oudermās dinck ‖ sterck tvleesch sonder den tooch compere / twas al clinck ‖ werck elck hadder af ghehoort van hier do^er ingelant werlt waer loocht u dan? tvleesch bylo daer quaem dwingelant en maecte veel vremde parabelen 555 hy was my te root om te verhabelen sonder dien had icks redelyck been want ick hebs gheplooghen mēnighen preen maer hy quam my te vrǔech ǔp tduymken ‖ cloppen Duvel u soud ick wel met een pluymken ‖ stoppen 560 ghevaerken ghy meerdet maer betert gheenen hoop ghy vordert tghemeente en ghy gheeft gǔet coop tot schinckelmerct besǔect u mēnich putierken
[pagina 636]
tvleesch ick gheefs wel hondert pond om een pluvierken en levere den vleespot aen die ko^eckene 565 als dan de crevel beghint te io^eckene ick leydse van bordeaux rasch in bruage werlt Nichte ghy hebt een hǔerachtich visage uwe knipstertinghe maect elcken beroyt vlees seker ick ben al te gheerne daermen poyt 570 want tvleesch dat is van sulcker natuere sonder rǔecken wie dattet besuere en wil altijt met Adams elle ‖ meeten duvel ghevaerken ghy sult noch mēnich spelle ‖ speeten daer ghy brǔeckeloos onghenestelt stro^elt 575 wee hen de tot dien dǔele syn gheho^elt ghy sijt my te treckelyck van ghelaete werlt al sijt ghy fierkens en gay ǔp straete
[pagina 637]
ghy laecht veel liever thuys up u hielken en wond u broot tvleesch ia ick onder myn sielken 580 daer ben ick wackerder dan een vincxken werlt ghelyck de wijnebroykens met een wincxken sijt ghy te lockene nae gheselle ‖ prijs tvleesch hǔe maecket ghy? werlt bylo capelle ‖ wijs of boven hoogst, God gheeve wien dat smart duvel 585 werlt ghy valt dese madamme alte hart als sy volghen willen deese ghetoyden al synse oock van die beroyden sy willent hebben of quoniā soud steelen werlt Ghy mǔcht myn eere wel heelen 590 en spaeren tmywerts deese gheckernije tvleesch wat iaegt ghyer al tgat uyt / do^er leckernije de den treyn des werlts nu contrefeyten
[pagina 638]
al waerense ghehoopt in veertich pleyten alle pompo^esen en vonden gheen plaetse 595 maer ghy werlt / ghy laet loopen die caetse men kent nauwe een eerbaer vrouwe vo^er een lichte so chierlijck gaense tschijnt int ghesichte dattet al gulden sy datter staet en blict werlt bylo ick hebt mēnich iaerken wel bescict 600 voortbrengende veel nieuwe tailgekens daer ick mee locke alle myn caelgekens ǔp syn fransz ǔp syn hoofts ǔp syn italiaensch ghebaert ghecapt gheknevelbaert ǔp sijn spaensch syde lakenen draeghen fluweel ofte samijt 605 fransche pareersels minioot ende petijt diet can de machs / diet niet en can de wils duvel werrelt ghy sijt cause van veel gheschils ghy maectse som scamelder dan busisticx werlt Dǔe ick? tvleesch iae ǔp een vǔet nae tcrucifix werlt 610 waer is dat cousijne? tvleesch by sint Jan gheswooren al sydy noch eens myn maech ghebooren ghy keert al omme een arch discoort ‖ blat werrelt tis gheghect nichte
[pagina 639]
tvleesch ja ghy iaechtse meest do^er tpoort ‖ gat werlt / om dat ghy hovaerdich sijt en pompo^es 615 spytich en mistich crul en fumo^es grootsch en arm dus maect ghyse druck ‖ saem duvel tians hoy die ick regiere syn al gheluck ‖ saem pover en dǔet hem leet / quets noch lemmere want ick myn besǔenge fynlyck temmere 620 daer de quoy ghebrect weet ick een vondeken ick maecke een lippeken wel van een rondeken somtyts een pondeken ‖ sonder spotterye werlt u gasten gaen omme met botterye met valsche practycken / secreet en looselijck 625 ghy expediertse cousyn alte booselyck boven u en vintmen gheen meester clǔeckere ghy sticht diefte roof foortse en wǔeckere van leechgangers poorters dies my de walghe ‖ quelt en dan laet ghyse Duvel
[pagina 640]
waer? tvleesch buyten ǔp tgalghe ‖ velt 630 ofte ontloopen ǔp kercken ofte coorne ‖ tas ghy dǔetse verscuyven met een hoorne ‖ blas dat is smaelyck u volcxkens gheneeren werlt Daer wordense dan devoote prekeeren waerscouwende alle nacōmelingen Duvel 635 wy en behǔeven trōmels noch trōmelingen om onse do^echt hier voort te vermondighen tvleesch hier syn oorconders en oorcondighen de som hantieren onse disciplijne maer creeghen wy smenschen gheest ten fijne 640 tspel waere volmaect sonder vernǔyen Duvel Nae smenschen gheest sal ick my noch mǔyen dat ick hem crijghen mach nae myn greyken werlt vo^er paesschen niet tvleesch nu of dan met een paescheyken als Christus nae Galileen is verhuyst werlt
[pagina 641]
645 my dunct wy hebben hier lobben wat ghepluyst maer onghehantghift ǔp dǔen wy ons craemen tis wonder waer wy drie noch versaemen by een meerts bierken oft een knolleken daer wy tsaemen speelen ons rolleken PAUSA vreese 650 smenschen gheest onnoselijck schaepken hǔe bequam u dat gherustich slaepken besiet u nu eens men vind niet witters tvleesch is een onsuyver scouwe vol bitters belemmerende smenschen gheests ghemack 655 als ongheluckich ongheneeselijck pack met den duyvel en der werlt vereenicht dus u selven nēmermeer en vercleenicht o smenschen gheest met hen lieden in gheenre wijs en cōverseert meer / ghy behoort int paradijs 660 gheschepen gheschict erfachtich in Gods erve de na tvleesch leeven syn vast van bederve daer de helsche sathan heeft tprincipaet sonder tǔeverlaet liefde en ǔp dat ghijt verstaet den rechten draet ‖ onser consultacien 665 ghy saegt daer vlus by de declaracien triumphe des vleesch maer onghenǔechlyck
[pagina 642]
ǔp die helsche draecke als wecker wrǔechlyck met den cop uytwendich jent en chierlyck en binnē vol alder fenyns scoffierlyck 670 daermen die werlt by moralizeert en interpreteert smenschen vrienden ick avoyeert dat ick ghepersequeert ‖ gheweest hebbe lange van die snoodheit des vleesch by bedwange do^er stoockinge des viants myn famelier 675 en weerlijck bedroch de my herde schier van redene en verstande beroofde maer tis my leet dat icse oyt gheloofde en loochense finabelyck nu ter stont uyt sherten gront liefde Dat sprect de mont 680 waer ons nu cont ‖ dat smenschen gheest inwendich die vleesschelycke Eva schuwde allendich by wiens tǔe dǔen de duvel serpentich misleede dōnosel Adam pestilentich ontgriffende van Gods patrimonie 685 tvleesch en ghebruyct niet dan ceremonie als de gheest ter saecken niet en is ghedaecht
[pagina 643]
tvleesch en helpt niet so Paulus ghewaecht de gheest is volcoomelijck de facto^er want alsomen siet der wercken colo^er 690 dattet tvleesch niet sondighen can sonder consent van smenschen gheest totten vleessche ghewent so en volbrengt tvleesch weldaet noch do^echt sonder behulp des gheests daer tǔe verho^echt de gheest is te prysen by greecxse hebreeusche 695 brabantsche en zeeusche vreese do^echdelyck en reeusche want tphariseeusche ‖ nyghen en stuypen ceremonialyck knielen en cruypen offeren en singen nae Moyses wet inwendich nochtans vol sonden besmet 700 by ghebreecke des gheestelycke by syns vol nydich ghepyns smenschen O wyse medecyns myns archs fenyns ‖ driakle behoudich die gheest resisteert wel mēnichfoudich maer tverwinnen is vol van wanhoopen 705 sy coomen heymelyck als slecken ghecroopen samblantich int aencoomen en bevallyck corts gheweldich violent / en ghescallyck smenschen gheest overvallende crachtich
[pagina 644]
en al te machtich liefde Dat ken ick warachtich 710 maer syt ghedachtich ‖ wie den vleessche aencleeft word den vleessche ghelijck daer hy nae leeft en by consequencie / den hemel onweerdich maer de den gheest volghen rechtveerdich worden metten gheest dats God versaemt 715 tvleesch eertwormich der eerden betaemt de gheest invisible ǔpwarts behoort de welcke tvleesch lochent / en twerltlijck confoort met dinblasinghe van sduvels berǔer dus ghedinct ǔp wien dat u vleesheit vǔer 720 inden tooch hier vooren gheopent claerlijck en openbaerlijck vreese twas de duvel waerlijck de elken swaerlyck ‖ sevenvout hindert met seven dootsonden onvermindert van andre uytspruytende mesuysen 725 en groote abusen liefde vol van confuysen en snoode ghespuysen ‖ de den gheest ontsteecken en so mēnich gǔet propoost afbreecken dat was de monto^ere dyns weygherlycx liefs met veel miskiefs vreese vol ongheriefs 730 en sondichs griefs ‖ is dit monstre blaeckende
