Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde 1927

[p. 853]

Een Lutgartcollatie
door Dr. D.A. Stracke, S.J.

Nog altijd wordt er gezocht helaas! naar het Eerste Boek der Lutgart te Kopenhagen bewaard, want zonder twijfel zouden wij daaruit veel belangwekkends vernemen, wat betreft onze Letterkunde in 't algemeen (Vgl. het eerste hoofdstuk van het tweede boek) en ook met het oog op den dietschen bewerker van het origineele Latijn⁽¹⁾, dat wij aan Thomas van Cantimpré te danken hebben. In afwachtnig mocht ik graag 'n tekstcollatie publiceeren, die ik in het jaar 1902 én 1910 ondernomen heb. Men zegge niet dat al die zorg beter kon worden besteed; het Lutgart-handschrift, volgens mij, is één onzer belangrijkste op velerlei gebied, en een onzer oudste dietsche gedateerde handschriften, het is namelijk in of vóór 1274 gescheven. Daarom is 'n werkelijk diplomatische uitgave van dien codex onmisbaar.

Deze bestaat echter niet nóch materialiter, wat te verkiezen is, nóch formaliter. Dat wil zeggen: de uitgave van Prof. v. Veerdeghem⁽¹⁾ is niet enkel geen diplomatische afdruk, maar ze geeft omtrent den tekst heel veel scheeve voorstellingen. Dit valt, voor zoo 'n oude en lijvige codex van bepaald letterkundig gehalte, dubbel te betreuren.

Nu waren er wellicht twee wegen open voor deze collatie; de eerste is mij van bevoegde zijde aangeraden.

Ik zou 'n korte mededeeling opstellen, waarin ik dan met eenige wel gekozen voorbeelden aantoonen kon dat de tekst van Prof. v. Veerdeghem met omzichtigheid en kritiek moet worden behandeld. De gebruikers van de S. Lutgart zou ik aldus waarschuwen tegen hun vertrouwen op dien tekst, en ze aansporen, alvorens er zich van te bedienen, het handschrift zelf te raadplegen. Dat die raadpleging van noode is zou blijken uit mijne voorbeelden.

Is deze weg nu heusch èn practisch èn wetenschappelijk? Wat ik verricht heb, waarom anderen verplichten het nog eens

(1) Ik meen te kunnen bewijzen dat deze niet Willem Berthout van Afflighem is. Daarover later.

(1) Leven van Sinte Lutgart... E.J. Brill, Leiden 1899.

[p. 854]

te doen? Wordt het dan wel ooit gedaan? En waarom zouden de gebruikers der Lutgart het ook niet laten bij die gevallen waarin zij hebben vastgesteld dat de tekst niet te betrouwen valt.

Neen, alhoewel ik nagenoeg zeker ben dat mijn collatie juist is, durf ik niet erop roemen dat ze volledig is. Geef ik daarom alles wat 'n nauwgezet onderzoek mij deed ontdekken, dan schenk ik aan iedereen, die het wil, gelegenheid mij aan te vullen of te verbeteren, en aldus 'n bijdrage te leveren tot dezen diplomatischen onmisbaren tekst. Maar juist omdat ik uit ervaring weet dat het zoo maar geen spelletje is deze meer dan 20,000 verzen te ‘monsteren’, dacht ik het raadzaam mijne bevindingen op alle gebied mee te deelen. Er is met dezen arbeid geen ander opzet gemoeid dan wetenschappelijke nauwgezetheid. Ons oudste(?) omvangrijk handschrift heeft recht zoo niet op 'n fotographischen dan toch voorzeker op 'n algeheel diplomatischen druk. En wie zal nu reeds beslissen: dit of dat in uwe collatie is nooit van belang. Hierin voorzeker geldt de leus: Quod abundat non vitiat; ja, het zal wel eens blijken dat er geen abundantia mee gemoeid was, want dat alles tot 'n volledige scientia van het Middelnederlandsch taaleigen noodig bevonden werd.⁽¹⁾

Dr. D.A. Stracke s.J.

Mechelen 5-6-27.

(1) Reeds heb ik in de Leuvensche Bijdragen, IX^e Jaargang, 2^e aflevering, 'n studie geschreven over het punctuatiesyteem van dit hsch. en aangetoond door 54 voorbeelden dat de tekstuitgever met de punctuatie van het hsch. te veranderen of te verwaarloozen, ook 54 keer den zin van den auteur gewijzigd of vervalscht heeft.

[p. 855]

Textcollatie der Kopenhaagsche Lutgart

Hier volgt de lijst der verbeteringen die een dubbele, zeer zorgvuldige, collatie heeft aan de hand gedaan. Ik heb deze verbeteringen in 2 klassen ingedeeld. In de lijst A zijn deze opgenomen die den zin wijzigen, ofwel met het oog op taalkunde en metriek dienden vermeld te worden. Het handschrift, hoe mooi ook geschreven, is hier en daar moeilijk te ontcijferen, ik heb die twijfelachtige plaatsen met een (?) gekenmerkt. Uit die lijst A zal men dra opmaken dat een aantal der tekstverbeterigen door Prof. v. Veerdeghem voorgeslagen, 't zij in nota's, 't zij in de lijst der Toevoegsels en Verbeteringen in het handschrift zelf te lezen staan.⁽¹⁾

De tweede lijst b bevat wat van minder belang scheen⁽²⁾, en levert dikwijls slechts spellingvarianten of fouten van den scriver. Daar het echter moeilijk valt tusschen die beide klassen scherp te onderscheiden, en Prof. v. Veerdeghem daarin weinig konsekwent te werk ging; het eene nu eens opnam, dan weer wegliet, of wel in nota vermeldde, maar andere overzag, heb ik ze met nauwgezetheid opgeteekend. Het zal nu wel duidelijk zijn dat Prof. v. V's bewering aangaande de spelling van 't handschrift (bl. XLII) moet gewijzigd worden.

