Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde 1930

[p. 21]

Rangschikkingen in de Microbenleer
Door
Prof. D^r Alb. J.J. Vande Velde
Werkend lid der Kon. Vlaamsche Academie van België.

De microben werden in 1675 door Antoni van Leeuwenhoek⁽¹⁾ ontdekt; hunne werkzaamheid werd op zulke uitgebreide wijze door Pasteur bestudeerd, dat in 1861, na het verschijnen van de Mémoire sur les Corpuscules de l'atmosph're⁽²⁾ een nieuwe wetenschap, de microbenleer, tot stand is gekomen.

Vóór den tijd van Pasteur werden reeds pogingen gedaan om de microben te rangschikken, om hunne namen in een catalogus te brengen; aldus werden natuurverschijnselen tusschen kunstmatige grenzen versmacht, ten einde aan de eischen van de paedagogie voldoening te geven.

Pasteur stelde vooral belang in de proefneming; hij bekommerde zich met de rangschikking niet, ook niet met de benaming der microben; in zijne werken spreekt hij van corpuscules, animalcules, germes, ferments, bactéridies, bacteriums, maar voor hem hebben al deze woorden dezelfde beteekenis. Hij gebruikt de uitdrukking microbe niet, die in 1878, na eene lezing van den heelkundige Sedillot in de Fransche Academie des Sciences⁽³⁾, in de wetenschappelijke taal officieel werd ingevoerd.

Zekere benamingen van microben zijn reeds zeer oud. Van Leeuwenhoek sprak van diertjes en in de Philosophical Transactions wordt deze uitdrukking door animalcula en door living atoms vertaald. Mueller⁽⁴⁾ spreekt van vibrio in 1773, en van monas in 1786,

(1) Brief van 9 October 1676 aan de Royal Society te London.

(2) Ann. Sciences natur., partie zool., 1861, 16, 5-98.

(3) De l'influence des découvertes de M. Pasteur sur les progrès de la chirurgie, Acad. Sc. Parijs, 11 Maart 1878.

(4) Mueller O.F., Vermium terrestrium et fluviatilum, seu Animalium infusoriorum, helminthicorum et testaceorum, non marinorum... 1773. - Animalcula infusoria et marina, 1786.

[p. 22]

Persoon⁽⁵⁾ van mycoderma in 1822, Ehrenberg⁽⁶⁾ van bacterium in 1828. Men vindt bacillus in een werk van Cohn⁽⁷⁾ van 1872, micrococcus in een mededeeling van Hallier⁽⁸⁾ van 1866, sarcina in een werk van Goodsir⁽⁹⁾ van 1842, spirillum in een werk van Ehrenberg⁽¹⁰⁾ van 1830.

In 1773 bracht Mueller⁽⁴⁾ onder de Infusoria, die door de woorden organis externis nullis werden bepaald, de 5 volgende soorten: Monas, Volvox, Euchelis, Vibrio en Bursaria. Tusschen deze rangschikking, wellicht de eerste, en deze van Bergey van 1923, vindt men in de General Systematic Bacteriology⁽¹¹⁾ van Buchanan de 63 volgende rangschikkingen:

Mueller 1773, Mueller 1786, Link 1795, Persoon 1822, Bory de St-Vincent 1824 en 1826, von Baer 1827, Ehrenberg 1828-1838, Dujardin 1841, Perty 1852, Rabenhorst 1865, Davaine 1868, Cohn 1872, Mac Nab 1877, Trevisan 1879, Luerssen 1879, Winter 1880, De Lanessan 1880, Zopf 1883 en 1885, De Bary 1884, Van Tieghem 1884, Flügge 1886, Schroeter 1886, Trevisan 1887, Maggi 1887, Winogradsky 1888, Hausgirg 1888, De Toni en Trevisan 1889, Baumgarten 1890, Cornil-Babes 1890, Migula 1890, Ludwig 1892, Sternberg 1892, Migula 1894, Fischer 1895, Lehmann en Neumann 1896, Fischer 1897, Chester 1897, 1899 en 1901, Migula in 1900, Kendall in 1902, Matzuschita 1902, Fischer 1903, Smith 1905, Blanchard 1906, Molisch 1907, Swellengrebel 1907, Ellis 1907, Winslow 1908, Flügge 1911, Jordan 1908, Conn 1909, Orla-Jensen 1909, Molisch 1910, Benecke 1912, Engler 1912, Meyer 1912, Löhnis 1913, Vuillemin 1913, Gonder 1914, Buchanan 1917, Committee of the Society of American Bacteriologists 1917, Castellani en Chalmers 1919 en 1920, Winslow 1920, Heller 1921 en 1922, Bergen 1923.

Alhoewel deze lijst zeer uitgebreid is, is zij nog niet volledig;

(5) Persoon, Mycologia europaea, 1822.

(6) Ehrenberg C.G, Symbolae physicae seu icones et descriptiones animalium evertebratorum, Berlin 1828.

(7) Cohn F; Untersuchungen über Bakterien, Beiträge Biol. Pflanz., 1872.

(8) Hallier E, Einleitung in das Studium der niederen Organismen, Leipzig 1866.

(9) Goodsir J. History of a case in which a fluid periodically ejected from the stomach contained vegetable organisms of an undescribed form. Edinburgh, 1842.

(10) Ehrenberg C.G. Beiträge zur Kenntniss der Organisation der Infusorien und ihrer geographischen Verbreitung, Abhandl. Akad. Berlin, 1830.

(4) Mueller O.F., Vermium terrestrium et fluviatilum, seu Animalium infusoriorum, helminthicorum et testaceorum, non marinorum... 1773. - Animalcula infusoria et marina, 1786.

(11) Baltimore, 1925, blzz. 15-108.

[p. 23]

zij noemt namelijk de rangschikking van de melkzure bacteriën niet door Orla Jensen⁽¹²⁾, van de azijnzure bacteriën door Beyerinck⁽¹³⁾ voorgesteld, verder geen enkele rangschikking van de gisten, zooals deze van Schröter in 1889, Hansen in 1904, Klöcker in 1905, van Tieghem in 1906, van Lindner in 1910, van Guilliermond in 1912, enz.

Voor de terminologie der grondmicroben heeft Lipman^(13a) zuiver chemische eigenschappen in acht genomen, ammono- en de-ammonobacteriën, nitro- en de-nitrobacteriën, proteo- en deproteobacteriën, azoto- en de-azotobacteriën, sulpho- en de-sulphobacteriën, ferri- en de-ferribacteriën, welke de volgende verschijnselen teweeg brengen: ammonificatie en de-ammonificatie, nitrificatie en de-nitrificatie, proteoficatie en de-proteoficatie, azotoficatie en de-azotoficatie, sulphoficatie en de-sulphoficatie, ferrificatie en de-ferrificatie.

