Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde 1953

[p. 123]

Een onuitgegeven fragment van ‘Alexanders Geesten’
door Dr. A. van Elslander

De bewerking van de Alexandreis van Gauthier de Châtillon door Jacob van Maerlant, Alexanders Geesten, is ons in haar geheel slechts in één Duits gekleurd handschrift uit het midden van de XIV^e eeuw bewaard⁽¹⁾. Daarnaast bezitten wij nog fragmenten van drie Vlaamse handschriften die, vooral in hun taalvormen, veel dichter bij den oorspronkelijken tekst van J. van Maerlant moeten hebben gestaan⁽²⁾. Dit laatste is ook het geval met een vrij uitgebreid onuitgegeven fragment, dat in de wetenschappelijke nalatenschap van L. Willems voorkomt en dat tot heden vrijwel onbekend schijnt te zijn gebleven⁽³⁾. Wij laten er hier eerst een beknopte beschrijving van volgen.

(1) Dit handschrift berust te München, Staatsbibliothek. Het werd geschreven omtrent het midden van de XIV^e eeuw en werd gepubliceerd door F.A. Snellaert, Alexanders Geesten van Jacob van Maerlant..., 2 d., Brussel, 1860-1861; zie ook: E. Verwijs, Tekstcritiek op Maerlant's Alexander, in De Taal- en Letterbode, 4^e jg. (1873), bladz. 89-; in 1882 bezorgde J. Franck een critische uitgave: Alexanders Geesten van Jacob van Maerlant, Groningen, 1882; zie de besprekingen van J. Verdam in: Anzeiger für Deutsches Altertum und Deutsche Literatur, d. 9 (1883), bladz. 385-; en J. Te Winkel, in: Literaturblatt für Germanische und Romanische Philologie, 5^e jg. (1884), bladz. 95-.

(2) Gent, Universiteitsbibliotheek, hs. n^r 2749, uit het midden van de XIV^e eeuw, gepubliceerd door Ph. Blommaert, Oudvlaemsche Gedichten ..., d. 2, Gent, 1841, bladz. 69-; zie: W. De Vreese, Bouwstoffen, 's-Gravenhage, 1927-1941, n^r 16, bladz. 7.
Leiden, Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, hs. n^r 1196, (c. 1300), gepubliceerd door M. De Vries in: Nieuwe Reeks van Werken van de Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde te Leiden, d. 7, 2^e stuk, Leiden, 1856, bladz. 191-; zie: W. De Vreese, a.w., n^r 16, bladz. 7.
Donaueschingen, Fürstenbergische Hofbibliothek, hs. n^r 173, (eerste helft van de XIV^e eeuw), gepubliceerd door N. De Pauw, Middelnederlandsche Gedichten en Fragmenten, d. 2, bladz. 1-; zie: Dr. G.I. Lieftinck, Bouwstoffen, 's-Gravenhage, 1943, n^r 914 B I, bladz. 376.

(3) Het fragment kwam, samen met de wetenschappelijke nalatenschap van L. Willems, in de bibliotheek van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde te Gent. Afgezien van het fragment komt in de nalatenschap ook een afschrift en losse aantekeningen van L. Willems, een nota van W. De Vreese en een afschrift uit het midden van de XIX^e eeuw voor.
Wij betuigen hier onzen oprechten dank aan Dr. L. Goemans, die ons de toelating verleende de nalatenschap L. Willems te raadplegen, en aan Dr. W. Van Eeghem voor zijn opmerkingen, waarvan wij een dankbaar gebruik hebben gemaakt.

[p. 124]

Het fragment bestaat uit 8 bladen papier. Fol. 1 - fol. 4 hebben behoord tot een quatern waarvan de eerste vier bladen bijna volledig zijn weggesneden. Het eerste blad is 210 mm. hoog bij 35 tot 38 mm. breed. Wij bezitten van dit blad verder nog twee langwerpige stroken, ieder 210 mm. hoog - de eerste 30 mm. tot 31 mm. breed, de tweede 26 mm. tot 28 mm. breed - welke bij elkaar behoren en samen een strook vormen van 210 mm. hoog bij 56 mm. tot 59 mm. breed, die tot de rechter buitenzijde van het blad heeft behoord. De afmetingen van de volgende bladen zijn: fol. 2: 210 mm. hoog bij 122 mm. tot 124 mm. breed; fol. 3: 210 mm. hoog bij 123 mm. breed; fol. 4: 210 mm. hoog bij 123 mm. breed; fol. 5: 210 mm. hoog bij 170 mm. tot 172 mm. breed; fol. 6: 210 mm. hoog bij 169 mm. tot 172 mm. breed; fol. 7: 209 mm. tot 213 mm. hoog bij 168 mm. tot 170 mm. breed; fol. 8: 210 mm. tot 213 mm. hoog bij 168 mm. tot 170 mm. breed. De tekst is geschreven in twee kolommen, waarvan de afmetingen nogal verschillen. Het watermerk, een Gotische Y met een klein Latijns kruis er boven, was, volgens een aantekening van W. De Vreese, in de Nederlanden vrij verspreid in de jaren 1450 tot c. 1480 en komt nauwkeurig overeen met dat van een handschrift uit 1473. Het fragment dagtekent dus uit het 3^e kwart van de XV^e eeuw.

Het geschrift, een betrekkelijk kleine Gotische letter uit de tweede helft van de XV^e eeuw, is, zonder bepaald slordig te zijn, vrij onregelmatig, wat onder meer tot uiting komt in het ongelijk aantal regels per kolom. De afschrijver, naar de taal te oordelen waarschijnlijk een Vlaming, heeft in ieder geval, noch aan het geschrift, noch aan de versiering, die uitsluitend bestaat uit rode initialen en het opschrift in rood fol. 5: Den ixesten bouc, bijzondere zorg besteed.

De bladen hebben nogal geleden. Er zijn gaten in het papier dat op sommige plaatsen beschadigd is en vlekken vertoont.

[p. 125]

Elders is de inkt sterk verbleekt. Hierdoor zijn talrijke woorden geheel of gedeeltelijk onleesbaar geworden. De bladen zijn bovendien onderaan weggesneden, waardoor telkens een aantal verzen is weggevallen. Verder werd de rechter buitenzijde van de eerste 4 bladen weggesneden. Dit heeft voor gevolg gehad dat aan de voorzijde van deze bladen de 2^e kolom volledig is weggevallen en van de eerste kolom van de keerzijde slechts de laatste letters van ieder vers zijn bewaard. Wij bezitten echter nog twee stroken uit het weggesneden deel van het eerste blad.

Het bewaarde fragment is waarschijnlijk niet afkomstig uit een volledig handschrift van Alexanders Geesten en geeft eerder den indruk een soort ‘schrijfoefening’ te zijn geweest van een niet al te ervaren copiïst. Dit zou onder meer verklaren waarom bovenaan de eerste kolom van fol. 1 een vrij onsamenhangende tekst van 17 regels voorkomt, die later doorstreept werd, waarna dan het eigenlijke fragment, midden in een zin, begint.

Laten wij nu den inhoud van het fragment volgen:

fol. 1, 1^e kolom, vers 1 - vers 13: beantwoorden aan: IX^e Boek, vers 745 - 757; onderaan deze kolom zijn 4 verzen weggesneden;

fol. 1, 2^e kolom, vers 18 - vers 47: beantwoorden aan: IX^e Boek, vers 762 - vers 791; onderaan deze kolom zijn 5 verzen weggesneden;

fol. 1^v, 1^e kolom, vers 53 - vers 82: beantwoorden aan: IX^e Boek, vers 797 - vers 828; onderaan deze kolom zijn 3 verzen weggesneden;

fol. 1^v, 2^e kolom, vers 86 - vers 117: beantwoorden aan: IX^e Boek, vers 832 - vers 863; onderaan deze kolom zijn 4 verzen weggesneden;

fol. 2, 1^e kolom, vers 122 - vers 153: beantwoorden aan: IX^e Boek, vers 868 - vers 899;

fol. 2, 2^e kolom: deze kolom is volledig weggesneden;

fol. 2^v, 1^e kolom, vers 154 - vers 184: beantwoorden aan: IX^e Boek, vers 934 - vers 964; onderaan deze kolom zijn 4 verzen weggesneden;

fol. 2^v, 2^e kolom, vers 189 - vers 220: beantwoorden aan: IX^e Boek, vers 969 - vers 1000; onderaan deze kolom zijn 5 verzen weggesneden;

fol. 3, 1^e kolom, vers 226 - vers 256: beantwoorden aan: IX^e Boek, vers 1006 - vers 1036;

[p. 126]

fol. 3, 2^e kolom: deze kolom is volledig weggesneden;

fol. 3^v, 1^e kolom, vers 257 - vers 287: beantwoorden aan: IX^e Boek, vers 1079 - vers 1109; onderaan deze kolom zijn 4 verzen weggesneden.