(1) In die lijst zelf, bl. 209, zijn er vergissingen geslopen, en hier ook vindt men 1. dat is: lees (eene geopperde verbetering), waar h. dat is: het handschrift heeft, zou moeten staan.

(2) De lezer zal wellicht eenige correcties uit de lijst A naar B verwijzen en omgekeerd; ik kan niet anders zeggen dan dat ik meende na maanden studie van het hsch. telkens 'n rede te hebben om liever iets onder A dan B, en omgekeerd, onder te brengen.

[p. 856]

Lijst A⁽¹⁾

Tweede Boek
Tweede Boek	v. 4	b.v.V^(2)	mire	i. 't.h.s.^(3)	mi te	1
Tweede Boek	366	b.v.V	werde	i. 't.h.s.	werdde	2
Tweede Boek	400	b.v.V	wet	i. 't.h.s.	wel	3
Tweede Boek	441	b.v.V	bedwinge	i. 't.h.s.	bedwange	4
Tweede Boek	524	b.v.V	die	i. 't.h.s.	din	5
Tweede Boek	525	b.v.V	saeh	i. 't.h.s.	sach	6
Tweede Boek	590	b.v.V	si	i. 't.h.s.	sie	7
Tweede Boek	836	b.v.V	din	i. 't.h.s.	den	8
Tweede Boek	1055	b.v.V	it	i. 't.h.s.	ic	8a
Tweede Boek	1110	b.v.V	doet	i. 't.h.s.	daet	9
Tweede Boek	1137	b.v.V	ut	i. 't.h.s.	ut(e)	10^(4)
Tweede Boek	1154	b.v.V	ic	i. 't.h.s.	it	11
Tweede Boek	1187	b.v.V	ut	i. 't.h.s.	ut(e)	12
Tweede Boek	1505	b.v.V	dos	i. 't.h.s.	do	13
Tweede Boek	1614	b.v.V	langen	i. 't.h.s.	lange	14
Tweede Boek	1625	b.v.V	van	i. 't.h.s.	ut	15
Tweede Boek	1631	b.v.V	den	i. 't.h.s.	din	16
Tweede Boek	1656	b.v.V	selven	i. 't.h.s.	selve	16a
Tweede Boek	1722	b.v.V	nu	i. 't.h.s.	mi?	17
Tweede Boek	1728	b.v.V	ie	i. 't.h.s.	ic	18
Tweede Boek	1767	b.v.V	da ic	i. 't.h.s.	do ic	19
Tweede Boek	1810	b.v.V	maget	i. 't.h.s.	magt	20
Tweede Boek	1898	b.v.V	vlammen	i. 't.h.s.	vlamme	21
Tweede Boek	1920	b.v.V	onbequame	i. 't.h.s.	ombequame	22
Tweede Boek	1968	b.v.V	igewelc	i. 't.h.s.	igewelcke	23
Tweede Boek	2219	b.v.V	dat	i. 't.h.s.	dit	24
Tweede Boek	2225	b.v.V	gelieven	i. 't.h.s.	gelieve	25
Tweede Boek	2339	b.v.V	hoert	i. 't.h.s.	horet	26
Tweede Boek	2403	b.v.V	feesten	i. 't.h.s.	fessten	27
Tweede Boek
Tweede Boek	v. 2412	b.v.V	wilic	i. 't.h.s.	willic	28
Tweede Boek	2434	b.v.V	de	i. 't.h.s.	die	29
Tweede Boek	2596	b.v.V	wonder	i. 't.h.s.	wondere	30
Tweede Boek	2637	b.v.V	den	i. 't.h.s.	din	31
Tweede Boek	2672	b.v.V	willecomen	i. 't.h.s.	willecome	32
Tweede Boek	2710	b.v.V	vordeit	i. 't.h.s.	vordert	33
Tweede Boek	2900	b.v.V	hir	i. 't.h.s.	har	34
Tweede Boek	2909	b.v.V	dan	i. 't.h.s.	dat	35
Tweede Boek	2926	b.v.V	als	i. 't.h.s.	alse	36

(1) Ik neem die lezingen van het hsch. die door de 71 Verbeteringen en Toevoegsels der uitgave, blz. 209, in eere zijn hersteld niet meer op in deze lijst.

(2) beteekent: in Pr. v V.'s druk staat:

(3) beteekent: in het handschrift staat:

(4) 10, 12: de e is er bijgevoegd denkelijk door de hand van den scriver
45 Cfr. 14198, en III Boek 3487.
52 ik meen voor die lezing te mogen instaan alhoewel het laatste deel der w half verdwenen is en het woord dus op tonen gelijkt, de lezing strekken in 't volgende vers is zéker en dus hebben we iets heel bevredigends in strekken towen - daar de viant mede veet. - Bij v.V. is de zin echter ver van waarschijnlijk.

[p. 857]

