Logo DBNL
Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde 1946 (1946)

Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde 1946

(1946)– [tijdschrift] Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde–rechtenstatus Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Twee onuitgegeven fragmenten van de Istory van Troyen van Jacob van Maerlant
Door A. van Elslander

De Istory van Troyen van Jacob van Maerlant is ons in haar geheel slechts uit één nagenoeg volledig handschrift(1) bewaard. Groote waarde bezit dit handschrift echter niet, daar de afschrijver niet enkel vrij slordig heeft gewerkt, maar het bovendien nog noodig heeft geacht, de taal van Maerlant, - en dan nog niet eens op zeer consequente wijze - over te brengen in wat door J. Verdam(2) voor het Kleefsch dialect van den afschrijver wordt gehouden.

Naast dit handschrift, dat uit het begin van de XVe eeuw dagteekent, bezitten we echter nog verscheidene meestal oudere fragmenten, waarvan de tekst dikwijls veel dichter staat bij het origineel, om welke reden ze dan ook, vooral uit een taalkundig oogpunt, van groote beteekenis zijn. Hiervan werden er 11 door N. De Pauw en Edw. Gailliard(3) en één door G. Huet(4) uitgegeven. Wijzelf publiceerden nog een ander fragment in onze bijdrage De Fragmenten van de Istory van Troyen(5). Aldaar gaven we ook een beknopte beschrijving van de fragmenten N. De Pauw en L. Willems, waarvan de tekst hier voor het eerst wordt bekend gemaakt.

Het fragment N. De Pauw(6) bestaat uit een gevouwen dubbelblad perkament, dat bovenaan is weggesneden. Fol. 1 is 266 mm. tot 287 mm. hoog bij 230 mm. tot 233 mm. breed; fol. 2 is 266 mm. tot 292 mm. hoog bij 254 mm. tot 262 mm. breed. De schriftspiegel van de kolommen, die 47 regels tellen en waarvan er 3 aan elke foliozijde staan, is 241 mm. hoog bij ongeveer 60 mm. breed. Hierbij dient echter rekening gehouden met de omstandigheid, dat bovenaan iedere kolom enkele verzen zijn weggesneden.

Het geschrift, een duidelijke en niet onsierlijke Gotische letter, wijst naar de 2e helft van de XIVe eeuw. De eerste letter van ieder vers springt uit en werd als kapitaal geschreven. De eenige ornamentatie bestaat uit de keurig geteekende, afwisselend roode en blauwe initialen.

Het fragment heeft nogal geleden, vooral het bovenste gedeelte van fol. 1v, dat waarschijnlijk één van de buitenzijden is geweest van het omslag, waarvoor het heeft dienst gedaan. De inkt is op zekere plaatsen sterk verbleekt. Hierdoor zijn talrijke letters en zelfs heele woorden onleesbaar geworden. Het perkament vertoont verder ook bruine vlekken en verscheidene scheuren. Tenslotte komen een aantal grootere en kleinere gaatjes voor, waardoor heel wat woorden geheel of ten deele zijn weggevallen.

Het fragment werd in 1869 in Portugal ontdekt door Prof. Soromenho op het archief van de kanunniken van Guimarães, waar het als omslag dienst deed voor enkele documenten uit 1588(7). De vinder stuurde het naar den heer Chalon, met het verzoek, het in zijn naam aan de Académie Royale de Belgique te schenken, wat dan ook is gebeurd. De ‘Classe des Lettres’ maakte het stuk over aan de ‘Commission chargée de la publication des anciens monuments de la littérature flamande’(8), waar het naar alle waarschijnlijkheid aan Ph. Blommaert werd toevertrouwd(9). Tot een uitgave is het echter nooit gekomen.

Hoe het daarna in het bezit van de Universiteitsbibliotheek te Gent is overgegaan, hebben we niet kunnen achterhalen. Reeds in 1895 moet het er geweest zijn, want in Augustus van dat jaar schreef N. De Pauw het fragment af met de bedoeling het in de 4e aflevering van het 4e deel van zijn in samenwerking met Edw. Gailliard bewerkte uitgave te publiceeren(10). Deze 4e aflevering is echter nooit verschenen zoodat het fragment tot heden onuitgegeven is gebleven.

Het tweede vers van het fragment beantwoordt aan Troyen(11) vers 22181, terwijl het eerste in het handschrift van Wissen niet voorkomt. Wanneer we den tekst van het fragment met Troyen vergelijken komen we tot de bevinding dat de afschrijver van het handschrift van Wissen tusschen vers 22180 en vers 22181 waarschijnlijk 4 verzen moet hebben overgeslagen, waarvan enkel het vierde ons uit het fragment zelf bewaard is, terwijl we uit den Roman de Troie van Benoit de Sainte Maure(12), de bron die van Maerlant meestal zeer getrouw heeft gevolgd, tot het bestaan van de drie andere kunnen besluiten. (Roman de Troie, vers 18943- vers 18946).

Fol. 1 vers 2 - vers 47 komen, afgezien van enkele verschillen van eerder bijkomstig belang, vrijwel overeen met Troyen vers 22181 - vers 22226. Hiermee bereiken we dan de tweede kolom van fol. 1, waarvan de eerste verzen verloren gingen, doordat het blad bovenaan werd weggesneden. Hier moeten er 5 verzen weggevallen zijn, want het eerste vers van de tweede kolom beantwoordt aan Troyen vers 22232. Daar we ook voor de andere kolommen tot hetzelfde resultaat komen, mogen we gerust aannemen, dat iedere kolom oorspronkelijk 52 regels zal geteld hebben. Aangezien ons van de Istory van Troyen geen enkel ander fragment bekend is met aan iedere foliozijde 3 kolommen van 52 regels, hebben we hier dus te doen met een dubbelblad uit een handschrift, waarvan er tot nog toe verder niets is teruggevonden.

Houden we er rekening mee, dat bovenaan iedere kolom 5 verzen

zijn weggevallen, dan komen we tot de conclusie dat fol. 1 vers 2 - vers 307 in hun geheel beantwoorden aan Troyen vers 22181 - vers 22480; waarbij we onmiddellijk opmerken dat het eerste blad van het fragment enkele verzen meer telt dan het handschrift van Wissen. Dit is te wijten aan de omstandigheid dat de afschrijver van Troyen tusschen vers 22358 en vers 22359; vers 22360 en vers 22361; vers 22364 en vers 22365; vers 22370 en vers 22371; vers 22386 en vers 22387; vers 22396 en vers 22397; vers 22416 en vers 22417; vers 22454 en vers 22455 telkens twee verzen - dus in zijn geheel 16 verzen - heeft overgeslagen, die echter juist in den Roman de Troie voorkomen; wat tevens het bewijs levert, dat ze wel in het origineel van Maerlant zullen gestaan hebben. Het omgekeerde is evenwel ook waar. Het handschrift van Wissen bevat enkele verzen die in het fragment ontbreken, namelijk: Troyen vers 22419 vers 22420 (tusschen vers 253 - vers 254); Troyen vers 22451 - vers 22452 (tusschen vers 283 - vers 284); en Troyen vers 22457 - vers 22462 (tusschen vers 289 - vers 290). Het mag typisch heeten, dat juist van deze verzen in den Roman de Troie geen spoor meer te vinden is, terwijl ze bovendien voor het verhaal heelemaal overbodig zijn. Ze kunnen dus wel het werk van een lateren afschrijver zijn geweest.

Het eerste gedeelte van het fragment breekt bij fol. 1 vers 307 af. We geven hier beknopt den inhoud weer van de verzen die tusschen fol. 1 en fol. 2 zijn weggevallen. De nacht komt en hiermee eindigt de strijd. Een ‘vrede’ van twee maanden wordt gesloten. De Grieken begraven Palamedes, de Trojanen koning Sarpedon en Deïphobus. Daarna zendt Agememnon Ulixes, Nestor en Diomedes naar Achilles die, verliefd op de Trojaansche prinses Polixena, weigert nog aan den strijd deel te nemen, ten einde er hem toe te overhalen opnieuw de wapens op te nemen, maar tevergeefs. Ten einde raad roept Agamemnon de vorsten bijeen. Er wordt besloten, het beleg voort te zetten. In den strijd, die volgt, blijven de Trojanen in het voordeel. Na den 14n strijd, waarin Diomedes door Troilus wordt gewond, komt weer een ‘vrede’ van een half jaar, gedurende denwelken Ulixes en Diomedes, op aanraden van den verrader Calchas, het Palladium uit Troja ontstelen. Tevergeefs wordt nogmaals gepoogd, Achilles te bewegen opnieuw aan den strijd deel te nemen. Ten slotte stemt hij erin toe, dat zijn mannen, zonder

hun aanvoerder, aan het gevecht zullen deelnemen. Ze krijgen het in den 15n strijd echter nogal hard te verduren. Volgt dan de 16e en ten slotte de 17e strijd, waartoe de verzen behooren, die ons op fol. 2 bewaard zijn.

Het eerste vers van fol. 2 beantwoordt aan Troyen vers 24315. Volgens het handschrift van Wissen zijn er dus tusschen fol. 1 en fol. 2 niet minder dan 1834 verzen weggevallen. Daar nu ieder blad van het fragment 312 verzen bevat en dit getal bijna 6 keer in 1834 begrepen is, kan het geen stoute veronderstelling heeten wanneer we aannemen, dat er tusschen fol. 1 en fol. 2, 6 bladen of 3 dubbelbladen zullen geweest zijn. De twee overgebleven bladen vormden dus naar alle waarschijnlijkheid het buitenste dubbelblad van een katern. Dat we aldus 42 verzen te weinig uitkomen is geen bezwaar, daar we toch gerust mogen aannemen, dat de afschrijver van het handschrift van Wissen enkele verzen zal hebben overgeslagen, wat hij ook elders herhaaldelijk heeft gedaan. Zoo heeft hij eveneens tusschen Troyen vers 24315 - vers 24607 die aan fol. 2 vers 1 - vers 307 beantwoorden, tot 7 maal toe 2 verzen, die nochtans in den Roman de Troie voorkomen en dus wel door Maerlant zullen vertaald zijn, overgeslagen, namelijk: tusschen Troyen vers 24333 en vers 24334; vers 24445 en vers 24446; vers 24483 en vers 24484; vers 24485 en vers 24486; vers 24507 en vers 24508; vers 24579 en vers 24580; vers 24583 en vers 24584.