fol. 3^v, 2^e kolom, vers 292 - vers 324: beantwoorden aan: IX^e Boek, vers 1114 - vers 1146; onderaan deze kolom zijn 3 verzen weggesneden;

fol. 4, I^e kolom, vers 328 - vers 358: beantwoorden aan: IX^e Boek, vers 1150 - vers 1180;

fol. 4, 2^e kolom: deze kolom is volledig weggesneden;

fol. 4^v, 1^e kolom, vers 359 - vers 387: beantwoorden aan: IX^e Boek, vers 1221 - vers 1249; onderaan deze kolom zijn 4 verzen weggesneden;

fol. 4^v, 2^e kolom, vers 392 - vers 423: beantwoorden aan: IX^e Boek, vers 1254 - vers 1285; onderaan deze kolom zijn 4 verzen weggesneden;

fol. 5, I^e kolom, vers 428 - vers 458: beantwoorden aan: IX^e Boek, vers 1290 - vers 1320; onderaan deze kolom zijn 5 verzen weggesneden;

fol. 5, 2^e kolom, vers 464 - vers 468: beantwoorden aan: IX^e Boek, vers 1334; vers 1349 - vers 1352; de afschrijver heeft hier vers 1326 - vers 1333 en vers 1335 - vers 1348 overgeslagen; deze kolom bevat verder nog: X^e Boek, vers 1 - vers 25; onderaan deze kolom zijn 4 verzen weggesneden;

fol. 5^v, 1^e kolom: X^e Boek, vers 30 - vers 62; onderaan deze kolom zijn 4 verzen weggesneden;

fol. 5^v, 2^e kolom: X^e Boek, vers 67 - vers 99; onderaan deze kolom zijn 4 verzen weggesneden;

fol. 6, 1^e kolom, vers 104 - vers 135: beantwoorden aan: X^e Boek, vers 104 - vers 133; onderaan deze kolom zijn 3 verzen weggesneden;

fol. 6, 2^e kolom, vers 139 - vers 170: beantwoorden aan: X^e Boek, vers 137 - vers 168; onderaan deze kolom zijn 2 verzen weggesneden;

fol. 6^v, 1^e kolom, vers 173 - vers 204: beantwoorden aan: X^e Boek, vers 171 - vers 202; onderaan deze kolom zijn 3 verzen weggesneden;

fol. 6^v, 2^e kolom, vers 208 - vers 238: beantwoorden aan: X^e Boek, vers 206 - vers 236: onderaan deze kolom zijn 4 verzen weggesneden;

[p. 127]

fol. 7, 1^e kolom, vers 243 - vers 272: beantwoorden aan: X^e Boek, vers 241 - vers 270; onderaan deze kolom zijn 4 verzen weggesneden;

fol. 7, 2^e kolom, vers 277 - vers 306: beantwoorden aan: X^e Boek, vers 275 - vers 304; onderaan deze kolom zijn 4 verzen weggesneden;

fol. 7^v, 1^e kolom, vers 311 - vers 341: beantwoorden aan: X^e Boek, vers 309 - vers 341; onderaan deze kolom zijn 4 verzen weggesneden;

fol. 7^v, 2^e kolom: X^e Boek, vers 346 - vers 380: onderaan deze kolom zijn 5 verzen weggesneden;

fol. 8, 1^e kolom: X^e Boek, vers 386 - vers 418: onderaan deze kolom zijn 6 verzen weggesneden;

fol. 8, 2^e kolom: X^e Boek, vers 425 - vers 460: onderaan deze kolom zijn 6 verzen weggesneden;

fol. 8^v, 1^e kolom: X^e Boek, vers 467 - vers 502: onderaan deze kolom zijn 4 verzen weggesneden;

fol. 8^v, 2^e kolom: X^e Boek, vers 507 - vers 543.

Naast het handschrift van München komen een aantal verzen uit het X^e Boek ook voor in het Leidse fragment⁽¹⁾.

Bij de uitgave hebben wij ernaar gestreefd den tekst zo getrouw mogelijk weer te geven. Het gebruik van u en v, i en j werd niet gewijzigd. Dit geldt eveneens wat het vaneen- en aaneenschrijven van de samengestelde woorden betreft. De afkortingen werden opgelost, maar aangegeven. Het zijn:

en̄: ende;
het horizontaal streepje voor (e)n of m;
': er, aer, re;
'p: pri;
: coninc.

Leestekens en hoofdletters werden aangebracht. De klaarblijkelijke schrijffouten werden onderaan vermeld, alsook de

(1) Uit een vluchtige vergelijking van de varianten van deze drie teksten blijkt dat het fragment in zijn lezingen dichter staat bij het handschrift van München dan bij het fragment van de Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde te Leiden.

[p. 128]

tekstkritische noten

verbeteringen door E. Verwijs en J. Verdam voorgesteld. De telkens onderaan iedere kolom ontbrekende verzen werden tussen schuine haakjes volgens de uitgave van J. Franck toegevoegd⁽¹⁾. De andere toevoegingen staan tussen rechte haakjes. Hierbij werd ook gebruik gemaakt van den tekst van het handschrift van München, zoals deze door F.A. Snellaert werd uitgegeven.

⁺ Ic waende dat in al eerderike⁺
Niemant ware mins ghelike
Ende ic w[as] staer[c] ende ghesont
Ende diin gheluc mj oncont.
5 Nv weetic dattu staercker sijs;
Maer n[a di] hebbic den prijs⁺
Bouen allen die nv leuen.
Nv ne wes niet bi dij verheuen,
Al hebbic verloren dus vele.
10 Ic hebbe gheseit di te bispele:
Al was ic staerc, starker ic vant.⁺
Hoe mochti salich sijn becant,
Die heuet, dat hem in staden s[taet],

<Hine hebbe daerup hi hem verlaet
15 Dat hem niet en mach ontgaen?
Ooc es beter sonder waen⁺
Niet clemmen, danne vallen van hoghen.>

vers 3: inkt sterk verbleekt.
vers 6: gat in het papier.
vers 13: papier onderaan weggesneden.

(1) De nummering naar de uitgave van J. Franck werd eveneens aangebracht.

+ (fol. 1, 1^e kolom.)

+ IX^e Boek, 745

+ 750

+ 755

+ 760

[p. 129]

 

⁺ [Vreck]e lieden die ghedoghen

 

[Van] verliese meer armoeden

 

20 [Dan] si ghenouchten hebben van goeden.

 

[Ghe]mate di bi minen rade.⁺

 

[D]auentuere es onghestade.’

 

[M]acedo hadde wonder das,

 

Sendert dat Porus verwonnen was,

 

25 [End]e hi als een verwinre sprac.

 

[Hi] dede hem doen groet ghemac⁺

 

[End]e ghenesen sine wonden.

 

[Hi] gaf hem weder tien stonden

 

[Al] dat lant dat sine was eer

 

30 [End]e daer toe lants oec vele meer

 

[Ga]f hi hem van hem te leene,⁺

 

[Bed]e borghen ende daer toe steene,

 

[End]e hi wart Alexanders man.

 

[Doe] Porus dit merken began,

 

35 [Dat] Alexander dus houesch was,

 

[Was] hi zeere verhoghet das.⁺

 

[Hi g]af h[e]m den bedoluenen scat,

 

[Dien] sine vorders adden ghehadt

 

[Ende] makede al dat heere rike.

 

40 [Dus] wart hi vrient ghestafdelike

 

[Ende] al die coninghen van Orienten⁺

 

[Quam]en inder Grieken tenten,

 

[Ga]uen borghen ende lant

 

[In s]conincx Alexanders hant.

45

[B]innen dien dat hi was in Indi,

 

Was eene coninginnen daer bi⁺

 

[In E]thiopen, hiet Candacis,

 

 

 

<Daer menech swart moor in is,

 

Die sinde up minne ende up houde

 

50 Van utermaten finen goude

 

Alexandere hondert sticke⁺

 

Voets lanc ende voets dicke>

+ (fol. 1, 2^e kolom.)

+ 765

+ 770

+ 775

+ 780

+ 785

+ 790

+ 795

[p. 130]

 

⁺ Ende eens halue[n voe]ts [breet].

 

[O]ec sendese hem [gher]eet

 

55 V^c moere sonder [bae]rt.

 

Oec sendes[e] hem an [der] va[ert]⁺

 

Amoens croene, die beter [was]

 

Dan noyt gh[ee]ne [d]aer ic [a]f [las],

 

Ende ·x· [mal]en vul dierer [stee]ne,

 

60 [...] beter vont ne ghee[ne],⁺

 

Ende ·iiij· dalfhondert elp[end]iere

 

Ende ·vj· paer duusen [beesten fi]ere.

 

Van den pardusen ende [van den l]iebaert

 

Es ghewo[nn]e[n] die lup[aert].

