Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde 1928

[p. 442]

Perkamenten fragmenten⁽¹⁾
door Dr. D.A. Stracke S.J.

De zeer gehavende XVI^e eeuwsche band van: Catholycke Sermoonen... door Franciscum Costerum S.J. 't Hantwerpen, Joachim Trognesius MDXCVIII werd, wanneer?, met drie, nagenoeg volledige, dubbele perkamentbladen beplakt, en, langs den binnenkant, nog met één fragment, dat tot denzelfden codex heeft behoord als de dubbelbladen, verstevigd. Waar dit gebeurde weet ik evenmin te zeggen; het boek werd door mij gevonden in een Z. Brabantsch Nonnenklooster. Dat de 4 fragmenten aan denzelfden middelnederlandschen codex hebben toebehoord blijkt uit het schrift, 2^o) uit de afmetingen, 3^o) uit den inhoud. Het schrift, een duidelijke en zeer regelmatige rotunda uit het eerste kwart der XV^e eeuw, heeft geleden op twee bladen door het afsnijden van stukken perkament, die men bij het omvouwen rond de hoeken van den band hinderlijk vond; en een der bladen, dat het bovenste op den band zat, leverde uit hoofde van slijtage, zelfs met een sterk reagens bewerkt, niet overal 'n zeker leesbaren tekst. Wanneer wij het minst gehavende blad tot voorbeeld nemen, dan had de codex volgende grootte: hoogte 0,250 m.; breedte 0,140 m. Daar de gaatjes' der afschrijving bij dit blad nog goed zichtbaar zijn en zelfs 'n kleine marge ter rechter vertoonen, en de witte randen boven

(1) Het weze hier niet ongepast, aangaande mijne mededeeling: Een perkamenten hschfragment in de V. en M. 1926 verschenen, het volgende daaraan toe te voegen. Door Dom. J. Huyben O.S.B. werd mij toentertijd bericht, dat de daar gedrukte tekst aan de Collationes van Cassianus ontleend was. En bij eigen naslaan vond ik dat de 5 fragmenten allen behoorden tot de Collatio VI, met dien verstande dat fr. 1^ro (blz. 5) aan cap. II ontleend was fragm. V^ro (blz. 6) eveneens aan cap. II en III, en het v^o van beide fr. aan cap. III; fragm II^ro (blz. 3) en frag. IV (blz. 9) waren r^o en v^o van een blad en gaven brokstukken van de korte cap^a. VI, VII, IX; fragm. III^ro (lbz. 6) en fragm. IV^ro (ibid.) gaven stukken uit cap. X, eveneens hun v^o: fr. III en II (blz. 8-9). Treurig, dat we van dit mooie hsch. niet meer over hebben, want de vertaling is vrij nauwkeurig en toch vlot, de taalkunde zou er voorzeker haar baat bij gevonden hebben. Op ons eerste fragment staat bovenaan in rubriek LXXVIII, alles laat dus vermoeden dat we hier 'n volledige vertaling der Collationes verloren hebben, en een hsch. van ± 250 bladen. De vergelijking met den Latijnschen tekst doet ons vooropzetten dat de afmetingen van den bladspiegel in de lengte ± 20 cm. was.

[p. 443]

en onder respective nog 0,025 m. en 0,042 m. bedragen, zijn de hierboven opgegeven wel de oorspronkelijke afmetingen van het hsch. Het blad is met 'n spiegel van 0,137 m. beschreven in de hoogte, en 0,090 m. in de breedte, deze is daarenboven ingedeeld in twee kolommen (of vakken), die ± 0,040 m. breed zijn.

Over het schrift valt er verder niets te zeggen, de gewone afkortingen komen er in voor, het woord: Exempel, en de § teekens zijn in robriek; het begin van den exempelentekst is met rood onderstreept en vele hoofdletters zijn met robriek overtrokken.

De tekst leverde dus 12, nagenoeg gave, bladzijden op, met 24 kolommen, daarbuiten één fragment, dat op enkele regels na, ook twee leesbare tekstkolommen bevat.

De inhoud is alleszins merkwaardig, want er komen drie exempelen in voor, die uitdrukkelijk met 'n robriektitel worden ingeleid, waarvan het eerste in dat opperste huys van der satroysen ordene, in dat huys dat men heet Cartuyse geschiedde; het tweede betrekking heeft op een convers in die ordene van sisteers; het derde begint met de woorden: Een ander exempel scryft die selve leeraer cesarius.