In zijn standaardwerk Manual of determinative bacteriology gebruikt D.H. Bergey⁽¹⁴⁾ de rangschikking van de Committee of the Society of American bacteriologists. Die rangschikking wordt door een echte wetgeving, codes of nomenclature beheerd, behelzende de internationale regels van plantkundige nomenclatuur in niet minder dan 58 artikels en de internationale regels van dierkundige nomenclatuur in 36 artikels; tot ieder artikel behoort een uitgebreide commentaar, ten einde de artikels verstaanbaar te maken.

Artikel 1 van deze regels van nomenclatuur zegt:

‘De natuurlijke wetenschappen kunnen geen vooruitgang doen, zonder een geregeld stelsel van nomenclatuur, dat door het grootste getal van naturalisten uit al de landen erkend en gebruikt wordt’.

De groote ontdekkingen werden toch gedaan zonder die regels die de natuurlijke verschijnselen op kunstmatige wijze in hooge mate aanraken.

Natuurlijke verschijnselen, waarvan wij de beteekenis niet begrijpen, waarover wij in de meeste gevallen de bepaling met woorden, die wij misschien voelen, doch zeker niet verstaan: aan eene

(12) Le Lait, 1924, blz. 468.

(13) Centr. Bakt. 1898, 4, blz. 209.

(13a) J.-G. Lipman, Suggestions concerning the terminology of soil bacteria. Bot. Gaz. 1911, 51, 454-460.

(14) Baltimore, 1925, 2^e uitgave, 462 blz.

[p. 24]

wetgeving door den mensch opgesteld willen onderwerpen, dat is eene overdrijving. Het beoefenen der wetenschappen, dat alleen tot vrije geesten behoort, kent noch regels noch wetten; het is verkeerd het beoefenen der wetenschappen tusschen de enge grenzen van eene reeks regels en van eene wetgeving te willen insluiten. Eene maatschappij van menschen kan zonder eene wetgeving niet bestaan; die wetgeving wordt soms zeer ingewikkeld en dan is eene specialisatie onontbeerlijk. De geest van een onderzoeker daarentegen moet gansch onafhankelijk blijven en niet tot eene maatschappij behooren; hij moet sterk zijn door zijne eenzaamheid, volgens de uitdrukking van Ibsen.

De ontdekkingen van Leeuwenhoek, Helmont, Lavoisier, Darwin, Pasteur, Fischer, Lorentz, Kamerlingh Onnes, Marie Curie-Sklodowska, Beyerinck, zijn van rangschikkingen gansch onafhankelijk; alhoewel die geleerden als menschen zeer wel aan maatschappelijke voorwaarden onderworpen waren, - en het treffendste voorbeeld daarvan is Pasteur die zijn gansche leven godsdienstig en vaderlandslievend was, - waren zij als oefenaren der wetenschap geheel vrij, vrijer nog dan vele groote kunstenaars.

De regelingen, de wetgevingen, de rangschikkingen zijn voor de wetenschappen als vlijtige paedagogische pogingen te beschouwen. Zij brengen de menschelijke kennis in eene schuif, om die kennis daar op eene bepaalde plaats te kunnen terugvinden als die op een zeker oogenblik noodig is; zij helpen of vervangen het geheugen. Zij behooren ook tot de geschiedenis der wetenschappen. Maar juist omdat de wetenschappen gestadig vooruit gaan, is eene pas voorgestelde rangschikking zeer vlug verouderd en moet door een nieuwe vervangen worden. Men heeft misschien zeer vlijtig gewerkt; men heeft veel tijd besteed aan het onderzoek en aan de studie van een zeer kunstmatige zaak. Dat is ook al es.

Een nieuwe wetgeving wil thans de benamingen Bacillus typhosus of Bacterium typhi vervangen door Eberthella typhi; Bacterium coli zou Escherichia Coli moeten worden. Zeer wel, des te beter dat op deze wijze de ontdekkers dezer microben, Eberth, Escherich, aldus worden gehuldigd. De merkwaardige wonderbacterie, thans gewoonlijk genoemd Bacterium prodigiosum, werd in 1819 door Bizio ontdekt, en door hem in 1823 Serratia marcescens (feitelijk marescens) genoemd. Het zelfde wezen werd nog genoemd Zoagalactina imetropha in 1824 door Setto, Monas

[p. 25]

prodigiosa in 1848 door Ehrenberg, Palmella prodigiosa door Montagne, Bacteridium prodigiosum in 1872 door Schröter, Micrococcus prodigiosus door Cohn in 1872, Bacillus imetrophus in 1887 door Trevisan, Bacillus marcescens in 1889 door De Toni en Trevisan, Erythrobacillus door Winslow in 1917; Bergey stelde eindelijk voor tot de benaming Serratia marcescens van Bizio terug te komen, voor deze soort, die een roode kleurstof voortbrengt en aldus roode coloniën vormen kan. De eigenschap van de roode kleurstof komt aldus op den voorgrond. Welnu, door achtereenvolgende culturen vermindert het vermogen tot vorming van de kleurstof zoodanig, dat na een zeker aantal generaties de culturen roosachtig of bruinachtig, daarna heel en al wit worden; onder bepaalde voorwaarden⁽¹⁵⁾ kunnen achromogene rassen ontstaan. Samkow⁽¹⁶⁾ deed over de kleurstof, prodigiosine genaamd, een grondig onderzoek, waaruit is gebleken dat de aanwezigheid van magnesium, alsook een voldoende toevoer van luchtzuurstof tot de vorming van de roode kleurstof onontbeerlijk zijn, zelfs in de beste voedingsvoorwaarden.

Ik zie de benamingen en de rangschikking van de Society of American Bacteriologists, met hare bewering dat de natuurlijke wetenschappen zonder een geregeld stelsel van nomenclatuur geen vooruitgang kunnen doen, nog binnen 20 jaren niet gebruiken, en dan zullen zeker wel eene reeks nieuwe rangschikkingen voorgesteld worden. Aldus gaat de wetenschap niet vooruit, maar wordt meer en meer in ingewikkelde duistere toestanden gebracht.

In het jaar 1892 kwamen te Geneve een aantal chemici in en congres bijeen, om eene officiëele regeling der chemische nomenclatuur te treffen; deze regeling vond echter geen grooten bijval en werd slechts in beperkte gevallen gevolgd. Amé Pictet, die thans de dissacchariden synthetiseert, zegt dat het gebruik van deze nomenclatuur met hare bijzondere eindlettergrepen ‘conduit rapidement à des termes bizarres, d'une complication facheuse et d'une prononciation difficile’. Aan het opmaken van het stelsel werd veel tijd gewijd; ik heb echter den indruk dat al dat werk op

(15) A.-J.-J. Vande Velde en L. Bosmans, Beknopte monographie van Bacillus prodigiosus, Kon. Vlaamsche Academie, 1909, blz. 333.