Tweede Boek	3090	b.v.V	so	i. 't.h.s.	s^o in margine	37
Tweede Boek	3293	b.v.V	verstoren	i. 't.h.s.	versloten	38
Tweede Boek	3375	b.v.V	niede	i. 't.h.s.	m(^1)ede	39
Hoofdstuk XII		b.v.V	verledegde	i. 't.h.s.	verledegtde	41
Hoofdstuk XII	3468	b.v.V	onbequame	i. 't.h.s.	ombequame	42
Hoofdstuk XII	3587	b.v.V	dagen	i. 't.h.s.	dage	43
Hoofdstuk XII	3624	b.v.V	dole	i. 't.h.s.	dolo	44
Hoofdstuk XII	3642	b.v.V	vroeden	i. 't.h.s.	moeden	45
Hoofdstuk XII	3714	b.v.V	den	i. 't.h.s.	din	46
Hoofdstuk XII	3789	b.v.V	goeden	i. 't.h.s.	goeder	47
Hoofdstuk XII	3861	b.v.V	onseggen	i. 't.h.s.	onsseggen	48
Hoofdstuk XII	4059	b.v.V	uwen	i. 't.h.s.	vrien	49
Hoofdstuk XII	4141	b.v.V	en	i. 't.h.s.	ende	50
Hoofdstuk XII	4306	b.v.V	te lovene in	i. 't.h.s.	te lovene hem in	51
Hoofdstuk XII	4566	b.v.V	tonen	i. 't.h.s.	towen (?)	52
Hoofdstuk XII	4567	b.v.V	stukken	i. 't.h.s.	strekken	53
Hoofdstuk XII	4652	b.v.V	allen	i. 't.h.s.	alle	54
Hoofdstuk XII	4870	b.v.V	goede	i. 't.h.s.	goeden	55
Hoofdstuk XII	4890	b.v.V	pinen	i. 't.h.s.	pine	56
Hoofdstuk XII	4978	b.v.V	dat	i. 't.h.s.	daer	57
Hoofdstuk XII	5025	b.v.V	vergevens	i. 't.h.s.	vergeves	58
Hoofdstuk XII	5320	b.v.V	aldosceswys	i. 't.h.s.	aldosterwys	60
Hoofdstuk XII	5414	b.v.V	syt	i. 't.h.s.	sys	61
Hoofdstuk XII	5460	b.v.V	fyn	i. 't.h.s.	syn	62
Hoofdstuk XII	5501	b.v.V	morgenstonde	i. 't.h.s.	margenstonden	63
Hoofdstuk XII	5529	b.v.V	wille	i. 't.h.s.	willic	64
Hoofdstuk XII	5565	b.v.V	vrowen	i. 't.h.s.	vrowe	65
Hoofdstuk XII	5654	b.v.V	imen	i. 't.h.s.	enen	66
Hoofdstuk XII	5741	b.v.V	want	i. 't.h.s.	vant	66^a
Hoofdstuk XII	5940	b.v.V	dat	i. 't.h.s.	daer	67
Hoofdstuk XII	6132	b.v.V	nu	i. 't.h.s.	mi	68
Hoofdstuk XII	6149	b.v.V	wert	i. 't.h.s.	voert	69
Hoofdstuk XII	6395	b.v.V	schinker	i. 't.h.s.	schinken ‘in marg.’ de	70
Hoofdstuk XII	6418	b.v.V	messen	i. 't.h.s.	messe	71
Hoofdstuk XII	6462	b.v.V	salt	i. 't.h.s.	saelt	72
Hoofdstuk XII	6504	b.v.V	honger	i. 't.h.s.	hongre	73
Hoofdstuk XII	6539	b.v.V	dat	i. 't.h.s.	si	75
Hoofdstuk XII	6673	b.v.V	so	i. 't.h.s.	dis	74
Hoofdstuk XII	6820	b.v.V	dede	i. 't.h.s.	leerde	76
Hoofdstuk XII	6965	b.v.V	wat	i. 't.h.s.	want	77
Hoofdstuk XII	7002	b.v.V	swarlic onser	i. 't.h.s.	swarlic om onser	78

[p. 858]

Hoofdstuk XII	7171	4 b.v.V	wet	i. 't.h.s.	roet	79^(1)
Hoofdstuk XII	7177	4 b.v.V	voet	i. 't.h.s.	voete	80
Hoofdstuk XII	7198	4 b.v.V	wart	i. 't.h.s.	wert	81
Hoofdstuk XII	7227	4 b.v.V	franc	i. 't.h.s.	cranc	82
Hoofdstuk XII	7408	4 b.v.V	strunc	i. 't.h.s.	struuc	83
Hoofdstuk XII	7516	4 b.v.V	tonrasten	i. 't.h.s.	tontrasten	84
Hoofdstuk XII	7553	4 b.v.V	hop ic	i. 't.h.s.	hopic	84^a
Hoofdstuk XII	7649	4 b.v.V	neen ic	i. 't.h.s.	nenic	85
Hoofdstuk XII	7653	4 b.v.V	verschonet	i. 't.h.s.	verschowet	86^(2)
Hoofdstuk XII	7846	4 b.v.V	dat	i. 't.h.s.	dar	87
Hoofdstuk XII	7887	4 b.v.V	verswart	i. 't.h.s.	verstart	88
Hoofdstuk XII	7954	4 b.v.V	ses	i. 't.h.s.	sis	89
Hoofdstuk XII	8048	4 b.v.V	dit	i. 't.h.s.	dat	90
Hoofdstuk XII	8057	4 b.v.V	ende	i. 't.h.s.	en	91
Hoofdstuk XII	8357	4 b.v.V	gebroken	i. 't.h.s.	tebroken	92
Hoofdstuk XII	8487	4 b.v.V	des	i. 't.h.s.	dis	93
Hoofdstuk XII	8584	4 b.v.V	vermorwt	i. 't.h.s.	vermorut	94
Hoofdstuk XII	8677	4 b.v.V	din	i. 't.h.s.	den	95
Hoofdstuk XII	8697	4 b.v.V	lonu	i. 't.h.s.	lone u	96
Hoofdstuk XII	8775	4 b.v.V	hen	i. 't.h.s.	hem	97
Hoofdstuk XII	8822	4 b.v.V	moget	i. 't.h.s.	moger	98
Hoofdstuk XII	8953	4 b.v.V	al	i. 't.h.s.	alle	99
Hoofdstuk XII	8992	4 b.v.V	wilic	i. 't.h.s.	willic	100
Hoofdstuk XII	8995	4 b.v.V	tin	i. 't.h.s.	ten	101
Hoofdstuk XII	9013	4 b.v.V	dinste wilde	i. 't.h.s.	dinste en wilde	102
Hoofdstuk XII	9351	4 b.v.V	ontspranc	i. 't.h.s.	onspranc	103
Hoofdstuk XII	9380	4 b.v.V	dis	i. 't.h.s.	des (?)	104
Hoofdstuk XII	9503	4 b.v.V	din	i. 't.h.s.	den	105
Hoofdstuk XII	9636	4 b.v.V	veriohtt	i. 't.h.s.	vercohtt (?)	106^(3)
Hoofdstuk XII	9677	4 b.v.V	antwerden	i. 't.h.s.	anwerden	107^(4)
Hoofdstuk XII	9702	4 b.v.V	dier	i. 't.h.s.	de	107^a
Hoofdstuk XII	9753	4 b.v.V	der	i. 't.h.s.	dere	108
Hoofdstuk XII	9792	4 b.v.V	syn	i. 't.h.s.	sun (?)	109
Hoofdstuk XII	10270	4 b.v.V	wart	i. 't.h.s.	waert	110
Tweede Boek
Tweede Boek v.	10331	4 b.v.V	dis	i. 't.h.s.	des	111
Tweede Boek	10349	4 b.v.V	houdt	i. 't.h.s.	houdet	112
Tweede Boek	10545	4 b.v.V	es	i. 't.h.s.	sal	113
Tweede Boek	10644	4 b.v.V	exempele	i. 't.h.s.	exemple	114
Tweede Boek	10770	4 b.v.V	sirie	i 't.h.s.	sine	115
Tweede Boek	10931	4 b.v.V	hi	i. 't.h.s.	si	116
Tweede Boek	11025	4 b.v.V	werken	i. 't.h.s.	werke	117