Aan dit exempel, het derde, gaat onmiddellijk 'n tekst vooraf, die ons ook het einde brengt van een ander, een vierde exempel dus, dat ook aan Cäsarius valt toe te schrijven. Bij 'n eerste kennismaking met dit laatste fragmentenblad, hoopte ik een brokje te hebben weergevonden van een vertaling, of althans bewerking, van den volledigen Cäsarius; ouder dus dan de twee hschn. uit Gent en Hamburg, die Prof. de Vooys vermeldt⁽¹⁾. Maar toen ik den overigen tekst bestudeerde verdween deze hoop, we hebben enkel 'n flink fragment teruggevonden van een met exempelen doormengd traktaat.

Het toeval wilde dat drie fragmenten telkens het binnenblad uitmaakten van een katern, want fol. 1^o v^o, kol. 2 van het eene eindigt op de woorden: Het quam daer na dat die en fol. 2^o r^o kol. 1 ervan begint met: bisscop van coelen; de inhoud van de twee bladen bant trouwens allen twijfel.

Het tweede fragment eindigt ibid, met: selen nae dezer tijt hebben die eweghe en gaat ibid. weer voort: bitterheit, en vermits er op fol, 1^o v^o staat: Die eerste sotheit en op fol. 2^o r^o

(1) Middelnederlandsche Legenden en Exempelen² blz 23

[p. 444]

Die ander sotheit hebben we hier ook 'n doorloopenden tekst.

Evenzoo met het derde fragment: het levert ons den volledigen tekst van het exempel van der satroysen op fol. 1^o, r^o en v^o alsmede fol. 2^o r^o. En op dit exempel volgt dan weer aanstonds dit van sisteers.

Het vierde fragment levert de rechtsche kolom van een fol. r^o en dus de linksche van dit fol. v^o. Er is spraak van voorbeelden van gramschap: Cayn, Saul, Nabugodonosor, en Herodes; dit fragment lijkt dus uit 'n ander deel in den codex afkomstig te zijn dan de overige heele bladen.

Daar ik nergens 'n folieering op de fragmenten ontdekte, kon de tekst alleen aan de hand geven of de drie groote fragmenten ook met elkaar in verband staan.

Het hierboven eerst genoemde fragment begint met een tekst die geen aansluiting geeft noch met het tweede noch met het derde en eindigt met de woorden waarop noch het derde noch het tweede 'n vervolg leveren.

Dit is eveneens het geval met alle andere mogelijke combinaties.

Het eerste fragment heeft het over ghiericheyt, en moet het slot wezen van een lange verhandeling, want nadat het exempel uit Cäsarius (de ‘beesten’-bisschop van Keulen), is verteld, vat de schrijver zijn vroegere uiteenzettingen en exempelen saam, terwijl hij vier hoofdverzoekingen van den duivel opsomt: onverduldecheit; hoeverdicheit; lyflike luste; ghiericheit. Dus dit fragment, dat slechts twee exempelen levert van ghiericheit, is niet vooraan in den codex te plaatsen.

Het tweede fragment gaat aan het eerste vooraf, want daar is spraak van lyflike luste en de vier bladen zijn gevuld met een theorie over lichaam en ziel, geestelijk en beestelijk leven, die ons doen onderstellen met recht dat de overige opgesomde drie ondeugden ook werden voorafgegaan door een moreel-dogmatische uiteenzetting, alvorens er exempelen werden aan toegevoegd tot illustratie. We merken dus al aanstonds op, dat onze traktaat-fragmenten veel gemeens hebben met 'n Spiegel der Sonden, 'n Uitleg op de X Geboden of iets dergelijks. Daar nu het tweede fragment eindigt met de woorden (na de uiteenzetting der leer): Ende hier af vint men vele exempelen in die oude wet hoe qualike dat si ghevaren hebben die ghevolghet hebben die lust van haren vleesche Dat eerste exempel hebben..... en dat het vierde fragment ook oude-wets-exempelen levert over gramscap, besluiten we dat ons traktaat tal van

[p. 445]

exempelen moet hebben bevat, alhoewel die uit de Oude-Wet vermoedelijk kort werden verteld.

