Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde 1949

[p. 5]

Biobibliographica IX
Door Dr Willem Van Eeghem
Lid der Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde.

Nogmaals Hennen van Merchtenens Cornicke van Brabant (1415)

1. J.B. De Vaddere's († 1691) aanhaling uit de Cornicke.

De Cornicke van Brabant, door Hennen van Merchtenen in 1414 (O.S.) voltooid, maar waarvan de oudste lezing eerst uit ca 1440 dagtekent, was, zoals wij vroeger mochten aantonen⁽¹⁾, nog in het midden der 16de eeuw in omloop. Wij hebben echter sindsdien kunnen vaststellen dat het voortbrengsel in kwestie, in meer dan één opzicht merkwaardig, zelfs tot omstreeks het vierde kwart der zeventiende eeuw is geraadpleegd, nl. door de Anderlechtse kanunnik Johannes Baptista De Vaddere (Brussel, ca 1640 - Anderlecht 1691), van wien een belangrijk werk over de oorsprong der hertogen van Brabant in 1672 van de pers kwam en in 1784 werd herdrukt, terwijl menig andere lezenswaarde verhandeling van zijn hand nog in handschrift wordt bewaard⁽²⁾.

In zijn Historia Monasterii Carthusiensis Nostrae Dominae de Gratia nu vertelt hij terloops, hoe in 1306 het bestuur der stad Brussel ten voordele der patriciërs werd gewijzigd⁽³⁾ en beëindigt zijn mededeling daaromtrent aldus:

‘Hanc vernaculam historiam antiquus poëta vernaculus, versiculis his, veritatem magis quam elegantiam redolentibus, descripsit’.

(1) Versl. en Meded. der Kon. Vl. Ac. voor Taal- en Letterk. (Gent 1940), p. 507 vlgg.

(2) Biographie Nationale V (Brux., 1876), kol. 832 vlg. en Baron de Reiffenberg, Le Dimanche, II (Brux., 1834), p. 250 vlgg.

(3) Kon. Bibl. (Brussel), hs. 11616 (Zie J. Van den Gheyn, S.J., Catalogue des manuscrits de la Bibl. Roy. de Belgique, VI, Brux., 1906, no. 4533, p. 89): ‘Et hoc magistratus genus durauit vsque ad annum 1306. quo ignobile vulgus, pulsis patricijs, domosque eorum funditus euertit, frustrà, ne id fieret, Margareta regis Anglie filia Joannis secundi Brabantie ducis uxore deprecante. Quo intellecto, dux coacto exercitu, primum Furas inde Viluordiam concessit. At perduelles comperto ducem Furae consistere / prima die Maij extensis signis eo properarunt. Disceptabatur tum in ducis consilio obuiamne multitudini eundum esset / quibusdam asserentibus eam advenire pacis impetrandae causâ. Placuit tandem militem Viluordiâ educi, cum interim neque legatis missis, neque caduceatoribus plebei Bruxellenses quid peterent significarent. Occurrêre alteri alteris in latissimis Viluordianis pratis, vbi vtrimque explicatis ordinibus, cum aliquamdiu dimicatum esset, rebelles cessêre; quorum multis caesis, reliqui in ditionem venere. His Bruxellam rennunciatis, trepida vrbs ducem muris recepit. Qui abolitis ijs, quae in nobilitatis perniciem excogitarant plebeij, Magistratibusque plebeijs depositis, patricios pristino honori restituit edicto promulgato, cujus capita praecipua infra ubi de Saccitis agemus, dabimus’.

[p. 6]

Daarop haalt hij de hieronder gereproduceerde 25 versregels aan, die hij zichtbaar heeft afgeschreven naar een copie van Hennen van Merchtenens Cornicke⁽⁴⁾, vrijwel overeenkomende, wat de inhoud betreft, met het voorbeeld van de Brusselse gebruikers uit ca 1550⁽⁵⁾, maar nochtans daarvan verschillende door bepaalde, nu eens oudere, dan weer jongere, ja zelfs zeventiendeëeuws schijnende taalvormen, alsmede door enkele corruptelen:

⁺ Sijn sone die naer hem quam
Was geheeten die tweede Jan
Ende waer van felden maniere
Op die ghemeijnten voorwaer gheseijt
Ende achtense luttel dat es waerheijt.
Die ghemeijte van Brussel hij t' onder dede
Tusschen Brussel ende die stede
Van Viluoorden in die bemden groene
Ende sloechse doodt die hertoch coene
Jn haer lijnen cleederen dat sij quamen
Hem ter ghenaeden naer betaemen
Daer hij oneerlijck mede dede
Want ten was gheen vromichede
Ende gaff te Brussel t' regiment
Den seuen gheslachten sij v bekent.
Ende dat vijt elcken gheslachte rijcke

(4) Vgl. Guido Gezelles uitgave van de Cornicke (Gent 1896), r. 2965 vlgg. en de aangeh. Verslagen, p. 521, r. 328 vlgg.

(5) De aangeh. Verslagen, p. 522 vlgg. Zie ook infra, Bijlage I (p. 8 vlg.).

+ P. 89

[p. 7]

 

Een schepenen soude sijn eewelijcke,

 

Ende dat die seuen gheslachten souden

 

Alle die officien wilt my onthouden

20

Maecken die oordenen totter seluer stadt

 

Sonder den amman verstaet dat

 

Ander rechten begheerden nemmermeere

 

Noch den amman verstaet mijn leere

 

Soude nijet comen inder stats raedt

25

Nemmermeer / dat wel verstaet.⁽⁶⁾

Het is opvallend, hoe in dit ons citaat het lidwoord die overal behouden is, alsook, in r. 10, het specifiek Middelnederlands pleonasme dat.⁽⁷⁾.

Daarentegen treffen we aan:

r. 1: naer ipv. nae (a. Verslagen, p. 521, r. 328),

r. 2: tweede ipv. tweeste (a. Verslagen, p. 521, r. 329),

r. 24: inder stats raet ipv.... stadt... (a. Verslagen, p. 521, r. 352).^(8)

Eindelijk lezen we: t' onder dede (r. 6) en t' regiment (r. 14), telkens gespeld met t'.

Aan de andere kant moeten we wijzen, behalve op het overslaan van de op r. 3 rijmende regel, nl.:

Stuer en fel gelyck de dieren⁽⁹⁾

op nog een viertal corruptelen:

r. 3: felden ipv. felder

r. 6: ghemeijte ipv. gemeynte

r. 17: schepenen ipv. scepene

r. 20: oordenen ipv. hoorden^(10)

(6) In het hs. zijn in regels 15, 16 en 17 resp. onderstreept: Der seuen ghesl., Ende dat vijt elcken, Een schepenen.

(7) Een afschrift uit ca 1555 (aangeh. Verslagen, p. 521, r. 338) heeft daer.

(8) Een ander, nochtans zeer zuiver, afschrift uit ca 1555 (aangeh. Verslagen, p. 526, r. 3) heeft hier: Inde stadt raet.

(9) Aangeh. Verslagen, p. 521, r. 331.

(10) Zie, voor de telkens in de tweede plaats opgenomen vormen, de aangeh. Verslagen, p. 521, resp. regels 330, 334, 345, 348, p. 525, resp. regels 11, 14, 21, p. 526, r. 1 en G. Gezelles uitg., resp. regels 2982, 2990 en 2993.

[p. 8]

De vierde corrupteel pleit overigens afdoende voor een vierde afschrift, daar de andere hier hoerden, hoorden en hoerde hebben⁽¹¹⁾, een lezing, die een ieder dadelijk begrijpt en die onze zo degelijke historicus allerminst tot het volstrekt onverstaanbare oordenen zou hebben verminkt, bijaldien hij ze in zijn voorbeeld had gezien.

Ten slotte zij vermeld, dat De Vaddere de door hem overgenomen passus op 2 plaatsen (r. 10 en r. 25) van een korte Latijnse commentaar voorziet en daarbij zijn belezenheid laat blijken⁽¹²⁾.

(11) G. Gezelles uitg., r. 2993, alsmede de aangeh. Verslagen, p. 521, r. 348 en p. 526, r. 1.