(1) 79 alhoewel ik met spijt deze verbetering hier aanstip, toch is het zóó, men kan er zich van overtuigen door vergelijking van v. 7918 in het hs.

(2) 86 cfr 8245 er valt niet te twijfelen.

(3) 106 in alle geval staat er niet: versochtt, de ware lezing is dus misschien vercocht

(4) 107 dat komt zoo dikwijls voor dat ik geloof dat het geen schrijffout is.

[p. 859]

Tweede Boek	11072	4 b.v.V	van	i. 't.h.s.	utin	118
Tweede Boek	11258	4 b.v.V	genedege	i. 't.h.s.	genadige	119
Tweede Boek	11347	4 b.v.V	sinen	i. 't.h.s.	suten	120
Tweede Boek	11350	4 b.v.V	den	i. 't.h.s.	din	121
Tweede Boek	11503	4 b.v.V	dragen	i. 't.h.s.	dragene	122
Tweede Boek	11712	4 b.v.V	bedide	i. 't.h.s.	bedidt	123
Tweede Boek	11724	4 b.v.V	brut	i. 't.h.s.	vrint	124
Tweede Boek	11861	4 b.v.V	waalsche	i. 't.h.s.	walsche	125
Tweede Boek	12036	4 b.v.V	din	i. 't.h.s.	den	126
Tweede Boek	12043	4 b.v.V	tegingen	i. 't.h.s.	to (?) gingen	127^(1)
Tweede Boek	12046	4 b.v.V	nechtan	i. 't.h.s.	nochtan	128
Tweede Boek	12268	4 b.v.V	tide	i. 't.h.s.	tiden	129
Tweede Boek	12368	4 b.v.V	wert	i. 't.h.s.	voert (?)	130
Tweede Boek	12385	4 b.v.V	dogdeliken	i. 't.h.s.	degdeliken	131
Tweede Boek	12539	4 b.v.V	verkoren	i. 't.h.s.	vorkoren	132
Tweede Boek	12715	4 b.v.V	grave	i. 't.h.s.	graven	133
Tweede Boek	12766	4 b.v.V	verslaget	i. 't.h.s.	verssaget	134^(2)
Tweede Boek	12872	4 b.v.V	wistt	i. 't.h.s.	wist	135
Tweede Boek
Tweede Boek v.	13016	4 b.v.V	warane	i. 't.h.s.	warave	136^(1)
Tweede Boek	13177	4 b.v.V	profyt	i. 't.h.s.	porfyt	137
Tweede Boek	13288	4 b.v.V	beladen	i. 't.h.s.	geladen	138
Tweede Boek	13360	4 b.v.V	sys	i. 't.h.s.	sy^s	139
Tweede Boek	13410	4 b.v.V	ane	i. 't.h.s.	ave	140
Tweede Boek	13661	4 b.v.V	Godes	i. 't.h.s.	gods	141
Tweede Boek	13810	4 b.v.V	gebenedyt	i. 't.h.s.	giebenedyt	142
Tweede Boek	14057	4 b.v.V	van	i. 't.h.s.	utin	143
Tweede Boek	14128	4 b.v.V	dogede	i. 't.h.s.	dogde	144
Derde Boek
Derde Boek	v. 50	4 b.v.V	syn	i. 't.h.s.	fyn	145
Derde Boek	232	4 b.v.V	genant	i. 't.h.s.	genamt	146
Derde Boek	481	4 b.v.V	apostelen	i. 't.h.s.	apostlen	147
Derde Boek	502	4 b.v.V	genan	i. 't.h.s.	gewan	148
Derde Boek	506	4 b.v.V	Goede	i. 't.h.s.	goede (?)	149^(2)
Derde Boek	983	4 b.v.V	dar	i. 't.h.s.	dat	150
Derde Boek	1117	4 b.v.V	predekare	i. 't.h.s.	predekaren	151
Derde Boek	1465	4 b.v.V	mesfurden	i. 't.h.s.	mesfurde	152
Derde Boek	1653	4 b.v.V	ic	i. 't.h.s.	it	153
Derde Boek	1838	4 b.v.V	landen	i. 't.h.s.	lande	154
Derde Boek	1863	4 b.v.V	terechten	i. 't.h.s.	terechte	155
Derde Boek	2041	4 b.v.V	ochte ic	i. 't.h.s.	ochtic	156
Derde Boek	2054	4 b.v.V	vermikt	i. 't.h.s.	verminkt	157
Derde Boek	2125	4 b.v.V	din	i. 't.h.s.	den	158
Derde Boek	2221	4 b.v.V	en	i. 't.h.s.	ende	159
Derde Boek	2283	4 b.v.V	becam	i. 't.h.s.	betam	160^(3)

(1) 127 denkelijk zóó, in alle geval de 2 woorden van een.