[pagina 645]
maer lustes u / sijt nae my wat haeckende ick helpe u rasschelyck uyt den rouwe ghedinct Doch altijt vastelijck en nouwe wes ick doctrinaelyck vermaene 735 daer ghy by verwint vroom in die baene der vianden ǔploop wreet en stormelijck hier syn pillekens gǔet en formelyck de u nootsaeckelyck syn om te gheevene recepts ghewijs in ghetaele sevene 740 purgatyf om nutten tallen stonden orboorlyck vonden smenschen wat is doorconden? vreese walghinge van sonden ‖ daer tvleesch by verdwijnt de werlt versmaet is de duvel ghepijnt met alle circumstancien versmacht 745 walghinge van sonden heeft alleene macht om smenschen gheest wel saen tonsettene van tbelech des vleesch en tbesmettene des viants met werltlycker furie liefde walghinge van sonden verwint iniurie 750 preserveerende smenschen gheest accoordich vreese Aenmerct nu deesen tijt teghenwoordich daer vreese van plaeghen is uytghebannen dinct hǔe Christus sal syn booghe spannen schieten en scherpelyck executeeren 755 Dan sal elck neerstelijck willen studeeren om beteringe van syne ghebreecken do^errennende alle appoteecken daer hy walghe van sonden vindt bereet maer tsal te laete syn ducht ick God weet
[pagina 646]
760 vreese van plaeghen is een waerscouwere tbabylonich arch noyt gheen rouwere domineert meest en pharaonich saet dwelck al omme dōnoselheit versmaet daer Egypten om hadde te lydene 765 de wederspannicheit hardt van besnydene der amoro^esscher ende basannijten de valsche gheveynstheit der hypocryten holofernes gulsicheit onversaedelyck verryst daghelycx seer onghenaedelijck 770 want vreese van plaeghen is al veriaecht smenschen Om dat sy metten vleessche waeren gheplaecht alle onredelycke feytdadicheit rees dit was dunct my dat Paulus bewees den chorinthen / dat sy nae den vleessche smaecten 775 dies onbequaeme met andere misraecten deelachtich te syne den Godlycken gheeste liefde De nae tvleesch leeft ghelyck een beeste tverwinnen hoort den gheest tǔe alder perfecxt exempel aen Christo Gods soone subiecxt 780 onderdaenich blyvende totten cruyce straf wiens gheest den vleessche noyt tǔe en gaf maar verwan tvleesch victorio^eselyck met syn blǔet dierbaer en precio^eselyck
[pagina 647]
dwelck om smenschen wille daer was gheronnen 785 hebbende die werlt gheheel verwonnen metten viant en tvleesch daer in gheseeten o smenschen gheest wilt finaelyck weeten dat ghy subiect sijt tot tribulacien maer hebt betrouwen in temptacien 790 ghenaede Gods word u by standich en neemt deese confectie valiandich ter confortacien van laxeringhe met walghe van sonden om purgeringhe en nutse teghen sondighe fleteringhe smenschen 795 wat confecxie eest? liefde snelle beteringe die liefde Gods heeftse ghedispenseert smenschen walghe van sonden is wel gheordineert in seven pillekens bitter om verdouwen met dit confortatyvelyck knouwen 800 van snelle beteringhe so gods liefde meent liefde als u tvleesch viant en werlt teent weert u clǔeckelick int wederstaen so sinte Peter u dies dǔet vermaen tribulatie tuygt dat u God mint 805 betrout ǔp Christū ende wel versint met stercken gheloove diamantelijck vast ter stond word ghy gheholpen uyt Den last dwelck smenschen gheest brengt in rouwen also ghy merckelyck mo^egt aenscouwen
[pagina 648]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten Hier salmen thoonē eenē verreesen Christū en vo^er syn vǔeten sal liggen een ghemaecte werlt daer de duvel en tvleesch uyt sien sullen ende deese Christus sal uyt deese werlt nae hem trecken een naecte siele levēde Item deese tooch sal binnen verchiert sijn hemels ghewijs Aen die Gordynen salmen schryven Confidite ego vici mundū liefde knielende 810 Mēnichfuldich lof Christe gheschie ‖ u weerdich alleene verlosser myn dootsculdich my sleevens gheeft dheerscappie ‖ nu rechtveerdich God barmhertich medecijn vreese knielende Medecijn barmhertich God rechtverdich 815 nu dheerschappie sleevens gheeft my dootsculdich myn verlosser alleene weerdich u gheschie Christe lof mennichfuldich smenschen knielende u gheschie Christe lof menichfuldich myn verlosser alleene weerdich 820 nu dheerschappie sleevens gheeft my dootschuldich medecijn barmhertich God rechtveerdich liefde Prinche Rechtveerdich God barmhertich medecyn dootsculdich my gheeft sleevens heerscappie ‖ nu weerdich alleene verlosser myn 825 mēnichfuldich lof Christe gheschie ‖ u scuyft tǔe vreese Dander was tvleesch liefde dits nae den gheest vreese dits een triūphe
[pagina 649]
liefde dander was tempeest smenschen Ick mercke den keest ‖ van mynder dwalinghe o vreese van plaeghen wee mynder draelinghe 830[regelnummer] my naect faelinghe ‖ van Gods erffenisse vreese betrout en hoopt synder ghenaden werffenisse want u verderffenisse ‖ en begheert Christus niet maer syn victorio^ese glorie biet elken die berou heeft groote ghenadicheit 835[regelnummer] also ghy daer saegt by beraedicheit hŭe hy die gheestelycke ziele nam vanden strick des werlts daer hy om quam vanden druckloosen hemel hier int dal alder catyvicheden onghevallich al 840[regelnummer] om verlossinghe en gheen plaghinghe o smenschen gheest hebt dus behaeghinghe en laet knaeghinghe ‖ des vleesselycx quets neemt walghe van sonden en syt niet bewets daer tŭe snelle beteringhe / derft consent ‖ quaet vreese 845[regelnummer] de heere seyt / betrout en wel content ‖ staet ick hebbe die werlt verwonnen ghevelt hier ghebreect niet anders by ghespelt dan vast gheloove ŭp Gods adiutorie liefde Gods lieve vrient houd dit in u memorie 850[regelnummer] dat ghy by vreese van plaeghen en my liefde Gods gheholpen sijt van den crij der snooder vleesachticheit stinckende ŭp walghe van sonden sijt voortaen dinckende
[pagina 650]
laet snelle beteringe do^echt conforteeren smenschen gheest 855[regelnummer] Nēmermeer en naecter scandaliseeren daer vreese van plaeghen heeft ennich bestier met liefde Gods gŭethertich en fier deen is medecijn dander apteekere vreese van plaeghen vrienden / God is een rechtveerdich wreekere 860[regelnummer] elck een duchte vo^er haestich bevanck haelt walghe van sonden vo^ersienicht den ganck des leevens / eer dat noot sy vanden lyve met snelle beteringe confortatyve ŭp dat wy olyftacxkens vinden statie 865[regelnummer] naemaels ten hemel do^er Gods gracie Amen Kŭelen raet Clodius pbr me fecit	voetnoot(1) In V.M.K.V.A. 1938. Dit afschrift is verloren gegaan. voetnoot(1) Vgl. P. Meyer in Romania XVI (1887) en M. Rudwin: The devil in legend and literature (London 1931), waarin ook de ‘drie Christelijke oervijanden van de mens’ besproken worden. [tekstkritische noot]Titel: vastenspel van sinnen ernstig, allegorisch spel, betrekking hebbende op de vastentijd. [tekstkritische noot]Verthooninghen een in de loop van de 16^e eeuw opkomende benaming voor wat vóórdien toog heette (vg. mijn De rederijkers bl. 66 e.v.). Personages, benodigdheden, enz.: upt huers als een hoer. Confortatijf versterkend. Den tittel voor deen Tooch, Bedoeld is de toog na r. 809 (zie aant. ald.). [tekstkritische noot]1 ghevaerken kameraad (= compeerken, r. 4); aan Duvel en Tvleesch heeft de dichter de functie van sinnekens gegeven. 2 muyte schuilhoek. 3 vordert mijn beiach bevorder mijn plan (of algemener: voordeel). 4 bruynen virtuyte berucht (bruyn donker, virtuyt iron.). 5-6 wien ick beguyte...ick altijt ontsluyte ‖ tuwaerts wat ick vermach Al houd ik ieder voor de gek (wien = wie ook), voor U doe ik, wat ik kan. 5 beguyte bespot, voor de gek houd, beetneem. conduyte gedrag (?) (de dichter heeft blijkens ontsluyte, r. 6 mogelijk mede gedacht aan de gangbare rhetoricale betekenis ‘ader’; of staat conduyte obsceen voor cunnus?). 