 

Hetgeen we reeds over de verhouding van het fragment met het handschrift van Wissen hebben meegedeeld, heeft duidelijk genoeg doen blijken dat het fragment veel dichter bij de oorspronkelijke redactie moet gestaan hebben. Een vluchtig onderzoek van de taalvormen brengt ons tot dezelfde conclusie. Terwijl het handschrift van Wissen sterk Duitsch gekleurd is heeft het fragment het Westvlaamsch karakter van het origineel vrij goed bewaard. Toch komt het ons niet waarschijnlijk voor, dat de afschrijver een Westvlaming zou geweest zijn. Een spelling als oe in plaats van ou en een vorm als op voor up wijzen reeds eenigszins in deze richting. Duidelijker nog lijkt ons het vervangen van den typischWestvlaamschen vorm bem, dan nog in de rijmpositie, door het elders meer gebruikelijke ben. Dat we hier eerder aan een Brabander moeten denken blijkt, naar we meenen, uit vormen als sulc naast selc; vit naast vt, en vooral vite naast

vte; van mere naast mare; lude naast liede en selen voor zullen. De afschrijver lijkt dus een Brabander te zijn geweest, die echter de Westvlaamsche taalvormen van het origineel slechts hier en daar door vormen uit zijn eigen dialect heeft vervangen.

Wenden we nu onze aandacht naar het woordgebruik, dan komen we nogmaals tot de conclusie dat ook hierin het fragment veel dichter bij het origineel komt te staan. Waar het handschrift van Wissen de voorkeur verdient, staan we meestal voor schrijffouten die door ons telkens onderaan de bladzijde aangeduid werden.

 

Het fragment L. Willems(13) bestaat eveneens uit een dubbelblad perkament. Fol. 1 is 313 mm tot 336 mm. hoog bij 100 mm tot 262 mm. breed; fol. 2 is 320 mm tot 333 mm hoog bij 92 mm. tot 204 mm. breed. De schriftspiegel van de kolommen, - die 51 (fol. 1v) en 53 regels(14) (fol. 1, fol. 2, fol. 2v) tellen en waarvan er 3 aan iedere foliozijde staan -, is 268 mm. tot 280 mm. hoog bij ongeveer 60 mm. breed.

Het geschrift schijnt uit de tweede helft van de XIVe eeuw te dagteekenen. De eerste letter van ieder vers springt uit en is met een rood likje versierd. De ornamentatie bestaat uit roode en blauwe lombarden.

Het fragment is vrij gehavend. De rechter benedenhoek van fol. 1 en de rechter buitenkant van fol. 2 zijn weggescheurd, wat voor gevolg heeft gehad dat de onderste gedeelten van de 3e kolom van fol. 1 en de 1e kolom van fol. 1v, alsook de 3e kolom van fol. 2 en de 1e kolom van fol. 2v bijna in hun geheel zijn verloren gegaan. Het dubbelblad vertoont ook verscheidene groote gaten en fol. 2 heeft een groote scheur onderaan. De inkt is op sommige plaatsen van fol. 2v sterk verbleekt. Hierdoor zijn talrijke letters en ook heele woorden onleesbaar geworden. Verder komen op fol. 2 verscheidene groote bruine vlekken voor.

Het dubbelblad perkament heeft, volgens een aanteekening van K. De Flou, dienst gedaan als omslag van een klein register

van de goederen van de Sint Michielskerk te Roeselare(15). Dit register werd in den loop van de XVIIIe eeuw vernieuwd en in twee lederen banden gebonden met als titel: Manuale. Het werd door Mej. Theresa de Bethune aan het Rijksarchief te Brugge geschonken. Daar moet het door K. De Flou zijn opgemerkt, die het stuk aan L. Willems meedeelde. In de Octobervergadering van 1926 hield deze laatste er dan een lezing over, die echter in de Verslagen en Mededeelingen niet werd opgenomen(16). Naar alle waarschijnlijkheid kwam het fragment dan, samen met de nalatenschap van L. Willems, op de bibliotheek van de Koninklijke Vlaamsche Academie te Gent.

 

De verzen, die ons in dit fragment bewaard zijn, behooren tot het laatste gedeelte van de Istory van Troyen, waar Jacob van Maerlant, in hoofdzaak naar de Aeneis van Vergilius, de lotgevallen van Aeneas verhaalt.

Fol. 1, vers 1-vers 312 zijn ons enkel nog bewaard in het handschrift van Wissen en komen overeen met Troyen vers 38941-vers 39252.

Fol. 2, vers 1 beantwoordt aan Troyen vers 40499. Volgens het handschrift van Wissen zijn er tusschen fol. 1 en fol. 2, 1246 regels weggevallen. Daar nu het vermoedelijk aantal verzen per blad: 318, ongeveer 4 maal in 1246 begrepen is, mogen we aannemen dat er tusschen fol. 1 en fol. 2, 4 bladen of 2 dubbelbladen geweest zijn(17).

Fol. 2, vers 1-vers 310 komen overeen met Troyen vers 40499-

40808. Enkele van deze verzen zijn ons ook in het fragment S. Daems bewaard, namelijk:

fol. 2, vers 86-vers 114: fragment S. Daems, vers 1-vers 29
fol. 2, vers 135-vers 163: fragment S. Daems, vers 30-vers 58
fol. 2, vers 185-vers 212: fragment S. Daems, vers 59-vers 86
fol. 2, vers 235-vers 262: fragment S. Daems, vers 87-vers 114

Daarna komen dan nog 6 gedeeltelijk onleesbaar geworden verzen die niet in het handschrift van Wissen voorkomen en 2 regels die in omgekeerde volgorde beantwoorden aan Troyen vers 40809-vers 40810.

 

Vormen als mit, mitten, mittien en nient, bien (rijmend met ij = twien), lienen geven aan de spelling een lichte Hollandsche tint. De afschrijver zal dan ook wel een Hollander geweest zijn. Toch is het Westvlaamsch karakter van het origineel goed bewaard gebleven en is ook dit fragment, niettegenstaande den gehavenden toestand waarin het tot ons kwam, voor de overlevering van den tekst van groot belang.

 

We laten hier, bij wijze van voorbeeld en zonder eenige aanspraak op volledigheid, enkele gevallen volgen, waaruit onmiddellijk de beteekenis van het fragment L. Willems zal duidelijk worden.

Fol. 1, vers 41: Grongierende als waer .i. bere; Troyen vers 38981: Grymmende alsoft waer een beer.

Fol. 1, vers 70: Doe nam hi daer van Pallands zide; Troyen vers 39010: Doe quam hy van Pallants syde.

Fol. 1, vers 91-vers 93: Hi hadde h[em] ten stride [ghes]int - Ende [dit] was deerste da[ch] - Daer dijn prijs ane lach; Troyen, vers 39031-vers 39033: ‘Hy hadden hier te stryde ghesent, - ‘Dat is was die yerste dach - ‘Daer syn prys aen ghelach.

Fol. 1, vers 141: Vaer hinderwaert met dinen goede; Troyen vers 39081: Vaer bynnenwert mit dynen goede.

Fol. 1, vers 209: [Dattu mi] spraecs ouer tale; Troyen vers 39149: ‘Dattu my spraecks al ander tale?

Fol. 1, vers 222: Ghewreken sinen toren moet. Troyen vers 39162: Ghewreken synen groten moet.

Fol. 1, vers 288: Mit sinen tanden al elke side; Troyen vers 39228: Mit synen hande aen elcke syde.

Fol. 2, vers 40: ‘Turnus’, sprac hi, ‘ghi (ontbreekt) sijt verdooft;

Troyen vers 40538: ‘Turnus’ seid hy, ‘ghy syt verdroeft.’ (zie: J. Verdam, M.W., d. 8, col. 1627).

Fol. 2, vers 47-vers 48: Ne weet wien te zwagre kiesen. - Du salte dijn soet lijf verliesen; Troyen vers 40545-vers 40547: ‘En weet wien kiesen ten swagher -’ - ‘Du salt dyn suete lief verliesen.

Fol. 2, vers 59-vers 61: Dat ors sl[oe]ch hi mitten sporen - Die Rutiliene [d]ie hem voren - Waren dedi [allegader] wiken; Troyen vers 40558-vers 40560: Dat ors sloech hy mit spaeren, - De Ruseliene die hem voer waren - Deed hy allegader wyken. (Zie: J. Verdam, De Rijmen in Maerlant's Historie van Troyen. III, in: TNTL, d. 24 (1905), bladz. 195).

Fol. 2, vers 75: Die Enea[s]e sere bat; Troyen vers 40573: Die Eneas seide dat.

Fol. 2, vers 224: Lauine and[woerde ende loech]; Troyen vers 40723: Lamyne hoerdent ende loech.

Fol. 2, vers 236: Ende sentene op sijn[en viant]; Troyen vers 40735: Ende setten op synen viant.

Fol. 2, vers 294: [S]ende hi Euandere, dies was blide; dit vers ontbreekt in Troyen.

Daartegenover staan dan de overigens weinig talrijke gevallen, waar het fragment aan de hand van het handschrift van Wissen kan verbeterd worden. Meestal schijnen het echter geen eigenlijke verkeerde lezingen te zijn, eerder schrijffouten, die dan ook telkens als zoodanig onderaan de bladzijde door ons werden aangegeven.