 

65 So sende hem ·lxxx· espe[ntin]e

 

Ende daer toe dorden wil[le si]ne⁺

 

Sende so hem panthee[re]n v[ier]e,

 

Daer toe [van] harder w[re]d[er m]aniere,

 

Harde gr[oot ,·]xc· sie[re honden]·

 

70 Oec sendese hem te diere [ston]de

 

·CCC· vreeselike st[i]ere⁺

 

Ende out van haers sl[... ma]niere⁺

 

·xv^c· edeler roeden,

 

Die an Eebreusche boeme st[oeden].⁺

 

75 Die ghiften ontfinc die [...] heere

 

Ende danctes hare met g[rot]er eere.

 

Nu es Alexanders b[lide]

 

Dat hi binnen so cor[ten ti]de

 

Porus coninc rike wan.⁺

 

80 Hi maecte hem wech al d[at hi] can

 

Omme te besiene cortelik[e]

 

Dat Oest ende van erderik[e].

 

 

 

<Maer die stede van Subdraken

 

Woude hare ter were maken,⁺

 

85 Ende Alexander hi beleide>

+ (fol. 1^v, 1^e kolom.)

+ 800

+ 805

+ 810

+ 815

+ 818

+ 820

+ 825

+ 830

[p. 131]

 

⁺ Die stat al omme op die fosseide.

 

Die Grieken laghen an die een side,

 

An die andre Porus, goet ten stride;

 

Oxaertreus an die derde⁺

 

90 Ende men ghinc ghinder striden arde.

 

Daer binnen was Abizari,

 

Een edel coninc ende vri.

 

Alexander wilt winnen met crachte

 

Ende voer vor stede met nachte;⁺

 

95 Nochtan was so vast ter cuere.

 

Hi hiet leedren draghen ten muere,

 

Verbolghen zeere ende gram,⁺

 

Ende hi was die erste diere op clam,⁺

 

Ghinc hi op den muere staen,⁺

 

100 Die hoghe was zeere sonder waen.

 

Men scoot op hem menich quarreel,

 

Men warper menich steen gheheel

 

Van den torre nederwaert,

 

Dat niemene volghede darwart.⁺

 

105 Doe hadden sijs alle scande groet

 

Ende si vergaten alle die doet

 

Ende liepen alle toten muere.

 

Daer gheuiel hem quade auentuere,

 

Want die leederen brak[en] ontwee:⁺

 

110 Daer hadde menich prince wee,

 

Die van hoghen neder vel.

 

Dit was den coninc een quaet spel,

 

Die alleene staet op die muere,

 

Daer hem siin leuen wart te suere.⁺

 

115 Hi wart gheworpen so met steenen

 

Ende met quareelen menich eenen,

 

Dat hi vermoijt es van slaghen.

 

 

 

<Doe dat sine liede saghen,

 

Riepsi: ‘here, sprinct achter saen!⁺

 

120 Wi sullen u sachte ontfaen!’

 

Hi seide: ‘en mach ghescien;>

+ (fol. 1^v, 2^e kolom.)

+ 835

+ 840

+ 844

+ 843

+ 845

+ 850

+ 855

+ 860

+ 865

[p. 132]

 

⁺ Soudic mine viande vlien?’

 

Doe hi adde gheseit dit wort,

 

Spranc hi neder in die port⁺

 

125 Onder alle sine viande.

 

Hi hadde lieuer doet dan scande.

 

Dit was eene wonderlike daet,

 

Want eer hem eenich toeuerlaet

 

Of eenich sercors hem mochte com[e]n,⁺

 

130 Moechte hi daer op wesen ghnomen

 

Of versleghen al te sticken.

 

Maer die auentuere, die hem dicken

 

Hadde ghedaen wel menich eere,

 

Halp hem nv ter wilen zeere,⁺

 

135 Want so nam siins goeden goem.

 

Daer stont een groet lauwer boem

 

Ghelijc alst ware dor sinen wille.

 

Daer an ghinc hi staen al stille;

 

Men mochtene niet van achter slaen.⁺

 

140 Metten scilde heuet hi ontfaen

 

Menighen spiet ende menighen steen.

 

Daer ne was so coene ne gheen

 

Die sinen zwaerde ghenaken dorste.

 

Daer vacht ouer den edelen vorste⁺

 

145 Sine name ende die auentuere.

 

Siin schilt wart ghescoten duere,

 

Siin helme wart gheworpen te sticken;

 

Ouer die knien so boech hi dicken,

 

Want hi ghequest was vanden spronghe.⁺

 

150 Die edel coninc enttie jonghe

 

Mochten qualike ghestaen.

 

Als sen dan yemant wilde slaen,

 

Die ieghen hem strijt begheerde...⁺

+ (fol. 2, 1^e kolom.)

+ 870

+ 875

+ 880

+ 885

+ 890

+ 895

+ 899

[p. 133]

 

⁺ Dat icker come vechten hier n]aer,⁺

 

155 [Eer ic sterve!’; doe hi dit spra]c,⁺

 

[Woude hi staen; maer hem] stac

 

[Dat yser so, dat hi mettie]n

 

[Neder seech up sine knien]

 

[Ende vraechde of iema]nt ware

 

160 [Die vechten woude; quame dar]e!⁺

 

[Bindien datti]e coninc vacht,

 

[Hadde tebroken met si]er cracht

 

[Die here Peucestes een wik]et.

 

[Ic wane dat hi niene le]t,

 

165 [Hine liep met baren swaerd]e⁺

 

[Tote daer die coninc lach up] derde.

 

[Teerst dattene die coninc] sach,

 

[Seech hi neder in onmacht,]

 

[In sinen scilt sere ghewon]t.

 

170 [Timeus quam ooc ter sto]nt⁺

 

[Ende Aristoen ende Lavernaet;]

 

[Dit waren ridders van hogher d]aet.

 

[Si wederstonden meneghen Ind]e.

 

[Ic wane noit man en] kinde

 

175 [So lettel liede, die so ser]e⁺

 

[Vochten over haren here,]

 

[Tote dat Timeus waert ghev]elt.

 

[Peucestes waert ooc met g]hewelt

 

[Int hooft ghewont ende Lav]ernaet.

 

180 [Die waren Alexanders toever]laet,⁺

 

[Nu ligghen si vor des con]incx voete.

 

[Aristoen doet vele ghemoe]te;

 

[Maer hi was so sere ghe]wont,

 

[Dat hi qualike teser ston]t

 

 

 

185 <Dien coninc bescermen mochte,⁺

 

Want men hem te sere versochte.

 

Doe quam buten ene mare

 

Dat Alexander versleghen ware.>

+ (fol. 2^v, 1^e kolom.)

+ 934

+ 935

+ 940

+ 945

+ 950

+ 955

+ 960

+ 965

[p. 134]

 

⁺ Die mare adde tvolc veruaert

 

190 Ende het liep al ten muere waert.⁺

 

Daer ne ontsach niemen de doet;

 

Het liep al, cleen ende groet,

 

Percen, Grieken, Porus heere.

 

Si braken met groeten gheere,

 

195 Beede met haken ende met baerden,⁺

 

Den staercken muer ende den harden;

 

Sij makeden eene strate wijt.

 

So wat si vonden te diere tijt,

 

Man ende wijf, ionc ende oud,

 

200 Si sloughent al doet met ghewout,⁺

 

Omme te wrekene haren heere

 

Ende si ne spaerden min no meere,

 

Also langhe als si vonden te slane.

 

Abizari pinde hem tontgane,

 

205 Die crone in Subdraken drouch,⁺

 

Die wile dat men tvolc verslouch.

 

Sij namen haren heere te hant

 

Ende leiden op des scilts rant.

 

Sij droughene in siin pauwelioen.

 

210 Doe was daer een fiin baroen,⁺

 

Sijn ersatere Cristobolus.

 

Hij sach sinen heere ghewont aldus

 

Met eenen weder haecten strale

 

Ende dat men niet ne mochte wale

 

215 Vute bringhen sonder sniden.⁺

 

Oec ontsach hi tien tiden

 

Dat hi te vele soude bloeden

 

Ende hijs hem niet ne mochte hoeden,

 

Ghenase hi qualike sinen heere,

 

220 Hine verlore lijf ende eere.⁺

 

 

 

<Dit mercte wale Macedo

 

Dat hi was int herte haerde onvro,

 

Alse of hi in twivel ware.

 

Hi sprac: ‘Cristobole, com hare!

 

225 Of ic niet en mach ontsneven,>⁺

+ (fol. 2^v, 2^e kolom.)

+ 970

+ 975

+ 980

+ 985

+ 990

+ 995

+ 1000

+ 1005

[p. 135]

 

⁺ Twij laetstu mi so langhe wesen

 

Indie smerte vander wonde?

 

Ontsiestu niet daer af die sonde?

 

Du macht corten doech min leit.’