(16) S. Samkow, Zur Physiologie des Bacillus prodigiosus, Centr. Bakt., 1903, 11; blz. 305.

[p. 26]

de geniale ontdekkingen van Ramsay en van Marie Curie-Sklodowska zonder invloed is gebleven.

Het Institut international de bibliographie heeft de menschelijke intellectualiteit onder den vorm van een decimale bibliographische rangschikking willen brengen. Overgroot werk, vlijtige arbeid, maar steeds te kunstmatig om nuttig te zijn. Aldus werd de chemie onder n. 54 gebracht en als volgt verdeeld:

541	Chemische theorieën
542	Proefondervindelijke chemie
543	Analytische chemie
544	Kwalitatieve chemische opzoekingen
545	Kwantitatieve chemische opzoekingen
546	minerale of anorganische chemie
547	Organische of koolstofchemie.

Een dergelijke rangschikking, met een verouderd leerboek opgemaakt, een gedrukten universitairen leergang van rond 1890, kan niet meer gebruikt worden; een dergelijke rangschikking zoekt alleen de chemie, een buitengewoon veranderlijke wetenschap, onder een stabielen vorm te doen kristalliseeren. Een onderscheid willen maken tusschen kwalitatieve en kwantitatieve opzoekingen is een beschimmeld en verduft iets; eene groepeering in anorganische en organische chemie is eene overdrijving: de stikstof waarvan de studie tot de zoogezegde anorganische chemie behoort, is de grondstof van de protiden, die het protoplasma der levende cellen uitmaken, heden beschouwd als de dragers van het onbegrijpelijk concept van het leven; de koolstof is de grondstof van de zoogenoemde organische chemie, maar ook de grondstof van de kalksteenen waaruit heuvels en bergen zijn opgebouwd. Wel is waar bekent de classification bibliographique décimale: ‘Pour l'étude des corps et composés chimiques, on a conservé la division traditionnelle de la chimie en chimie minérale ou chimie inorganique et chimie organique ou chimie des combinaisons de carbone, bien que la délimitation entre ces deux groupes soit souvent difficile à fixer’. Een werk van nomenclatuur, dat volgens de Society of American bacteriologists tot doel en gevolg zoekt de wetenschap te doen vooruitgaan, zulk werk te stellen op de conservation et de tradition, volgens eigene verklaring, is volgens mij eerder gevaarlijk. Ik heb gedurende verscheidene maanden met den besten wil ter wereld de decimale rangschikking in het opstellen van mijne

[p. 27]

bibliographische verzamelingen willen toepassen; ik moet bekennen dat ik aldus gedurende die verscheidene maanden mijn tijd heb verloren; spoedig kwam ik terug tot de niet logische, de niet beredeneerde rangschikking, maar tot de eenvoudige en practische alphabetische volgorde.

Uit hetgeen ik hooger heb gezeid, dient toch niet afgeleid te worden dat eene rangschikking onnoodig is; de eenzijdigheid zoek ik altijd zoo veel mogelijk van mij te verwijderen, alhoewel het niet gemakkelijk valt. De kunstmatige rangschikking van Linnaeus heeft zeker een grooten invloed op de kruidkunde gehad, en de rangschikking der elementen door Mendelejeff in 1869 in het licht gezonden, mag zonder twijfel een der schoonste ontdekkingen genoemd worden. De rangschikking der elementen van Mendelejeff is echter geen kunstmatige, maar een natuurlijke, gesteund op de opklimmende volgorde der atoomcoëfficienten, en hare groote philosophische waarde is aan de groote rol, niet der woorden, maar der getallen, te danken. De sterkste der rangschikkingen is aldus het product der wiskundige wetenschappen die men altijd te veel uit het onderwijs en uit de vorming van den geest, uit de algemeene cultuur, zoekt te verwijderen⁽¹⁷⁾.

(17) Wijlen Mac Leod heeft meer dan eens de aandacht gevestigd over de noodwendigheid der mathematische wetenschappen. Onze Collega Goemans, Inspecteur Generaal van het middelbaar onderwijs, heeft daarover ook zijn bevoegde stem laten hooren, tevens voorgesteld de mathesis beter aan het onderwijs aan te passen; hier volgen eenige volzinnen uit zijne verslagen:
Le plus souvent, à cause de ce programme, les mathématiques s'égarent loin de leur but qui est de développer la raison des jeunes gens et font, presque autant que les langues, appel à leur mémoire... Le programme de la mathématique dans les humanités anciennes devrait être abrégé, les parties inutiles au but spécial qu'y poursuit cette science devraient tomber. Débarrassé de la sorte, le professeur, tout en imposant aux élèves des efforts moins longs, ennuyeux et inefficaces, pourra faire remplir à l'admirable science qu'il enseigne le rôle qui lui incombe, et développer par elle chez ses disciples le goût, l'amour des raisons solides et de la ferme et loyale logique’. (Une enquête sur la réforme de l'enseignement moyen en Belgique, Bruxelles 1902, p. 44).
Na zijne meeningen van 1902 herhaald te hebben zegt Insp. gen. Goemans (Deux communications à la Commission de réforme des Humanités, Louvain 1914, p. 10): ‘Si la réforme de l'enseignement moyen doit se faire, il faut qu'elle aboutisse, non pas à un affaiblissement des études, mais au contraire, à un renforcement de la culture à la fois littéraire et scientifique’.

[p. 28]

Mendelejeff heeft echter meer een natuurbeginsel ontdekt dan eene rangschikking en daarom heeft hij de ontdekking van zekere elementen kunnen aankondigen; daarom ook heeft zijn wiskundige volgorde bijgedragen tot onze moderne opvattingen van de moleculaire natuurkunde.

Een der elementen, die aldus door Mendelejeff reeds in 1869 aangekondigd werd, was het ekaaluminium waarvan hij de meeste eigenschappen voorspelde. In 1875 ontdekte Lecocq de Boisbaudran een element waaraan hij den naam gallium gaf. In een verslag van de Academie des Sciences van Parijs, zitting van 18 September 1876, leest men over een verder onderzoek van denzelfden chemicus: ‘Ayant récemment préparé un peu plus d'un demigramme de gallium dans un grand état de pureté, l'auteur s'est appliqué à en vérifier le point de fusion et la densité. Le point de fusion lui a donné + 30^o.16 et la densité 5.956. M. Lecoq de Boisbaudran fait remarquer l'extrême importance qui s'attache à ce dernier nombre, confirmant les vues théoriques de M. Mendelejeff.

En mai 1876, j'essayai, dit l'auteur, de mesurer la densité du gallium sur un échantillon de 6 centigrammes; j'obtins 4.7 à 15 degrés (et relativement à l'eau à 15 degrés). La moyenne des densités de l'aluminium et de l'indium étant 4.8 (à 5.1), le poids spécifique provisoirement trouvé pour le gallium paraissait pouvoir s'accorder assez bien avec une théorie plaçant ce métal entre l'indium et l'aluminium. Cependant les calculs établis par M. Mendelejeff pour un corps hypothétique, qui semble correspondre au gallium (du moins d'après plusieurs de ses propriétés), conduisaient au nombre 5.9.