(12) Een sterretje naast haer (r. 10) verwijst naar de marge links, alwaar we lezen: ‘lineis vestibus, qualibus eo tempore indui solebant textores, qui factionis praecipui fuerant authores’, terwijl links van de voorlaatste regel en daarna over de ganse breedte van het blad genoteerd staat: ‘jnterjecto tempore septem scabinis additus consul Anno nimirum MCCCCXXI, et alius è plebe cum sex consiliarijs quos in locum juratorum surrogatos arbitratur Grammaius. Atque haec est moderna Magistratus facies. Plura qui volet, puteani Bruxellam consulat, vbi de septem patricijs familijs ex quibus eligitur, tractat’. Met ‘Grammaius’ wordt bedoeld: J.B. Gramaye, Bruxella (Brux., 1606), p. 10 en met ‘puteani Bruxellam’: E. Puteani Bruxella Septenaria (Brux., 1646), p. 46. Bovendien staat er in de marge links van de Latijnse tekst (zie onze noot 3), tegenover Viluordiâ educi (r. 10): ‘Ita ferè Diuaeus’, d.w.z.P. Divaeus, Rerum brabanticarum 1. XIX (Antv. 1610), p. 15.

2. De Aaanhef der Cornicke ontleend aan Der Leken Spieghel (1330).

Konden we aldus onze vorige bijdrage aanvullen, ook ten aanzien van de bronnen, door Hennen van Merchtenen in zijn Cornicke gebruikt, zijn we thans in staat, met iets nieuws voor de dag te komen. Onder de regels van de Cornicke, immers, die ons niet ontleend toeschenen en die we uitdrukkelijk verklaarden, in geen andere kronieken te hebben teruggevonden⁽¹³⁾, zijn er evenwel heel wat, die eenvoudig overgenomen zijn, wel is waar niet uit een geschiedwerk, maar (wie zou het a priori vermoeden?) uit Jan Boendales Der Leken Spieghel, een in hoofdzaak zedenkundig leerdicht uit 1330, zodat wij hiermede al

(13) Aangeh. Verslagen, p. 523.

[p. 9]

dadelijk de lijst kunnen volledigen van de nogal talrijke handschriften, die M. De Vries indertijd (1850) opgaf als zovele getuigen van de invloed, door dat merkwaardig poëma geoefend⁽¹⁴⁾, ook buiten onze grenzen, daar het in 1445 te Keulen in het Nederrijns is vertaald⁽¹⁵⁾.

Anderzijds is het wel der moeite waard, er speciaal in dit verband aan te herinneren dat de talrijke afschriften van Der Leken Spieghel zich over het algemeen onderscheiden door allerhande slordigheden. Mr. Jacob Van Lennep was de eerste, nl. in 1841, om op die gebreken te wijzen⁽¹⁶⁾, meer in het bijzonder wat betreft de handschriften E en I. Natuurlijk tekende M. De Vries, in zijn in de jaren 1844-1850 verschenen uitgave van het vermelde didactisch werk op zijn beurt alle mogelijke varianten op, de gekste afwijkingen incluis⁽¹⁷⁾.

(14) Der Leken Spieghel, leerdicht van den jare 1330, door Jan Boendale, gezegd Jan De Clerc, schepenklerk te Antwerpen. Uitgegeven door D^r M. De Vries. I (Leiden 1844; de Inleiding is gedateerd 1850), pp. CXXII - CXXXIX. In De XX^ste Eeuw V, 2 (Amst. 1899), pp. 380-409 en VI, 1 (Amst. 1900), pp. 214-244 schrijft J. Koopmans o.m. en zeer te recht: ‘Zo construeerde Boendale z'n Spiegel, zo mooi, dat wat er in staat, de dingen die hij zegt, en de manier waarop hij het zegt, het werk tot 'n sieraad van de Middeleeuwen maken’ (p. 384).

(15) A.w., I (Leiden 1844), p. LXXIX en III (Leiden 1848), pp. 321-339 (Bijlage C, een grondige vergelijking tussen de vertaling en het voorbeeld).

(16) In Het Instituut, of Verslagen en Mededeelingen, uitgegeven door de vier klassen van het koninklijk Nederlandsche Instituut van Wetenschappen Letterkunde en Schoone Kunsten (Amst. 1841), pp. 125-134. Hij deed zulks op de hem eigen droog-comische manier, b.v. als volgt: ‘Boek III, Cap. 19, vs. 11, zegt de 4^o Afschrijver (d.w.z. het papieren hs. I):

Myn vrient is altoes myn ghemic
Want hy is een ander dan ic
En ic ben een ander dan hy.