8 drie neghen Indien 3 × 9 is bedoeld en dat is het waarschijnlijkst, schijnt het aantal willekeurig gekozen; bij 39 komt men aan een driedubbel ongeluksgetal, bij 999 aan een ‘oneindig’ aantal jaren. 10 imageken beeldje, liefje (het woord imagie vindt men uitsluitend bij rederijkers toegepast op een persoon van grote schoonheid of lieflijkheid). 12 pletst slaat, treft. 13 fletst vleit (vg. r. 533, 540). 14 ravot zondig vermaak (vg. r. 368). [tekstkritische noot]17 regnacie levenswijze. grief kwaad, boosheid. 18 Versta: zou de omvang van Homerus' boeken te boven gaan (brieven vermelden). 21 rabby valsaard, boosdoener (vg. WNT i.v. Rabbi, bet. 4). 22 om archs berueren om kwaad teweeg te brengen. 23 cattenquaet boosheid. 24 hootvrouwe beschermvrouw, patrones (?); in deze bet. citeert MNW hootvrouwe uit Alexander X, 79; men zou in ons geval kunnen denken aan het vlees als patrones der zonde. Aantrekkelijker lijkt het mij echter in hootvrouwe een pendant te zien van hootman aanvoerder. lacke vueren loszinnige streken. 25 de pron. rel. (zoals herhaaldelijk in dit spel) en versta r. 25-27: die netten en snoeren...aen clercken en bueren...vastelijck kond hechten. 26 verswueren afzwoeren (t.w. de zonde). 27 tcruyne schueren de tonsuur ontvingen (dit heeft dan betrekking op de geestelijken onder de clercken, indien althans met clercken tegenover bueren intellectuelen in het algemeen zijn bedoeld. 28 bevlechten vangen (t.w. ‘in netten en snueren’). [tekstkritische noot]31 plechten vastketenen, verbinden? (vg. MNW op Plichten, 1^e art., bet. 1, 2, c, α); de slachtoffers zijn immers gevangen in ‘netten en snueren.’ 32 schoontooch eig.: schone, bedrieglijke schijn, als personificatie ook in Nyeuvont als naam van de zot (zie de uitg. v.E. Neurdenburg bl. 98), in een refrein toegeschreven aan Jan Mes in Anth. de Roovere's Reth. Wercken, E 5ro: Magherman / Commere / Rut en Roy Schoontooch / Poure der weduwen toy en Coornhert I, 274b (aang. in WNT XIV, 841); zie voor een geheel andere bet. van schoontooch* (drinkebroer) MNW i.v. en Neurdenburg, inl. bl. 21. 33 rancueren haatgevoelens, vijandschappen (vg. r. 172). 35 voortstel doel, plan, voornemen. 36 Bij L ontbreekt Ke. 37 repoort (= rapoort) woorden (eig. mededeling, verhaal, vg. WNT op Rapport). 39 aen wien ick mynen tant sperre eig. aan wie ik mij vergaap, dus: op wie ik zeer gesteld ben? (zie voor tant = tanden, gebit MNW i.v., bet. 2) en vg. 't gebit sperren bij Huygens, aang. in WNT i.v. Sperren; voor de fig. toepassing vg. men gespert sijn aen gesteld zijn op in MNW i.v. Sperren, sub I,1; mogelijk schuilt in de uitdrukking sijnen tant sperren aen een contaminatie van het laatste (gespert sijn aen) en de veel voorkomende zegswijze dat is (wel) sijnen tant dat is naar zijn smaak, zijn zin). 40 erre boze, verstoorde (Tvleesch is immers blijkens haar laatste woord nog steeds niet gekalmeerd). [tekstkritische noot]41 derre durf te ondernemen. den keer weten het middel, de weg kennen (vg. A. Bijns N. Ref. 214, e, 7). 41 V. leest: Daer ick niet derre. 42 van dien niet meer tast onderzoek dat niet verder, wroet daar niet verder in. 43 ick lees is (is deene fij dander is cack versta: wij zijn aan elkaar gewaagd, wij zijn beiden even weerzinwekkende (of nietswaardige) wezens. 46 L. sonnereyne. 47 up mynen heesch strecken U naar mijn verlangen richten. 49 lancke eig. zijde, t.w. van het lichaam, i.c. van Christus en doorgaans als krachtterm (eig. bastaardvloek) in de uitdrukking bij den lancken (o.a. in Sacr. v.d.N. 821, 1292, Vijf Vroede 234; ook bij Goedthals 131, aang. in WNT IV, 106). ghebromt gereinigd, gezuiverd, vg. MNW i.v. Broemen, WNT i.v. Brommen (II). 50 V. kyck. Ou interjectie (evenals ke in r. 19, 52, waarvan de etym. wel gezocht wordt in Kerst Christus). 54 poogh kom. 55 onweert niet waard. [tekstkritische noot]56 troyken drietal (dim. van troye uit ofr. troy) in het mnl. gebruikt als naam van de 3 op de dobbelsteen (vg. MNW i.v.), waaraan mogelijk ook de dichter van ons spel heeft gedacht (‘een prachtig drietje,’ als worp?). 57 één halmpje hooi weegt nog niet zo licht (de fig. toepassing van licht, t.w. als lichtzinnig en nietswaardig, was in de 16^e eeuw zeer geliefd). 58 onghestichtich ongestadig, ijdel, wuft (deze bet. past hier, evenals in ZVL. Bijdrage 5, 321, 231 (aang. in MNW i.v., bet. 1) en Gentse Sp. 164 beter dan ‘onstichtelijk.’ 59 V. onbescaemt. 61 apostaeten afvalligen. scaeckers rovers. 63 L. coomen hiet. 65 imagineere let op, naga. 66 considereeren gewoonlijk: beschouwen (zoals ook in r. 169), hier: het er voor houden? 67 corts binnen korte tijd. den treyn bestieren de zaak leiden, besturen. 69 grey zin. que paers, eig. que pars (orationis), welk rededeel (een schoolterm) bij het ‘partes maken,’ vg. MNW 6, 155), hier: de opgave, de thema, de zaak. Que paers ook in Christenkerke 942 (‘niet wetende que paers’) in de bet.: elementair feit, eenvoudige of de eenvoudigste zaak. De opm. van Brands (bl. 111) over de mogelijkheid van que paers = kweepeer dient te vervallen. Tis al verlooren que paers (als staande uitdrukking?) in de bet. de hele zaak (eig. thema) is verbroddeld, verknoeid ook in Antw. Sp. F. f iiij ^v. [tekstkritische noot]70 deesen tijt siaers t.w. de vastentijd. 72 sonden lees sondich? (dit lijkt aantrekkelijker dan misdreeghen op te vatten als adject. gebruikt ppp). 76 behoorte plicht. 78 useeren beoefenen, in praktijk brengen. 79 is alsoo vast bedacht heeft daartoe het vaste voornemen. 80 sal lees en sal? (Of zal aan Smenschen gheest of aan diens voornemen ‘ghebreecken mijn macht’?). Prof. Rombauts is geneigd de tekst te handhaven en te lezen: ‘zwager, daar zal mijn macht in gebreke blijven, zo ik het niet kan beletten / - verwijt het mij dan spoedig.’ Vat men het streepje (/) op als punt of puntkomma, dan is de teksthandhaving inderdaad verdedigbaar. Het liefst blijf ik echter achter het woord macht (r. 80) een uitroepteken plaatsen. Maar dan leze men en sal. 82 Versta: Wat, zou Smenschen gheest zich beteren? 83 met ghy wordt Duvel aangesproken. dies adverteeren daarover spreken (versta: dat dit nodig was, dat we niet uit eigen beweging hem hebben belaagd). [tekstkritische noot]84 corrumpeeren verderven. 85 V. te duens. 87 luchtighe als behorend bij meese zou men geneigd zijn aan ‘vliegend’ te denken (vg. WNT i.v., bet. 4), maar in verband met de spreekster (Tvleesch) lijkt ‘vlug’ (dat voor beide past) of wellicht ‘lichtzinnig’ (dat eveneens op Tvleesch en de mees kan slaan, vg. WNT i.v. Mees) aantrekkelijker. 88 onduchtighe laffe. 89 gheese oorspr. eigennaam (verkorting van Gesina) en dan (evenals Truye, Griete, Mayken) tot ongunstige soortnaam geworden? Minder waarschijnlijk lijkt de verklaring van het woord (als Rückbildung) uit gheeske = gheestke(n), dim. van gheest slim, vernuftig persoon. 92 tcapruenken (vg. ons ‘de kap-’) vullende hem beetnemende, bedriegende. 93 werveloeringhe eig. aarzeling, draling (van werveleuren, bij Kil.: Fland. tergiversari) hier: onstandvastigheid? 94 van temptacijs (mnl.) spectionem (lat.) door of bij het zien der verlokking; de dichter had het latijn hier nodig t.w.v. het rijm (: resurrectionem). 95 credo in carnis resurrectionem bekende obscene parodie van het vóórlaatste artikel van het apostolicum. 97 sint joris vissop (of bisschop) wordt in rederijkersteksten doorgaans gebruikt voor verliefdheid en geilheid, zoals hier; daarnaast blijkt het ook een enkele keer in obscene toepassing te zijn gebezigd (zie de aant. van Immink op Colijn van Rijssele Spiegel der Minnen 449, ald. bl. 225-6, Charon 455, Wellustighe Mensch 635, Jan van Doesborch XXXVI, 42 en CXIV, 46. [tekstkritische noot]98 baloere weecke? Heeft baloere iets te maken met wvl. baloore (dwaas mens), baloorde (versuft, duizelig) (De Bo)? weecke te associeren met de Goede of Stille Week? V. leest Valoere weecke maar ook dan blijft de plaats voor mij duister. 