Aujourd'hui M. Lecoq trouve le fameux nombre prédit par le chimiste russe et c'est un grand triomphe pour ce dernier. L'on ne sait donc qui on doit le plus féliciter du théoricien perspicace ou du chimiste habile, qui vient d'enrichir la science d'un nouvel élément si curieux.’

Op dezelfde wijze als het ekaaluminium dat het gallium werd, veranderde zich het ekabor van Mendelejeff in 1869 in het scandium in 1879 door Nilson en Cleve ontdekt, en het ekasilicium van Mendelejeff in 1872 in het germanium in 1886 door Winkler afgezonderd.

De decimale rangschikking drong ook in het stelsel der Amerikaansche bacteriologisten om door middel van de eigen-

[p. 29]

schappen de soorten aan te duiden. Aldus worden de volgende willekeurige getallen gebruikt:

100	=	met sporen
200	=	zonder sporen
10	=	stelselmatig aeroob
20	=	willekeurig anaeroob
30	=	uitsluitend anaeroob
1	=	gelatine wordt vloeibaar gemaakt
2	=	gelatine niet vloeibaar gemaakt
0.1	=	glucose geeft zuur en gas
0.2	=	glucose geeft wel zuur, doch geen gas
0.3	=	glucose geeft noch zuur noch gas
0.4	=	geen groei in glucose
0.01 tot 0.04	=	voor lactose, hetzelfde als glucose
0.001 tot 0.004	=	voor sucrose, hetzelfde als glucose
0.00002	=	paarse kleur
0.00003	=	blauwe kleur
0.00004	=	groene kleur
0.00005	=	geele kleur
0.00006	=	oranje kleur
0.00007	=	roode kleur
0.00008	=	bruine kelur
0.00009	=	rose kleur.

Een oogslag op die cijfers laat dadelijk vaststellen hoe zeer zulke methodes kunstmatig zijn, hoe zeer zij den onderzoeker dwingen tusschen beperkte en blijvende grenzen te blijven, hoe zij soms voor den vooruitgang van de wetenschap schadelijk werken.

Onder de levende wezens kunnen veranderingen en afwijkingen ontstaan, en bij de microben waarvan de vermenigvuldiging zeer spoedig verloopt, zijn die afwijkingen bijzonder menigvuldig. Aldus is het mogelijk, steunende op het ontstaan van zulke afwijkingen, zekere ziektebacteriën onschadelijk of onwerkzaam te maken, en zekere onschadelijke bacterieën virulent te maken; onder zekere bepaalde biochemische voorwaarden kunnen de levensverrichtingen zoodanig gewijzigd worden, dat aërobie in anaërobie wordt veranderd of omgekeerd, dat de werking op suikersoorten wordt omgekeerd, dat de kleur waaraan zooveel belang wordt gesteld, verandert of verdwijnt, tijdelijk of voor goed, dat de afmetingen tot dwergcellen of tot reuzencellen kunnen doen

[p. 30]

besluiten⁽¹⁸⁾. Welke wetenschappelijke beteekenis bezit dan nog die toepassing van de decimale rangschikking?

Ik zal niet in bijzonderheden over de rangschikkingen treden die in de leerboeken van microbenleer gevolgd worden. Janke⁽¹⁹⁾ gebruikt de rangschikking van Migula⁽²⁰⁾ met de hoofdreeksen Eubacteria, Rhodobacteria, Thiobacteria, Phycobacteria, Mycobacteria, Myxobacteria, die men in de rangschikking der Amerikaansche bacteriologen terug vindt.

In het standaardwerk van J. König⁽²¹⁾ wordt het systematiek der microben beschreven volgens het stelsel van Alfred Fischer Haplobacterinae zonder draden met de familiën Coccaceae, Bacillaceae en Spirillaceae, en Trichobacterinae met draden, - volgens het stelsel van Migula, Eubacterïa en Thiobacteria, - volgens het stelsel van Lehmann en Neumann, Coccaceae, Bacteriaceae, Spirillaceae.

In dat boek, waarin de rangschikking geen zuiver theoretisch overzicht blijft, maar wel aan een bijzondere wetenschap, de studie der levensmiddelen, wordt aangepast, voelt König de moeilijkheden van de rangschikking, en drukt zich ten slotte als volgt uit: ‘Betreffs der Nomenklatur der Bakterien sei bemerkt, dass die-

(18) De hooibacillen, Bacillus subtilis, hebben gewoonlijk eene lengte van 1 tot 3μ (1μ = 0.001 mm); maar de lengte wordt soms 9μ. De teringbacteriën, Bacterium tuberculosis met hare gewone afmetingen van 1 tot 3.5μ, kunnen op bepaalde cultuurbodems een mindere lengte vertoonen, en ook reuzencellen worden.

(19) A. Janke. Die Mikro-organismen, Dresden und Leipzig (Steinkopff) 1924, blz. 63.

(20) W. Migula, System der Bakterien, Jena 1897 en 1900.
Verder nog: K.B. Lehmann en K.O. Neumann, Bakteriologische Diagnostik, München 1926-1927. F. Löhnis, Landwirtschaftliches-bakteriologisches Praktikum, Berlin 1920. R. Kolkwitz, Schizomycetes, Leipzig 1915. H.W. Conn, Bacteriology, Baltimore 1923. A.J. Kendall, Bacteriology, general, pathological and intestinal, Philadelphia 1921. F. Lafar, Handbuch der technischen Mykologie, Jena 1904-1907. R. Leblaye en H. Guggenheim, Manuel pratique de diagnostic bactériologique, Paris 1914.
In de goede handboeken van C.E. Marshall, Microbiology (Philadelphia 1922), P. Nicolle, Elements de microbiologie (Paris, 1926) en van A. Meyer, Praktikum der botanischen Bakterienkunde (Jena 1903) wordt met rangschikkingen niets of bijna niets rekening gehouden.

(21) Untersuchtung von Nahrungs-, Genussmitteln und Gebrauchsgegenständen, Bd III van Chemie der Menschlichen Nahrungs- und Genussmittel, 4^e Auflage, blz. 681.

[p. 31]

selbe sich wie die aller Lebewesen nach dem Grundsatz der Linnéschen binären Benennung zu richten hat. Jede Bakterienart ist mit einem Genusnamen (substantiv) und einem Artnamen (Adjektiv, Genitiv eines substantivums, seltener Nominativ eines solchen) zu bezeichnen. Leider ist hiergegen sehr gefehlt worden und wird noch gefehlt. Auch die Einführung biologischer Gattungen wie Aerobakter, Proteobakter ist zu vermeiden, wenn auch gegen Namen wie Photobakterien, denitrifizierende Bakterien u.a., die eine Gruppe biologisch ausgezeichneter Arters bezeichnen sollen, nichts einzuwenden ist. Gattungen sind nur auf wichtige morphologische Merkmale zu gründen’.