Dan nog, vermits het derde fragment twee exempelen levert van ghehoorsamheit, meenen we te mogen besluiten dat onze codex èn de theorie èn de exempelen leverde over de voornaamste zedelijke deugden èn ondeugden te saam.

Intusschen niets laat ons toe te beslissen in welke volgorde de twee hoofdbestandeelen van ons traktaat werden overgeleverd; eerst deugden, dan ondeugden? of omgekeerd? we weten dus niet of het derde fragment vóór of na de twee andere fragmenten te plaatsen valt. Ten slotte daar de gramschap, alhoewel niet uitdrukkelijk vermeld in de samenvatting der duivelsche verzoekingen van het eerste fragment, toch wel in verband is te brengen met de eerste ondeugd: de onverduldecheit, heeft het aanspraak op de eerste plaats. Daarenboven, uit dit alles wordt het duidelijk dat we hier de brokstukken hebben van een uitvoerig en belangwekkend traktaat.

Ik wil hier grif bekennen dat ik in de middelnederlandsche traktatenliteratuur niet voldoende tehuis ben, om ten koste van enkele opzoekingen deze fragmenten te identificeeren, of ze als volslagen onbekend in onzen taalschat in te burgeren. Bevoegderen mogen deze hoofdvraag oplossen, daar ik trouwens geen tijd heb om dit te beproeven, noch boeken bij de hand.

Ik vergenoeg me daarom met het afdrukken der fragmenten, in de volgorde die rationeel is gebleken. De inhoud van het tweede en derde fragment zal gebeurlijk licht te indentificeeren zijn met, of het origineele volledige hsch., of 'n gedrukt traktaat; die exempelen zullen trouwens nog wel in meer dergelijke verzamelingen en traktaten te vinden zijn. Maar ik vestig de aandacht op het derde fragment fol. 2^o r^o en v^o waar een theorie der vier duivelsche bekoringen wordt samengevat en in verband wordt gebracht met de vier elementen dat vier... es onverduldecheit... die lucht... es hoeverdicheit... dat water... es lyflike lust... die eerde... es ghiericheit. Daar wordt ook besproken hoe Christus deze vier soorten van verzoekingen doorstond. Het eigenaardige van deze opvatting zal wellicht aanstonds én de bron én de gelijkluidende handschriften (?) laten erkennen. Het tweede fragment heeft het dan ook op fol. 1^o r^o over dat vuyle water der vleeschelike ghenoechten.

Ik meen hiermee mijn bescheiden taak te hebben vervuld, en ga over tot het publiceeren van den onderhavigen tekst.

[p. 446]

Eerste fragment

fol. r^o	Kol. b.^(1)
Kol. a.	d
	sa
	oe
	oeg
	hi valt oec op si-[n]
	en even mensche met
	groter gramscap die
	hi meynt die hem dat
	liden doet^(2) met moer-
	den ende met [wraken?]
	op sinen evenmensche
	want hi sprect quaet
	achter sinen rugghe
	ende neemt hem sinen
	goeden name wter
	gramscap die hi heeft
	op sinen evenmensche
	en wrect dat op sinen
	evenmenschen metten
	werken daer hi mach
	Alsoe men leest van
	Cayn die sinen broeder
	abel doot sloech^(3) om-
	dat hi gram op hem
	was Alsoe men leest

(1) De tekst is diplomatisch afgedrukt. De eerste regels zijn afgesneden en zeer gehavend. De leesteekens zijn uitsluitend die van het handsch., ook de scheiding der lettergrepen.

(2) De woorden: die hi meynt... doet zijn oppositie van evenmensche! Het tweede: op sinen evenmensche staat hier pleonastisch. Trouwens heel de zin is slordig gebouwd met deze vier: evenmensche.

(3) Gen. c. IV.

[p. 447]

van

de gheslegh

de doen dede d

david groote ee[re]

ende saul dat s[ach]

dat men david meer

eeren dede dan hem

doen wert hi gram

ende leyde laghen om

david ter doot te br[en]

ghen maer god wa[s]

in syn hulpe^(4) Die conin[c]

nabugodonosor die

gram wert op die dr[ie]

kindere^(5) om dat si di[e]

afgoden niet aenbeden

en wilden doen dede hi

se worpen inden barnen

den oven Oec van herodes^(6)

als hi sach dat hi

bedroghen was vanden

coninghe doe wert

hi gram ende dede die

onnoesel kinder dooden

Ende voert die quade

(4) I Reg. c. XVIII - XX.