 

230 Cristobolus die sprac ghereit:⁺

 

‘Coninc heere, laet di houden,

 

Of du diin leuen wils behouden,

 

Want men moet die wonden widen;

 

Verpurrestu yet dine siden,

 

235 Het mochte an diin leuen gaen.’⁺

 

Alexander antworde saen:

 

‘Cristobolus, dat ware onneere,

 

Datmen eenen edelen heere,

 

Eenen coninc, binden soude

 

240 Ofte houden met ghewoude.⁺

 

Coninc sal siin tallen stonden

 

Quite ende vrij ende onghebonden.

 

Doe dattu wils, ic ligghe al stille.’

 

Cristolobus dede sinen wille.

 

245 No hine wisschede, no hi ne green.⁺

 

Maer doe hi ghenesen scheen

 

Ende dat yser was al vutghew[o]nnen,

 

Quam dat bloet so na gheronnen,

 

Dat die heere seech in onmacht.

 

250 Doe riep dat volc met groeter cracht,⁺

 

Dat Alexandre ware doet.

 

Rauwe was daer ende jammer groet.

 

Niet eer ne hende dat gheluut,

 

Eer Cristobulus een cruut

 

255 Ter wonden dede dat was goet⁺

 

Ende hi stelpede hem siin bloet...

+ (fol. 3, 1^e kolom.)

+ 1010

+ 1015

+ 1020

+ 1025

+ 1030

+ 1035

[p. 136]

 

⁺ [Woutstu doch di selven wachten.]⁺

 

[Wat gode sal ons bemachten?]⁺

 

[Hoe langhe sullen wi sijn g]hesont,

 

260 [Daer wi souken talre ston]t

 

[Nieuwe vrese ende nieuwen a]nxt?

 

[Alse daventure alre l]anxt

 

[Met enen man ghewesen hev]et,

 

[Hoe saen dat soene beghe]uet!

 

265 [Hoe mochstu ghedurech] siin?

 

[Wie mach bescermen dleven] diin

 

[In dese werelt? want soe es] loes.

 

[Twi weerpstu di selven al]toes⁺

 

[In grote vrese om clene g]hewin?

 

270 [En mercstu niet in dinen si]n

 

[Dat enen man sacht sijn] moet,

 

[Hevet hi na pine groot g]oet?

 

[Wacht di selven entie d]ine!⁺

 

[Laet ons vor di doen die pi]ne!

 

275 [Scuwe vrese sonder ere!]

 

[Wat eren mach hebben een] heere,

 

[Dat hi enen knecht verbi]t?

 

[Hi es ries, die sijn lijf ver]slijt⁺

 

[Sonder ere ende sonder pri]js.’

 

280 [Craterus sprac in diere w]ijs

 

[Ende Tholomeus ende al dan]dre

 

[Baden hier omme Alexander]e.

 

[Craterus woort ende sine t]ale⁺

 

[Bequamen Alexandere w]ale,

 

285 [Ende sprac: ‘danc hebbet] dies,

 

[Dat ghi meer vreest mijn ve]rlies,

 

[Dan uwes selfs, lieve] heeren!

 

 

 

<Ic weet u groten danc der eren;⁺

 

Want sint dat ic eerst crone drouch,

 

290 Hebdi mi ghedient ghenouch.

 

Maer mi es anders, dan u es.>

+ (fol. 3^v, 1^e kolom.)

+ 1079

+ 1080

+ 1090

+ 1095

+ 1100

+ 1105

+ 1110

[p. 137]

 

⁺ Zeker sijt des ende ghewes,

 

Dat ic der orloghen niet begheue,⁺

 

Also langhe als ic leue

 

295 Ende ic bem noch jonc van jaren.

 

Inne begheere niet te waren

 

Langhe lijf, maer groete name.

 

Dies mie endelike bequame.⁺

 

Onedel volc set sinen moet

 

300 Omme lanc leuen ende omme goet,

 

Maer ic bem der werrelt heere,

 

Dies ne achtic min no meere.

 

Ic telle dat segghen ende niet de jare⁺

 

Ende die ghiften, die mj tot hare

 

305 Die auentuere heuet beraden.

 

Ic telle tghetal van minen daden

 

Ende dus hebbic gheleuet langhe.

 

Europen es in minen bedwanghe,⁺

 

Azien wannic met ghenende,

 

310 Nv bem ic bider werrelt ende

 

Ende so es mi vele te cleene.

 

Als ic bedwonghen hebbe alleene,

 

So sal ic v daer na toghen⁺

 

Eene ander werrelt vor uwe oghen.

 

315 Die starke man macht al verwinnen.

 

Antipotes suldij bekinnen,

 

Daer die sonnen West op staet

 

Ende Oest waert te houe gaet⁺

 

Ende alst hier es dach dan eist daer nacht.

 

320 Ontsegdij mi oec uwe cracht

 

Volcx sone mach mi niet ghebreken;

 

So ware dat ic doe min teekin steken,

 

Al tvolc sal min eyghiin siin.⁺

 

Onedel volc, dul alse zwiin.

 

 

 

325 <Sal ic maken edel ende vroet.

 

Eist dat ghi minen wille doet:

 

Datti nature hevet verholen>

+ (fol. 3^v, 2^e kolom.)

+ 1115

+ 1120

+ 1125

+ 1130

+ 1135

+ 1140

+ 1145

[p. 138]

 

⁺ Ende bedect in nauwe holen⁺

 

Suldi sien, sidij so coene.

 

330 Dit begheeric te vuldoene

 

Ende in desen enden min leuen,

 

Wilt mi die auentuere gheuen.’

 

Dus endij sine tale ende metter vaert⁺

 

Hiet hise tiden ter zee waert.

 

335 Si seiden dat sijt gherne daden,

 

Nae dien dat hi hem dorste raden.

 

Dus voeren sij wech ter zee waert

 

Ende Porus leede tneere an die vaert⁺

 

Al tote daert wilen dore vacht

 

340 Ercules met sinre cracht

 

Ende Liberbarcus mede.

 

Als sij quamen tot eere stede

 

Vonden si harer beeder palen,⁺

 

Van gouden ghemaket walen;

 

345 Want erkerlijc vander tween helden

 

Hadden ghegoten na hem beelden,

 

Die waren ·xv· voete lanc,

 

Al daer ende haer bedwanc⁺

 

Der tweer deghene vermeten.

 

350 Nv wilde Alexander weten

 

Weder sij waren hol of vul.

 

Dat menne niet hilde ouer dul,

 

Dede hise dor boren tien stonden⁺

 

Ende doe hise vul adde vonden

 

355 Dede hi die gaten vullen met goude

 

Ende hi voer wech met ghewoude

 

Te soukene selsame dinc.

 

Doe ne vant die jonghelinc...⁺

+ (fol. 4, 1^e kolom.)

+ 1150

+ 1155

+ 1160

+ 1165

+ 1170

+ 1175

+ 1180

[p. 139]

 

(fol. 4^v, 1^e kolom.) [Dats in dietsce: nakede] vroede.⁺

 

360 [Teerst dat se Macedo, die g]oede,

 

[Sach, sprac hi ghelijc den] milden

 

[Dat si baden, dat si wil]den,

 

[Dat gave hi hem sonder wede]r tale⁺

 

[Doen antwerde een vroet man] wale:

 

365 [‘Ghef ons ewelec leven!’]⁺

 

[Hi seide: ‘hoe mochtic dat gheg]heuen?

 

[Ic bem selve een steerflec] man.’

 

[Dander sprac: ‘twi doe]stu dan

 

[Dus vele quaets? du heves] scande;

 

370 [Wat jaghestu dus achte]r lande?’

 

[Van daer voer hi in] Tambrobane.

 

[Dats een eylant na m]inen wane,

 

[Talre beste van eer]derike.⁺

 

[Daer was in een coninc r]ike,

 

375 [Die Alexandere gaf sijn] lant

 

[Ghewillike in die h]ant.

 

[Daerin sijn tiene edele ste]den

 

[Ende meneghe rijchei]t meden.

 

[Ende beesten die sere bite]n;⁺

 

380 [Diere stene, margariten,]

 

[Carbonkele met crisopras]sen,

 

[Die in ghenen lande en was]sen.

 

[Doe si danen ghesceden] waren,⁺

 

[Quamen die Grieken ghev]aren

 

385 [In der Macrobienen lant.]

 

[Daer vonden si meneghen gi]gant,

 

[Want si sijn twalef ellen la]nc.

 

 

 

<Die hadde hi saen in sijn bedwanc.⁺

 

Si waren so mesraect,

 

390 Dat si waenden, tware ghemaect

 

Tfolc van ysere ende van stale;>

+ 1221

+ 1225

+ 1226

+ 1235

+ 1240

+ 1245

+ 1250

[p. 140]

 

⁺ Daer waren si bedw[on]ghen wale.