De Society of American Bacteriologists heeft in 1917 de klas Schizomycetes op de volgende wijze gerangschikt:

Klas Schizomycetes
Orde I: Eubacteriales met 5 familiën: nitrobacteriaceae, coccaceae, spirillaceae, bacteriaceae en bacillaceae.
Orde II: Actinomycetales met 2 familiën: actinomycetaceae, mycobacteriaceae.
Orde III: Chlamydobacteriales met een enkele familie: chlamydobacteriaceae.
Orde IV: Thiobacteriales met 3 familiën: rhodobacteriaceae, beggiatoaceae, achromatiaceae.
Orde V: Myxobacteriales met een enkele familie: myxobacteriaceae.
Orde VI: Spirochaetales met een enkele familie: spirochaetaceae.

In de familie der Bacteriaceae, die de belangrijkste is, worden de volgende geslachten gebracht: Serratia, Flavobacterium, Chromobacterium, Pseudomonas Cellulomonas Achromobacter, Lactobacillus, Erwinia, Phytomonas, Kurthia, Escherichia, Aerobacter, Proteus, Salmonella, Eberthella, Alcaligenes, Pasteurella, Klebsiella, Hemophilus, Dialister, Bacteroides.

Het geslacht Lactobacillus genoemd laat logisch denken aan melkbacteriën, aan bacteriën die melksuiker kunnen ontbinden. Welnu de rangschikking leert ons, op zeer ernstige wijze, dat Lactobacillus Beijerincki, het gewoon Bacillus Beyerincki van Henneberg van de zuur aardappelwort der stokerijen, melksuiker niet ontbinden kan! evenmin als Lactobacillus acidophilus, het gewoon Bacillus acidophilus van Moro, die in de darmbuis leeft!

In de nieuwe rangschikking krijgt de vroegere Bacterium

[p. 32]

lactis aerogenes den naam van Aerobacter aerogenes, Bacterium aceti van Acetobacter acetum; men ontmoet verder Actinomyces actinoides, Lactobacillus lactis acidi. Is er hier geen te sterke neiging tot pleonasmusvorming? Dan moet zeker Homo sapiens in Homo humanus veranderd worden!

De rangschikking is een woordenfabriek, een bedrijf waar te veel de feiten worden verwaarloosd, waar de natuur te dikwijls wordt belasterd; de producten van dit bedrijf maken de paedagogie te dikwijls ziek. Mocht ik hier een zeer objectieve gevolgtrekking uitspreken, zonder kwaad inzicht, met het doel alleen de paedagogie te dienen, dan zou ik er op willen wijzen dat de bereiding tot het beoefenen der wetenschappen zich veel te weinig met de wiskundige opleiding bekommert; aldus is het niet te verwonderen dat de rangschikkingen in de wetenschappen te veel de woorden en te weinig de getallen door het onderzoek geleverd, in acht nemen, en aldus te weinig met de beginselen der natuur in verband zijn.

_**_*

Tot nu toe heb ik veel afgebroken. Ik wil het nu beproeven, ten opzichte van de microbenleer, waar ik en nomenclatuur en rangschikking stelselmatig schijn te willen vermijden, een stelsel te verdedigen, dat vroeger door Löhnis werd voorgesteld en nog thans door Le Blaye en Guggenheim wordt gebruikt, en waaraan ik in mijn onderwijs de voorkeur geef; dat stelsel is en voor student en voor leeraar zeker aantrekkelijker: het is dit van de steekkaartjes die voor bepaalde typen kunnen opgemaakt worden.

Aldus werkte ook bij voorkeur Julius Mac Leod in zijne biologische opstellen, toen hij voorbeelden beschreef in opklimmende reeksen, zonder te vergeten de aandacht te vestigen op het bestaan van talrijke fijne overgangen.

Voor iedere bestudeerde microbe wordt eene opsomming van eigenschappen gemaakt; hier komt de eenzijdigheid van de rangschikking niet in aanmerking: de morphologische eigenschappen met hare veranderlijkheid, de afmetingen met de afwisselingen, de physiologische kenmerken met de vele wijzigingen kunnen opgenomen worden; de historische aanteekeningen, de talrijke benamingen kunnen eventueel in aanmerking komen, en eindelijk kunnen eenige schetsen, bij voorkeur volgens het microscopisch onderzoek, het werk op nuttige wijze volledigen.

[p. 33]

Als bibliographische bronnen noem ik, buiten de afzonderlijke verhandelingen:

F. Lafar, Handbuch der technischen Mycologie

Bergey, Manual of determinative Bacteriology

Buchanan, General Systematic bacteriology

Lehmann en Neumann, Handatlas für Bacteriologie

Le Blaye en Guggenheim, Manuel pratique de diagnostic bactériologique.

De bestudeerde eigenschappen worden in een bepaalde volgorde gebracht, die gemakkelijk volgens de omstandigheden en in verband met den vooruitgang der wetenschap kan gewijzigd worden. Door het bestudeeren van de literatuur bemerkt men spoedig dat het vaststellen dezer eigenschappen niet altijd gemakkelijk is, omdat de aanteekeningen bijna nooit volledig zijn, of zelfs in vele gevallen tegensprekend. Dan komt het persoonlijk werk van den student in aanmerking, om de ingewonnen inlichtingen na te gaan en te volledigen, tot bewijs dat in de wetenschappelijke studie het practisch laboratorium veel hooger staat dan het college zelf, waar de s udent soms al zijn wil moet inspannen om niet in slaap te vallen.

De steekkaartjes vermelden b.v. de volgende eigenschappen:

1.	Worden er sporen gevormd? (sp - of sp +)
2.	Leeft de microbe aëroob of anaëroob? (a + of a -)
3.	Uitzicht der coloniën op gelatine bodems (g)
4.	Uitzicht der coloniën op gelose (agar) bodems (ag)
5, 6, 7.	Worden glucose, lactose, sucrose aangetast? (gl, 1, su)
8.	Uitzicht van vleeschnatculturen (b)
9.	Wordt er indol gevormd? (i)
10.	Uitzicht van culturen in melk (la)^(22)
11.	Uitzicht der coloniën op aardappel (so)^(22)
12.	Worden nitraten gereduceerd? (n)
13.	Ontstaat er fluorescentie? (fl)
14.	De kleur der coloniën (c)^(22)
15, 16.	Vorm en afmetingen der cellen (f, me)^(22)
17.	Vertoonen de microben bewegingen? (mo)^(22)
18.	Worden de microben gekleurd met methyleenblauw? (bl)
19.	Id volgens de methode van Gram? (gr)
20.	Vertoonen de cellen haartjes of trilharen? (p)^(22)