102 facondeloos zonder faconde, welsprekendheid (vg. MNW i.v.). 104 pondeloos ijdel (eig. zonder waarde of gewicht)? 105 stondeloos ongedurig? mondeloos stom? (of: krachteloos?). 106 vondeloos stompzinnig? verstaen? (Hs.: v'staen lees vo'staen = voerstaen of vorestaen?). 107 pedagogisticheit paedagogie (een t.w.v. het rijm en om ludieke reden voor deze gelegenheid gevormd woord?). 109 L. weertlijcke. 111 rage razernij. 112 te neste es schuilt, verblijf houdt. 113 Men lette er op, dat de clausen, zoals gewoonlijk in rederijkersspelen, met een sententie eindigen. [tekstkritische noot]115 infaemelijck schandelijk. 116 blaemelijck afkeurenswaardig, afschuwelijk. 117 spaericheit spaarzaamheid, zuinigheid. 119 bepaling bij my (r. 118). schamelijck schandelijk. prije dood dier, kreng. 124 envye afgunst. 125 hey interjectie. niet voer niets (gaat) vóór. 135 ruijne De gangbare mnl. bet. ‘verwoesting’ past minder goed, of er moet bedoeld zijn de ‘afbraak’ der zonden, dus de zuivering der ziel; anders zou ruijne nog moeten herinneren aan sprekers vroegere zondige staat en zou die aanleiding hebben gegeven medicijne (r. 136) te zoeken. Maar wellicht is het woord als zovele andere in dit spel ondoordacht gebruikt. 137 confortatijf versterkend, vertroostend. exemplaer voorbeeldig. [tekstkritische noot]138 doctrijne leer. 141 Houd hem onmiddellijk aan. 142 tis van tvercken het is mis (vg. WNT XVIII, 585). 147 seck zeg ik L. sech. 148 sijn saete setten eig. zijn zetel, zijn stoel plaatsen (waarbij wellicht mede is gedacht aan de voorgenomen kerkgang (vg. r. 136 e.v.), fig.: zijn voornemen ten uitvoer brengen. 151 teghenstrijcken tegemoetgaan (ook bij A. Bijns N. Ref. 241, c, 13). 152 solaecelijck aangenaam. fantasioes vol van (sombere) gedachten. 153 spacelijck momenteel. grief verdriet. 154 ondect openbaar. ioioes blijde, verheugd (hier: vrijmoedig, gerust?). 154 V. dientwijf. [tekstkritische noot]155 misericordioes medelijdend. 156 colacelijck (van collatie) onderhoudend (en dan ook: genoeglijk?). hief Het imperfectum (t.w.v. het rijm?) bevreemdt. buel lief. doloroes treurend. 157 vind ick een vast beclijf voorw. bijzin bij r. 158. een vast beclijf een zeker, positief resultaat. 161 converseeringhe omgang. 162 deyn Noch de bet. ‘vrek’ noch ‘sukkel’ past hier; dit zijn de meest gangbare bett. Daarnaast mag men wellicht een bet.: ‘onbehoorlijk, onbeschoft persoon’ aannemen (vg. Kil. i.v. homo auarus, sordidus, ofschoon sordidus óók = gierig kan zijn; voorts Belg. Mus. X, 52, Hand. d. Am. 371 en deynicheyt (= onbeschoftheid) in Antw. Sp. Mi^v. corrumpeeringhe verderf. 163 hauteyne hooghartige. mortificeeringhe (zedelijke) vernietiging. 164 Destrueeringhe (zedelijke) verwoesting, ondergang. ionge gheiaerde jonge lieden. 165 de die. houd in gaerde eig. bewaakt, i.c. in bedwang, in Uw macht houdt. 170 riet lees liet? Al geeft riet desnoods een verstaanbare zin (‘die raadde (wat dan nog kan betekenen: hielp, bevorderde, bewerkte) Uw droefheid te verminderen (of intensiever: weg te nemen’), met liet wordt deze regel veel eenvoudiger (‘wier aanwezigheid Uw droefenis deed ophouden’). [tekstkritische noot]171 mijn caere o, mijn lief. u ghebuer Uw buur(vrouw). 172 rancuer zie de aant. bij r. 33. V. pryst. 174 lijt duld. 175 Melchisedech vg. Gen. 14, 18-20. 176 verlech In Con. Som. ²312, 166 (zie MNW i.v., bet. 2) is verlech zoveel als uitvlucht, verontschuldiging; in ons spel zou het als verbaalstam van verlegghen echter ook afkeuring, verwerping, smaad of hoon kunnen betekenen. Uitvlucht, tegenwerping lijkt evenwel waarschijnlijker, mede op grond van Everaert 61: wilt by ons raet blyaen / zonder verlech zuen. bluet mens (of wellicht reeds ongunstig: sukkel(aar)?). 177 bee beiden. hyghen t.w. in re venerea. 178 onwee genot. kuel heerlijk. 179 melodijen vreugde. suel brandend. 180 welghecust ten volle bevredigd. 182 turbatie beroering. 187 tsvleeschs tempteerende Een normale constructie krijgt men, indien men tempteerende vervangt hetzij door tempteeren, hetzij door tempteeringhe; de vorm tempteerende is misschien te verklaren uit het veelvuldig gebruik door rederijkers van het part. praes. pro infinitivo, waardoor een ongelukkig quid pro quo ontstond. V. tvleesch. [tekstkritische noot]189 met ghemaecke in rust. 194 beghinnighe zij die begint. icx versta ic (de vorm bevat een analogische oorz. vw. s). 197 smertich (op smartelijke wijze, smart veroorzakend) heeft betrekking op wederspannich tsijn. 199 cousyns in zinnespelen de bekende aanspreekvorm voor sinnekens gayoole schuilhoek. 201 trecken brengen, halen. 202 vergierken In rederijkersspelen is de bo(om)gaard als lusthof de stereotiepe plaats voor werelds, inz. amoreus vermaak. 205 een...chierken coocken contaminatie van sier maken en iet coken iets beramen uitrichten; of was de betekenis van coken reeds zo veralgemeend, dat zelfs de constructie met sier geen aanstoot meer gaf? 207 doechdelijck soocken eig. ‘zuigen’ van deugd, dus deugdbeoefening. [tekstkritische noot]210 stoffeerdere gewoonlijk: verteller, hier minder nauwkeurig gebruikt voor beramer, uitvinder. 211 bootsen grappen, grollen. 212 beeldere beeldhouwer. 213 lammentijcx Niet in de wdbb; blijkbaar een vervorming (metathesis?) van alantijcx op de manier der Ouden (vg. Halma A l'antique... op zijn antyks). 214 duet wat ghelijcx maak het naar de zin. 215 betrecken brengen, heenvoeren. 217 smeckebecken gewoonlijk: smakkend kussen (vg. WNT i.v. Smakken, koppel., enz., dl. XIV, 2044) hier - mede op grond van de ioeckende tandekens (vg. WNT i.v. Jeuken, dl. VII, 282) - smullen? vg. Kil. Smack-becken Fland. j. Smack-muylen. Het eerste art. Smack-muylen geeft Maxillas sive labia inter se claro sono collidere manducando etc. Het woord is thans nog in Zuidnederland in gebruik (vr. med. v. Prof. Rombauts). 219 couver overvloed. playsance vermaak (vg. Everaert 237, Gentse Sp. 239). 220 continance uiterlijk, voorkomen. 222 manierlijcheit welgemanierdheid. 223 mishanden belemmering, hindernis. 224 estime achting. [tekstkritische noot]225 anxt van wenschen angst dat er te wensen blijft, dat er iets zal ontbreken? 230 Sinte mammeluyck een spotheilige, genoemd naar mam(m)eluk (hier in de bet. van afvallige, geloofsverzaker? - Trouwens naar de middeleeuwse volksopvatting was dit iedere mohammedaan!). Zoals de saracenen in de ogen der Christenen Mamet, enz. als afgoden dienen, zweert de duivel hier bij een in de M.E. zo fel gehate, maar door hem heilig verklaarde apostaat. 239 orbooren hanteren, gebruiken. coffers cantooren t.w. om schatten te bergen. 240 sijt te vooren overtreft, gaat te boven. 241 spooren streven. 242 confortabelijc vertroostend. [tekstkritische noot]242 accordabelijc eensgezind? Het grondwoord accordable vond ik bij De Roovere (Lof Herteken etc. 18) in de bet. ‘verzoenlijk.’ In dit verband lijkt ‘meest overeenkomend, meest strekkend tot’ (aldus Prof. Rombauts) waarschijnlijker. tot uwen verstijve tot Uw voordeel, te Uwen bate. 243 tacxken gheabeelt abeletakje, hier als vleinaam gebezigd voor een vrouw (om haar slankheid?) Of om de dichterlijke sfeer, waarin het woord (maar zo vroeg reeds?) thuishoort? fleeuwende vleiende. schorsken ghecaneelt stukje kaneelschors, hier als vleinaam gebezigd voor een vrouw (kaneel gold als een zeer gewaardeerde, zoete specerij). 246 ghescheelt van een fraaie haardos (of scheiding in het hoofdhaar) voorzien (vg. WNT i.v. Scheel IV)? Of: fraai geschedeld? 247 ghedeelt geproportionneerd? Of: bedeeld? 