 

In dat lant es eene fonteine,⁺

 

Die so scoene es ende so reine,

 

395 Dat so doet scemeren also clare,

 

Alse of het met olien ware,

 

So wat dat men daer mede dwaet.

 

Nv es Alexanders [raet]⁺

 

Dat hi wech voer alt[e] hant

 

400 Omme te soukene ander lant.

 

Nu siin die Grieken op die zee

 

Omme te soukene lants mee.

 

Si voeren, s[i en] wisten waer;⁺

 

Want si quamen dicke daer,

 

405 Daer groete deemsterhede w[as].

 

Doch jonste hem die auentuere [das],

 

Dat si van verren saghen staen,

 

Ghelijc als [een] borch ghedaen,⁺

 

Die hem algader [gu]ldiin doch[te].

 

410 Na dien dat ic gheweten mochte,

 

So waest dat ertsche pa[rad]ijs,

 

Dat vulmaect es in alre wij[s].

 

Die vierich muer dochte hem van goude.⁺

 

Daer waert voer hi al[s] die boude,

 

415 Alexandre ende die sine,

 

Diet winnen wilde met sinder pine.

 

Nv siin si andie rotche comen.

 

Nae dien dat sijt hebben vernomen⁺

 

So d[inc]t hem al sonder waen

 

420 Die muere op toter mane gaen.

 

Daer hilt met sinen draghemonde

 

Alexandre eene stonde;

 

Hi peinsede wat hi beste dade.⁺

 

 

 

<Doe hi was in desen rade,

 

425 Riep een man van boven neder:

 

‘Alexander!’; hi antwoorde weder;

 

‘Weetman daer boven iet van mi,>

+ (fol. 4^v, 2^e kolom.)

+ 1255

+ 1260

+ 1265

+ 1270

+ 1275

+ 1280

+ 1285

[p. 141]

 

⁺ Dat ic Alexander sij?⁺

 

Wies es daer, wiens [e]s dat lant?’

430

Die andre antworde te hant:

 

‘Dit lant es des selues [heere]n,

 

Die di met groeter eeren

 

Al die werrelt heeft ghegheuen.⁺

 

In siin ghewelt es o[ec] diin leuen

435

Ende dien du wilen comen saghes

 

Op diin bedde, daer du laghes,

 

Die hi di gaf in diin bedwanc

 

Al der werrelt omme ganc.⁺

 

Macedo antworde weder:

440

‘Wat! suldij mj werpen neder

 

Te lijtekine dat ic h[ier] was?

 

So machmen mj ghelouen das.’

 

Hi seide: ‘nem hier eenen steen,⁺

 

Men vint sinre ghelike negheen

445

In algader erderike,

 

Dit es diin cheins waerlike

 

Vanden ertschen paradise.

 

Nv doe also als ic dij wise⁺

 

Ende leyt al diin souken neder

450

Ende keere te dinen lande weder;

 

Daer sultu ondervinden saen,

 

Hoe di diin leuen sal vergaen.’

 

Mettien trac hi siin hooft binnen muere.⁺

 

Recht na desen scoene auentuere

455

Keerde Alexander weder te lande

 

Ende hi hadde in si[n]e hande

 

Ghenen wonderliken steen,

 

Die claer als die sonne sceen⁺

 

 

 

<Hi wouch meer, alse ic hore segghen,

460

Dan alt ghewichte datmen legghen

 

Mochte daerjeghen in ene scale;

 

Nochtan verwouchene wale

 

Also groot eerden als een siere;>⁺

+ (fol. 5, 1^e kolom.)

+ 1290

+ 1295

+ 1300

+ 1305

+ 1310

+ 1315

+ 1320

+ 1325

[p. 142]

 

⁺ Dit was eenen wonderlike maniere.⁺

465

Eer dese tijt quam hier te voren,⁺

 

Sone was noit man gheboren⁺

 

Die de Oest lande dorste souken.

 

Hier es dende van ·ix· bouken.

+ (fol. 5, 2^e kolom.)

+ 1334

+ 1349

+ 1350

[p. 143]

tekstkritische noten

Titel: Den ixesten Bouc: lees: Den xesten Bouc.
vers 5: tussen dat en leuet: heuet doorstreept.
vers 8: tussen seidij en te waren: openbare doorstreept.
vers 25: regel gedeeltelijk weggesneden.

Den ixesten bouc

Alexander heuet ghesproken

Ouerdaet, die onghewroken
Altoes niet ne mach wesen;
Want hi hem vermat van desen,
Dat hi sal, dat leuet,⁺
Dat die natuere verholen heuet,
Sinen lieden openbaren.
Oec so seidij te waren
Dat hem ware al erderike
Te cleene te eenen conincrike.⁺
Hier omme was die natuere gram,
Als so die ouerdaet vernam.
So liet allerande werc
Ende nam omme hare een zwerc.
So makede hare ter hellen waert.⁺
Waer so quam andie vaert,
Alle dinghen waren hare onderdaen.
Die elementen hebbense ontfaen
Eerlike, want souse sciep.
Die lucht eerst ieghen hare liep⁺
Ende groetese met soeten winde.
Teerst dat se die erde kinde,
Eerdese sou met haren blommen.
Dat water es met visschen comen
[En]de dat vier metten planeten.⁺

<Alrande figuren beten
Ende eren hare sceppersse
Ende bidden dat soe niet en persse
Met honghere hare creaturen.>

+ 5

+ 10

+ 15

+ 20

+ 25

[p. 144]

30

⁺ Dit was die tale vander natueren:⁺

 

‘Danc hebt dat ghi mi doet eere!

 

Nv ne segghet min no meere

 

Die dinc die ic hebbe verholen!

 

Ic vare wech ter helscher scolen

35

Dor uwen wille ende dor die mine.⁺

 

Dat sal Alexandren scinen,

 

Want het sal siin houet becopen!

 

Dit sprac so ende dede hopen

 

Die erde ende ghinc ter hellen.

40

Nv hoort, ic sal v daer af tellen.⁺

 

So sach wonen vor die duere,

 

Recht onder die helsch muere,

 

·VIJ· vrauwen in ·vij· borghen,

 

Die elc mensche wel mach sorghen.

45

Toen wa[s die] moeder vanden sonden⁺

 

Vrecheit, d[ie] d[a]er was tien stonden.

 

So hadde den groeten scat.

 

Ouer waer segghic v dat,

 

Dat so ghesmolten gouds so vele

50

Goet in der vrecker lieder kele.⁺

 

Nochtanne mach souse niet versaden,

 

Al heuet soese zeere gheladen.

 

Houerdichede, die coninginne,

 

Sat daer naer met hoghen sinne

55

In eene borch hoghe ende rike⁺

 

Ende so bespotte hare ghelike.

 

Luxuerie, dats onsuuerhede,

 

Sat oec daer op hare stede.

 

In berrender moderen lach so versmort;

60

Want so suuerhede verstort.⁺

 

Gulsicheit sat op hare stede.

 

So verteerde haers selues lede.

 

<Soe liet weder dor den hals gaen,

 

Dat soe te vele hadde in ghedaen.

65

Gramscap sat daer verbolghen.⁺

 

Soe doet die ghone die haer volghen,>

+ (fol. 5^v, 1^ekol.)

+ 30

+ 35

+ 40

+ 45

+ 50

+ 55

+ 60

+ 65

[p. 145]

 

⁺ Tallen tiden siin verwoet;

 

Want so die lieden maect verwoet.

 

Ghiericheit sat daer alleene,

70

Beloken in haren steene,⁺

 

Hare hant onder hare lier

 

Ende berrende in dat zwarte vier.

 

Nidicheit ende hare kinder

 

Hadde hare zale ghinder:

75

Verradenesse ende loesheit.⁺

 

Al ne moghen sij niet ghereit

 

Bedecken der lieder wel daden,

 

Sij verkeeren se met haren raden.

 

Met desen ·vij· hoeft vrouwen

80

Wonde oec mede met rauwen⁺

 

Ypocrisie, die hare can maken

 

Buten goet in alle saken;

 

Ende smeekinghe was daer mede,

 

Die nv heuet hare stede

85

Met hoghen lieden in die sale,⁺

 

Want so can met sconre tale

 

Hoghen lieden doen verstaen

 

Saken, die quaet siin ghedaen.

 

So groete macht heuet nv miede

90

Ende smeekinghe onder hoghe liede,⁺

 

Dat si beiaghen haren wille,

 

Waer sij sijn, lude of stille.

 

Dese sonden heuet besien

 

Die natuere ende mettien

95

Ghinc so binnen den helschen mueren⁺

 

Daer sach so die zielen besueren

 

Int vier dat bernet sonder lecht

 

Elke ziele naer haer recht.

 

Ic segghe v die stat vander hellen,

 

 

100

<Na dien dat ons die bouke tellen.⁺

 

Soe staet midden in die aerde

 

Ende bernet altoos even haerde;

 

Boven inghe ende binnen wijt.>

+ (fol. 5^v, 2^e kolom.)