(2) 134 er is geen twijfel mogelijk cfr 13384.

(1) 136 cfr. 13166.

(2) 149 dat is datief van goed.

(3) 160 geen twijfel cfr. 4979.

[p. 860]

Derde Boek
Derde Boek	v. 2671	b.v.V.	Dos	i.'t h.s.	des	161
Derde Boek	2821	b.v.V.	der	i.'t h.s.	derre	162
Derde Boek	3161	b.v.V.	hitt	i.'t h.s.	hut	163
Derde Boek	3166	b.v.V.	ie	i.'t h.s.	ic	164
Derde Boek	3433	b.v.V.	en	i.'t h.s.	ene	165
Derde Boek	3512	b.v.V.	manendach	i.'t h.s.	mannendach	166
Derde Boek	3788	b.v.V.	wil ic	i.'t h.s.	willic	167
Derde Boek	3887	b.v.V.	hets	i.'t h.s.	het es	168
Derde Boek	5305	b.v.V.	lettelkyn	i.'t h.s.	leetelkyn	169
Derde Boek	4321	b.v.V.	mi	i.'t h.s.	nu (?)	170
Derde Boek	4413	b.v.V.	Alne	i.'t h.s.	Aane (?)	171
Derde Boek	4762	b.v.V.	nimerde	i.'t h.s.	nimere	172
Derde Boek	4836	b.v.V.	gi mi	i.'t h.s.	gi mi nu	173
Derde Boek	4876	b.v.V.	het	i.'t h.s.	her	174
Derde Boek	4982	b.v.V.	champagnen	i.'t h.s.	champaignen	175^(1)
Derde Boek	5169	b.v.V.	dit	i.'t h.s.	dat	176
Derde Boek	5214	b.v.V.	din	i.'t h.s.	den	177
Derde Boek	5465	b.v.V.	ellenbogen	i.'t h.s.	elleboge	178
Derde Boek	5478	b.v.V.	meest	i.'t h.s.	meestt	179
Hoofdstuk XXVII			gruweliken	i.'t h.s.	griweliken	180^(2)
Hoofdstuk XXVII	5731	b.v.V.	ochte	i.'t h.s.	ochtt	181
Hoofdstuk XXVII	5799	b.v.V.	hebt	i.'t h.s.	hebdt	182
Hoofdstuk XXVII	5842	b.v.V.	derre	i.'t h.s.	dede	183
Inhoudsopgave
	Boek Tweede
		XVIII	hare	i.'t h.s.	haere	184

Deze nagenoeg 190 corrupties, tegen den tekst van het hsch. in, waarvan vele toch zeker belangrijk zijn, ontsieren de uitgave der Lutgart. Men kan vóór of tegen diplomatische teksten zijn (ik meen onze oudste hschn. zouden alle diplomatisch moeten worden uitgegeven), iedereen zal toegeven dat wetenschappelijke studie met geen à-peu-près gediend is. Er zijn zoovele interessante problemen met de Lutgart verbonden, waaromtrent wij naar 'n oplossing uitzien, dat een gave reproductie van den tekst een hoogst noodig vereischte mag heeten. En zal het mij van het hart: vooral in uitgaven waar men niet normaliseeren wil, is het toch het eenvoudigste, het hsch. af te drukken, liever dan door slordigheid of eigenzin iets te leveren wat niet heeft bestaan. Hoe ondankbaar het ook weze gedanen arbeid nog eens te verrichten, vraag ik de aandacht van den gewetensvollen Neerlandicus ook nog voor de volgende lijst.

(1) 174 cfr. het facsimile in v.V.'s uitgave.

(2) 180 cfr. de Inhoudstafel.

[p. 861]