Bij de uitgave hebben we getracht den tekst van de twee fragmenten zoo getrouw mogelijk weer te geven. Het gebruik van u en v, i en j werd niet gewijzigd. Dit geldt eveneens voor wat het vaneen- en aaneenschrijven van de samengestelde woorden betreft. De afkortingen werden opgelost, maar aangegeven. Het zijn:

illustratie: ende
het horizontaal streepje voor (e)n of m
': er, ar, aer, re
m: ra en ua
bovengeschreven o, u, a, i; ro, ru (ur), ra, ri
p met doorstreepte schacht: per
p met een horizontaal streepje erboven: pre

9: us, con(18)
3: et (it)
illustratie: coninc

Ten einde den tekst leesbaarder te maken werden leesteekens en hoofdletters aangebracht. De klaarblijkelijke schrijffouten werden onderaan vermeld, alsook de verbeteringen door J. Verdam voorgesteld. Toevoegingen staan tusschen rechte haakjes. In het fragment N. De Pauw werden de telkens bovenaan iedere kolom ontbrekende 5 verzen tusschen schuine haakjes volgens Troyen toegevoegd. De enkele leesteekens, die in dit fragment voorkomen, werden onderaan aangegeven.

Fragment N. de Pauw.

+

 
Hi ontdeetse harde wide.
 
Die dese scare toe sach varen,+
 
Hi mochte wel seggen twaren
 
Dat si met nide siin beuaen.
 
Die Troiene voeren si slaen
 
Van haren scilden grote spane,
 
Datse die wint waide dane,
 
Ende si hen die ponioene staken
 
Int liif daer si speren braken.
10
Si sloegen menegen te doet
 
Die prijs te uoren hadde groet+
 
Ende daer na nemmermeer en reden.
 
Hier sachmen dat si sere streden,
 
Want die wijch was harde stuer.
 
Tfier sagen si van op den muer
 
Ende dien wijch met al bloet,
 
Die des daechs was harde groet.
 
Men groten lude reden voert
 
Wel .xxx.m. man vter poert
20
Ten stride waert; inne weets mere.
 
Maer die Grieken werden hen sere:+
 
Aiax ende Telamoen
 
Dadent bat dan al die baroen;
 
En hadden sijt ghedaen op dien dach
 
Scrijft ons Darijs diet selue sach
 
Scepe ende liede waren al bedoruen;
 
Bedi hebben si den prijs verworuen.
 
Si [dri]e en warenre niet ontgaen,
 
Dat weten w[i wel al so]nder waen.
30
Aldus nam en[de die grote] strijt
 
Lange na der vespertijt.+
 
Die twee ha[dden] den prij[s tien stri]de,
 
Si dadent wel ane el[k]e si[de];
 
Hets recht datmen prise [d]e twee.
 
Die beste .vi. ende daer toe mee
 
En daden mandade niet soe uele
 
Op den dach ten nijt spele:
 
Si scoerden selke .x. scaren
 
Daer lettel iemen af conste ontfaren.
40
Maer wattan, die uan den here
 
Sijn doet, wont, al sonder were.+
 
Die daer nemmer en consten ghedogen,
 
Voeren dat Achillese togen.
 
Hi was in siin pauwelioen.
 
Daer en was riddere no bar[o]en
 
Die om hem dar wapene dragen.
 
Dies waren si droeue diet sagen.
 
 
 
<Sy en dorsten niet doen teghen syn woert.
 
Heber, van Trachiene, hy quam voert,
50
Een maet ridder ende een siene;
 
Mit hem quamen ridder tiene.+
 
Sy en waeren niet alsoe ghedaen>
 
+ Alse ocht si brulocht hadden beuaen;
 
Want hare helme goet ende diere
 
Waren geslegen in quaertiere.
 
Scilt no spere hadden si en trouwen,
 
Hare halsberge waren al doer houwen.
 
In hare huut traken trensoene,
 
Hare arme lagen op daertsoene,
60
Nese ende liere waren hen bedoruen:
 
Dus waren si in den stryt bedoruen.+
 
Ic wane van hen niemen en waent
 
Dat hi leuen waent ene maent.
 
Heber selue hadde een [ponioe]n
 
In sinen buc ende een tren[s]oen,
 
Sijn arm was ontwee gehouwen;
 
Onghedaen was hi en trouwen.
 
Alsoe alse hi spreken mochte,
 
Want die doet dede hem onsochte,
70
Hi weet Achillese algader:
 
‘Ay! verradere, quaet verrader,
 
Soude v name siin, sonder waen,
 
Dat ghi ons dus siet verslaen.
 
Nu si wi doet ende al verwonnen,
 
Twi en haddi ons vre hulpen geonnen?
 
Wer hebben wi verdient dies?
 
Dese scade en dit verlies
 
Dat onse gheslachte heft ontfaen
 
Soudi ghewroken hebben saen.
80
Men sal v houden uoert mere
 
Ouer enen onghetrouwen here,+
 
Dat ghi sout rusten te sulker saken,
 
Alse ons die Troiene dus mesmaken.
 
Ter noet sidi ons af ghegaen.
 
Ay! dat v tenten soe verre staen.
 
Waren si doch an den iersten stoet.
 
Ay! onghetrouwe man ende bloet,
 
Soe soudi grote scade ontfaen.
 
Ende ic wane wel al sonder waen,
90
Dat ghijt hier laten selt wel erre
 
Want hare ridders en siin niet verre.+
 
Ic weet wel ghine vliet hen voren,
 
V vromecheit es al verloren.
 
Ende vlied[i nu, dats] met onneren.
 
Hier e[n es ghee]n wederkeren,
 
Verbernt hebben si die scepe’.
 
Doen quamen si drie met boedtscepe
 
Van Aiax ende van Telamoen:
 
‘Here,’ seiden si, ‘edel baroen,
 
 
100
<Dat ontbieden u ons heren,
 
Die noch vechten mit groter eren,+
 
Haer beste lude die syn doot
 
Ghy en helpt hem nu ter noot;
 
Die scepe syn alle verloren,>
 
 
 
+ Daer Telamon [noch vechtet]uoren.
 
Wi hebben heden groet verlies.
 
Maer helpt ons nu, siit seker dies:
 
Met lieden die ghi moeght bedwingen,
 
Si siin doet al diese beringen.
110
Al hare uolc es soe vermoyt
 
Dat hen des gheuechts vernoit.+
 
Here wi maken v dies wijs,
 
Comtere ghi wint al den prijs’.
 
Heber selue hi sprac echt;
 
‘Nemmer en ans hem God, hets recht,
 
Dat hi doe sake vorwaert mere,
 
Daer hem af come lof ende ere;
 
Inne mach nemmer tesen stonden’.
 
Hem liep dbloet vten wonden.
120
Hi sprac: ‘ic bidde tesen tiden,
 
Eer die maent moete liden,+
 
Dat sine zyele uolge der miere.’
 
Hi en sprac daer na niet woerde viere,
 
Dat hi nemmeer en conde ghedogen;
 
Hi uiel doet voer Achilles oghen.
 
Achilles ghelaet hem alsoe,
 
Alse of hys droeue en ware no vroe.
 
Hine sprac niet noch en woude;
 
Op een scaec bert van goude
130
Speelde hi iegen enen sinen man.
 
In sinen sinne peinsde hi dan+
 
Dat hi den Grieken, al waert hem leet,
 
Soude doen al siin beheet.
 
Telamons boden baden hem uele.
 
Niet en hief hi thoeft van den spele,
 
Hi voer of hijs niene hoerde.
 
Darijs seide in waren woerde:
 
Hadde die dach gheweest lanc,
 
Dies strijts hadde gheweest .i.verganc,
140
Die Grieken waren al verwonnen,
 
Maer het ghebrac ane der sonnen+
 
Dat velt ruemden die Troiene,
 
Doen hen gebrac te ghesiene.
 
Vele hadden sijs te uoren;
 
En daet tferlies van te voren
 
Die dach was hen wel vergaen.
 
Maer droeue waren si sonder waen,
 
Om dat doet was Deifebus.
 
Aldus uoeren die heren thuus,
150
Sciere te haerre herbergen waert,
 
Elc herre lyc op siin paert.+
 
 
 
<Die mochte, die deed hem te ghemake.
 
Mer doch was hem die drove sake
 
Van Deiphebus dat verlies:
 
Menich ridder weende dies.
 
Hy en was versceden niet tot dien,>
 
 
 
+
 
[Maer Paris woude] hi [emmer] sien.
 
Ic wan[e hi hem en siet of] hoert,
 
Want hi in langen en sprac woert.
160
Parijs viel op hem in onmacht.
 
Die rouw[e] was daer ongh[ea]cht.+
 
Ende hi die [de d]oe[t mo]et [dogen]
 
Ontdede s[ae]n beide siin oghen.
 
Inne we[et] waer hi dat [w]aechde,
 
Dat hi doch driewaruen vraechde
 
Of hi iet ghewro[k]en ware.
 
Men seide hem ia hi oppenbare.
 
Hi sprac: ‘nu trect vit den spriet,
 
De doet en verveert mi niet.
170
Ic hope, ic sal met groten eren
 
Hectors zyele sien, mine heren.+
 
Mine zyele sal uaren ter siere
 
Ende dat sal wesen harde sciere.
 
Troest minen vader van den rouwen
 
Ende bouen al miere vrouwen.
 
Die gode moeten hen onnen wale.’
 
Mettien faelgierde hem die tale;
 
Hi loec die ogen ende bleef doet.
 
Doen wart daer [di]e r[ou]we groet.+
180
Dat hout tracmen vit altemale
 
Ende droechne in die zale.
 
Nemmermeer en wart ghehoert+
 
Al selc rouwe in ene poert.+
 
Alle weenden si te samen,
 
Doe si die niemare vernamen.
 
Prian selue riep om steruen+
 
Ende uiel in onmacht .ix. weruen.
 