248 gheweldich machtig. ghereelt Blijkens het verband synoniem met seelt verbindt, waarmee het asyndetisch is verbonden (behoudens de mogelijkheid van een adj. gebruikt ppp); het lijkt aannemelijk, dat dit ww ghereelen is ontstaan uit *gheregelen (vg. mnd. regelen, mhd. rigelen afsluiten) met ee voor ei uit ege (vg De Bo op Reil, reile). Prof. Rombauts oppert de mogelijkheid van een - niet in de wdbb. of idiotica opgetekend, maar hem uit eigen dialect bekend - ww. gerelen = garelen (van gareel) dat hier ‘beheersen’ zou kunnen betekenen. 249 perceelt eig. verdeelt, in stukken deelt (vg. MNW op Parcelen), hier blijkbaar zoveel als: berooft (is de bet. van dit ww misschien via ‘verstrooien’ hiertoe ontwikkeld?). 249 V. ontknoopelyck. 250 w.s. ghetaneelt waard verheven, geëerd te worden (eig.: op een taneel = ereplaats (eig. tribune of toneel) geplaatst te worden). ghecornuteelt? Men verwacht blijkens het verband een ww met de bet.: tegenspartelen, spotten of desnoods verzwijgen, maar mag men een van deze bett. toekennen aan cornuteelen? Dat dit overigens niet bekende ww een afleiding is van cornute hoorndrager, zot, sukkel, enz. is wel zeker; mag men hieruit tot cornuteelen = de zot spelen, gekheid maken, spotten besluiten? [tekstkritische noot]251 gheheelt verbonden. 255 vat man (Indien we de mogelijkheid van de imperatief van het ww vatten als onwaarschijnlijk uitsluiten, schijnt er niets anders op te zitten dan voor vat de bet. ‘mens’ aan te nemen (vg. MNW i.v., 1^e art. bet. 4), WNT i.v. Vat (1), bet. 4) waar vat als aanspreekvorm driemaal is opgetekend (uit De Castelein, Jan van Doesborch en Huygens) en het ongewone verband, waarin het hier is gebruikt, uit rijmdwang te verklaren). 258 rebellinghe verzet. 261 duet des professie dan bekent U dan hiertoe (t.w. tot de wereldse, vleselijke genietingen). 261 V. dees. 262 Ben je moe van het lopen, dan laat ik je rijden. 263 ghesnydere lees ghesmydere een rijmvervorming (?) van ghesmydigher malser (vg. Plantijn: Smydich, oft mals); smydich was eertijds geassocieerd met ‘vet,’ vandaar de tegenstelling tot iet maghers. 263 V. iets. [tekstkritische noot]265 troongekens eig.: gezichtjes en dan als pars pro toto: meisjes, vrouwtjes (vg. ons ‘snoetje,’ ‘bekje’). ghepersoonste schoonste. 266 nyperkens meisjes van lichte zeden (evenzo in Van den X. Esels 44, 19). 268 reaele mild, gul? Of: edel, voortreffelijk? Deze bett., in WNT i.v. Reaal (II) onderscheiden, zullen in de praktijk vaak dooreen zijn gelopen. 269 intreye doen binnen te komen of (feestelijk) ingehaald te worden. 270 nae swerlts laveye versta: naar de wereld ter laveye en vg. ter laveie, op het lavei gaan, gezegd van wild, dat rondloopt om voedsel te zoeken (WNT i.v., bet. 4); men zou swerlts laveye kunnen vertalen met: voedsel- (of stroop-?) gebied van de wereld. 272 buysene drinken. knappene eten. 273 Zeer waarschijnlijk obsceen bedoeld. 277 V. van self. 278 apostatisch afvallig. gheschillich. Kiliaen's differens, controversus, contentiosus wijst op ‘vijandig,’ ‘strijdlustig.’ In de ethisch-religieuze sfeer van apostatich blijvende (en apostatich-gheschillich als prot. hust. opvattend) lijkt ‘opstandig’ het meest passend, 279 V. van tdeen. [tekstkritische noot]283 abandaneere (lees abandoneere?) my geef mij over. 283 V. abandoneere. 284 corruptijvelijck (lees corruptijbelijck) bederfelijk, verkeerd, zondig. 287 foortselijck gewelddadig. 292 bay Op grond van r. 294, waar gesproken wordt van een mantel en een muts of hoed, lijkt het waarschijnlijk, dat met bay hier kamizool of borstrok wordt bedoeld (WNT op Baai (1), De Bo, 1^e art.) wit als een lelie wijst dan op de bijzonder fijne kwaliteit of bewerking. 293 fautsuenken pasvorm, model. 294 V. hencxkens. 295 forieren In MNW (intrans.) fourageren, hier: (trans.) voorzien (t.w. van al wat ge begeert), (be)dienen, gerieven. 295 V. vleesch. 298 bruwetken ragout (een bruwet coken of brouwen vindt men in De Castelein's Pyr. en Th. 19, 40 in de bet.: nadeel berokkenen, waaraan ook hier mede gedacht kan zijn). 298 V. vooraen. 300 ontfanckelijck aangenaam. [tekstkritische noot]302 ter cause om, ter wille van. 302 V. ter causen. 304 elementen grondstoffen (t.w. water, aarde, lucht, vuur). 305 influxie invloed, inwerking (vg. Gentse Spelen 102 en Godefroy i.v. Influxion). 306 plats geheel en al, volkomen (vg. WNT i.v. Plats (I). destruxie vernietiging, ondergang. 307 seduxie (vg. fr. séduction verleiding) abusievelijk of gedachtenloos gebruikt voor seditie opstand, verzet (o.a. in Siecke Stadt 554 en het tafelspel van de Weer. Gheleerde (uitg. N.v.d. Laan) 126. misgreyt mishaagt. 314 ghilde gezel, viveur. spint gheen fluers wees niet argwanend (vg. WNT i.v. Floers (I), sub bet. 1). 314 V. noch 315 ialorsyen afl. van ialo(u)rs (vg. WNT i.v. Jaloezie). 317 compasselijck deerniswekkend. [tekstkritische noot]319 ris snel, vlug. 320 dit is u voere ik ga U voor. Dits ganck Daar ga ik. 323 V. van plaeghe. 327 Hij trekt er zich niets van aan (ten beene ter harte). 327 V. ter beene. 330 quaelijckvaert ongeluk, ellende. [tekstkritische noot]334-5 Leest men met L. dooder dan versta ik: hoe zou men nog doder kunnen zijn dan (Smenschen gheest) die geen reuk of smaak meer heeft (t.w. van de vreze of de liefde Gods). L. dooder (met uitroepteken!) V. leest dooden. 336 ontluycken openbaren (en dan ook: bedrijven?). 337 onbeseffelijck onnoemelijk. 338 Desen v. de v. van dit jaar onheffelijck als afl. van heffen: ontelbaar en dan veralgemeend tot bijw. v. graad; als afl. van effen (met wvl. aspiratie): ruw en dan bijw. van hoedanigheid; V. leest ontreffelijck (= onzegbaar of onbehoorlijk?). 338 V. ontreffelijck. 340 onghedooghelijck onduldbaar. Dats wel te tastene dat is duidelijk. 341 onhoeghelijck treurig. 343 orboorlijck betamelijk. (r. 342-3 versta: denkende dat hij (maar) alles kàn en màg doen, wat zijn vlees verlangt). 343 V. enden. 345 horribile verschrikkelijk, afschuwelijk. 346 de (zoals veelvuldig in dit spel) die (versta: al zouden die (t.w. syn wercken) achteraan in de bijbel staan). [tekstkritische noot]347 V. mutse. 348 custickt kon ik het. ontleeren afleren. 353 stoolinghe heimelijk. 355 beplect bezoedeld. 356 bemasselt bezoedeld, bevuild. 356 V. bemasschelt. 358 solucie besluit. 359 caere lief(ste). 362 bevreedene vrede. 363 koerwillicheit eigenwilligheid. (vg. voor keur in deze bet. o.a. keurheiligheid in WNT VII, 2645) koerwillicheit is eig. een term uit de M. Ese ethiek, aanduidende het subjectieve element in de rechtvaardigmaking, de menselijke instemming met het goede en goddelijke. [tekstkritische noot]363 V. hoer willicheyt. 364 sydy te passe voel je je, ben je er aan toe, is het met je. 364 V. syde. 365 ghestry aanvechting, strijd. 368 belemmert verstrikt. ravods Zie de aant. bij r. 14 370 bekyft berisp. 371 impacientich ongeduldig. 372 attentich aandachtig. 376 Wat goossen wat voor een kerel (niet bepaald een ‘sukkel,’ ‘bloed,’ die WNT i.v. Goosen als generieke benaming, trouwens uitsluitend aan Krul P.W. 1, 98 ontleent). 377 V. an. L. on (!). 378 V. commen. 379 strycke ga. [tekstkritische noot]381 sielquistighe zielverdervende. 382 discordadighe tweedrachtige. waecke wak? (als ‘gevaarlijke plaats’ te vergelijken met speloncke in r. 383). Prof. Rombauts denkt hier liever aan ‘wachter’ of ‘waker’; Kil. i.v. Waecke kent het woord echter alleen als nomen actionis, MNW i.v. Wake, bet. 4) ook als Collectivum: groep wakers. 385 quets kwetsuur. vallende evele vallende ziekte (morbus caducus). 386 creevele kriebeling, jeuk. 387 pestilencialijck verderfelijk. aflivich dodend. 388 squinantich seer keelontsteking (afl. van squinance, de oudfranse vorm van esquinancie). apostoeme gezwel. corrosijvich bijtend (vg. Everaert 269, Doesb. 