'tgeen op zich zelve waar moge zijn, maar niet de bedoeling van den Autheur geweest is, waarom dan ook in het ander HS. (d.w.z. het perkamenten hs. E) staat:

Myn vrient is altoes myn ghemic
Want hi is een ander ic
En ic bin een ander hi.’

(17) Die onvolkomenheden op het actief der copiisten dienen ons overigens niet al te zeer te verwonderen, wanneer we nagaan, hoe nog in 1888 een schrijver over Jan Boendale te werk ging. ‘Indien de heer Haerynck,’ aldus W. De Vreese over de schrijver in kwestie (Nederlandsch Museum, Gent 1890, p. 5 vlgg.), ‘Middelnederlandsch kende, zou het niet gebeuren dat er van de 1473 Mnl. verzen, die hij in zijn werk aanhaalt, slechts 753 zonder tekstfouten zijn, d.i. weinig meer dan de helft. Als de punctuatie medegerekend wordt, dan zijn er van deze 1473 verzen, slechts 451, zegge 451, zonder fouten; nog niet een derde dus!!!’

[p. 10]

Wanneer we dan, na deze waarschuwing, Boek I, Kap. 42 van Der Leken Spieghel⁽¹⁸⁾ met de daaruit afgeschreven aanhef der Cornicke⁽¹⁹⁾ vergelijken, dan moeten we ook onzerzijds constateren, dat er bij dat afschrijven ijselijke ongelukken zijn geschied, waarvan het herstel nu evenwel voor de hand ligt. Zo lezen we b.v. in de Cornicke (er is spraak van Saturnus, die voor zijn zoon Jupiter op de vlucht slaat):

want hy (d.i. Saturnus) den soene beloefde
Nyet veele naer dat hyen (= hy Saturnus) beroefde/
van synen manlycker daden
Ende duchte noch meerder schaden

Deze anders hopeloos bedorven passus wordt eerst nu helemaal verstaanbaar, daar in Der Leken Spieghel staat (tastbaar onder de indruk van Die Rose)⁽²⁰⁾:

Want hi den zone niet wel en gheloofde
Na dien dat hine roofde
Van sinen manliken ghegaden,
Ende duchte noch meer schaden.

Verstaanbaar, zeg ik, doch op voorwaarde dat het de lezer niet onbekend zij, dat ghegaden (r. 11) een in de 14de eeuw veel gebezigde - en voortreffelijke - verbloeming is voor het Latijnse testiculi⁽²¹⁾. In dat licht gezien, wordt overigens daden nu even-

(18) M. De Vries, a.w., I (Leiden 1844), p. 166 vlgg.

(19) Aangeh. Verslagen, p. 512 vlgg.

(20) Heinric van Aken, Die Rose, met de fragmenten der tweede vertaling, uitgegeven vanwege de Mij der Ned. Letterkunde te Leiden door E. Verwijs ('s-Grav. 1868). Zie ook infra, Bijlage II (p. 9 vlgg.).

(21) Voor cullen, clooten, clossen, hoden enz. (vgl. E. Spanoghe, Synonymia latino-teutonica, I, Antw. 1889, p. 182a) kent het Middelnederlands ook nog de euphemismen dinger(s), gemachte, getuuch, manlycheit en tuychskens. Zie reeds bij M. De Vries, Der Leken Spieghel III (Leiden 1848), p. 426 vlg., een groot aantal vindplaatsen voor ghegaden, dat Verdam, Middelnederl. Wdb. II ('s-Grav. 1889), kol. 1107 nog vermeerdert.