Wat mochtic seggen voert hier na
 
Van der droeuere Ecuba.+
190
Haer rouwe ende haer noet
 
Ende haer seer dat was soe groet.
 
In groten sere, in groter claghe,+
 
Waren des nachts alle sine mage.
 
Haren rouwe ende haer verdriet
 
En mochtic al verseggen niet.
 
Oec was gheclaecht Serpedoen
 
Ende beweent onder sine baroen,+
 
Sere es ghecranct die stat;
 
Niemen en wassere gheprijst bat,
200
Om alsoe grote were.+
 
Droeue siin si in dat here.
 
Met mocht vertellen niet in saghen,
 
Hoe iammerlike dat si claghen.
 
 
 
<Palamedes haren heer,
 
Daer sy aen verloren seer:
 
Syn vroetscap ende syn doecht,
 
Syn stoutheit ende syn joecht,
 
Ende daertoe synen groten prys,>
 
 
 
+ Hebbense beclaecht in alre wijs+
210
Dies nachts hadden si uele rouwen,
 
Ghewont warense ende te blouwen.
 
Des hadden si groet verdriet.
 
Si claechden des hen was gesciet
 
Ane tsconincs Pallamedes doet.
 
Verwonnen bliuen si ter noet.+
 
Wie salse troesten meer an tuechten
 
Ende haer uolc moghen berechten.
 
Om dat si aldus siin ghescent,+
 
[Maecte]n si een paerlement.
220
Nesto[r], die oude, sprac die tale,
 
Want hi const harde wale.+
 
‘Ghi heren’ sprac hi ‘al gaet dus nu,
 
Wi en selen niet, dat seggic v,
 
Van den sege siin in wanhopen,
 
Al heft ons dauonture belopen
 
Ane des conincs Pallamedes doet
 
Ende wijs siin in rouwen groet.+
 
Een here conste hi wel beraden
 
Ende te goeden stucken raden,
230
Een riddere was hi sere vermaert;+
 
Hier en was niemen bat prijs waert.
 
Quite si wi nu van desen.
 
Wi en moghen niet sonder meester wesen,+
 
Sonder prinche ende hoeft man,
 
Die dit uolc bestieren can,
 
Dien wi horen in alder tijt
 
Ende ons beuellet strijt.
 
Hi ware best te hant ghecoren.
 
Wille men minen wille horen
240
Agememnon hi s[o]u[t] wesen,
 
Wan hem es best cont van desen.
 
Hier en caent niemen bat gevrien.
 
Al dat wi waren in siere baelgien,+
 
Dochte mi dat wi niene verloren.
 
Hi es alder best gheboren,
 
Hier en ees niemen waerdich voer hem.
 
Bi der trouwen die ic sculdech ben
 
V allen, hier ens niemen na no bi
 
Die bat batt[aelie waerd]ech si,+
250
Noch die ane tfolc [mishaghen] can.
 
Ghi oec wet die waerheit dan:
 
Wine moghen betren kiesen ghenen,+
 
Segt alle wat ghi wilt menen.’+
 
Alle wouden syt louen wale+
 
Sonder eneghe weder tale.
 
 
 
<Daer namen sy hem weder tenen heer,
 
Dies hy lof had ende oec eer.
 
Baven hem allen soe was hy
 
Coninc gheheiten ende heer vry.
260
Nu meer moegdy hoeren voert,>
 
 
 
+ De .xij. wijch daer grote moert,
 
Benoet int Walsch heft bescreuen.
 
Nu hoert wat ons van hem es bleuen.+
 
Die nacht leet, ende ander ghelach.
 
Tierst datmen sach den claren dach,
 
Eer men die sonne mach bekinnen,
 
Hebben si hen bereet van binnen.
 
Ghewapent hebben si hen ter curen,
 
Hare orse verdecht met couerturen,
270
Hare tekene hebben si ghebonden
 
Ane starke speren tien seluen stonden,
 
Van pelne roet ende groene.
 
Dat here was van groeten doene.+
 
Op starke orse waren si gheseten,
 
Snel ende dapper wildijt weten.
 
Speren gherecht metter vaert,
 
Voeren si ten anderen waert.
 
Ic wane sise niet verre en sochten,
 
Maer talder ierst dat si mochten,
280
Liet elc sinken sinnen spriet.
 
Siin scilt soe en diede niet,
 
Si en scoerden daer ter stede.
 
Soe en dede oec halsberch mede.+
 
Selke .c. uielen daer ter neder+
 
Die nemmer op en stonden weder.+
 
Elc was anderen wel ghehadt,
 
Die Grieken ende die van der stat.
 
Dies hadden si hen soe onders[t]eken,+
 
Dat hen d[i]e ribben moes[t]en [b]reken.+
290
Ic wane [dat mens]e nie en sach,+
 
S[oe f]e[l] versament op enen dach
 
N[och van swaer]den selc [gh]eclanc
 
Noch s[elc] gh[e]hort, noch selc ghedranc.
 
Men cloef[d]e selken helm van stale
 
Die starc was ende ghebruneert wale,
 
Soe dat tswaert ten hersenen in ghinc
 
Harde meneghen iongelinc.+
 
Owi, wie sach nie selke plagen.
 
Hine mocht vertellen diet sage.
300
Percine ende Araboise
 
Scoten quarele ende torcoise
 
Die dickere dan hagel vallen.
 
Deus! hoe si die grieken quellen.
 
Hoe menech riddere blefere doet
 
Van b[ei]den siden, dat scade was groet.
 
Die Troiene daden de meeste moert,
 
Maer dicke drancmense toter poert....+
 
 
 
+
 
Halsberch no[ch helm en moet al sc]uren;+
 
Alsoe sloech hi[se] in den tornoi,
 
Alse die seisene mait hoy
 
Maer soe beliepene Telamoen
 
Dat hi een siden goutfanoen
 
Bina stac al doer die side.+
 
Eer hi hem ontfoer vten stride,
 
Gaf hi hem slage meer dan een,
 
Soe groet dat al te vreeslijc sceen.
10
Vten ghereide hine vellet,
 
Maer hi was soe wel ghesellet
 
Dat si hem op holpen sciere,
 
Eer hi danen voer, die fiere
 
Filomenis, was hi ghewont
 
In .xij. steden daer ter stont
 
Ende hadder slage ontfaen soe groet,+
 
Een ander waerre af bleuen doet.
 
Antilocus hiet Nestors sone,
 
Brune huut ende haer had degone.+
20
Lanc, scone ende recht
 
Ende een gheprijst riddere echt.
 
Van dagen was hi ionc godweit+
 
Ende van groter vromecheit.
 
Den vader es hi te hulpen comen,
 
Een bastaert heft hem benomen,
 
Diemen hiet Brun van Jumeel,
 
Van scoenheiden had hi een groet deel
 
Ic wane si hen onderuochten+
 
Dat sie die eerde besochten.
30
Antilocus es wel ghenesen,
 
Want hi maechs sonder scade wesen;
 
Maer Brun, die scone was van leden,
 
Die es metten spere doerreden,
 
Dat hi doet in die plaetse lach,
 
Daert menech edel Griec toe sach
 
Ende daer toe menech stout Troien.
 
In corter wilen mochtmen daer sien
 
Menech scarp swaert al bloet.+
 
Daer wart dat groene gras al roet
40
Van bloede, van ghere varuwen el.
 
Hier was die strijt starc ende snel.
 
Onthier ende Troilus quam daer;
 
Doen vloen de Grieken doer den vaer.
 
Van sinen broeder quam hem de mare,
 
Dies was hem te moede sware.
 
Met weenne dreef hi rouwe groet,
 
Siin goede swaert hilt hi al bloet.
 
 
 
<Hy wracter mede een deel syns rouwen.+
 
Menghen heft hy daer doerhouwen.
50
Nie en deed ridder sulcke daet;
 
Daer en beit niemant hoe dat gaet,
 
Sonder alleen Achilles heer,>
 
 
 
+ Daerre stont .ij.m twere,
 
Ghewapent wel ende scone ghereden,
 
Si quamen daer dandere streden.
 
Met scarpen speren hebben si saen
 
Hare viande daer ontfaen.
 
Daer ruemde menech siin ghereide+
 
Die daer viel op die heide.
60
Wel dadent die Mirmidonois,
 
Bi hen ontstont vele des tornois.
 
Ic wane dat si hen diere vercochten.
 
Die Troiene datsi iagende brochten,
 
Si hildense met soe groter crach,
 
Dat si beletten al die iacht.
 
Si siin, die den Troienen scaden.
 
Maer si worden soe verladen,
 
Dat si ten tenten vloen vererret.+
 
Si hadden na te lange ghemerret.
70
Cume mochten si ontdragen tleuen,
 
Soe perselike waren si ghedreuen.
 
Si weerden hen alle sere; nochtan
 
Verloren si daer menegen man,
 
Want hem en quamen geen ontset
 
Ende hi diese gheerne let,
 
Dats Troilus diese henen driuet
 
Metten anderen ende vele ontliuet.
 
Die iacht was scadelijc ende groet,+
 
Menech riddere blefere doet.
80
Die mere was in den pauwelioene.
 
Niemen en keertere die es soe coene,
 
Al doer die tenten vielen si saen,
 
Daer es menech doet ende gheuaen.
 
En mochte v niemen vertellen
 
Wat siere ter neder uellen.
 
Die scade ende die scofferture
 
Gheduerde Achilles loedgen al dure.
 
Voer hem vloenre dusent ende meer,+
 
Die meer en peinsen te doene keer,
90
Noch were meer te doene.
 
Groet lut was in die pauwelioene.
 
Dicke riepen si: ‘her Achilles,
 
Siet waer hier tfolc van Troien es.
 
Wildiere ontbeiden, ghi selt saen
 
Hier dusent man v sien bestaen.
 
Die uwe doet gerne alle sien.
 
Scade ende scande moet v gescien.
 