(22) la uit lac; so uit solanum; c uit color; me uit mensura; mo uit motus; p uit pillum

(22) la uit lac; so uit solanum; c uit color; me uit mensura; mo uit motus; p uit pillum

(22) la uit lac; so uit solanum; c uit color; me uit mensura; mo uit motus; p uit pillum

(22) la uit lac; so uit solanum; c uit color; me uit mensura; mo uit motus; p uit pillum

(22) la uit lac; so uit solanum; c uit color; me uit mensura; mo uit motus; p uit pillum

(22) la uit lac; so uit solanum; c uit color; me uit mensura; mo uit motus; p uit pillum

[p. 34]

21.	Wordt er zwavelwaterstof gevormd? (s)
22.	Optimale temperatuur en temperatuursgrenzen (t)
23.	Typische chemische werkingen (w)
24.	Virulentie, ziekten die zij kunnen voorroepen (z)
25.	Woonst, optimale cultuurbodems (wo)

Onder den titel van de gewone benaming komen de historische aanteekeningen, de synonymie, en eventuëele verwijzingen naar monographieën of bijzondere bibliographie.

De voorbeelden die ik hier laat volgen hebben vooral betrekking op de microben van den grond, van het water, en van de levensmiddelen waarover mijn onderwijs loopt; aldus begrijpt men dat belangrijke ziektebacteriën opzettelijk hier niet verschijnen. De eigenschappen zijn ook voor de besproken voorbeelden soms onvolledig, omdat deze niet volledig gevonden of bestudeerd werden, eventuëel om den student tot persoonlijk werk te prikkelen.

Eens de steekkaartjes opgesteld, kunnen zij volgens een bepaalde volgorde bewaard worden; die volgorde kan men op een zeker oogenblik wijzigen; men kan ook dood eenvoudig de alphabetische orde gebruiken. In mijn overzicht worden alleen voorbeelden besproken die, om plaats te winnen, hier op dezelfde bladzijden gebracht werden.

[p. 35]

	Nitrosomonas europaea	Nitrosococcus nitrosus	Nitrobacter
	Winogradsky 1892	Winogradsky 1892 (Micrococcus nitrosus)	Winogradsky 1892
sp	-	-	-
a	+	+	+
g	groeit niet	groeit niet	kleine coloniën
ag	groeit zonder N-verbindingen	groeit zonder N-verbindingen	groeit zonder N-verbindingen
gl
l
su
b	groeit niet	groeit niet	groeit niet
i	-	-	-
la	groeit niet	groeit niet	groeit niet
so	groeit niet	groeit niet	groeit niet
n	-	-	-
fl	-	-	-
c	wit	wit	bruin
f	staafjes, zelden ketens	kogeltjes	staafjes in hoopjes
me	1-2μ	1.5-1.7μ	1-1.2μ
mo	+	-	-
bl
gr
p	een trilhaartje
s	-	-	-
t		20-25°	25-28°
w	vormt nitriet uit ammoniak: groeit op bodems zonder org. stof	vormt nitriet uit ammoniak	vormt nitraat uit nitriet
z	-	-	-
wo	grond	grond	grond

[p. 36]

	Bacterium aceti	Bacterium xylinum	Bacterium pasteurianum
	Pasteur 1852 (Acetobacter acetum)	Brown 1886 (Acetobacter xylinum)	Hansen 1879 (Acetobacter posteurianum)
sp	-	-	-
a	+	+	+
g	niet vloeibaar	niet vloeibaar	niet vloeibaar
ag
gl	zuur	zuur	zuur
l	-	-	-
su	-	zuur	-
b	vliesje
i	-	-	-
la
so
n	-	-	-
fl	-	-	-
c	wit	wit	wit
f	staafjes in ketens	alleen of ketens	alleen of ketens
me	1-2μ		0.8-1μ
mo	-	-	-
bl
gr	-	-	-
p
s	-	-	-
t	30°	30°
w	vormt azijnzuur	vormt azijnzuur	vormt azijnzuur
z	-	-	-
wo	azijn	azijn

[p. 37]

	Azotobacter chroococcum	Azotobacter agilis	Azotobacter radicicola
	Beyerinck 1902	Beyerinck 1901
sp	-	-	-
a	+	+	+
g	groeit slecht	groeit slecht	groeit slecht
ag	groeit zonder N-verbindingen	groeit zonder N-verbindingen	groeit zonder N-verbindingen
gl	ontbonden
l	ontbonden
su
b	groeit niet	troebel
i	-	-	-
la			groeit
so	zeer klein	groeit	groeit
n	-	-	-
fl		in gelosebodems
c	grijsbruin	geelbruin
f	±rond of staafjes	±rond of staafjes	staafjes
me	4-7μ	4-7μ	1-2μ op 0.7μ
mo	traag	sterk	al of niet
bl
gr
p	1 trilhaartje
s
t	25°	28°
w	stikstofassimilatie	stikstofassimilatie	stikstofassimilatie
z	-	-	-
wo	grond mannietbodems	grond mannietbodems	wortelknobbels leguminosen, mannietbodems

[p. 38]

	Streptococcus lactis	Streptococcus mastitidis
	Lister 1873 (Str. acidi lactici)	Nocard 1887 (Str. agalactiae contagiosae)
sp	-	-
a	+	facultatief
g	niet vl., klein	niet vloeibaar
ag	klein, rond
gl	zuur
l	zuur, geen gas	zuur, geen gas
su	zuur
b	troebel	sterk met suiker
i	-	-
la	zuur, stremt	zuur, stremt
so	groeit niet of slecht	groeit niet
n	geen reductie	geen reductie
fl	-	-
c	wit	wit
f	rond, ketens	ketens
me	0.5-1μ	0.9-2μ
mo	-
bl	+
gr	+	+
p	-	-
s	-	-
t	opt. veranderlijk
w	vormt melkzuur
z	-	uierontsteking
wo	melk	uier, melk

[p. 39]

	Micrococcus ureae	Micrococcus freudenreichii	Micrococcus aerogenes
	Cohn 1872	(Micr. ac. lactis)	Schottmuller 1912
sp	-	-	-
a	+	+	facultatief
g	niet vloeibaar	klein, vloeibaar	groeit niet of slecht
ag	klein	klein	groeit niet
gl		zuur, geen gas	gas
1		zuur
su		zuur
b	troebel	troebel	groeit niet
i	-	-
la	alkalisch	zuur, stremt	groeit niet
so	grijs	wit tot geel	groeit niet
n	geen reductie	geen reductie	geen reductie
fl	-	-	-
c	wit	wit	wit
f	kogels	kogels	kogels
me	0.8-1.5μ	1μ	0.6-0.8μ
mo	-	-	-
bl
gr	+	+	+
p	-	-	-
s	-	-	-
t	25°	20°	37°
w	zet carbamide om in ammonium carbonaat
z	-	-	kraamvrouwenkoorts
wo	urine	melk