78, Hand. d. Am. E 5^v, Lawet's Verl. Z. I, 821, Pol. Ref. 290); in sommige gevallen is ook ‘giftig’ van toepassing, het woord is trouwens afgeleid van corosijf, vergif. 389 Achter bysijn leze men een komma. 391 beplect bezoedelt. 392 betrect verleidt. 395 vercleeninghe belediging, smaad. 397 teeninghe kleinering, minachting. [tekstkritische noot]400 om u ghespaeren om U te behoeden, te beschermen. 402 kuelijck bedaard. 405 quenecom oudewijvenpraat. 406 fateringhe kletspraat (zie WNT i.v. Fateren, afl.). 406 V. niets. 407 V. olyfcoecken. 409 beslichten tot een oplossing brengen. 409 V. souwes. 410 refuys afval, uitschot. (refuys van... (boeven e.d.) is zeer geliefd in rederijkerslitt., zie o.a. Antw. Sp. Mm 1^v). leepe doortrapte (Marin). 411 vuylpruyme vuilpoets. 412 costuyme gewoonte. 413 continuacie handhaving. 414 considereert beschouw. blamacie gewoonlijk: smet, schande, verderf; hier: bezoedeling? 415 dolacie ellende, ellendige toestand. cureringhe genezing. [tekstkritische noot]416 abuseeringhe dwaling. 417 argueringhe redenering, betoog (t.w. van Vreese)? 418 plecken smetten. 419 begaed bevuild, bezoedeld. belemmert verstrikt. 420 besuert bedrogen. 421 ghecontroloert afgekeurd, veroordeeld. 423 amandelinge rijmverlenging van amandel? Of een vervorming van amandeleie amandelpap (zie WNT, Suppl. i.v. Amandeleit)? 427 u derdere met U drieën. 431 helschen barrabas als benaming van de duivel mij niet van elders bekend (voor Barrabas zie Matth. 27, 16 e.v.). 432 ghebras, eig. ‘brouwsel,’ maar in de 16^e eeuw vrijwel steeds ongunstig: dwaas of zondig gedoe (vg. Camp v.d. Doot 502, Sp. d.M. 2545, Everaert 175, Hand. d. Am. T 1). [tekstkritische noot]434 autentijcke geloofwaardig, waarachtig. 436 alieneerende Het ww alieneeren was tot dusver alleen bekend als rechtsterm in bedrijvende vorm gebezigd in de bet. ‘vervreemden, verkopen, verpanden’ (zie WNT, Suppl. i.v.); hier wordt het onoverg. gebezigd in een fig. toepassing: door omgang met Tvleesch (door vleselijke dingen) zich verkopen (zich vervreemden van God en het geestelijke leven)? 437 verwecsele aansporing, ophitsing. 438 ondecsele openbaring. 439 teghenstoeninghe weerstand (ick en weet gheen - ik kan geen weerstand bieden), vg. Stuenynghe bij Everaert 91 en Teghenstuene bij De Rovere Reth. W., B, 7 ro). 441 boven somme (lees of versta sommen noemen, vermelden) onzegbaar. Indien de vorm boven somme al te verdedigen zou zijn, dan heb ik hem in elk geval nooit ontmoet; de gewone vorm is boven sommen. 442 propoost voornemen. 445 ghegloseert geheten. 449 contemplatijf beschouwend, bespiegelend. 450 vindicatijf wraakzuchtig. [tekstkritische noot]453 tgaet sonder vraeghen vanzelfsprekend. 455 dorre en rype geheel en al, of: in elk geval, altijd. 461 andere wormen andere, t.w. monsters. 463 katijvich ellendig. net beperrelt heerlijk. 464 ghesmerlt In verband met ghemerlt in r. 465 zullen we hier wel te doen hebben met een afl. van smerel, smerle dwergvalk (zie MNW i.v. Smeerle); ghemerlt is dan een afl. van merle merel (dat wel verward werd met smerle en dan ook een soort valk aanduidt (zie WNT i.v. Merel, bet. 6). De vraag is echter, wat deze woorden hier moeten betekenen midden in een opsomming van zaken, die op het uiterlijk voorkomen, inz. de kleding betrekking hebben; misschien zouden ze op een verschil in stand kunnen wijzen: voorzien van resp. een valk en een merel in het wapenschild? Prof. Rombauts zou ghesmerlt willen opvatten als ‘gevederd’ maar dit is reeds uitgedrukt in ghepluymt. ghekerlt voorzien van een kerel lang kleed. 465 ghemerlt zie de aant. bij r. 464. 466 wijghen strijden. 468 L. leest mae (!), door V. verbetert in maer. opiniuen, eigenzinnigheid, (deze bet. wrsch. onder invloed van het 16^e eeuws rhetoricale opinaet, -elijck, -ich). [tekstkritische noot]469 lamoen eig. gareel, hier fig. voor juk, kruis (andere voorbb. in WNT i.v.) 469 V. waer. 472 ghegruyder lees ghegruyter (van gruyten eig. vermengen met gruyt en dan (ver)mengen in het algemeen)? Prof. Rombauts wijst mij echter terecht op de oe-uitspraak van de ǔ in onze tekst; hij is daarom geneigd ‘gegroeider’ te lezen, in de zin van ‘samengegroeider.’ 473 stroop strop. 475 sieghe triumf. 476-7 Wat baat het mij dan mij te onttrekken aan de dwang van het vlees (leest is hier bepaald ‘dwingende’ vorm; voor het bet. vorm, model, manier in het algemeen zie WNT i.v. bet. 3). 479 verstaet (imper.:) besef. 480 gheschict gevoegd 484 der redene aan de rede. 485 dominie heerschappij. 486 plecken zie de aant. bij r. 391. 488 onsienlyck ontoonbaar, afschuwelijk. [tekstkritische noot]490 crevelinge prikkeling (zie WNT i.v. Krevelen, afl.). 492 Men zou er op 1000 nauwelijks één kunnen vinden. 496 lodderye wulpsheid. Toog: die draecke van apocalipsis, vg. Openb. 12: 9, 14, 15. uytwendighe wulpse. ruerende beweegbaar. vocaelijck met stemmen. pronuncieeren declameren. 496 V. bey. [tekstkritische noot]500 greyt bevalt, smaakt. 502 abuys iets wonderlijks, vreemds. 503 V. Dats. 505 ghecornuyt gehoornd. 506 ghetuyt gekapt (in deze bet. ook bij Six van Chand. 29, zie WNT i.v. Getuit, 2^e art.). 507 coragioesheden hovaardij. 508 specioesheden uiterlijke schoonheid, schone schijn. 509 realich voortreffelijk (vg. realick bij Kil. en Verl. Zoone II, 1025). 510 regalich vergiftig, venijnig. 513 blasphemich lasterend. 514 tfoy (contaminatie van tfy en foy?) foei. verst orffenisse geestelijke versterving. apostemich eig. zwerend, hier in meer algemene, ongunstig kwalificerende zin: afschuwelijk. [tekstkritische noot]522 met allen volkomen, door en door. gruwelyck: suyelijck (spreek uit: suwelijk?). 524 greyt zie aant. bij r. 500. verhevenisse verheffing. 525 opinaetich eigenzinnig (vg. opijnatelijck in Jan v.d. Berghe Well. Mensch 218). 526 obstinaetich halsstarrig. 529 Versta: temptacie van den vileynighen (ellendelingen) verwan my. Of is van op te vatten als in onze constructie ‘van iemand verliezen’? 533 ghefleeuwt zie de aant. bij r. 243. ghefletst zie de aant. bij r. 13. [tekstkritische noot]536 Dat lees Dats (vg. r. 548). vrou slacke Slak als benaming voor een ontuchtige vrouw (vg. lat. limax lichtekooi) was reeds in de middeleeuwen bekend (zie MNW i.v., sub 1), dl. VII, 123a), als scheldwoord ook in Sp. der Minnen 56 (slecxken). 538 gheketst gejaagd. 541 ontpreeut ontstolen (het ww. was tot dusver alleen bekend uit De Brune, zie WNT i.v.). 542 ghepletst geslagen, toegeslagen? 549 niet een iacke niets (ook in Nyeuvont r. 401, zie de aant. in de uitg. E. Neurdenburg bl. 114). [tekstkritische noot]550 oudermans van een oude man? oudermans dinck zou volgens Prof. Rombauts een obscene toespeling kunnen bevatten (dinck in de bet. ‘mannelijk lid’: MNW 2, 203). 551 compere vg. r. 4 en de aant. bij r. 1. clinckwerck een geslaagde onderneming, een succes (Zowel hier als in de Hist. v.d. Jongen Jacke 37, aang. in WNT op Klinkwerk (II), eist het verband deze bet.; clincken = gelukken vindt men trouwens ook in Trudo 1038. 551 V. flinck werck. 553 loocht haperde, mankeerde het. 553 V. quam. 555 verhabelen verbeteren, verfraaien. 556 been hebben vast-, beet-, in zijn macht hebben (Deze zegswijze is in de wdbb. nog niet opgetekend, wel dat beenken metten merghe hebben veel invloed hebben, vg. MNW i.v. Been, sub 1). 557 preen? Mogelijk een bijvorm van preeuw (slag, diefstal) van preeuwen, waarnaast ook preemen (zie MNW en WNT i.v. Preeuwen)? 558 up tduymken cloppen op de vingers tikken, een eind maken aan mijn werk (zie WNT dl. III, 3578). 559 ? Je bent al te gemakkelijk? 560 meerdet lees meerdert? (Tegen de opvatting van meerdet als praet. v. meren verzetten zich de praesentia betert. vordert, gheeft en besuect). Ook deze zin is mij niet duidelijk: je vermeerdert de verwachting, maar bevredigt die niet? 561 vordert tghemeente? helpt, bevoordeelt de massa, het lagere volk? 562 schinckelmerct eig. beendermarkt; hier obsceen (schenkel = achterstuk)? [tekstkritische noot]563 hondert pond, t.w. vlees, dus het gewicht van een vrouw of meisje en dan ook deze zelf (of zichzelf)? pluvierken volgens WNT i.v. Pluvier, bet. 2) ook: losbol. 