(5) Dan. c. III.

(6) Math. c. II.

[p. 448]

Tweede fragment

fol. 1^o r^o
C Dat ander dat dit	dit e
water es een vuyl wa-	wa[ter?]
ter want het comt	er gonde contrarie e
vanden lichame ons vulen	waer dit water es
vleischs want alle	van desen vuylen luste
vuylheit comt vanden	oft begheerten inder
lichame. Also een poete	zielen, daer en heeft god
seit^(7) merke wattu ghe-	gheen stede want hi es
weest hebst ende wattu	die suvere god, ende daer
syst ende wattu werden	om en moghen sy gode
salst vuyle eerde ende	niet behaghen Alsoe
enen vuylen sack ende een	sinte pauwels^(9) seit die
spise der wormen want	leven naden vleesche
die mensche is ghemaect	want dat vleesch es
van eenre vuylre sub-	contrarie den gheest
stacien ende daer om	want dat vleesch wilt
sal hi weder comen ter	altoes nederweerts
vuylder eerden want	ende soect syn luste
vuyt desen vuylen licha-	inder eerden ende die ziele
me comt dit vuyl	wil altoes opweerts ende daer
water, dat syn die lus-	om esser altoes enen
ten ende die begheerten	stryt tusschen der zielen
des vleeschs, die die	ende den lichame, want dat
edele ziele soe seere	vleesch es altoes contra-
besmetten ende vuyl ma-	rie den gheest Ende daer
ken C Dat derde^(8) dat	om seit sinte pauwels^(10)

(7) Aan Job moet niet worden gedacht. Vgl. Gen. II. 7; III. 19; XVIII. 27. Job X. 9; XXXIV. 15.

(9) Ad Rom. VIII 12-14; ad Gal. V 16-19.

(8) Het blijkt dus genoeg uit: Dat ander... Dat derde, dat dit fragment 'n uiteenzetting is omtrent de zinnelijkheid die bij 'n vuil water wordt vergeleken.

(10) Vermoedelijk: ad Eph. IV 22.

[p. 449]

fol. 1^o v^o
	ghenoechte, ende hier-
moeten       ewi	bi moghen wi merken
ghe doot     es dat	in dese liede dat si
water der     sno-	recht sotte syn
dicheide     soe seer	C Die eerste sotheit
contraire es	es, dat sy een quade
len soe seer scadelyke	comenscap doen want
dat syn die vuyle luste	om die lusten ende
der vleeschs   siet [?]	cleyn ghenoechten
in	soe vercopen sy dat
heeft die     grote	eweghe leven dat sy
ghenoechte   hi es	hebben sonden waert
die vuyle     die in	dat si dese vleesche-
alle vuyle lusten heeft	like lusten ende begher-
ghenoechte Want hi slaept	ten wederstonden, ende
in dese vuyle wacke	dit syn wel sotte dat
stede wae   soe het	sy die ewighe ghe-
staet in den ewangelien^(11)	noechte die in dat
dat hi       over	eweghe leven es
droeghe in den ende hi	met desen vuylen
en vant daer gheene	luste verliesen, ende
ruste want syn ruste	selen nae deser tyt
es in die vuyle wacke	hebben die ewighe

(11) Luc XI 24 26

[p. 450]

fol. 2^o r^o	dat lichame boven die
	siele
bitterheit C Die ander	C [Die derde sotheit]
sotheit is dat sy eenen
vuylen here dienen. Want	s
sy dienen een vuylen	een
viant ende haren vuylen	peert dat
lichame met desen	ghebreydelde
vuylen luste ende begher-	dat alle syn ghenoech-[?]
ten ende hier om syn	te soect in desen vleesche-
dese liede wel sotte	liken ghenoechten Maer
die desen vuylen here	siet dit onghebreydelde
dienen Ende hier op	peert sal die siele be-
seit seneca^(12) ic ben tot	derven alsoe een die
meerder dinghen ghe-	ryt op een onghebrey-
boren dan dat mine	dert peert oft op een
siele soude dienen mi-	wilt peert dat soude
nen, lichame Want	den mensche bederven
dat licham est alsoe	Alsoe doet dese vlees-
ghemaect dat [der?]	chelike ende lyflike
zielen dienen soude	ghenoechte C [Die vierde
dat dat licham sou-	sotheit]
de wesen onder der	dat dese mensche
ziele ende der zielen	beestelyc syn die alsoe
dienen maer die die-	leven^(13) Ende daer af
se vuyle lusten ende be-	die prophete in den
gheerten volghen van	souter^(14) hi es ghelyc
den vleesche die setten	den sotten beesten die