Ghi hebt v volc heden verloren,
 
Met sweerden saechdise scoren.+
 
 
100
<‘Ter noot suldy ons begheven?
 
Mer dat volc is u beneven,
 
Die u houde ende gheven vrede’.
 
En cant gheseggen hoe wee hem dede
 
Die taele ende dat hy ghinder sach.>
 
 
 
+ Ic wane hi cume spreken mach.
 
Der liede tale dedene vererren.
 
Metter haest, al sonder merren,
 
Wapende hi hem al doer die noet.+
 
Hem wert siin herte harde groet.
110
Sinen helm dede hi hem binden.
 
Inne weet wies hi hem wille bewinden,
 
Maer hi es op siin ors gheseten.
 
Sinen scilt nam hi, wildyt weten,
 
Ende een spere starc ende groet,
 
Daer an een ponioen al roet.
 
Twee hoerne dede hi blasen lude,
 
Omme te troestene sine lude.
 
Van moede en peinst hi groet no clene+
 
Om hare, die hi mint allene,
120
Noch dat hem nie was om minnen.
 
Nv hoeden hen wel die van binnen,
 
Ic vruchte dat si selen vele
 
Darchste dragen van den spele.
 
Rechte alse een wolf hongerech sere
 
Loept onder scape, min no mere,
 
Ende gheuast heft langen tijt
 
Ende sijns dancs niet langere ontbeit
 
Ende niene roect wient vernoie+
 
Dat hi neme sine proie,
130
Alsoe doet Achilles:
 
Wie soet siet hem en roect niet des.
 
Fel ende erre ende al verwoet
 
Heft hi si[n]e viande ghemoet,+
 
Rechte als die wrede wolf dat vee.
 
Twee hondert hoefde, ia noch mee,
 
Wont hi, daer hi tspel beghint:+
 
Hi es die wolf diet al verslint.
 
Die meeste perse reet hi al dure,
 
Menegen maecte hi dlijf te sure.
140
Men sloechne, maer dats alse een wint,+
 
Want hine achtes niet een twint.
 
Die meeste persen hi sceden doet,
 
Syn swaert baedde hi in hersenen ende in bloet.
 
Menegen reet hi dore dat gheweide,
 
Hi deetse keren op die heide.
 
Siin scilt was soe sere ghevrucht,
 
Doe sine sagen met soe groter vlucht,
 
Voeren si op tfelt danen si quamen.
 
Siin volc vercoeuerde al te samen
150
Ende bequamen van der noet.+
 
Maer die Troiene siin verbloet
 
 
 
<Op hem ghaven sy enen hu!
 
Veel dooden lieten sy der nu.
 
Die Mirmidonose vercoeverden seer
 
Ende weerden hem seer mit haeren heer.
 
Haeren moet tonen sy mitten sweerde,>
 
 
 
+
 
Met doden es bedect die eerde.
 
In corter wilen hebben siere mat
 
Menegen man vter stat.
160
Verre op tfelt dat sise dreuen,+
 
Al daer liet menech siin leuen.
 
Achilles vercoept diere siin merren;
 
Wel dusent doet hiere vererren.
 
Maer Troilus en mocht gedogen
 
Nemmeer, doe hijt sach met ogen.
 
Enen spiet nam hi al verwoet,
 
Starc ende scarp ende harde goet,
 
Den scilt hilt hi iegen den steke
 
Ende quam ghereden dapperleke.
170
Met hem quamen die bastaerde,+
 
Des conincs kinder, wel ridders waerde,
 
Die alre beste die men wiste.
 
Ieghen hem waest dat Achilles twiste:+
 
Dan was hem en bore goet,
 
Op hem stoet Troilus moet.
 
Achilles heftene oec versien.+
 
Elc reet op den anderen mettien.+
 
Si waren wale .j. sciltmale versceden,
 
Slecht was die plaetse tuschen hen beden,
180
Die orse oec dapper ende snel,+
 
Die riddren siin gheport wel.
 
Elc es anders doetslagene viant.
 
Dus quamen si met gewilleger hant;
 
Hare ors die en scuden niet.+
 
Elc sette ten s[te]ke s[in]en spiet.
 
Haerre beider s[ci]lde si doerstaken,
 
Soedat die speren te stucken braken.
 
Te samene quamen si lijf iegen lijf,
 
Dies en was gheen blijf.
190
Hen dochte therte te stucken scuren,
 
Niemen en mochtere anders duren,
 
Want die nijt daer groet was.
 
Beide vielen si in dat gras
 
Ende die orse op hen al daer,+
 
Die ioeste was hen beiden swaer.
 
Maer Achilles was sere gewont
 
Al dore den halsberch daer ter stont
 
Beide in den arm ende in die hant,
 
Dies balch hi hem op sinen viant.
200
Het selen liden een deel dage,
 
Eer hi iemene deert met slage,+
 
No riddere no man te woet,
 
Soe wee wanic dat hem doet.
 
 
 
<So seer, waen ic, dattet hem let.+
 
Hem waer te spade comen ontset,
 
En hadden syn lude ghedaen,+
 
Die mit haren sweerden sclaen;
 
Alom braken sy die porsse.>
 
 
 
+ Troilus, diene reet van den orse,
210
Die behilt daer tfelt sekerleke.
 
Alsoe lange alse duerde die weke,
 
Ne comt Achilles in den strijt.
 
Nv ruste hem want het es tijt.
 
Hi mach wel tonen sinen geburen,
 
Hoe Troilus dede den halsberch scuren.
 
Om hem es die tornoi te gaan.+
 
Daer er was doe nemmeer ghedaen.
 
Vele riddren bleuen daer.
 
Alle die seuen dage daer naer
220
- Dat seit Darijs - soe vochten si
 
Ende ouer waer soe segt hi mi
 
Dat Troilus den prys hadde dare.
 
Maer doe Prian wiste die mare
 
Dat Achilles op hem street,
 
Waest hem vtermaten leet.
 
Hi sach dat siin moet was vergaen.+
 
Met dieren eeden swoer hi saen
 
Dat hise nemmermeer hem en gaue,
 
Wat soe hem ghesciede daer aue.
230
Hi sprackere omme met wreden sinne
 
Op Ecuba die conincginne:
 
‘Vrouwe’, sprac hi’, ghi waert verdouet
 
Dat ghi den verradere ghelouet,
 
Den fellen van valschen rade,
 
Die ons ghedaen heft grote scade.
 
Hine hilt ons pais no vrede,+
 
Alsoe alse hi ons bidden dede.
 
Nu moechdie merken an siin liegen
 
Dat hi ons wilde bedriegen.
240
Haddic v ghelouet sekerlike,
 
Wi waren ghehoent dorperlike;
 
Ic ware onteert, merct ende siet,
 
Haddic ghedaen dat gi mi riet’.
 
‘Here, hets aldus nu;
 
Maer gherne wildic seggen v
 
Dat hem al noch leet ware.+
 
Dat weetmen wel al oppenbare
 
Dat hi ten groten stride niene quam.
 
Si dusent hebbens gheweest gram.
250
Dat ie oec was voert brocht,
 
Heuet menech Griec becocht.
 
Si hebben sider alle wege
 
Iegen donse verloren den sege,
 
Soe dat si na wech waren geuaren,
 
Nu es die sin verkeert te waren,
 
 
 
<‘Dat is my uyttermaten leet.+
 
Ic ontsie my der scade, Gotweet.
 
Got die synen wille al doet,
 
Dien bid ic dat hy ons sy goet.’
260
Polixena verhoerden die maer,>
 
 
 
+ Wet [wel dat syt verdroech s]ware.
 
Haer moeder diet [a]l dicke op hief,
 
Hadde ghedaen dat hare was lief,
 
Dat hise soude hebben ghenomen.
 
Van den bode die daer was comen
 
Hadde soe verstaen al siin vernoy+
 
Ende dat hi scuwede den tornoy,
 
Omme dat hi gherne al die heren
 
Te lande soude doen weder keren.
270
Hi hadder pine lange omme ghedaen;
 
Nu wilt hi ander dinc bestaen;
 
Dat was hare leet, si hadde recht.
 
Nu hoert hier dat sware gheuecht
 
Dat men heet dachtiende batalie,
 
Daer si verloren tspel ter falie,+
 
Die Troiene, alsict vernam.
 
Achilles die was harde gram,
 
Alse hi wel hier na sal togen.+
 
Hi sach wel dat hi was bedrogen,
280
Dat hi wapene te dragene liet
 
Om haren wille en diet hem niet.+
 
Hi heft ghedoecht wel swaer gelach
 
Omme Prians dochter, nacht ende dach,
 
Ende dats omme niet, want hi kinnet+
 
Dat hise nemmermeer en ghewinnet:
 
Nu en pijnt hiere omme nemmermeer,
 
Doch was hem dat herte seer.
 
Hine mach niet met rasten wesen,
 
Hi weet wel hine mach niet genesen.
290
Haers verghet hi omme de wonde,+
 
Die dompheit die hi ierst begonde
 
En weet hi altoes hoe begheuen.
 
Die wonde doet hem met sere leuen.
 
Hi peinst: ‘waric hier af ghenesen
 
Ende vindic in den stride desen,
 
Ic doet hem swaerlike becopen.
 
Doer mine hande moet hi lopen,
 
Hi mach seker siin der doet.’
 
Belghe hem die wille clene ende groet,
300
Op Troiluse eest altemale;+
 
Dat sal hi hem togen wale.
 
Hets scade dat hys niene can ontulien
 
Maer het moet aldus ghescien.
 
Die dach quam dien menech Troien,
 
Te rechte mocht[e] sere ontsien.
 
In die stat daden si haer wapenen an
 
Meer dan .xl. dusent man...

Fragment L. Willems.

+

 
Daer voeren mede an sire siden+
 
Sine liede van Archaden,
 
Diet vtermaten wale daden
 
Ende al bi haers heren doghet.
 