[p. 11]

eens duidelijker: ofwel is dat woord het overdrachtelijk gebruikte dade (ook daye en dadele)⁽²²⁾, ofwel staat het in verband met: sine daet hebben met eenen wive⁽²³⁾, ofwel is het doodeenvoudig een door het rijm ingegeven lukrake vond voor het door de copiist kwalijk begrepen ghegaden, want ook de Nederrijnse vertaler heeft met die term geen weg geweten, aangezien hij die weergeeft met... gewaden(!).⁽²⁴⁾

Verder zegt, in allesbehalve heldere bewoordingen, de Cornicke over Saturnus:

Hij leerde hen (d.i. de Italianen) tymmeren / en huysen maken
Coren wynnen / ende wyngaert
Ende leuen naer tsmensschen raet /
Hier by seyden sy oppenbaere
dat sylieden gode waere

welke regels echter in Der Leken Spieghel aldus luiden (commentaar overbodig):

Hem (i.e. den Italianen) so leerde hi huse maken,
Coorne winnen ende wijnghaert,
Ende leven na menschen aert:
Hier bi seiden si openbare,
Dat hi haer heer ende haer God ware.

Wijders schreef de copiist in r. 32: Pytus (l. Picus: Der Leken Spieghel, B. I, c. 42, r. 32); in r. 54: Antytus (l. Anchises: ib., r. 50); r. 67: Posinius (l. Posthumus: ib., r. 126) enz. enz.⁽²⁵⁾

(22) Verdam, a.w., II (1889) kol. 25. Een onderzoek naar de namen voor de dadels in 114 Belgische localiteiten heeft uitgemaakt dat die sappige vruchten mede het Nederlands erotisch vocabularium hebben verrijkt. Zie P. Hermant, Les noms des Dattes, in Le Folklore Brabançon XIX (Brux. 1939), pp. 76-83 en een apart verschenen supplementje daarop.

(23) Verdam, a.w., II (1889), kol. 35, v^o daet. Bij de bespreking, die op onze lezing volgde, verdedigde prof. Baur de thesis: daden = Fr. oeuvres (het werk des vleesches).

(24) M. De Vries, a.w., III (Leiden 1848), p. 328, r. 13 van onderen.

(25) Zie infra, Bijlage III (p. 11 vlgg.).

[p. 12]

De grootste crux evenwel is de volgende. In de Cornicke vernemen we nl. (r. 72 vlgg.):

vierthiene wasser te samen
Die van eenen aze quamen
die de croone droeghen daer...

Welnu, deze sibillijnse uitlating vereist geen verdere verklaring meer, dank zij de bron; hier immers krijgen we:

Viertien wasser te zamen,
Die na Enease quamen,
Die crone droeghen daer...

3. Besluiten.

1.	Hennen van Merchtenens Cornicke van Brabant (1415) is tot ca 1700 benuttigd geworden;
2.	Van die Cornicke hebben ten minste vier lezingen bestaan: G, uitgegeven door G. Gezelle in 1896; DP, gebruikt door De Pottre ca 1555; VR, het voorbeeld van het hs. van Rijnen (ca 1555); DV, de bron van De Vaddere;
3.	De aanhef van de Cornicke is ontleend aan Boendales uit 1325-1330 daterende Der Leken Spieghel (B. I, c. 42, r. 1 vlgg.), welke tekst ons toelaat, een groot aantal, vaak tot onherkenbaar wordens toe, bedorven plaatsen in de Cornicke te verbeteren;
4.	Boendales Der Leken Spieghel (B. I, c. 42, r. 9-12) bevat een reminiscentie aan Hein van Akens ca 1300 ontstane vrije bewerking van Le Roman de la Rose (r. 5327 vlgg.).

Bijlage I
(Cf. supra, p. 2, noot 5).

De in het Hs. van Rijnen (ca 1555) onvolledig aanwezige Latijnse tekst betreffende de bestraffing van Mechelen (1301) vonden wij volledig terug in de Brabantiae Historia Diplomatica

[p. 13]

(T. 2, fol. 89 v, Cap: 23^um) van Petrus à Thymo (1393-1474), pensionaris van Brussel⁽²⁶⁾:

De Emenda quam Opidum Mechliniense Duci Brabantiae fecit.