[p. 40]

	Sarcina flava	Sarcina lutea	Sarcina aurantiaca	Sarcina rosea	Sarcina alba
	de Bary 1887	Flügge 1886	Flügge 1886	Schroeter	Zimmerman 1895
sp	-	-	-	-	-
a	+	+	+	+	+
g	klein rond vl.	rond, vl.	klein	vloeibaar	weinig vloeibaar
ag	sterk	groeit	groeit	rood in midden
gl	zwak zuur	zwak zuur	zwak zuur	zwak zuur	zwak zuur
l	-	-	-	-	-
su
b	troebel	helder met geel neerslag	troebel
i	-	weinig	weinig
la	alkalisch	alkalisch	stremt
so	groeit	groeit	groeit
n	-	-	-
fl	-	-	-	-	-
c	bleekgeel	zwavelgeel	oranje	rood	wit
f	rond, hoopjes	rond, hoopjes	rond, hoopjes	hoopjes	hoopjes
me	1-2μ	1-1.5μ
mo				-
bl
gr	+	+	+		+
p	-	-	-	-	-
s		+	-
t	30-35°	25°	30°
w
z
wo	lucht	lucht, grond water	water lucht	hooi

[p. 41]

	Bacterium prodigiosum	Bacterium lactis erythrogenes	Bacterium violaceum
	Bizio 1823 (Serratia marcescens, Monas prodigiosa, Micrococcus prodigiosus, Bacillus prodigiosus)	Hueppe 1889 (Serratia lactica)	Bergonzoni 1881 (Chromobacterium violaceum)
sp	-	-	-
a	+, soms -	+	+
g	rond, vloeibaar	klein, vloeibaar	vloeibaar
ag	groeit	sterk	groeit
gl	ontbonden	geen gas	zuur, geen gas
l	geen gas
su	geen gas
b	troebel	troebel	troebel
i	-	-	-
la	stremt, zwakzuur,	stremt, zuur	alkalisch
so	groeit	groeit	groeit
n	reductie tot nitrieten	tot nitrieten	-
fl	-
c	rood	rood	paars
f	rond of korte staafjes	alleen, staafjes	alleen, soms ketens
me	0.5-1.0μ	1-1.4μ	2-5μ
mo	+	-	+
bl	zwak+
gr	-	+	-
p	weinig		haartjes
s	-
t	25-30°C	37°	25-30°
w
z	-	-	-
wo	water, mest, grond	water, melk	water

[p. 42]

	Bacterium pyocyaneum	Bacterium fluorescens liquefaciens	Bacterium putidum
	Gessard 1882 (Pseudomonas aeruginosa)	Flügge 1886 (Pseudomonas fluorescens)	Flügge 1886 (Bs fluorescens putidus, Pseudomonas putida)
sp	-	-	-
a	+	+	+
g	vloeibaar	vloeibaar	klein, niet vloeibaar
ag	slijmachtig	slijmachtig, grijsgeel	slijmachtig
gl	geen gas
l	geen gas
su	geen gas
b	troebel, vlies aan de oppervlakte	troebel, fluoresceerend	troebel
i	weinig	-	-
la	stremt, dan oplossing	slijmachtig, alkalisch	stremt niet
so	slijmachtig bruin	glad	slijmachtig
n	tot nitrieten	tot nitrieten en ammoniak	tot nitrieten
fl	+	+	+
c	geel - groen - bruin	groen	groenachtig
f	staafjes, snoertjes van 2 - 3 of klompjes	staafjes	kleine staafjes, afgerond
me	1-1.5μ op 0.5-0.6μ	1.5-3.2μ tot 0.4μ	2-2.2μ op 0.4-0.5μ
mo	zeer beweegbaar	+	+
bl	+	+	+
gr	-	-	+of-
p		1, zelden 2	1-2 haartjes
s
t	37°	20-25°	25°
w
z	open wonden, etter
wo	water, darm, afval	grond, water	water, stoffen in bedorven toestand

[p. 43]

	Bacterium gasoformans	Bacillus lactis viscosus
	Eisenberg 1891 (Achromobacter gasoformans)	Adametz 1891 (Achromobacter viscosum)
sp	-	-
a	+	+
g	rond, groot	klein
ag	rond	klein
gl		noch zuur, noch gas
l		geen gas
su		geen gas
b	troebel	troebel, slijmachtig
i	-	-
la	niets	slijmachtig, alkalisch
so	geel	sterk
n	-	-
fl	-	-
c	wit geel	wit
f	kleine staafjes	staafjes, alleen of paren
me		0.5-2.5μ
mo	+	-
bl
gr	-	-of+
p	haartjes
s
t	25-30°	25°
w
z
wo	water	melk

[p. 44]

	Bacillus lactis acidi	Bacillus caucasicus	Bacillus bulgaricus	Bacillus brassicae fermentatae
	Leichmann 1896 (Lactobacillus lactis acidi)	Beyerinck 1889 (Lactobacillus caucasicus)	Grigoroff 1905 (Lactobacillus bulgaricus)	Henneberg 1903 (Lactobacillus fermentatae)
sp	-	-	-	-
a	+
g	klein, niet vl.	groeit niet	niet vl.
ag	klein grijs	klein grijs	onregelmatig	rond, wit
gl	zuur, geen gas	zuur	zuur	zuur
l	zuur	zuur	zuur	zuur
su	zuur			zuur
b	troebel	troebel
i	-	-	-	-
la	zuur, stremt	zuur	zuur	zuur
so	weinig	groeit niet	groeit niet
n	-	-	-	-
fl	-	-	-
c	wit	wit	wit
f	alleen of ketens	staafjes, soms ketens	soms ketens	alleen of paren
me	0.8-1.2μ	5-6μ	1-2μ	1.6-2.4μ
mo	-	-	-	-
bl	+
gr	+of-	+	+	+
p
s	-
t	40°	37-40°	40-45°C	24-38°C
w	vormt melkzuur	vormt melkzuur	vormt melkzuur	vormt melkzuur
z	-	-	-	-
wo	melk	kefir	yoghurt	zuur kool

[p. 45]