563 V. plavierken. 564 Obsceen? (koeckene = achterste o.a. bij Corn. v. Ghistele, Terent. 3, 67 en Corn. Crul Dronckaert 210). 566 In bordeaux, eertijds in het frans ook gebruikt voor bordeel (zie Littré i.v.), schuilt een woordspeling met dit laatste woord. bruage (eig. Brouage, een plaats bij La Rochelle) is hier wel gebruikt met een toespeling op bruwet en bruwyne (= ellende, narigheid). 567 visage gezicht 568 knipstertinghe opus Veneris. 571 ruecken me er om te bekommeren. 572 Obsceen. 573 Obsceen. 574 brueckeloos zonder broek. onghenestelt met losgemaakte veters of rijgsnoeren (hier wel niet van de broek, want die heeft Tvleesch niet aan, maar bijv. van het keurslijf?). struelt pist. 575 ghehoelt gericht (een fig. toepassing van Heulen (I) in WNT bet. 1). 576 treckelijck verleidelijk. 577 gay vrolijk. [tekstkritische noot]577 V. op. 578 hielken achterste (in deze bet. elders gewoonlijk achterhiel). 579 wond won. sielken lijfje (als kledingstuk). 581 wijnebroykens broodwinnaresjes, hier: lichtekooien. 582 nae gheselle prijs versta: nae prijs, gheselle? 583 capelle Vg. voor deze benaming Schuerm., Bijv. 147a: Kapel, kapelleken domhoofd, dwaas vrouwmens. 585 L. madadmè; V. madamme. 586 ghetoyden fraai geklede, uitgedoste (vrouwen). 588 quoniam hier euphemistisch voor cunnus? (vg. WNT i.v.). 591 leckernije wulpsheid. Of mag men hier een - niet van elders bekende - bet. ‘weeldezucht’ aannemen? 592 treyn manier van doen. contrefeyten navolgen. [tekstkritische noot]593 pleyten schepen (narrenschepen?). 595 laet loopen die caetse laat de bal rollen. 600 tailgekens snitten, modellen. 601 caelgekens mannen of vrouwen van de wereld. 605 pareersel tooi, opschik. petijt fijn. 608 busisticx? Een eigennaam? 609 op een (= één?) vuet nae tcrucifix? 612. Gij neemt een zeer afwijkend standpunt in. [tekstkritische noot]613 poortgat (elders) aarsgat (Versta: gij werpt ze uit? en dan: gij stort hen in ellende?) 615 mistich verward van geest (vg. Kil.: nebulosus)? crul opgewonden of arrogant. fumoes (al te) fel, hartstochtelijk. 616 drucksaem ongelukkig. 617 tians hoy bij S. Jans hoofd (een in de 16^e eeuw zeer geliefde krachtterm). ghelucksaem gelukkig. 618 lemmere hinder. 619 Omdat ik mijn zaak fijn in elkaar zet. 620 quoy geld. 621 lippeken Philippusgulden (zie WNT i.v. Lipke). rondeken wellicht een munt van geringe waarde? Of een spelletje kaart of dobbelen (vg. ons ‘rondje’)? 623 botterye vals (dobbel)spel (zie WNT i.v. Botten (II), afl.). 624 looselijck gemeen. 625 expediert verzendt (in Camp v.d. Doot 1262, 1512, 1567 naar het dodenrijk; hier: verjagen, de stad uitjagen?). 625 V. expedierste. 628 leechgangers poorters vreemde combinatie! Is leechgangers niet = leeglopers, maar otiosi en worden met hen en de poorters de gedupeerden aangeduid? Of is leechgangerspoorters één woord? [tekstkritische noot]630 Versta: om asyl of om zich schuil te houden (coornetas = de opgestapelde korenschoven in de schuur, vg. WNT VII, 5619). 631 verschuyven de benen nemen. hoorneblas hoornstoot, t.w. bij een stedelijke afkondiging betrekking hebbende op de genoemde boze praktijken. 633 prekeeren predikers (t.w. door hun afschrikwekkend voorbeeld). 636 vermondighen verkondigen. 637 oorcondighen vrouwelijke getuigen. 638 disciplijne leer. 641 muyen (moeien) inspannen. 643 dan t.w. met of na Pasen, in de Paasweek. 644 d.i. na de Opstanding (vg. Matth. 28, 10); aan de interpretatie ‘Hemelvaart’ kan hier niet worden gedacht. [tekstkritische noot]645 lobben hond? (vg. WNT i.v. Lobben (I), bet. 2). ghepluyst gevlooid (zie WNT i.v. Pluizen (I), bet. A, II, sub 1) en vg. (den) lobben luizen onbeduidend werk verrichten in WNT i.v. Lobben (I); moeten wij deze bet. ook in ons spel aannemen? Waarschijnlijker lijkt de bet.: elkaar de waarheid zeggen. 648 meerts Maarts. knolleken biertje (zie WNT op Knol (II). 653 bitters roet. 657 vercleenight verlaagt. 661 vast zeker. 662 principaet heerschappij. [tekstkritische noot]667 wruechlyck verraderlijk? Of in algemene zin: afschuwelijk? 671 avoyeert beken, geef toe (het oudfranse avoyer is uitsluitend bekend als ‘mettre en route, avertir, instruire, éclairer, enz.’ vg. Godefroy i.v.). 674 famelier eig. huisgenoot (vg. ofr. famelier: ‘qui est regardé comme étant de la famille’ (Godefroy), hier: constante belager? 675 weerlijck wereldlijk, van de wereld. 684 ontgriffende (intrans. bij Adam): vervallen? Of (trans. bij duvel): berovende. 684 V. ontgreffende. 685 De dichter laat hier de figuur van Tvleesch los en denkt nog slechts in spiritualistische zin aan de tegenstelling van vlees en geest als uiterlijke (voor hem waardeloze) verrichtingen (ceremonie) tegenover de innerlijke gezindheid. 685 V. niet de c. 686 Indien de geest niet bij de zaak is betrokken. 687-8 so Paulus ghewaecht De schrijver zal wel gedacht hebben aan Rom. 7 en 8, ofschoon Paulus niet verantwoordelijk gesteld mag worden voor 'sdichters uitspraak. [tekstkritische noot]689 coloer karakter. 693 verhoecht geneigd. 695 reeuwsche flauwe, laffe (De Bo) doechdelyck en reeuwsche allen (rederijkersgeneralisering door verbinding van tegengestelden). 696 sluypen (?) lees stuypen (Men lette er op, dat de zin (tot r. 701) niet loopt; er ontbreekt een verb. fin.). 700 des gheestelycke bysyns van het ‘er bij zijn,’ de aandacht van de geest. 702 driakle geneesmiddel. behoudich reddend. 703 resisteert weerstand biedt. 704 Maar op overwinning bestaat weinig hoop. 706 samblantich schoonschijnend. 707 corts kort daarop. violent gewelddadig. ghescallyck bedrieglijk, boosaardig. [tekstkritische noot]710-'14 vg. Rom. 8: 5 e.v. 711 V. word dan. 715 eertwormich aards, stoffelijk. 717 V. swertlyck. 719 vuer reed. 724 mesuysen misbruiken, of sterker: misdrijven. 724 V. anderen. 728 montoere uitrusting. weygherlyc weelderig, dartel. 730 V. sondich. [tekstkritische noot]734 doctrinaelyck lerend, onderrichtend. 737 formelyck voorbeeldig? Of: schoongevormd? 741 doorconden hier blijkbaar: de naam. 744 circumstancien toebehoren? 747 belech belaging. [tekstkritische noot]761 babylonich Vg. de toog na r. 498. 765 hardt van moeilijk te. 765 V. der wederspannicheit. 766 basannijten inwoners van Basan, hier in één adem genoemd met amoroessche (met toespeling op Amorieten, indien deze zelf niet zijn bedoeld), wellicht om de weelderigheid van dit gebied? (vg. Dict. of the Bible i.v.). 772 feytdadicheit misdadigheid, hier blijkens het verband: vleeselijke zonden. 774 V. smaecken. 775 onbequaeme versta: onbequaeme sijnde. misraecten afgedwaalden. 777 De versta: O gij, die. 778 V. tverwinnen en 783 precioeselyck kostbaar, edel. [tekstkritische noot]787 finaelyck goed, zeker. 787 V. u smenschen. 791 valiandich moedig (of adj.: deugdelijk?). 794 fleteringhe (MNW: flattéringe) vleierij. 796 ghedispenseert verschaft. 799 confortatyvelyck versterkend. 800 V. tot gods liefde. 801 teent prikkelt, kwelt. Toog: Confidite etc., vg. Joh. 16, 33. [tekstkritische noot]810-25 Retrograde, zoals we o.a. ook aantreffen in Everaert's Maria ghecompareirt byde claerheit r. 696 e.v. (uitg. Muller en Scharpé bl. 407 e.v.) 826 Dander t.w. de eerste toog. [tekstkritische noot]828 keest kern, pit en dan: wezen. 830 V. God. 835 by beraedicheit (proleptisch bij r. 836) behulpzaam, te hulp komend. 843 bewets lees te wets bezwaard, terneergeslagen. 841 V. dies. 848 adiutorie bijstand. 851 crij roep, hier: lokroep? Of: strijdkreet, leus en vandaar: macht? (zie MNW en WNT op Cri). [tekstkritische noot]860 bevanck euphem. voor dood. 864 V. olyftacxken.