+ 70

+ 75

+ 80

+ 85

+ 90

+ 95

+ 100

[p. 146]

 

⁺ Dat pijnt dat vier in aller tijt⁺

105

Die zielen die draghen nijt

 

Onderlinghe ende hebben groet strijt

 

Jeghen zielen die hebben mesdaen⁺

 

Al siin si alle in eenen viere beuaen,

 

Nochtanne hebben sij niet euen groet

110

Die pine vander langher doet;

 

Want dat vier es so gherecht,

 

Dat het den heere ende den knecht⁺

 

Also met pinen heuet beuaen

 

Naer dien dat si hebben mesdaen:

115

Some mee, some min.

 

Daer siin oec vele zielen in

 

Al wel naer sonder mesquame,⁺

 

Sonder dat sij van Adame

 

Sijn besmet ende els niet.

120

Dese ne weten niet wat es verdriet.

 

Bij redenen prouft hict v al.

 

Te Somere, als berch ende dal⁺

 

Es verhittet van der sonnen,

 

Men siet hem tween te gader ronnen;

125

Die een loept met cleenre pine,

 

Die ander es vanden sonnescine

 

So verhidt, dat hi versmacht⁺

 

Ende dat hi verliest sine cracht.

 

In die middel van der vlammen

130

So stoet die felle druut, die gramme,

 

Lucifer Leuiathan,

 

Die bedroech den ersten man.⁺

 

Teerst dat hi die natuere sach,

 

Liet hi tvier daer hi in lach

135

Ende ghinc te hare waert.

 

 

 

<Om dat soe niet en ware vervaert,

 

Liet hi sijn duvelike ghedane⁺

 

Ende snelde hem te ontfane>

+ (fol. 6, 1^e kolom.)

+ 104

+ 105

+ 110

+ 115

+ 120

+ 125

+ 130

+ 135

[p. 147]

 

⁺ Die groete scoenheit wedere,

140

Die hi hadde, eer hi nedere

 

Vanden hemele wart ghescrouen;

 

Want hi ingle was hierbouen⁺

 

Ende dor sine houerdichede

145

Wart hi ghesteken vander stede.

 

Doene die natuere sach,

 

Seide se, als ic v segghen mach:

 

‘Vader ende wrekere vanden sonden,⁺

 

Wilen, inden ersten stonden,

 

Waerstu claere dan sonne scijn,

150

Maer dor die houaerde diin

 

So verloorestu hemelrike.

 

Ic bidde om hulpe drouelike.⁺

 

Helpt mi, hets recht du heues loen,

 

Want als du verlores den troon,

155

Waerstu sonder stede bleuen,

 

Ne haddic dij niet ghegheuen

 

Eene sonderlike stede⁺

 

Indie groete deemsterhede.

 

Ic bringhe eene maniere ghedraghen:

160

Alle creatueren claghen

 

Ouer Alexanders ouermoet.

 

Hi dwanc eenen coninc goet,⁺

 

Coninc Claise van Aseruaen;

 

Traicien es hem onderdaen,

165

Hi slouch Pausaniase doet,

 

Hi brac Teben al was so groet,

 

Hi dwanc Athenen ende Mathone,⁺

 

Hi drouch oec die Romsche crone,

 

Hi dwanc Luken ende Pisen,

170

Hi slouch [rid]dren van prisen:

 

 

 

<Mennoene entie met hem waren,

 

Hi dorreet ooc te waren>⁺

+ (fol. 6, 2^e kolom.)

+ 140

+ 145

+ 150

+ 155

+ 160

+ 165

+ 170

[p. 148]

 

⁺ Ende Darijs lant, die mi verstaerf,

 

Verwan hij drie waerf;

175

Hi verdreef Apolnise

 

Ende brac Tyren die stad van prise;

 

Hi wan Egipten; hi dorreet⁺

 

Libien, dat was so heet;

 

Babilonien heeftene ontfaen,

180

Die Ziten sijn hem onderdaen,

 

Hi heeft die Israhelsche roten

 

Binnen Caspien besloten;⁺

 

Dus heuet hi Azien beuaen,

 

Porus es hem onderdaen,

185

Subdraken heuet hi gheuelt,

 

Abizari es in siin ghewelt,

 

Taxilis es oec siin man;⁺

 

Maer dats mee: dat hem ne can

 

Niet ghenoughen al dese eere;

190

Hi souct die eylande, dats meere,

 

[D]ie siin indie doncker zee.

 

Heuet hi gheluc vorwaert mee,⁺

 

Hi sal sien wanen Nilus comt,

 

Want hi hem aldus beroemt

195

Dat hi sal winnen tparadijs

 

Ende du ne wachstu in alre wijs,

 

Hi sal die helle af winnen.⁺

 

Daer toe wille hi oec bekinnen

 

Die werelt die hier onder es

200

Ende duighen Antipodes.

 

Hi wille die sonne sien West op staen

 

Ende ten Oesten te houe gaen.⁺

 

Nv wrect ons ouer dit verlies:

 

Wat eeren soust[u hebben dies,].

 

 

205

<Of wat lone of wat prise

 

Dattu uten paradyse

 

Adame dreves int drouve dal,>⁺

+ (fol. 6^v, 1^e kolom.)

+ 175

+ 180

+ 185

+ 190

+ 195

+ 200

+ 205

[p. 149]

 

⁺ Oft Alexander winnen sal?’

 

Sou voer wech na dese wort.

210

Lucifer sprac: ‘vrouwe, hort!

 

Ic sals uwen wille doen sonder waen,

 

Want ic ne wils niet aue staen,⁺

 

Eer ickene hebbe inder hellen

 

Met andren minen ghesellen.’

215

Stappans so riep hi te rade

 

Inder hellen alle die quade.

 

Op een plain quamen die caitiue.⁺

 

Daer omme lopen riuieren viue,

 

Die gheheeten siin aldus:

220

Lete ende oec Auernus

 

Chochicus ende Flegetoen

 

Ende die wreede Aceroen.⁺

 

Dese bernen ende stincken.

 

Hen ne mach niemene ghedinken

225

Dat hiere noit sonne sach

 

Of eenighe dinc die helpen mach.

 

Daer ligghen die drouue zielen,⁺

 

Metten duuelen die neder vielen,

 

Ende doghen die eewelike doet;

230

Want dats hare meeste noot;

 

Dat si steruen sonder blijf,

 

Die hier leeden sondich lijf⁺

 

Ende altoes omme sonden weereue

 

Die moeten ghinder altoes steruen.

235

Si moghen deemstrede tasten,

 

Die drouue zielen die altoes vasten;

 

Nv hebben si heet ende nv cout.⁺

 

Daer es rauwe menichfout,

 

 

 

<Ende hi moet sonder ende sterven,

240

Dien de helle doet bederven.

 

Doe thelsce volc versament was,

 

Die oude viant Sathanas>⁺

+ (fol. 6^v, 2^e kolom.)

+ 210

+ 215

+ 220

+ 225

+ 230

+ 235

+ 240

[p. 150]

 

⁺ Wisspelde drie waerf ende alden ween

 

Wart ghestilt; daer ne was negheen

245

Die roupen dorste, daer hijt hoorde.

 

Doe sprac hi der natueren worde

 

Ende hi seide oec mee daer toe:⁺

 

‘Segt, minen ghesellen, hoe

 

Sullen wij ghedoghen dese ouerdaet

250

Van desen man, diet al verslaet

 

Ende dien alle dinc ontsien?

 

Laet men sinen wille ghescien,⁺

 

Hi sal al die werrelt breken.

 

Dats ons al niet, maer hi sal steken

255

Dor die dicke erde een gat

 

Ende maken tot ons eenen pat,

 

Daer toe sal hi onse zielen vaen;⁺

 

[D]us moeten wij hem siin onderdaen.

 

Oec so segghen die propheten

260

Dat God die werrelt heeft beheeten

 

Menighen dach hier te voren

 

Dat een man sal siin gheboren⁺

 

Bi mierakelen, niemant weet wie;

 

Met sinen houte so sal hie

265

Breken dit vaste prisoen

 

Ende onse zielen daer vte doen.

 

Nv siet, ghi heeren vander doet,⁺

 

Helpt ons raden te deser noet,

 

Die wille datmen ons mach helpen.

270

Laet ons dees mans daet stelpen,

 

Dat hi de ghone niet ne sij

 

D[ie] d[e] helle sal hebben v[ri].’⁺

 

 

 

<Cume hadde hi dit gheseit,

 

Dat Verranesse sprac ghereit:

275

(Die was dier Nidecheiden dochter)

 

Lucifer, laet wesen sochter>

+ (fol. 7, 1^e kolom.)