(12) Ep. ad Lucil. 65 n. 22.

(13) Vgl. ad Rom XVI 18; ad shil. III. 19, I, Cor. II, 14,

(14) Ps 49 (48) v 21.

[p. 451]

fol. 2^o v^o	met vele venyns
	dat es dat sy heb-
hem ghelyc ghe	ben een cleyne ghe-
	noechte in dese vlees-
	chelike luste daer
	af dat die arme
	siele sterft ende dit
	weten sy wel dat sy
mensche es ghemaect	dit venyn nemen
metten hoofde upweerts^(15)	met deser cleynen
dat hi die dinghe sue-	honighe daer af
ken soude hier bo-	dat die ziele sterft
ven syn^(16) maer hi keert	Ende hier omme en mo-
hem op die nedersten	ghen hem dese liede
dinghen ende op desen	voer gode niet ont-
vuylen lust ende begher	sculdeghen want sy
ten Ende hier bi es hi	weten wel dat si quaet
ghelyc den beesten die	doen. Ende hier af
haer ghenoechte al soe-	vintmen vele exem-
ken inder eerden ende	ple in die oude wet
daer om seit die pro-	hoe qualiken dat sy
phete^(17) dat si syn ghe-	ghevaren hebben die
lyc den beesten C Dat	ghevolghet hebben
vyfste^(18) dat dese liede	die luste van haren
wel sot syn want sy	vleesche C Dat eerste
namen een lutteu honichs	exempel hebben^(19)

(15) Ovidius, Metam. 1 I 84; - ook bij Lactantius Divm Instit 1. II c. 1,2.

(16) Ad Coloss. III. 1;

(17) Eccle III. 18 (?); Ps. 49 (48).

(18) Alhoewel we niet uitdrukkelijk hebben gelezen die derde.. die vicrde sotheit, stond dit wel vermeld fol. 2^o r^o bij waar er spraak is van dat onghebreydelde peert en op fol. 2^o r^o bij het tweede.

(19) Zal wel van den zondvloed zijn.

[p. 452]

Derde fragment.

fol. 1^o r^o
begherde ende hi quam	nochtan dit daer
tot haer ende die ziele	om liden^(20). Exempel
seide ic ben in groter	C Een ander exempel
pinen Doen verwon-	scryft die selve lee-
derde haer die ma-	raer cesarius ende scryft
ghet ze(er) ende si seide	dat was een conveers
hoe mach dat wesen	in enen cloester ende de-
du hebst soe heilich,	se was zere ghierich
like gheleeft Doen	want hi hadde last van
seide die ziele dat es	den cloester Ende dese
daer omme. omdat	conveers en vraechde
ic soe groote begher-	niet vele nae gode
te hadde dat tytelyc	maer al syn herte stont
goet den cloester	daer aen dat hi vele
toe te brenghen ende te	goet mochte coopen
vergaderene Al de-	den cloester Ende doen
de ict oec gherechte-	syn prioer dit merkede
like ic moet nochtan	die een vroet verre
wesen daer omme in	siende man was doen
dese groote pine maer	seide hi totten conveers
den naesten dach van	alsic inder oerdene quam
onser vrouwen die co-	doen was dat mine mey-
men sal soe sal ic ver-	ninghe dat ic myn leven
loest worden Ende noch-	beteren soude hier ende
tan al dede hyt ghe-	mine sonden beweenen
rechtelike hi moeste	maer ic en weet niet

(20) Dit exempel is getrokken uit Caesarii Heisterbacensis monachi O^is Cis^is, Dialogus Miraculorum, en te lezen in de uitgave van Jos. Strange Coloniae MDCCCLI vol II, Distinctio 12^a, De proemio Mortuorum cap. XXV. p. 336-7, met het opschrift: De purgatorio cuiusdam prioris de Claravalle. De hoofdmomenten der vertelling liggen in de hier ook vertaalde zinsneden: Hic post mortem, ancillae. Dei Aszelniae, apparuit.... proxima sollemnitate Dominae nostrae libera bor... nisi quia nimis fui sollicitus ampliari posessiones monasterii...