Lijst b

Tweede Boek
Tweede Boek	94	b.v.V.	daer	i.'t h.s.	dar	1
Tweede Boek	470	b.v.V.	noehtan	i.'t h.s.	nochtan	1^a
Tweede Boek	545	b.v.V.	riep	i.'t h.s.	rip	2
Tweede Boek	553	b.v.V.	mottic	i.'t h.s.	motic	3^(1)
Tweede Boek	559	b.v.V.	drueve	i.'t h.s.	droeve	4^(2)
Hoofdst. VI		b.v.V.	wart	i.'t h.s.	wrart	5
Tweede Boek v.
Tweede Boek v.	1185	b.v.V.	vri	i.'t h.s.	vdj (passim)	5^a
Tweede Boek v.	1437	b.v.V.	schamel	i.'t h.s.	sclamel	6^(3)
Tweede Boek v.	1936	b.v.V.	gewout	i.'t h.s.	gewont	7
Tweede Boek v.	2024	b.v.V.	utvercoren	i.'t h.s.	utverkoren	8
Tweede Boek v.	2077	b.v.V.	sile	i.'t h.s.	siele (e erboven)	9
Tweede Boek v.	2174	b.v.V.	dar	i.'t h.s.	daer	10
Tweede Boek v.	2389	b.v.V.	ommachte	i.'t h.s.	onmochte	12
Tweede Boek v.	2470	b.v.V.	serechheide	i.'t h.s.	seerechheide	13
Tweede Boek v.	2613	b.v.V.	enen	i.'t h.s.	eenen	14
Tweede Boek v.	2621	b.v.V.	evangeliste	i.'t h.s.	ewangeliste	15
Tweede Boek v.	3157	b.v.V.	ende	i.'t h.s.	en	16
Tweede Boek v.	3280	b.v.V.	dar	i.'t h.s.	daer	17
Tweede Boek v.	3286	b.v.V.	grutet	i.'t h.s.	grouetet	18^(4)
Tweede Boek v.	3330	b.v.V.	evelbaren	i.'t h.s.	evel baren	19
Tweede Boek v.	3573	b.v.V.	sonderlinger	i.'t h.s.	sonderlingir	20
Tweede Boek v.	3795	b.v.V.	gerivet	i.'t h.s.	gerievet	21
Tweede Boek v.	4121	b.v.V.	darumme	i.'t h.s.	dar omme	22
Tweede Boek v.	4152	b.v.V.	Ja ic	i.'t h.s.	yaic	23
Tweede Boek v.	4636	b.v.V.	elc	i.'t h.s.	elk	24
Tweede Boek v.	4717	b.v.V.	wraken	i.'t h.s.	w(r)arken	25^(5)
Tweede Boek
Tweede Boek v.	5146	b.v.V.	ende	i.'t h.s.	en	26
Tweede Boek	5166	b.v.V.	veryacht	i.'t h.s.	veryagt	27
Tweede Boek	5519	b.v.V.	geboden	i.'t h.s.	goboden	28
Tweede Boek	5771	b.v.V.	tusschen	i.'t h.s.	tuschen	29
Tweede Boek	5859	b.v.V.	hier	i.'t h.s.	hir	30
Tweede Boek	5939	b.v.V.	min	i.'t h.s.	myn	31
Tweede Boek	6046	b.v.V.	bedekke	i.'t h.s.	bedecke	32
Tweede Boek	6110	b.v.V.	nonnen	i.'t h.s.	nonnon	33
Tweede Boek	6207	b.v.V.	utvercoren	i.'t h.s.	utverkoren	34
Tweede Boek	6367	b.v.V.	gebenedyt	i.'t h.s.	gbenedyt	35
Tweede Boek	6394	b.v.V.	paradise	i.'t h.s.	paradyse	36
Tweede Boek	6569	b.v.V.	vroude	i.'t h.s.	vrowde	37^(6)

(1) 3 cfr. 571.

(2) 4 cfr. 1943.

(3) 6 die schrijfwijze is vreemd, vergeleken met nummer 52, 58.

(4) 18 zóó, zonder verder verbetering in het hs.

(5) 25 de (r) is er bovenop bijgeschreven.

(6) 37 cfr 6618.

[p. 862]

Tweede Boek	6735	b.v.V.	gedoeget	i.'t h.s.	gedoget	38
Tweede Boek	7421	b.v.V.	oudere	i.'t h.s.	ondere	39
Tweede Boek	7440	b.v.V.	doefheit	i.'t h.s.	doefhet	40
Tweede Boek	7512	b.v.V.	alleene	i.'t h.s.	allene	41
Tweede Boek	7558	b.v.V.	metter	i.'t h.s.	meter	42^(1)
Tweede Boek	7665	b.v.V.	Here	i.'t h.s.	heere	43
Tweede Boek	7843	b.v.V.	wattie	i.'t h.s.	wat ic	44
Tweede Boek	7876	b.v.V.	verdroech	i.'t h.s.	verdroch	45
Tweede Boek	7916	b.v.V.	vertrekken	i.'t h.s.	verttrekken	46
Tweede Boek	7974	b.v.V.	spide	i.'t h.s.	spiede	47
Tweede Boek	8194	b.v.V.	collacie	i.'t h.s.	collatie	48
Tweede Boek	8372	b.v.V.	mach ic	i.'t h.s.	magic	49
Tweede Boek	8398	b.v.V.	metterre	i.'t h.s.	merterre	50
Tweede Boek	8415	b.v.V.	bruder	i.'t h.s.	broeder	51
Tweede Boek	8494	b.v.V.	schuldech	i.'t h.s.	sculdech	52
Tweede Boek	8516	b.v.V.	daet	i.'t h.s.	daer	53
Tweede Boek	8889	b.v.V.	toren moet	i.'t h.s.	torenmoet	54
Tweede Boek	9022	b.v.V.	riddere	i.'t h.s.	reddere	55
Tweede Boek	9181	b.v.V.	besechheide	i.'t h.s.	besechheiden	56
Tweede Boek	9403	b.v.V.	die	i.'t h.s.	di	57
Tweede Boek	9499	b.v.V.	gegheecelt	i.'t h.s.	geghecelt	58
Tweede Boek	9558	b.v.V.	vleesch	i.'t h.s.	vleelcs	59
Tweede Boek	9825	b.v.V.	Resplent	i.'t h.s.	respent	60
Tweede Boek	9859	b.v.V.	wehgerakder	i.'t h.s.	welgerakder	61
Tweede Boek	9906	b.v.V.	volcomen	i.'t h.s.	velcomen	62
Tweede Boek	9911	b.v.V.	aldar	i.'t h.s.	al dat	63
Tweede Boek	9977	b.v.V.	idoch	i.'t h.s.	iedoch	64
Tweede Boek	10209	b.v.V.	volcomen	i.'t h.s.	wolcomen	65
Tweede Boek	10268	b.v.V.	die	i.'t h.s.	dae	66
Tweede Boek	10496	b.v.V.	syn	i.'t h.s.	fyn	67
Tweede Boek	10691	b.v.V.	besechheiden	i.'t h.s.	besetheiden	68
Tweede Boek	10692	b.v.V.	vugt	i.'t h.s.	vogt	69
Tweede Boek	10835	b.v.V.	hort	i.'t h.s.	hoert	70
Tweede Boek	10959	b.v.V.	masschin	i.'t h.s.	masschyn	71
Hoofdstuk XXXII			ende	i.'t h.s.	en	72
Hoofdstuk XXXII	11084	b.v.V.	anschyn	i.'t h.s.	anschin	73
Hoofdstuk XXXII	11294	b.v.V.	syt	i.'t h.s.	sit	74
Hoofdstuk XXXII	11700	b.v.V.	dichtte	i.'t h.s.	dochtte	75^(2)
Hoofdstuk XXXII	11791	b.v.V.	heilechdom	i.'t h.s.	heilegdom	76
Hoofdstuk XXXII	11801	b.v.V.	vate	i.'t h.s.	vare	77
Hoofdstuk XXXII	11974	b.v.V.	aldoscerwys	i.'t h.s.	aldosterwis	78^(3)
Hoofdstuk XXXII	11978	b.v.V.	dat	i.'t h.s.	dar	79
Hoofdstuk XXXII	12072	b.v.V.	knigebede	i.'t h.s.	kniegebede	80
Hoofdstuk XXXII	12473	b.v.V.	prophietie	i.'t h.s.	prophitie	81