Die Troyene werden verhoghet,
 
Die van Liden ende van Tirene,
 
Bi Pallands daden ghemene.
 
Die hadde Halesus ghedaen,
 
Die Ruteliene waren ondaen:
10
Hi w[as] deerste diere keerde.+
 
Daer [waen ic] dat die volc wijch meerde.
 
Pallant sach dat Halesus
 
Op [hem] quam ghekeert aldus
 
Ende sine ridderen aue sloech;
 
[Swaerlike hi dat] verdroech:
 
D[at ors] sloe[ch] hi mitten sp[ore]n.
 
Hal[es]us sach wel te voren
 
Dat hine meende mitten spere.
 
Halesus sette hem ter were.
20
Elc die vercoes anderen wel,+
 
Maer Halesuse mesfel,
 
Pallant raectene wel ter cure,
 
Scilt ende halsberch [st]ac hi hem dure,
 
Dat hem tponioen van achter [u]t[gh]inc.
 
Dit was twaren .i. dinc
 
Die sere prijsde Eneas,
 
Want hi sijn meeste viant was.
 
Die scaren vielen daer te samen,
 
Die van beden siden qua[men].
30
Archaden bleuer ende Tir[ene]+
 
Versloeghen ghinder al ghemene
 
Latine ende Ruteliene
 
Ende daer toe vele Troyene.
 
Lausus die ionghe ende Pallant
 
Versamenden bede metter hant,
 
.ij. ionghelinghe van ere oude,
 
Die men met recht prisen soude.
 
Maer Lausus diene waer niet ontgaen
 
En hadde Turnus selue ghedaen,
40
Die quam ridene dor dat here,+
 
Grongierende als waer .i. bere
 
Die sijn ionghe hadde verloren.
 
Om Haseluse haddi toren,
 
Die versleghen lach opt velt.
 
Hi penst dattie ghene ontghelt
 
Die hem dede sulken toren.
 
Pallante heuet hi vercoren,
 
Die hem den scade hadde ghedaen,
 
Maer hi vercoesene weder zaen.
50
Haer speren liet si sinken,+
 
Niemen woude anderen onderw[inke]n;
 
Die orse liepen al dat si mochten,
 
Diese scier tsamen brochten.
 
+ Pallant brac sinen scacht ontwee,
 
Al hadde Turnus .i. deel wee,
 
Hi stac bouen der sadel scelle
 
Des ghetrouwen Eneas gheselle,
 
Dat hem dat speer ten ruggh[e] wt [woet]:
 
Aldus vel die riddre goet
60
Doot, dat scade was, God weet.+
 
Turnus es op hem ghebeet.
 
[D]erlicke sprac hi: ‘ghi Archaden,
 
Dicken heb ic v verladen!
 
Segt Euandren dat ic him sinde
 
Dese ghifte van sinen kinde,
 
Want hi heuets wel verdient;
 
Om dat hi es Eneas vrient,
 
Heeft hi al tonswaert dit ghe[win]:
 
Hem [wordes eer meer eer m]in.’
70
Doe nam hi daer van Pallands zide+
 
Dat gordel van sire zide,
 
Dat Araenge, die wel gheraecte,
 
Wilen sinen vader maecte.
 
Het was menigher marc weert.
 
Turnus hadt langhe begh[eert],
 
Des was hi vro dat hijt ghewan.
 
Maer het comt noch .i. tijt hier an,
 
[D]at hi begheren sal vterma[ten],
 
Dat hijt hem hadde ghelaten.
80
So blent es des menschen sin,+
 
Hi waent emmer dat hem tgh[ewi]n
 
Te vromen emmer comen sal:
 
Nient, het wort somtijt mi[sfa]l.
 
Die Archaden misbaer[den] sere.
 
Op sinen scilt namen si [den] here
 
Ende droeghim [ut] den st[ride].
 
Haer screijen mochtmen hor[en wi]de.
 
‘O wi!’ riepen si, ‘wat r[ouwen]
 
Sal d[ie ou]de Evander s[couwen]
90
Ouer si[jn] enighe kint!+
 
Hi hadde h[em] ten stride [ghes]int.
 
Ende [dit] was deerste da[ch]
 
Daer dijn prijs ane lach
 
Te winne ende werelt ere.
 
Maer dat es te claghene sere
 
Dat dijn ende ende dijn beghin
 
Op enen dach ghinc vut [ende in].
 
Maer doch heuestu der Rutiliene
 
Ghesleghen meer dan iij [werf] .x.!’
100
Doe Pallant dus verslegen [waert]+
 
Werden die Archaden veruaert
 
Ende dat volc oec van Tirene;
 
Ouer voet vloen si ghemene.
 
Maer dat .i. bode quam daer was
 
In den stride Eneas
 
Ende hem brochte die droeue mare,
 
+ Verloren hadde Eneas al dare.
 
Sere vererret vtermaten
 
Maecte Eneas .i. strate
110
Dor Latine ende Ruteliene.+
 
Turnuse begherde hi te siene.
 
Hine dochte altoes niet anders
 
Dan omt edel kint Euanders,
 
Dien hem die vader beual.
 
Hi penst dat hine wreken sal.
 
Vrfeus, die coninc van Versa,
 
Was mitten sinen hem te na.
 
Eneas riep: ‘lieve Pallant,
 
Nem hier wrake althant!’
120
Hem die was Vrfeus beneuen+
 
Nam hi mitten zwaerde dat leuen;
 
Vrfeus weec selue achterwaert.
 
.J. ridder satter op .i. paert,
 
Hiet Mago, stacken met crachte
 
Dor den scilt met den scachte,
 
Dat hi achter waert oec helde.
 
Maer dat hine niet ne velde,
 
Sal hem costen zaen zijn leuen.
 
Eneas heuet tswaert heuen;
130
Mago hilt op sine hande,+
 
‘Ghenaden’, bat hi, al wast scande,
 
‘Eneas, dor die ziele dijns vader!
 
Ghenaden mijns ende nem algader
 
Den scat, dat seluer ende dat gout,
 
Dat ic hebbe in mijn ghewout,
 
Want ic hebbe groten scat.
 
An mine doot, nu merke dat,
 
So leghet di .i. cleen ghewin;
 
Wat heuestu viande te min.’
140
Eneas sprac met wreden moede:+
 
‘Vaer hinderwaert met dinen goede,
 
Onterue dine kinder niet.
 
Turnus heuet mi sulc verdriet
 
Ghedaen, du moets althant
 
Ontghelden dat doot es Pallant.’
 
Eneas liet bliuen die tale,
 
Thooft mitten helme al [te male]
 
Sloech hi hem of: daer vel hi neder.
 
Die Archaden vercoeuerden we[der],
150
Die Tirene ende [die] Troyene:+
 
Oec verloren die Rutiliene,
 
Vor Enease vloet het [al].
 
Maer daer quam al versch int d[al]
 
Cerulus van Prenestine,
 
Vmbro, die biscop, [ende die sine,]
 
Dat was tfolc v[an Marubia;]
 
Si volchden ha[ren biscop na.]
 
Tarquinus, .i. stout [Troyene,]
 
Heuet ghene s[care versiene:]
 
+
160
Den sinen woudi maken moet,+
 
Nv verneemt wat hire toe doet:
 
Onveruaert met enen spere
 
Ghemoete hi gent grote here,
 
Den alre vorsten stac hi dure.
 
Hem was hout dauenture.
 
Mittien so trac hi dat zwaert,
 
Hi sloech hare ende darwaert,
 
Dien hi gheraecte was emmer doet.
 
Dor sine vromichede groot
170
Volghedem an al dat here:+
 
Si daden herde grote were.
 
An beden siden daer bleef staende
 
Die wijch, iosterende ende slaende;
 
An beden siden was groot verlies.
 
Maer Eneas, siet seker dies,
 
Was die gone diet best dede.
 
Sine conden ghene stede
 
Vmbro ghehouden entie sine,
 
Maer Setulus van Prenestine.
180
Wiken deedse Taraninus.+
 
Maer die coene Lautagus
 
Ende Ligier, sijn broeder, mede
 
Van Prenestine vter stede,
 
Hilde tfolc daer langhe wile.
 
Ligier maecte sine ghile,
 
Hi seide: ‘hore mi, Eneas,
 
Ic wil dattu merkes das,
 
Die scade die di Achilles
 
Ghedaen heuet ende Diomedes,
190
Die salmen die hier vernuwen.+
 
Dit lant ne constu niet verduwen.
 
Dv vonds hier wijch, al waer wi doot.’
 
Eneas ne sprac cleen no groot,
 
Hi nam den scacht onder den arm.
 
Lutagus, dat was ontfarm,
 
Becochte ghene o[v]ertale:
 
Hi r[e]dene dor alte male.
 
Eneas sprac: ‘het heuet becocht
 
Dijn broeder, dat noch ye besocht
200
Wert van den verdreuen Troyenen.+
 
Here Ligier, nv sal ic v dienen.’
 
‘Ay! neen!’ sprac hi, ‘hebt mijns ghenaden,
 
Edele Troyen; van dinen daden
 
[S]al di die naem te meerre wesen,
 
[Ist] dattu wilt laten ghenesen
 
[Denghonen] die di ghenaden bidt.’
 
[Eneas die] verhoerde dit
 
[Ende sprac: ‘ne] weetstu niet wale
 
[Dattu mi] spraecs ouer tale?
210
[Laet di]nen broeder niet ter noot.+
 
+ Sterf oec met hem, hi es doot.’
 
Hi trac tswaerd ende stacken dure:
 
Dus verghinc Ligiers auenture.
 
Mittien dat dus Eneas vacht
 
Quam vter stat, mit groter cracht,
 
Eneas ende alle die scaren,
 
Die met hem beseten waren.
 
Ondanc hem diese besaten.
 