[p. 453]

fol. 1^o v^o
[waercomme du] inder	dattu wel ghenoech
[oerdenen] comen best	salst hebben onder di
Doen seide die conveers	ende boven di ende dan
vader om desen saken	saltu vol eerden syn^(23)
wille quam ic oec inder	Ende dese prioer
oerdenen. Doen begreep	verliet desen conveers
hem syn prioer ende seide	van desen laste die
bestu daer om inder	hi hadde want hi
oerdenen comen dat dunct	sach wel dat sine sa-
mi groot wonder dan	licheit niet en was.
dattu aldus ghierich	Doen quamen enighe
syt ende trecst der lie-	vanden cloester toten
de goet met scalchei-	prioer ende seiden vader
den ende	subtylheiden ende hebstu desen man
brinest ons dat toe	verlaten het sal onsen
daer wi di gheinen danc	cloester seer scaden
af en weten Doen seide	doen seide die prior
die conveers het leghet	ic hebbe liever dat
altoes soe wel aen dat	wi die scade hebben
onse^(21) Doen seide die	van den cloester dan
prioer en leghet daer	dat sine ziele verloren
biden onsen niet meer^(22) ic	ware Ende hier in
sie wel du selstet al	toende wel dese goede
coopen toter zee toe	man dat hi een goet
maer ontbeyt noch ende	pastoer^(24) was Het quam
die tyt sal cort comen	daer nae dat die

(23) Namelijk in 't graf hebt ge boven, onder, en langs de twee kanten heel de aarde tot uw bezit.

(21) De conveers wil zeggen: de perceelen die ik... aankoop, ronden ons bezit zoo heerlijk af.

(22) De prior antwoordt: dan kan je aan het koopen blijven, want zelf de zee zal dan eens aan ons bezit grenzen. En ligt het...

(24) d.i.: pastor animarum of custos.

[p. 454]

fol. 2^o r^o
bisscop van coelen dede	ziele maer voer die
vergaderen conveerse	beesten en hebbe ic
om op wthoven te sette	gheen rekeninghe te
ne Ende hi seynde oec	gheven Als die beesten
tot desen cloester toten	bisscop^(25) dit hoorde
prioer om desen con-	soe was hi hier af
veers dat hi hem dien	seere ghesticht Ende
seynden soude Als dese	dese goed prioer be-
bode quam toten prioer	toende wel hoe seere
ende hem seide die boottscap	dat hi minde die salich-
vanden bisscop soe wiste	eit vanden zielen die
hi wel dat die salicheit	hem bevolen waren^(26)
van desen conveers niet	Ende aldus sal hem
wesen en soude ende hi	de mensche wachten
seide toten bode seght	van deser quader
den ghenadeghen here	ghiericheit die gode
van coelen ic hebbe op	soe seere mishaghet
dese wthove aldus vele	Ende hier eyndet dat
beesten ende op die andere	vierde element daer
alsoe vele beesten seght den	hi dat beteekent syn
ghenadeghen here dat	die becoringhen vanden
hi alsoe vele beesten ne-	mensche C Dat eerste
me als hi wille ende dat	es dat vier daer die
hi mi late minen conveers	viant den mensche
want ic moet rekenin-	gherne in verbernen
ghe gheven voer sine	soude overmids

(25) 'n echt nederl. middel. zegswijze, waarvan in het Latijn geen spoor.

(26) Dit exempel uit Casarius is bij Strange te lezen: vol. I. Distinct. IV cap. LXII, pag. 228- 32 en draagt den titel: De Ubrico Praeposito Steinfeldensi, et converso avaro, quem amovit. Hier werd de legende zeer verkort weergegeven: daarenboven werd het exempel maar tot in de helft benuttigd, tot aan de woorden: in die iudicii rationem redditurus sum
Deze twee exempelen zijn niet opgenomen in: Hundert auserlesene.. Geschichten des... Cäsarius... herausgegeben in deutscher Uebersetzung von Prof. D.O. Hellinghaus Aachen 1925.