(1) 42 dat maakt de noot voor 7558 (lees 7554) heel onwaarschijnlijk. Tweede Boek

(2) 75 cfr. 11912.
Tweede Boek

(3) 77 cfr. 12468.

[p. 863]

Hoofdstuk XXXII	12565	b.v.V.	geschin	i.'t h.s.	geschyn	82
Hoofdstuk XXXII	12721	b.v.V.	mesdoen	i.'t h.s.	mesdon	83
Hoofdstuk XXXII	12798	b.v.V.	hellen	i.'t h.s.	hebben	84
Hoofdstuk XXXII	12811	b.v.V.	dagelukschen	i.'t h.s.	dagelykschen	85
Hoofdstuk XXXII	12827	b.v.V.	Ja ic	i.'t h.s.	Yaic	86
Hoofdstuk XXXII	12908	b.v.V.	daer	i.'t h.s.	dar	87
Hoofdstuk XXXII	12985	b.v.V.	tontfane	i.'t h.s.	(t)ontfaene	88
Hoofdstuk XXXII	13109	b.v.V.	selker	i.'t h.s.	selket	89
Hoofdstuk XXXII	13274	b.v.V.	loesene	i.'t h.s.	loe(s)cene	90
Hoofdstuk XXXII	13526	b.v.V.	hort	i.'t h.s.	hoert	91
Hoofdstuk XXXII	13816	b.v.V.	sittet	i.'t h.s.	sutet	92
Hoofdstuk XXXII	13951	b.v.V.	moeten	i.'t h.s.	moten	93
Hoofdstuk XXXII	14067	b.v.V.	coever	i.'t h.s.	koever	94
Hoofdstuk XXXII	14140	b.v.V.	ende	i.'t h.s.	ende	95
Hoofdstuk XXXII	14234	b.v.V.	so	i.'t h.s.	sot	96
Hoofdstuk XXXII	14462	b.v.V.	wive	i.'t h.s.	vive	97
Hoofdstuk XXXII	14510	b.v.V.	gepait	i.'t h.s.	gepayt	98
Hoofdstuk XXXII	14527	b.v.V.	gelyc	i.'t h.s.	ghelyc	99
Derde Boek
Derde Boek v.	1	b.v.V.	beghinnet	i.'t h.s.	beghinet	101
Derde Boek	38	b.v.V.	genuget	i.'t h.s.	gevuget	103
Derde Boek	245	b.v.V.	absolutie	i.'t h.s.	absolucie	104
Derde Boek	262	b.v.V.	Lutgarden	i.'t h.s.	lutgartden	105
Derde Boek	300	b.v.V.	ende	i.'t h.s.	en	106
Derde Boek	302	b.v.V.	Nazareth	i.'t h.s.	nazarech	107
Derde Boek	418	b.v.V.	mar	i.'t h.s.	maer	108
Derde Boek	830	b.v.V.	Yacob	i.'t h.s.	Yacop	109
Derde Boek	842	b.v.V.	Yacob	i.'t h.s.	Yacop	110
Derde Boek	849	b.v.V.	pogen	i.'t h.s.	poegen	111
Derde Boek	910	b.v.V.	prisone	i.'t h.s.	prisoene	112
Derde Boek	966	b.v.V.	doen	i.'t h.s.	don	113
Derde Boek	1168	b.v.V.	prophecye	i.'t h.s.	profecye	114
Derde Boek	1498	b.v.V.	penitencyr	i.'t h.s.	penitentyr	115
Derde Boek	1512	b.v.V.	daer	i.'t h.s.	daert	116
Derde Boek	1568	b.v.V.	nide	i.'t h.s.	niede	117
Derde Boek	1703	b.v.V.	Yacob	i.'t h.s.	Yacop	118
Derde Boek	1750	b.v.V.	prelacyen	i.'t h.s.	prelatyen	119
Derde Boek	1834	b.v.V.	warheit	i.'t h.s.	waerheit	120
Derde Boek	1899	b.v.V.	myn	i.'t h.s.	mym	121
Derde Boek	1924	b.v.V.	moet ons	i.'t h.s.	motons	122
Derde Boek	1973	b.v.V.	spacieren	i.'t h.s.	spatieren	123
Derde Boek	2047	b.v.V.	onderdoeme	i.'t h.s.	onderdoene	125
Derde Boek
Derde Boek v.	2386	b.v.V.	tontfane	i.'t h.s.	tonfane	126
Derde Boek	2492	b.v.V.	onssloten	i.'t h.s.	onsloten	127
Derde Boek	2616	b.v.V.	sinfonien	i.'t h.s.	sinfonyen	128
Derde Boek	2734	b.v.V.	utverkoren	i.'t h.s.	utverkorren	129
Derde Boek	3222	b.v.V.	aflaet	i.'t h.s.	afflaet	130
Derde Boek	3452	b.v.V.	Haffelghem	i.'t h.s.	haffelghen	131
Derde Boek	3504	b.v.V.	vugen	i.'t h.s.	vogen	132