Johannes Dux Brabantie et Johannes Berthout, Domini Opidi Mechliniensis, propter graves excessus per illos de Mechlinia perpetratos, in manu potenti idem Opidum obsederunt, Sic quod tandem muris et meniis ad unam partem Opidi destructis, Mechlinienses Duci dextras dederunt, Sub pacto quod hujusmodi muros et menia, nisi de licencia Ducis, reparare non possent. Et de Emenda prefatis Dominis Duci et Johanni Berthout fienda, ipsi Domini et opidum Mechliniense hinc inde in Comitem Gelrie et certos alios Barones compromiserunt. Qui idem Opidum prenominatis Duci et Johanni Berthout in centum milibus librarum pagamenti Brabancie videlicet, aureo denario Ducis dicto Turri pro sedecim denariis computato, per ipsorum sententiam arbitralem condempnarunt Anno Domini millesimo trecentesimo tercio, Sabbato ante festum beati Lamberti Martyris.

(26) Naar het afschrift van S. de Valeriola (Kon. Bibl. Brussel, hs. 16056). Cf. J. Van den Gheyn, S.J., Catalogue des Manuscrits de la Bibl. Roy. de Bruxelles, VIII (Brux., 1908), p. 234, no 5607 en Biogr. Nationale, XXIX (Brux., 1929), col. 931-933.

Bijlage II
(Cf. supra, p. 6, noot 20)

Van de eviratie, door Jupiter op zijn vader Saturnus toegepast, wordt zeer zelden gewag gemaakt, tenzij - tot tweemaal toe - in de beroemde Roman de la Rose, door Guillaume de Lorris en Jean de Meun tussen ca 1240 en ca 1280 vervaardigd en door de Brusselaar Hein van Aken ca 1300 vrij in het Diets bewerkt als Die Rose. Boendale nu noemt Hein van Aken met onderscheiding in Der Leken Spieghel (B. III, c. 17, r. 91 vlgg.):

Van Bruesele Heyne van Aken,
Die wel dichte conste maken
(God hebbe die ziele sine!),

[p. 14]

 

Maecte dese twee vaersekine:

 

‘Vrient die wart langhe ghesocht,

 

Selden vonden, schiere verwrocht’⁽²⁷⁾.

Het is dus aan te nemen, dat zijn mededeling over Saturnus een herinnering is aan Die Rose, r. 5327 vlgg.:

Recht regneerde, geloeft mi das,

Doe Saturnus coninc was,
Die Jupiterre beide gader
Avesneet, al waest sijn vader,
Sine ghegade, al deedt hem wee,
Ende warpse daerna in de zee.
Van den scumen so wart Venus
Geboren, die scrifture orcont dus⁽²⁸⁾.

en passus, die in het Frans luidt:

Joustice, qui jadis regnot

Ou tens que Saturnus regne ot,
Cui Jupiter copa les coilles,
Ses fiz, con se fussent andoilles,
(Mout ot ci dur fill et amer),
Puis les gita dedenz la mer,
Don Venus la deesse issi,
Car li livres le dit issi...⁽²⁹⁾

en in die taal kennelijk teruggaat op een Latijnse mythograaf, in wiens ‘livres’ of ‘scrifture’ men onder § 102 vindt:

‘Juppiter patri naturalia resecavit et in mare projecit, et ex iis nata est Venus, dea libidinis’.

en onder § 105:

‘Juppiter adultus, cum Saturnus quadam die ad usum corporis

(27) M. De Vries, Der Leken Spieghel III (Leiden 1848), p. 183.

(28) Verwijs, Die Rose (vgl. onze noot 18), p. 88b.

(29) E. Langlois, Le Roman de la Rose II (Paris, 1920; Société des anciens textes français), p. 261.

[p. 15]

exiret, illato cultro amputavit naturalia ejus, quae in mare projecit, ex quibus Venus nata est’⁽³⁰⁾.

Intussen toont wat voorafgaat aan, dat er op de zelfstandigheid van Der Leken Spieghel (B. I) vermoedelijk wel hier en daar wat af te dingen valt⁽³¹⁾.

(30) A.w., p. 344: de twee Latijnse teksten zijn te vinden in A. Mai, Classicorum auctorum e Vaticani codicibus editorum T. III (Roma, 1831), een verzameling, die in België niet aanwezig schijnt te zijn.

(31) M. De Vries, a.w., I (Leiden 1844), p. XXVIII vlgg.

Bijlage III
(Zie supra, p. 7, noot 25)

De lezer ontdekke zelf de overige bedorven plaatsen met behulp van de hieronder tegenover elkaar gedrukte teksten (links: het vb.; rechts: het afschrift); misschien komt ook hij dan tot een non liquet als antwoord op de vraag: wèlke lezing van Der Leken Spieghel mag Hennen van Merchtenen wel hebben gebruikt?