[p. 455]

fol. 2^o v^o
onverduldicheit	selve becoert C Dat
C Dat ander dat	eerste dat was met
es die lucht daer	lidene want al syn
hi den mensche gher-	leven was liden C Dat
ne inhanghen soude	ander was met hover-
overmids hoeverdich-	dicheiden als die viant
eit ende hoeghen staet	onse here settede op
C Dat derde es dat	die voeye^(27) vanden tem-
water daer hi den	pel ende hem seide laet
mensche gherne in	di neder god sal di be-
verdrincken soude	waren want daer stont
overmids lyflike luste	vele voles beneden
C Dat vierde dat	dat hi dan een ydel glo-
es die eerde daer hi	rie innemen soude
den mensche gherne	ende dit was die hover-
in delven soude over	dicheit C Dat derde dat
mids ghiericheit	hine tempteerde met
Ende daer om sal een	gulsicheiden in dien dat
mensche altoes pinen	hi seide segt dat dese
dese becoeringhen te	steene woorden broot Die
wederstaen metter	leeraers segghen dat die
hulpen gods want	viant onsen here niet en be-
anders en mach die	coorde met onsuverheiden want
mensche niet Ende met	hi vant wel dat hi aen onsen
desen vier becoringhen	here niet hebben en soude.
was onse lieve here	C Dat vierde dat hine becoor-

(27) i.e. voege van het tempeldak.

[p. 456]

Vierde fragment.

fol. 1^o r^o
mensche gode onsen lie-	lieden als een spiegh[el]
ven here zeer mede be-	van ghehoorsamheide
haghelyc es in deser	ende wat men van h[em]
tyt ende groten loon sal	ghedaen woude he[b]
hi hebben van onsen here	ben daer inne was [hi]
nae deser tyt^(28) Exempel	altoes ghehoorsa[m]
C Alsoe men leest een	het gheschiede da[t]
exempel dat gheschie-	dese monck quam...
de in dat opperste	line ter doot ende [hi]
huys vander satroysen	wert begraven inden
ordene in dat huys dat	cloester. daer begra-
men heet cartuyse^(29) daer	ven wesende so dede
was een monck die	god sonderlinghe grote
leefde in soe grooter	miraculen met hem
oetmoedicheit van ghe-	want alle die te sinen
hoorsamheiden onder	grave quamen wat
den wille gods ende onder	onghemack oft wat
sinen gheesteliken vader	siecheden dat sy had
den prioer die syn overste	den sy werden daer af
was wat desen monck	ghesont soe grote
bevolen wert dat dede	wonderlike miraculen
hi soe blydelyc ende soe	dede god door hem
ghehoersamlyc want	nae syn doot Ende om
alle syn herte was om	dat soe mienich men-
in allen dinghen ghehoor	sche daer gheholpen
sam te sine ende was hen	wert van die daer

(28) In margine staat hier cursief geschreven exm i.e. exempel, voor den rubricator.

(29) Dit exempel van ghehoersaemheit dat hier verteld wordt van 'n Kartuizer was in de middeleeuwen zeer verspreid. Het wordt immers ook ter eere van den H. Bernardus verteld, en zou reeds geschied zijn op zijn begrafenisdag toen Abbas Sozewinus den aflijvige toesprak met dezelfde bewoordingen en motieven als hier. Vgl.: Exordia Sacri Ordinis Cisterciensis edita et recollecta per Magistrum D.F. Ignatium de Ybero, Rixhemii, Sutter, 1871. Lib. II c. 20; of ook nog: In Cistercium Bis-Tertium sen Historia Elogialis Cistercii, āuctore Augusto Sartorio, Vetero-Pragae 1700 bl. 88. Beide schrijvers naar: Lib. Vitae II c. 20.