	Bacterium coli	Bacterium acidi lactici	Bacterium typhosum	Bacillus dysenteriae
	Escherich 1886 (Escherichia coli)	Hueppe 1884 (Escherichia acidi lactici)	Eberth 1880 (Eberthella typhi)	Shiga 1898 (Eberthella dysenteriae)
sp	-	-	-	-
a	+	facultatief	facultatief	facultatief
g	niet vl.	niet vl.	niet vl.	niet vl.
ag	groeit	groeit	groeit	groeit
gl	zuur, gas	zuur, gas	weinig, zuur	zuur, geen gas
l	zuur, gas	zuur, gas	noch zuur noch gas
su	-
b	troebel, geen vlies	troebel	troebel	troebel
i	+	+of-	-	-
la	zuur, stremt	zuur, stremt, gas	stremt niet
so	sterk	sterk	groeit slecht	groeit slecht
n	tot nitrieten	-	tot nitrieten	-
fl	-	-	-
c	wit	wit	wit	wit
f	korte staafjes	meest in paren	staafjes	staafjes
me	1μ	1-1.7μ	1-1.5μ	1-1.5μ
mo	+	-	+	-
bl
gr	-	-	-	-
p	3-4 korte		8-10 lange
s
t	37°	30°	37°	37°
w
z	afwisselende virulentie	-	typhus	dysenterie
wo	darm	darm, melk	darm	darm

[p. 46]

	Bacterium lactis aerogenes	Bacterium levans
	Escherich 1886 (Aerobacter aerogenes)	Wolffin 1894 (Aerobacter levans)
sp	-	-
a	facultatief	facultatief
g	dik, niet vl.	rond, weinig vl.
ag	dik	groeit
gl	gas	gas, zuur
l	gas	gas
su	gas	geen zuur, geen gas
b	troebel, vlies	troebel
i	-	twijfelachtig
la	zuur stremt	zuur
so	sterk	sterk
n	tot nitrieten	tot nitrieten
fl	-	-
c	wit	wit
f	alleen	alleen of paren
me	1-2μ	0.6-1.8μ
mo	-	+
bl
gr	-	-
p	-	+
s
t	37°	36°
w
z	-	-
wo	darm	meeldeeg

[p. 47]

	Bacterium vulgare	Bacterium enteritidis	Bacterium paratyphosum
	Hauser 1885 (Proteus vulgaris)	Gaertner 1888 (Salmonella enteritidis)	Brion-Kayser 1902 (Salmonella paratyphi, Bs. paratyphosus)
sp	-	-	-
a	+	facultatief	facultatief
g	rond, bijna doorschijnend, vl.	niet vl.	niet vl.
ag	slijmachtig	rond, grijs	rond grijs
gl	zuur of niet	zuur, gas	zuur, gas
1	neutraal of alkalisch	geen gas
su	zuur	zuur gas	zuur, gas
b	troebel, geen vlies reuk verrot	troebel, vlies	troebel, neerslag
i	-of+	-	-
la	stremt of niet, alkalisch	zuur, dan alkalisch	zuur, dan alkalisch
so	groeit slecht	rijk	weinig
n	tot nitriet	tot nietriet	geen reductie
fl	-	-	-
c	wit	wit	wit
f	staafjes, polymorf soms draden, 80μ lang	staafjes, soms korte ketens	staafjes
me	1-2μ op o.6μ breed	1.5-2μ	1-1.5μ
mo	+	+	+
bl	+
gr	+	-	-
p	+	+	+
s	+		-
t	20-24°	37°	37°
w
z	soms pathogeen	darmontsteking	vergiftiging
wo	in bedorven protiden	darm	bedorven vleesch

[p. 48]

	Bacillus subtilis	Bacillus mycoïdes	Bacillus mesentericus vulgatus	Bacillus mesentericus panis viscosi
	Ehrenberg 1838	Flugge 1886 (Bs ramosus)	Flugge 1886	Vogel 1897
sp	+	+	+	+
a	+	+	+	+
g	rond, vl.	vl.	vl.	vl.
ag	onregem. col.	draderig	rond	klein
ge	zuur	zuur	zuur	zuur
l
su	zuur	zuur	zuur	zuur
b	troebel, vliesje	troebel, vliesje	troebel	troebel, vliesje
i	-	-	-	-
la	alkalisch	stremt niet	stremt niet	stremt niet
so	sterk, wit	wit, dan bruin	sterk, bruin	rimpels
n	-	-	-	-
fl	-	-	-	-
c	wit	wit	wit	wit
f	alleen of ketens	ketens	alleen of gepaard	alleen of ketens
me	1.5-9μ	3-5μ	1.5-7μ	1.5-3μ
mo	+	+	+	+
bl
gr	+	+	+	+
p	+	+	+
s
t	37-40°	30°	30°	30°
w
z				draderig brood
wo	grond	grond	grond	grond

[p. 49]

	Bacillus asterosporus	Bacillus authracis	Clostridium butyricum	Mycobacterium tuberculosis
	Migula 1900	Koch 1876 (Bacteridie charbonneuse) Davaine 1863)	Prazmowski 1879 (Bacillus butylicus)	Koch 1884 (Bacillus tuberculosis)
sp	+	+	+	-
a	+	+	-	+
g	vl.	vl.	niet vl.	niet vl.
ag	rond	onregelmatig	groeit	groeit in aanwewezigheid van glycerine
gl	zuur, gas	zuur	zuur, gas
l	gas		zuur, gas
su	gas		zuur, gas
b	troebel	troebel, vlies	troebel	groeit als glycerine aanwezig is
i	-	-	-	-
la	stremt niet	stremt	zuur, stremt	groeit niet
so	groeit	groeit	klein	groeit
n	-	-	tot nitriet en ammoniak
fl	-	-	-	-
c	wit	wit	wit	wit
f	alleen of paren		alleen of ketens	alleen
me	3-6μ	5-10μ	3-10μ	0.5-4μ
mo	+	-	+ alleen zonder lucht	-
bl			+	+
gr	+	+	+	+
p	+		+	-
s				-
t	30°	37-38°	30-40°	37°
w	kan luchtstikstof assimileeren		kan N assimileeren, tast zetmeel aan tot boterzuur
z		anthrax, miltvuur	-	tering
wo	grond	grond, bloed	grond, uitwerpsel	teringlijders

[p. 50]

	Leptotrix ochracea	Crenothrix polyspora	Thiothrix nivea	Beggiatoa alba
	Kützing 1843	Cohn 1870	Winogradsky 1888	Trevisan 1842
sp	conidiën	conidiën	conidiën	-
a	+	+	+	+
g	groeit niet	groeit niet
ag	groeit niet	groeit niet
gl
l
su
b	groeit niet	groeit niet
i
la	groeit niet	groeit niet
so	groeit niet	groeit niet
n	-	-	-	-
fl	-	-	-	-
c	bruin	bruin	kleurloos	kleurloos
f	draden	draden	draden, niet vertakt	draden
me	0.8μ dik	1.5-5.2μ dik	2μ dik	3-4μ dik
mo			-	+
bl
gr
p	-	-	-	-
s	-	-	-	-
t
w	groeit niet in gewone bodems, vormt ijzeroxyde	groeit niet in gewone bodems, vormt ijzeroxyde	vormt zwavel uit H2S	vormt zwavel uit H2S
z	-	-	-	-
wo	ijzerhoudend water	ijzerhoudend water	zwavelhoudend water	zwavelhoudend water