[p. 16]

(Voorbeeld) Vanden beghinne van Romen, ende hoe Eneas daer quam. - XLII.⁽³²⁾.

 

⁺ Oude jeesten zegghen ons dat,

 

Omtrent daer Romen nu staet die stat,

 

Dat daer na menich man regneerde,

 

Eermen Romen daer fundeerde.

5

Ende die eerst regneerde daer,

 

Dat was Saturnus, die door den vaer

 

Van sinen zone Jupiterre

 

Uut Creten quam ghevloen verre;

 

⁺ Want hi den zone niet wel en gheloofde,

10

Na dien dat hine roofde

 

Van sinen manliken ghegaden,

 

Ende duchte noch meer scaden.

 

Met scepen quam hi doen

 

Int lant van Ytalien ghevloen,

15

Ende berch hem daer in langhe daghe,

 

Beide in bosch ende in haghe;

 

Die welke Saturnus daer vant

 

Eenrehande liede daer int lant,

 

Die wilt waren in allen zaken.

20

Hem so leerde hi huse maken,

 

Coorne winnen ende wijnghaert,

 

Ende leven na menschen aert:

 

Hier bi seiden si openbare,

 

Dat hi haer heer ende haer God ware.

25

Ende te hant, door dat ghone,

 

Door den vader vanden zone,

 

Maecte hi ene stat ghereet

 

Daer bi daer nu Romen steet,

 

Ende hietse, alsic versta,

(32) A.w., I (Leiden 1844), p. 166 vlgg.

+ P. 166

+ P. 167

[p. 17]

(Afschrift) Vanden beghinsel van Roome Ende van Brabant⁽³³⁾

 

Oude gesten seggen ons dat

 

Omtrint daer Roome stondt die stadt

 

Datter menich man Regeerde

 

Eer men Roome daer fondeerde

5

Quam gevloghen daer

 

Saturnus doer den vaer

 

van synen zoene Jupiter

 

Die vuyt Creten quam geuaren

 

want hy den soene beloefde

10

Nyet veele naer dat hyen beroefde /

 

van synen manlycker daden

 

Ende duchte noch meerder schaden

 

Met scepen quam hy doen

 

Jnt landt van Italien gevloen

15

Ende berch hem daer langhe daighen

 

Bey jn bosschen ende jn haghen

 

Die welcke Saturnus daer vant

 

veele andere luyden daer jnt landt

 

Die wilt waeren jn allen saken

20

Hy leerde hen tymmeren / en huysen maken

 

Coren wynnen / ende wyngaert

 

Ende leuen naer tsmensschen raet /

 

Hier by seyden sy oppenbaere

 

dat sylieden gode waere

25

Ende te hant naer tgene

 

door den vader vanden sone

 

Maeckte hy een stadt gereet

 

Daer by dat nu Roome steet

 

Ende hietse als jck versta

(33) Aangeh. Verslagen, p. 512 vlgg.

[p. 18]

(Voorbeeld)

30

Na hemselven Saturna.

 

Na desen Saturnus

 

Regneerde zijn zone Picus,

 

Dat was Latinus vader;

 

Die welke Latinus algader

35

Beterde die Latijnsche sprake,

 

⁺ Ende omme die zelve zake

 

So heeten si alle die Latine

 

Noch na den name sine.

 

Dese drie regneerden daer

40

Hondert ende vijftich jaer,

 

Eer van Troyen Eneas

 

Int lant daer coninc was

 

(Welcs nacomelinghe na dat

 

Rome stichten die stat),

45

Doe die Grieken met ghewelden

 

Die stat van Troyen velden,

 

Daer si voren laghen tien jaer,

 

Met pinen ende met orloghe zwaer.

 

Doe vloe daer ute Eneas,

50

Anchises, die syn vader was,

 

Ende Aschalius, Eneas zone,

 

Met twalef scepen scone....