[p. 457]

fol. l^o v^o
quamen soe hadde dat	soe ghehoorsam ghe-
cloester soe grooten	weest hadde in syn le-
overloop beyde van sie-	ven ende seide tot hem
ken die daer quamen	Jae sone seit hi du syts
ende oec vanden ghenen	nu in rusten ende ghi doet
die niet siec en waren	ons dese grote onrus-
maer meer om te	te mer alsoe niet sone
haer bi dat die	alsoe en salt niet gaen
gode niet	want wi souden gherne
chde	comen tot dier rusten
ten als	daer ghi nu syt Ende
gherne ghedaen	daer om sone ghi hebt
hadden daer af dat	mi altoes in desen leven
sy hen seer beclaech-	ghehoorsam gheweest
den. die prioer dit sien-	soe bevelic u nu inder
de ende hoorende dese	cracht der heilegher
onruste van desen	lieden ghehoorsamseit dat
die daer quamen ende	ghi niet meer miraculen
mercte dat syn gheeste	en doet soe dat wy
like kindere gode niet	gode dienen moeghen
dienen en mochten met	in rast̄en ende daer mede
rusten alsoe si gherne	dat ghecomen syt ter
ghedaen hadden. doen	groter rasten daer me-
ghinc die prior op	de souden wi oec gher-
een tyt toten grave	ne daer comen het was
van desen monck die	een zeer wonderlyck

[p. 458]

fod. 2^o r^o
dinck van dier tyt	ghe
voert toe en dede	hem e
dese monck niet meer	die i
miraculen^(30) soe wie datmoed	same
daer oec quam tot	same
sinen grave ende dit	wille
was een wonderlyc	prela
dinck dat die ghe-	den
ne die int ewich le-	sekersten
ven was noch ghe-	wech (?) comene ten
hoorsam was den ghe-	ewighen levene.
nen die noch op eert-	Ende daer die mensche
rycke was. maer	gode zeer mede be-
hier inne mach elck	haecht in deser tyt
mensche wel merken	ende daer hem god gro-
die grote cracht van	ten loen of sal ghe-
den ghehoorsamheit	ven nae deser tyt
ende sonderlinghe	des onne ons god Amen
gheestelike liede	C Een ander Exempel
die ghehoorsaamheit	exempel van enen
ghelooft hebben dat,	convers die niet ghe-
god niet alleene die	hoorsam en was in
ghehoorsamheit lonen	die ordene van sis
en wille maer toent	teers^(31) daer was een
oec in dit exempel	convers die soe moey-
hoe behaghelyc die	lyc was wat men

(30) Van den H. Bernardus wordt enkel gezegd: ex ea die fuit in miraculis praecipue publicis rarior, non tamen omnino nullus. Vgl. Lib. Vitae II c. 20.

(31) Dit exempel is te vinden in de Exordia Sacri Ordinis Cisterciensis Lib. V cap. VIII: De periculo inoboedientiae, en in de uitgave van de Ybero staat het op bladz. 370-2.

[p. 459]

fol. 2^o v^o
sede	het es een onghehoor-
n soe	sam man brincten her
ende	weert daer namen
ster	die duvelen dien con-
ende on	vers ende brachtenden
en dat	wten cloester ende deden
e diet	hem vele pinen ane
chtender	ende wierpenen deen den
oe	anderen toe recht oft
sen op een nacht lach	sy met enen stocke
dese convers op syn	ghespeelt hadden
bedde ende sach datter	ten leste soe luydemen
twee duvelen quamen	mettenen doen vloen
die ontsachlyc wa-	die duvelen recht oft
ren te siene daer	si met enen dondersla-
af dat hi zeer wert	ghe hadden gheweest
verveert doen sei-	als si mettenen hoor-
de deen duvel toten	den luyden metter
anderen duvel wie	clocken. Ende si vanden
es die daer leet	desen monck half doot
op dat bedde doen	ende wierpenen in enen
seide die ander duvel	put die daei biden
het es een convers	cloester stont Ende den
doe seide dander	convers dochte dat
duvel het en es	hi al van hem selven
gheen convers maer^(32)	was maer ten besten...^(33)

Mechelen.

D.A. Stracke S.J.

(32) De verkorting voor er staat hier en veelal na de m.

(33) Ten slotte, indien ik me niet vergis, wordt er in het Standaardwerk van Dr. de Vooys geen melding gemaakt van de hier afgedrukte eksempelen: iets wat me gelooven doet dat we ook met 'n tot nogtoe onbekenden Codex en inhoud te doen hebben. Spijtig genoeg dan dat er maar 4 fragmenten voorhands van bekend zijn.