Daer wert die wijch starc vtermaten
220
Ende bleef an beden siden staende.+
 
Eneas, die niet ne waende
 
Ghewreken sinen toren moet,
 
Turnus ne quame in sijn ghemoet
 
Die Pallante hadde versleghen.
 
Doe hine sach hem comen ieghen,
 
Riep hi lude: ‘Turnus, Turnus!
 
Salmen Lauinen winnen dus,
 
Datmen kindre slaet doot!
 
Pallant ne was boer groot
230
Noch starc ghenoech van v te slaen.+
 
Bidi comen om prijs tontfaen?
 
Coemt, haer moechdi mi verwinnen
 
Tlant bliue al vwe mit minnen.’
 
Turnus sprac: ‘here Eneas,
 
Wi proeuen dan wies scout het was,
 
Dat Anchises was verdreuen
 
.IJ. werf des lands in zijn leuen.’
 
Mittien swaerden vielsi tsamen.
 
Die ghene die mit hen quamen
240
Maecten hem .i. plaetse wijt.+
 
Niene sach man sulken strijt
 
Als daer was tuschen hem .ij.:
 
Dat bloet ran hem neuen die bien,
 
[S]o dat hem droop van den sporen.
 
[E]neas, wanic, hadt verloren
 
Maer dat Turnuse br[a]c sijn swaert,
 
[D]oe mosti wiken achterwaert.
 
[En]eas, die hem was gheuee,
 
[D]edene wiken toter zee;
250
Daer stont .i. scip tsinen heyle,+
 
Ghereet an .i. roche steile,
 
Daer spranc hi in ende niemee
 
Mit hem dan ridderen .ij.,
 
Diet scip van den lande staken
 
Ende tseil op traken.
 
[T]er zeewaert dat hi ontflo;
 
Des was Eneas onvro,
 
Maer sijn volc dat hi daer liet,
 
Dat dorreet hi als riet.
260
Vele versloech hijs in dien.+
 
Turnus ne wiste waer ontflien
 
+ Noch waer hauenen verre no na
 
Dan in sine stat te Ardea,
 
Ende die was hem .i. deel verre.
 
Daer quam hi zeer erre,
 
Want hine bewaende hem altoes niet,
 
Wat hi in den wighe liet,
 
Hen waer alte male doot,
 
Starc, cranc, cleen ende groot.
270
Een oghe ne ware niet ontgaen,+
 
Ne hadde Mesentius g[h]edaen:
 
Hi was diet volc al verstaerde
 
Dat hem op dat veruaerde
 
Ende troostedse op die Troyene
 
Die den strijt hadden [si]ene.
 
Vp Mesentiuse quamen Tirene,
 
Diene haten al ghemene,
 
Si scoten op hem ende staken.
 
Daer wanic dattie scachte braken,
280
Maer dat ne diede cleen no groot.+
 
Enen Troyen sloech hi doot,
 
Die Parijs euen oude was,
 
.J. stout ridder hiet Minas:
 
Dat was Enease droeue mare.
 
Mesentius vor in dire ghebare
 
Als die ouer dor die honde,
 
Die menighen maect diepe wonde
 
Mit sinen tanden al elke side.
 
Aldus hadde .i. plache wide
290
Mesentius ghemaect, die vorste,+
 
Dat hem niemen ghenaken dorste,
 
No mit scilde, no mit spere:
 
Si scoten, daer ne was ander were.
 
.J. hiet Artoen, .i. Troyen,
 
Scamets hem, hi heuet versien,
 
Vp Mesentiuse liet si lopen.
 
Ic wane dat hijt moet becopen:
 
Mesentius die stacken dure;
 
So dede hi ter seluer vre
300
Enen anderen, hiet Orodes,+
 
Maer die sprac: ‘gheloeft mi des,
 
Mesentius, men sal mi wreken,
 
Dune salt niet langhe nami spreken.
 
Die selue doot es di wel na,
 
Die ic smake, alstu wilt, sla.’
 
Hi antworde: ‘ne roecti niet.
 
Vaer voren, wat so mijns ghesciet.’
 
Die Troyene, die sere vochten,
 
Souden vlien, waert dat si mochten
310
Ende hem cont waren die straten.+
 
Mesentius scaemdem vtermaten.
 
Maer Eneas die vernamt ...+
 
+
 
Ende so niewer hare no dare+
 
Turnuse vernam in die scare+
 
Die stat te lossen vter noot,
 
Waendsi dat hi waer do[ot]
 
Of van den Troyenen gheuaen.
 
Si riep lude: ‘ic hebbe mesdaen!
 
Hets al mijn scout datmen hier street.
 
Al est te spade, hets mi leet,
 
Bi mire scout es Turnus doot!’
10
Si scoerde haer cledre roo[t]
 
Ende verhinc haer seluen van rouwen.
 
Eerst quam tgheroep onder die vrouwen+
 
Entie scone maghet Lauine,
 
Die ghelijc was den sonne s[ci]ne,
 
Mesbaerde vtermaten sere.
 
Latijn, die coninc, haer here,
 
Wert so van de[n mes]valle ondaen.
 
Si sprac: ‘dat du[s] [s]oude vergaen,
 
Wistic vtermaten wale.
20
Had ic sonder weder tale
 
Enease ouer vreent ontfaen,
 
So soudic algader[e] gaen.’+
 
Teersten dat die mare quam
 
Onder tfolc ende ment vernam,
 
Ne wasser niemen in die stat
 
Hine wert int grote mat.
 
Binnen desen dat Turnus vacht,
 
Die lettel hier op heuet gheacht,
 
So hoorde hi die stat in roere
30
Ende vernam die grote voere.
 
‘God!’ sprac hi, ‘wat pijnlicheden
 
Mach daer wesen bin der steden?+
 
Die brant slaet al bouen ten tinnen.
 
Es die stat verraden van binnen,
 
Of wat est dat daer es?’
 
Mittien worde q[uam] Sages
 
Te Laurente [uter] stede,
 
Ghewont w[as] hi int on[vr]ede
 
Mit enen st[ral]e dor sijn hooft.
40
‘Turnus’, sprac hi, ‘sijt verdooft.
 
Ontferme doch onser stat.
 
Eneas heuet ons al mat+
 
Ende winnet die stat an onsen danc.
 
Siet dat vier starc ende lanc
 
Bouen slaen an Latijns zale.
 
Latijn, die coninc, verstaet mi wale,
 
Ne weet wien te zwagre kiesen,+
 
Du salte dijn soete lijf verliesen+
 
Ende daer toe die coninginne,
50
Die di hout was in den sinne,
 
Heuet haer seluen verslegen.+
 
In weet wat du suls pleghen.
 
Vmbro die biscop ende Auentijn
 
+ Dat zijn di[e] ghene die daer sijn
 
In die were van der stat.’
 
Turnus wert int herte mat
 
Ende wert na sijns sins ane.
 
Mit voll[en] m[o]ede reet hi dane,
 
Dat ors sl[oe]ch hi mitten sporen.
60
Die Rutiliene [d]ie hem uoren
 
Waren dedi [allegader] wiken.+
 
Hi sprac: ‘nv suldi henen striken
 
Ende sien w[at] hier sal ghescien.
 
In sal Ene[ase] niet ontflien.
 
Laet [u vechten], ghi Ruteliene,
 
Ghi [Latine ende] ghi Troyene,
 
Ic [sal alleen] ende Eneas
 
Au[enturen, sijt seker] das
 
Ru[st u ende laet u vechten] staen,
70
Eneas [sal hier com]en saen,
 
Ist dat [hi weet] dat ict beghare.’+
 
Mittien worde sendi dare
 
Enen bode toter stat,
 
Die Enea[s]e sere bat,
 
Dat hi die stat liet onghemoeyt,
 
Want het Turnuse vernoyt
 
Datmen vrouwen ende ouden lieden
 
Vrese doet; wilhi doen dieden
 
Sijn ridderscap ende sijn macht,
80
Come ende proeue sijn cracht
 
Opten velde lijf ieghen lijf,+
 
Wie so daer bliuet keytijf,
 
Ofte doot ofte oec mat,
 
Verliest die [joncfrou] entie stat.
 
‘S[eght oec’, spra]c Turnus mede,
 
‘D[at men die vorwaerde] enten vrede
 
Br[ac, dat ne was niet] mijn scout.
 
Hi d[iet deed met g]he wout
 
He[uet lijf daerom g]helaten.’
90
Die [bode liep] sire straten
 
T[er stede daer Eneas v]acht,+
 
Die [bootscap he]uet hi bracht;
 
Hem [was uter]maten vro.
 
Hi sprac: [‘ic doe] gherne also.’
 
Hi hiet [dien diet] vier ontstaken
 
Entie [den muer te s]ticken braken,
 
Dat si s[ouden] houden vrede.
 
Oec on[tboot hi in] die stede
 
Den ouden [man] coninc Latine,
100
Dat hi ende [sine] dochter Lauine
 
Ter mure ga[en], daer sulsi sien+
 
Hoe die sak[e] sal ghescien.
 
Si sull[en oec bei]de te scoonre striden,
 
Alsi hem m[og]hen verbliden
 
Te scouw[en ae]n die scone maghet,
 
Daer men t[orlog]he al om iaghet.
 
+ Scon[e, milde ende vroet,]
 
Ho[vesc ende ten wapen goet]
 
Was E[neas ende ghetrouwe];
110
Des m[inde hem menich scoen vrouwe.]
 
Turnus w[as van sinen daghen]+
 
Die be[ste ridder, hoerdic ghewaghen,]
 
Die in [Italien was.]
 
Niet l[anc en was hi, alsict las,]
 
Maer vterm[aten grof ende breet;]
 
Lengh[e hande, dat wel steet,]
 
Hadde [hi ende die oghen blide;]
 
Sijn b[aert en was ten ghenen tide]
 
Nocht[e doe niet ghescoren.]
120
Gh[ee]n [milder en was gheboren;]
 
Ten w[apen was hi herde goet:]+
 
Vresel[ic was sijn ierste ghemoet,]
 
Maer saen [was hi moede en mat.]
 