116

⁺ Alse haer vader sterf thands,

 

Wert hi (Eneas) coninc van Ytale,

 

Ende besat te hant zijns zweers pale,

 

Ende was coninc drie jare;

120

Doe sterf hi, ende daer nare

 

Wert Aschalius, zijn zone,

 

Coninc in die Israhelsche crone,

 

Die hi uut Troyen brachte:

 

Hi waest twintich jaer ende achte.

125

Na hem wert coninc aldus

 

Sijn broeder Posthumus,

 

Dien Lavine draghende was

 

Doe haer man sterf Eneas.

 

Het zoude u alte lanc recken,

+ P. 168

+ P. 171

[p. 19]

(Afschrift)

30

Nae hem seluen Saturna

 

Naer desen Saturnus

 

Regeerde synen soene Pytus

 

Dat was Latyns vadere

 

de welcke latynus alle gader

35

Leerde de latynssche sprake

 

Ende om dese selue sake

 

Soe hieten alle die latyne

 

Noch nae den naeme syne

 

Deese drye Coninghen regneerden daer

40

hondert ende vyftich jaer

 

Eer Troyen gewonnen was

 

Ende daer vuyt vloet Eneas

 

Dat was voer ons heeren gheboerte

 

XI^c. jaer ende alsoe voert

45

Ende omtrint XLIX Jaer

 

vloyen vuyt Troeyen dat es waer

 

Die eedelste ter weerelt wyt

 

doen verloren was den stryt

 

Ende de Griecke met ghewelde

50

Die stadt van Troyen velde

 

Daer sy voer laghen Thien jaer

 

Met stryde ende met pynen swaer

 

Doen vloet vuyt Troyen Eneas

 

Antytus syn vader was

55

Ende doen quam Eneas

 

jnt lant van Roome syt seker das

 

Ende was een waere dinck

 

Te Roome drye jaeren Coninck

 

Ende doen sterff Eneas

60

Ascalis die syn soene was

 

Besadt die Roomssche croone

 

Twintich jaer ende achte

 

Regheerde hy Roome met machte

 

Den schilt droech hy zweert van sabelen

[p. 20]

(Voorbeeld)

140

Soudic u al vertrecken

 

Eneas gheslachte tenen male,

 

Die crone droeghen in Ytale.

 

Viertien wasser te zamen,

 

Die na Enease quamen,

145

Die croone droeghen daer

 

Omtrent vierhondert jaer,

 

⁺ Eer Romulus quam ter ghewelt.⁽³⁴⁾

+ P. 172

(34) M. De Vries, a.w., I (Leiden 1844), p. 166 vlgg. (varianten): Titel. Van Rome - quam ende coninc wert. Vs. 2. d. Rome. 3. Dat ontbr. - na ontbr. 4. men Rome. 6. Dat ontbr. 8. q. gheloepen v. 9. wel ontbr. 10. Wel, om dat hine beroefde. 12. meere. 13. Met sinen scepe. 15. dagen. 16. bossche - haghen. 18. lieden int. 20. so ontbr. 21. Coren - wijngaerde. 22. aerde. 24. Dat hare heere. 25. h. na tghone. 26. den vaer vanden. 28. bij dat R. nu steet. 31. d. zone S. 36. om. 37. si ontbr. 39. Ende dese. 42. daer comen w. 43. Swelcx nacomelingen. 45. ghewelde. 46. velde. 48. Met strijde e.m. pinen zw. 50. Ansises. 51. Ende Ascalams. - 116. Als h.v. staerf te hants. 118. te hant ontbr. 121. Werdt Astalius. 122. in dItaelsche cr. 123. Die Eneas ute. 124. Ende w. - jare. 127. Die. 129. al ontbr. 130. Soude ict u altemale v. 131. gh. altemale. 134. Die van E. 135. Die alle cr. Na vs. 135 volgt nog:

Deen voren ende dander naer:
Ende dese regneerden voirwaer

[p. 21]

(Afschrift)

65

Daer in den leeuw van goude notabele

 

na wert Coeninck ende hiet aldus

 

syn broeder / en hiet Pasinius

 

Maer tsoude alte lanck recken

 

soudick van allen vertrecken

70

Eneas geslechte alte male

 

Die croonen droeghen jn Italie

 

vierthiene wasser te samen

 

Die van eenen aze quamen

 

die de croone droeghen daer

75

deen voere ende dander naer