+ 245

+ 250

+ 255

+ 260

+ 265

+ 270

[p. 151]

 

⁺ Vort waert meer dine maniere,⁺

 

Ic sal [di] vulbringhen sciere,

 

Want hets mi eene cleene pine.

280

Ic hebbe eene cracht van venine,

 

Men vint gheene vander natueren;

 

Hen mach in gheen vat ghedueren,⁺

 

No in ysere, no in stale,

 

No in goude, no in mettale,

285

Danne in eene coeclauwe alleene.

 

Dit sal men hem gheuen ghemeene

 

Metten claren wine ghemanc.⁺

 

Hi sal steruen eer yet lanc.

 

Want Antipater, miin vrient,

290

Die Alexander heuet ghedient

 

Ende ouer Grieken es bailliu,

 

Dien hebbic, dat segghic v,⁺

 

Vander wieghen op gheleert

 

Dat hi van buten eenen eert

295

Ende int herte draghet hi die mort.

 

Nv es hi ghedaghet vort,

 

Omme dat hi heeft gheonneeert tlant,⁺

 

Wilne die coninc alte hant

 

Met hem hebben in siin heere,

300

Omme dat hi daer siin oude verteere.

 

Bi dies mannes raet salic saen

 

Alexandersse verslaen.’⁺

 

Verradenesse sprac dese tale.

 

Dat drouue volc priset wale

305

Dat so so sciere hadde vonden

 

Goeden raet in corten stonden

 

 

 

<Stappans voer soe uter helle⁺

 

Tote Antypater, haren gheselle,

 

Die een quaet verrader was

310

Ende haerde sere in soorghen das,>

+ (fol. 7, 2^e kolom.)

+ 275

+ 280

+ 285

+ 290

+ 295

+ 300

+ 305

[p. 152]

 

⁺ Hoe hi behouden sal siin eere

 

Ieghen den coninc sinen heere.⁺

 

Doe riet so der herten siin

 

Te makene dat starke venin;

315

Ende doe hi wel was gheleert,

 

Es so ter hellen waert ghekeert.⁺

 

Nu es hi comen huuter zee,⁺

 

Alexander, ende heuet mee

 

Wonders vonden, dat hi sach,

320

Dan hi niet dede in gheenen dach.⁺

 

Nv wille ni besien die wostine

 

Van Endi met groeter pine

 

Ende daer na so wille hi scone

 

Varen tote Babilone

325

Ende bestetten al siin lant.⁺

 

Daer na wille hi alte hant

 

Affrike winnen al.

 

Daer naer, heuet hijs gheual,

 

Spaengen winnen ende jn dien

330

Ercules calommen oec sien⁺

 

Ende twest hende vander werrelt winnen.

 

Daer nae wille hi doen bekinnen

 

Sine cracht in Vrankerike

 

Ende Gallen dwinghen ghemeenelike

335

Ende Aquintaine ende Bartangen,⁺

 

Geermanen ende Sampangen.

 

Dan wille hi ouer liden

 

Ende Lombaerdien ouer riden

 

Ende dor Rome in Grieken varen.

340

Bedij ontboet hijt doe te waren⁺

 

Die van Suerien in ware saken

 

 

 

<Dat si scepe daertoe maken.

 

Alsi besocht heeft dlant van Inden

 

Willi hem dies onderwinden.

345

Dit heeft hi met Porus bestaen,>⁺

+ (fol. 7^v, 1^e kolom.)

+ 310

+ 314

+ 317

+ 320

+ 325

+ 330

+ 335

+ 340

+ 345

[p. 153]

 

⁺ Die hem raet gaf sonder waen,

 

Dat hi oec Indien bescauwe,

 

Omme datmen hem niet wantrauwe

 

Dat hij hadde eenich land

350

Hen ware den Grieken al becant.⁺

 

Sij quamen bi groeten brouke;

 

Daer soudsi passage souken.

 

Mettien so rees daer een dier

 

Vreeselike ende onghehier;

355

Siin rugghe was scarp als ·j· saghe,⁺

 

Twee houede saten op sinen craghe,

 

Deen was ghescepen als die mane;

 

Die huut, dattet hadde ane,

 

Was ghelijc eenen zeepaerde.

360

Doet tander houet openbaerde,⁺

 

Gheleect eens cokedrilles houet.

 

Het verbeet oec, dies ghelouet,

 

Teender beten rudders twee

 

Ende sine mochten nemmermee

365

Met gheene speere dor steken.⁺

 

Doe ghinghen si sine lede breken

 

Ende met groeten hameren slaen.

 

Doe ghinghen sij van verren staen;

 

Hem wonder des dat dier was so groet,

370

Doet daer lach ghesleghen doet.⁺

 

Daer naer quamen sij teenen woude;

 

Daer sloughen si tenten menich foude,

 

·VJ· milen lanc ende ·vj· milen breet,

 

Bij eenen watre dat Buemaer heet.

375

Sij wouden daer bliuen die nacht.⁺

 

Doe waren met groeter cracht

 

Die vorder knapen so versaghet,

 

Dat sij ten tenten waren gheiaghet

 

Ende si riepen: ‘wapent hu!

380

Hier comen olifante nv⁺

 

 

 

<Si sullen dit here storen.’

 

Alexander hi riep voren

 

Die ridders van Tesalia:

 

‘Varet voren, ic come na;

385

Drivet voren swijn ende soghen,>⁺

+ (fol. 7^v, 2^e kolom.)

+ 350

+ 355

+ 360

+ 365

+ 370

+ 375

+ 380

+ 385

[p. 154]

 

⁺ Doetse gorren, ghi sult moghen

 

Die olifanten al[le] veruaren.

 

Selue quam hi na te waren

 

Met Poruse, den edelen deghen.

390

Doe quamen die olifante hem ieghen,⁺

 

Some zwart ende some bont.

 

Porus die makede hem cont

 

Dat si goet ten wighe waren.

 

Wildemense vaen ende veruaren,

395

Men soude die soghen zeere doen gorren,⁺

 

Sine souden hem niet dorren verporren.

 

Doe worden die beesten veriaghet,

 

Some oec van sinne versaghet,

 

Some van lude van bossinen.

400

Alexander volghede met pinen.⁺

 

Sij slougher ·dcccc· ter doet

 

Ende ·lxxx·; dat was wonder groet.

 

Die tanden namen sij te haren doene

 

Ende keerden in die pauwelioene.

405

Die coninc dede scilt wachte sciere⁺

 

Bij nachte doen ieghen die diere.

 

Hij quam des anders daghes gheuaren

 

In eene jeghenoede te waren.

 

Daer sach hi volc naect alse diere⁺

410

In eene mersch, bi eender riuiere.⁺

 

Si waren wel lanc ix voete.

 

Si drinken dwater; het es soete;

 

Rowe vissche eten sij;

 

Faunone heeten Dindij;

415

Buten dwater ende der onder⁺

 

Moghen si euen wel, dats wonder.

 

Als men wilde tot hem riden,

 

Doken si in die riuiere tien tiden.

 

 

 

<Ebigmaris heet die riviere,

420

Daer si wonen dese diere.⁺

 

Doe quamen si in een foreest,

 

Daer vonden si alre meest,

 

Die men heet Cynokephaline.

 

Si sijn ghehovet als hondekine.>

+ (fol. 8, 1^e kolom.)

+ 390

+ 395

+ 400

+ 405

+ 410

+ 409

+ 415

+ 420

[p. 155]

 

⁺ 425 Die quamen ieghen hem ghelopen⁺

 

Te samen met groeten hoepen.

 

Si scoten ende si vloen mettien.

 

Si quamen saen aldaer si sien

 

Wostinen huuter maten breet.

430

Alexandre hoert ende versteet⁺

 

Dat daer ne was wonders nemee

 

Tote dat men quame ter Oest zee;

 

Ende si voeren weder West.

 

Doe dochte den coninc wesen best,

435

Omme dat lant was waterloes,⁺

 

Dat si niet vorder scieden altoes

 

Vanden water dan ·xij· milen.

 

Daer dede hi tenten slaen ter wilen.

 

Die tenten si siin saen ghesleghen

440

Ende men heuet groet hout toe ghedreghen

 

Ende ghemaect groet vier.⁺

 

Doe wart die wint so onghier,

 

Die op hem van Oesten quam,

 

Dat sijs alle worden gram.

445

Hi stac die tenten alle ter neder.⁺

 

Dat vier vloech haer ende weder

 

Ende verberrende man ende paerde.

 

Dit was een weder dat veruaerde

 

Dat volc, want het was bi nachte

450

Ende inden herrest dat wait onsachte.⁺

 

Doet dach was, bonden si te samen

 

Hare harnasch ende quamen

 

Daert was ghelieuwe in een dal.

 

Des auonts ghinghen si ouer al

455

Indie pauwelioene eten,⁺

 

Want die storem was gheseten.

 

Snauonts wart daer coude groet.