Gherne m[inde hi dat wel sat.]
 
Van tale [was hi overdadich]
 
Ende den [verwonnen onghenadich.]
 
Dese .ij. [daer ic af spreke]
 
Quamen t[e samen ridderleke]
 
Te velde [buten op die gracht.]
130
Wie so bu[ten of binnen vacht]
 
Liet sijn [scieten ende sijn slaen]+
 
Ghewillik[e ende gherne staen.]
 
Die Latine[n ende die Troyene]
 
Begonden [op hem te siene.]
 
Die coninc en[de die scone Lavine]
 
Ende van der [stat al die sine]
 
Ghinghen [hoghe staen ten tinnen,]
 
Om dat [si souden bekinnen.]
 
Vor die b[orst hielden si die scilde]
140
Als ridde[rs van slaghen milde.]
 
Dorse si [met sporen sloeghen,]+
 
Die[se s]ae[n te samen droeghen:]
 
So vres[elike si hem onderstaken]
 
Dat si b[ede haer scachte braken]
 
Ende si dor[se boghen beide,]
 
Int san[t storten si tghereide,]
 
Sere ghe[quetst ende ghefolleert.]
 
Maer hoe sere [dat hem deert]
 
Die ioeste, [als si saghen haer lief,]
150
Waser ne g[heen hine verhief]
 
Sijn hoo[ft ende is opghestaen.]+
 
Te gader [quamen si beide saen:]
 
Si sl[oeghen, als ridders milde,]
 
Elc van [anders scilde]
 
Grote s[paen in den nijtspeel.]
 
Turnus ha[dde te beter veel]
 
Om die [wonde van Enease dien:]
 
Hi mo[cht volghen ende vlien]
 
Vor E[nease als hijs rochte]
 
+
160
[Dat hijs belopen niet] ne mochte,
 
[Want Eneas pijnde hem o]m dat+
 
[Dat hine gherne hadd]e ghehadt
 
[In den arm, maer Turnus] weec.
 
[Ten mach u segghen clerc] no leec
 
[Wat si bede ten wape]nen daden.
 
[Turnus die was so verladen]
 
[Van slaghen ende van groter] pine;
 
[Maer als hi sach die scone] Lauinen,
 
[Die hi verliesen mocht] of winnen,
170
[Ghedochts hem ende wert] versch van minnen.
 
[Elc sloech anderen af] sijn ghegare,+
 
[Dat men dat bloet al o]penbare
 
[Mocht sien ronnen dor] die maelgen,
 
[Maer Turnus begon te faelg]en.
 
[Als Eneas ghewaer] wert,
 
[Sloech hi hem uter h]ant zijn zwert
 
[Ende ghingher opstaen] mitten voeten.
 
[Nu en der hem Turnus] ghemoeten,
 
[Want hi en heeft niet in d]ie hant.
180
[Wien hi aen den ring]he vant
 
[Bat hi om een ander] zwert,+
 
[Maer Eneas vloect ende] swert
 
[Dat hi daerom sterft] ne soet hem liene.
 
[Daer en was so coene g]root no clene,
 
[Die hem een zweert len]en dorste.
 
[Eneas dreef d]ie edel vorste
 
[Vor hem ende Turnus vl]o,
 
[Doch die bisc]op Vmbro
 
[Zijn zweert hem in di]e hant scoot.
190
[Gram wert Eneas] ende sloech doot
 
[Den valscen bisc]op daer ter stonde,+
 
[Die veel nigroman]cien conde.
 
[Dat quam Turnus sel]ue wreken.
 
[Men en mocht nemmer]mere ghespreken
 
[Hoe grote slaghe] Enea[s] sloech.
 
[Turnus schier sijn swaert verdr]oech;
 
[Eneas sloech hi] mittien,
 
[Dat hi nickte o]p die knien;
 
[Maer dat zweert brac m]ids ontwee.
200
[Al hadde Eneas een] deel wee,
 
[Hi spranc saen op, w]ant daer lach+
 
[Lavine, diet al aen] sach
 
[Die aventuer, want] die strijt
 
[Was vor haer] ter seluer tijt.
 
Ende Turnus scaemt h]em te vliene,
 
[Op Lavine begonsti] te siene;
 
[Hi sprac: ‘ontfaermt u,] scone maghet
 
[Dat ic versch ende] onversaecht
 
[Dor u kiesen zal den] doot;
210
[Met onghevalle he]rde groot
 
[Hebbic verloren nu twee] swerde.’+
 
[Lavine ontfaermde] zijns herde
 
+ Ende si sprac: ‘here Ene[a]s,
 
Dor minen wille, [ghestaet] mi das,
 
Dat Turnus hebbe [een zwaert].’
 
Mittien sach hi [daerwaert].
 
Eneas sprac: ‘ic d[oen dat, t]waren,
 
Sint dat ghijt [willet], hoe mochtic sparen
 
Vwen wille te d[oene], scone,
220
Jc hope te heb[bene] te lone.’
 
Mittien sprac hi: ‘nemt u swaert,+
 
Turnus, dat ghi [haddet waert]
 
Ende ic v vter hant [versloech.’]
 
Lauine and[woerde ende loech:]
 
‘Danc hebt, [Eneas, edel Troyen,]
 
Die strijt be[gonste echt mittien,]
 
Groot ende [utermaten wreet:]
 
So manl[ic her Turnus nu street,]
 
Dat die Troiene [hadden vaer.]
230
Hi weec, Eneas [volgden naer]
 
Ende sloeghene [daerna al mat,]+
 
Doch dat hine [teenre stat]
 
Ghedreuen brach[te, daer hi] sach
 
Waer .i. scarp spiet [vor hem lach.]
 
Dien greep Eneas [in sijn] hant
 
Ende sentene op sijn[en viant,]
 
Die sine slaghe [meest ontspranc.]
 
Die scacht vloech [derwaert eer iet] lanc
 
Ende vloech tsinen [navele inne.]
240
Dat was hem .i. zwaer [ghewinne,]
 
Want hi storte van [den scote.]+
 
Die Latine ende [haere rote]
 
Sloeghen tsamen [hare hande:]
 
Alle die ber[ghe ende die lande]
 
Helleden [van den lude weder.]
 
Daer Turnus la[ch daer neder,]
 
Riep Eneas: [‘ghi sult ontbeiden,]
 
Her Turnus, mijns [op der heiden.]
 
Ghi hebt mi [al den dach ontlopen:]
250
Haer alre doet [suldi becopen]
 
Die ghi mi [af hebt ghesleghen.’]+
 
Turnus hilt hem [die hant daerteghen]
 
Ende sprac: ‘dus he[b ic verdient.]
 
Nv doe mi vor[e alle mine vrient]
 
Dattu wilt, he[t es wel recht;]
 
Maer nv bid ic als [dijn knecht,]
 
Laet di ont[farmen mijns vaders oude,]
 
Dats Daunus, die [bij mijnre scoude]
 
Sijn lijf ghecort [hierom] sal sijn.
260
Wilen was die [vader] dijn,
 
Anchises, also o[ut als die mijn;]+
 
Nv merc of [die vader dijn]
 
Hadde gheene [rouwe om dinen doot.]
 
Oftu mi slaes [door sinen noot]
 
Diere om sal [wenen. Sent mi te lande]
 
+ Ne laet mi niet onder die viande
 
Ombegrauen ligghen hier.
 
Ic [ben] verwonnen al was ic fier.
 
Des lie ic vor al die Latine:
270
Lauine die es met rechte dine.
 
Mi waer leet hoord[e]si mi carmen.’+
 
Enease begans tontfarmen
 
Ende soude tswaert wech hebben daen
 
Enten man hebben gheuae[n],
 
Maer doe verkende hi tontide
 
Dat gordel an zijn [si]de,
 
Dat hi [Pa]llante hadde ghero[vet].
 
D[oe verstormde hem] int houet
 
Ende hi [sprac mit fellen moede:]
280
[‘Ja, ghi moerder, soudi mit goede]
 
[Mi ontghaen ende tlijf] behouden+
 
Ende du bed[roef]des den ouden
 
Euandre [mit dijnre ha]nt
 
D[u] sloegh[es den jo]nghen Pallant.
 
Ende heues [noch] an dijn zide
 
Dattu hem [roofde]s in den stride.
 
Pallant, dit [is d[ie] w[r]ak[e]’.
 
Daer ne was doe andre sake,
 
Maer hi st[acken dur]e mitter [va]ert
290
Al [ ... ] hilten in dat zwaert.
 
Sijn harnasch, ors ende scilt+
 
Ende oec al dat hi behilt,
 
Dat mit hem was in den stride,+
 
[S]ende hi Euandere, dies was blide.
 
Den doden gaf hi den ma[g]hen,+
 
Dat menne te lande soude draghen;
 
Want men daer mede dede,
 
Als recht was ende zede.
 
Latijn, die coninc, dede on[td]oen
300
Die [stat ende nam sine] baroen
 
Ende [gaffen sijn eni]ghe kint.
 
Sonder letten ie[t een tw]int+
 
Gaf [hi die] scone [Lav]ine:
 
Dat was lo[on van sijnre] pine.
 
Eneas sprac: ‘nu hort, ghi heren,
 
In wil niet dat recht verkeren
 
Dat hier langhe heuet ghestaen.
 
Ic wille die Troyene anevaen
 
Die wet, die zede van desen lande.
310
Sint dat wi dor onse viande+
 
Troyen onse stat verloren
 
Nv ne [ ... ] den toren,
 
Dat [ ... ] ghenant.
 
Al [ ... ] lant,
 
Ic wil dat [ ... ] Latine,
 
Ic ende [die bar]oen ende al die mine,
 
Sullen huwelic doen an v gheslachte+
 
Ende in vrede leuen sachte ...+

Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

titels


auteurs