Vorige Volgende

Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde 1953

Een verloren Vastenspel van Sinnen uit de XVIde eeuw
Uitgegeven door Prof. Dr. C.G.N. de Vooys
buitenlands erelid der Academie
Met aantekeningen van Dr. J.J. Mak

Inleiding

Een vasten spel van sinnē hǔe smenschen gheest van tvleesch, die werlt en die duvel verleyt word met twee verthooningen lanck 933 reghelen
Clodius presbiter fecit

Over dit hoofdstuk/artikel

auteurs

datums

Een verloren Vastenspel van Sinnen uit de XVIde eeuw Uitgegeven door Prof. Dr. C.G.N. de Vooys buitenlands erelid der Academie Met aantekeningen van Dr. J.J. Mak

Inleiding

Een vasten spel van sinnē hǔe smenschen gheest van tvleesch, die werlt en die duvel verleyt word met twee verthooningen lanck 933 reghelen Clodius presbiter fecit

Over dit hoofdstuk/artikel

auteurs

datums

Een verloren Vastenspel van Sinnen uit de XVIde eeuw
Uitgegeven door Prof. Dr. C.G.N. de Vooys
buitenlands erelid der Academie
Met aantekeningen van Dr. J.J. Mak

Een vasten spel van sinnē hǔe smenschen gheest van tvleesch, die werlt en die duvel verleyt word met twee verthooningen lanck 933 reghelen
Clodius presbiter fecit