 

Doe quam hem op een andre noet:

 

Die snee viel op hem inden dale

460

Also breet, dat leest men wale,⁺

 

 

 

<Alse haddent ghewesen vliese.

 

Doe ontsach hem van verliese

 

Alexander, die milde, die boude,

 

Hi waende dat hi al versmoren soude.

465

Hi en wiste ander boete,⁺

 

Sonder dat hi onder de voete>

+ (fol. 8, 2^e kol.)

+ 425

+ 430

+ 435

+ 440

+ 445

+ 450

+ 455

+ 460

+ 465

[p. 156]

 

⁺ Den snee den volke terden dede.

 

Maer een rein quam saen der mede,

 

Die dede smelten al den snee.

470

Stappans quam daer wonder mee:⁺

 

Een zwerc daer n[a]er ghegaen,

 

Vreeselike waest ghedaen,

 

Zwart als oft die helle ware;

 

Het bedec[te] al die scare,

475

Daer si laghen inden dale,⁺

 

Daer saghen si ten seluen male

 

Groet vier vallen huuter lucht.

 

Daer af hadden si groeten ducht,

 

Want dat velt wart al om steken.

480

Doe begonste dat volc al spreken.⁺

 

Men seide het ware ons Heeren wrake,

 

Omme dat een man besochte zake

 

Die van Gode verholen es

 

Ende noit Liber no Ercules

480

So verre dat lant ne dorsten soeken.⁺

 

Die coninc hiet met ouden boeken,

 

Die te sticken ghescuert waren,

 

Ieghen tvier die rudders v[ar]en,

 

Want dat wasere ieghen goet.

490

Doe sprac die coninc: ‘Go[d], die doet⁺

 

Met aller dinc dat Hi ghebiet,

 

Dien biddic, dat Hi ons besiet,

 

Dat wi niet ne steruen hier.’

 

Stappans bleef staende dat vier

495

Ende die nacht die verscoende al.⁺

 

Die coninc die gheboet int dal

 

Datmen groet vier maken soude

 

Ende hi ate wie so woude.

 

Drie daghe waren sij achter een

500

Dat nie sonne op hem ne sceen,⁺

 

Want swarte zwerke hadden se bedect.

 

Eer Alexander heuet wech [ghetrect,]

 

 

 

<Dedi vijftich ridderen graven

 

Eerlike met groter haven,

505

Die in dien snee waren versmoort.⁺

 

Ende daerna voersi voort.>

+ (fol. 8^v, 1^e kolom.)

+ 470

+ 475

+ 480

+ 485

+ 490

+ 495

+ 500

+ 505

[p. 157]

 

⁺ Cortelike quamen si, te waren,

 

Bider groeter zee gheuaren.

 

Daer saghen si saen thoost Eu[r]open

510

Ende der groeter monta[ng]en hop[en]⁺

 

Die Hermos heeten in dat lant.

 

Aldaer voeren sij te hant.

 

Sij vonden thol, daer in ghevoedt

 

Liber was, die deghen goet,

515

Die al thant verwan met wiuen;⁺

 

Dus hoortmen Solinuse bescriuen.

 

Oec scriuet hi al ouer waer

 

Dat Liber was doet iiij^c jaer

 

Ende ·vj· eer Alexandre quam.

520

Alse Alexandre dat hol vernam⁺

 

Seidemen hem, so wiere in ghinghe,

 

Dat hi soude cortelinghe

 

Steruen binnen den derden daghe.

 

Dat hilt die coninc ouer saghe.

525

Doen sende hiere in menighen caytijf,⁺

 

Die verboort hadde siin lijf;

 

Sij bleuen binnen ·iij· daghen doet.

 

Alexander hads wonder groet.

 

Tote Liber dede hij sine bede.

530

Hi bat dat hi ende siin volc mede⁺

 

Te lande weder mochten keeren

 

Tote siere moeder met eeren,

 

Maer dat bat hi omme niet

 

Want als men vraghede of men yet

535

Wonders mee vonde in dat lant,⁺

 

Men seide neent, hi hiet te hant

 

Al siin heere varen hennen

 

Tot in een stede heet Fasiacen.

 

Sij voeren bi sinre banie[re].

540

Doe quam hem te ghemoete sciere⁺

 

·IJ· oude mans; doe sprac die coninc:

 

‘Segt mi, ghi heeren, eene dinc.

 

Wetti yet wonders in dit lant...

+ (fol. 8^v, 2^e kolom.)

+ 510

+ 515

+ 520

+ 525

+ 530

+ 535

+ 540

vers 18 - vers 47: papier weggesneden.
vers 37: inkt sterk verbleekt.
vers 40: ghestafdelike schrijffout voor: ghestadelike.

vers 53 - vers 82: papier weggesneden.
vers 53 - vers 72: papier op enkele plaatsen beschadigd.
vers 60: in het handschrift van München: Dat men en vant beter engene.
vvers 74: Eebreusche: schrijffout voor Ebeensche.
vers 77: Alexanders: schrijffout voor Alexander.

vers 94: nachte: schrijffout voor machte.
vers 98 dient te komen vóór vers 97.
vers 109: gat in het papier.

vers 129: dit vers in den rand bijgeschreven.
vers 130: ghnomen: schrijffout voor: ghenomen.

vers 154 - vers 184: papier weggesneden.

vers 194: het handschrift van München heeft: Die siten braken; E. Verwijs, Tekstcritiek..., bladz. 125 stelde voor te lezen: Die Grieken braken; J. Franck: Si tebraken; wat wellicht de oorspronkelijke lezing kan geweest zijn.

vers 247: papier beschadigd.
vers 254: Cristobulus: waarschijnlijk schrijffout voor: Cristobolus.

vers 257 - vers 287: papier weggesneden.

vers 293 staat na vers 294; in den rand, naast vers 293: a; naast vers 294: b.
vers 303: segghen: waarschijnlijk schrijffout voor seghe.

vers 345: erkerlijc: waarschijnlijk schrijffout voor elkerlijc.

vers 364: weggevallen in de uitgave van J. Franck.

vers 392 - vers 421: inkt sterk verbleekt.

vers 429 - vers 456: inkt op enkele plaatsen verbleekt.
vers 441: J. Verdam, Bespreking..., bladz. 390 stelt voor ‘lijtekenen’ in het handschrift van München te lezen ‘lijcteken.’

vers 466: tussen Sone en was: quam doorstreept.

vers 42: helsch: waarschijnlijk schrijffout voor helsche.
vers 45 - vers 46: inkt sterk verbleekt.
vers 59: moderen: J. Verdam, M.W., d. 4, col. 1766 beschouwt de wijziging
moder in modre, door J. Franck als volledig overbodig.

vers 68: verwoet: schrijffout voor: onvroet.

vers 111 - vers 122: komen eveneens voor in het Leidse fragment.

vers 156 - vers 159: komen eveneens voor in het Leidse fragment.
vers 159: maniere: schrijffout voor niemare.
vers 170: vlek op het papier.

vers 178: Libien ‧ dat.
vers 191: inkt sterk verbleekt.
vers 194 - vers 201: komen eveneens voor in het Leidse fragment.
vers 200: duighen: schrijffout voor duinghen.
vers 204: regel onderaan gedeeltelijk weggesneden.

vers 208 - vers 218: komen eveneens voor in het Leidse fragment.
vers 233: weereue: schrijffout voor weruen.

vers 253 - vers 266: komen eveneens voor in het Leidse fragment.
vers 258: gat in het papier.
vers 260: beheeten: zie M.W., d. 8, col. 1829.
vers 269: wille: schrijffout voor wile.
vers 272: regel onderaan gedeeltelijk weggesneden.

vers 278: inkt sterk verbleekt.
vers 297: gheonneeert: wellicht schrijffout voor gheregneert.
vers 300 - vers 306: komen eveneens voor in het Leidse fragment.

vers 311 - vers 314: komen eveneens voor in het Leidse fragment.
vers 311: tusen siin en eere: leuen doorstreept.

vers 346 - vers 358: komen eveneens voor in het Leidse fragment.

vers 386: papier beschadigd.
vers 396 - vers 405: komen gedeeltelijk voor in het Leidse fragment.
vers 413 - vers 414: In het handschrift van München: Raumoen heten si! - Rou visch eten si.

vers 440 - vers 453: komen eveneens voor in het Leidse fragment.

vers 469 - vers 491: vlekken op het papier.
vers 486: boeken: waarschijnlijk schrijffout voor doeken.
vers 495: de tekstverbetering van E. Verwijs, Tekstcritiek..., bladz. 128 verstonde in verscoende wordt door het fragment bevestigd.
vers 502: regel onderaan gedeeltelijk weggesneden.

vers 509 - vers 510: inkt sterk verbleekt.
vers 509: Eu[r]open: waarschijnlijk schrijffout voor Etyopen.
vers 539: inkt sterk verbleekt.