[p. 864]

Derde Boek	3707	b.v.V.	visiteren	i.'t h.s.	visisiteren	133
Derde Boek	4011	b.v.V.	Godes	i.'t h.s.	goedes	135
Derde Boek	4174	b.v.V.	enen	i.'t h.s.	even	136
Derde Boek	4403	b.v.V.	maer	i.'t h.s.	mar	137
Derde Boek	4845	b.v.V.	myn	i.'t h.s.	mym	138
Derde Boek	4872	b.v.V.	Aiwires	i.'t h.s.	Awires	139
Derde Boek	5177	b.v.V.	ysabeel	i.'t h.s.	ysaeel	140
Derde Boek	5223	b.v.V.	ghegheccelt	i.'t h.s.	gegheccelt	141
Derde Boek	5423	b.v.V.	niet	i.'t h.s.	nit	142
Derde Boek	5733	b.v.V.	vorgenoemde	i.'t h.s.	vorgenomde	143
Inhoudsopgave
	Tweede Boek
		I Tprologe		Tprologo	144

Gaarne wil ik toegeven, dat veel hiervan, in den huidigen staat onzer kennis van Middelnederlandsche Spelkunst geen belang schijnt te hebben, maar de zekere schrijffouten daargelaten (en wie zal onbetwistbaar vaststellen), kon een kleine nota ons niet telkens berichten over de lezing van het perkament? Later duiken moeilijker vragen op; met geen of misleidend materiaal, blijven ze dan ook al te lang 'n enigma!

Lijst c

Verdere wijzigingen van den tekst van het handschrift, door Prof. v. Veerdeghem, en die mijns inziens af te keuren vallen.

Betreffende: I) De verbeteringen die in het handschrift door den schrijver of de lezers gemaakt werden.

Het Kopenhaagsche handschrift is zeer mooi geschreven en uiterst wel verzorgd. Van nateekenen, d.i. afschrijven zonder verstaan, kan er echter geen sprake zijn. Daarom geloof ik dat men bizondere zorg aan de uitgave had te wijden. Wat mij steeds van het hoogste belang scheen in een handschrift waren de verbeteringen door den schrijver zelven of door de elkander opvolgende correctors er aan toegebracht. Het dienst hier niet gezegd waarom. In dit opzicht echter kan ik den arbeid van Prof. v. Veerdeghem van een zekere slordigheid niet vrijpleiten.

Ziehier eerst waarin die verbeteringen van het handschrift bestaan:⁽¹⁾

(1) cfr. v.V. bl. XXI.

[p. 865]

1)	Zeker is het, dat de scriver onder het schrijven of na zijnen arbeid (wie zal het een of het ander als alleen waar zijnde bewijzen?) de opgemaakte vergissingen verbeterde. Daarvoor getuigen verzen en woorden in margine of onder aan, uitgeschrapte en overschreven plaatsen, doorstreepte woorden en onderpunctueerde letters.
2)	Zeker ook, dat er nog ten minste één ander, en heel waarschijnlijk twee verbeteraars hebben aan gewerkt, 't zij met een ander exemplaar onder het oog, 't zij op eigen goeddunken.
3)	En nogmaals zeker, dat het in vele gevallen volstrekt onmogelijk is uit te maken of de verbetering van den scriver is of van iemand anders, daar ze voor 't meest slechts een woordje of een letter betreffen. Eenige verbeteringen zijn ongetwijfeld uit de XV^e eeuw en denkelijk van een der glossators.

Welk was nu de taak van den uitgever? Ziehier hoe Professor van Veerdeghem te werk ging:

1)	Hij heeft op eigen hand beslist welke verbeteringen van den scriver waren, welke van een ander. De eerste gewoonlijk als echte correcties in den tekst opgenomen, zonder het te vermelden; de andere bijna alle als slechte, ‘vaak vergissingen, vaak nutteloos’ verzwegen.
2)	Maar noch in het een noch in het ander is hij konsekwent. Nu en dan worden verbeteringen die ik ‘vergissingen of nutteloos’ zou noemen, stilzwijgend opgenomen, of met een (?) in den tekst aangeduid, of in een nota vermeld.
3)	Op sommige plaatsen is de uitgever de angstvalligheid zelve geworden, zoodat hij de i en J meent te moeten onderscheiden, en een ingelaschte J naast i heeft opgegeven; op sommige plaatsen, maar niet overal.

Daaruit volgt m.i. dat wij een heele scheeve voorstelling van den tekst en de spelling moeten hebben. Slechts één methode schijnt mij wetenschappelijk: het foutieve en verbeterde vermelden, en indien men wil de (bijna) zekere verbeteringen, in den tekst, maar in haakjes laten drukken.

Daarom laat ik hier de volledige lijst dier verbeteringen volgen. Gevoegd bij diegene die Prof. van Veerdeghem onder aan in nota of in ( ) midden in den tekst als dusdanig opgeeft, dragen zij het hunne bij tot de physionomie van het handschrift en de grondige kennis der taal. Zij bewijzen bij den eersten oogopslag dat verschillende der in de uitgave voorgestelde tekstverbeteringen niet noodzakelijk, zelfs niet goed te keuren zijn.

[p. 866]

Tweede Boek
v.	210	(die)	3207	ni(e)t
	694	vig(h)en	3281	go(e)den
	961	verlic(h)tet	3286	groe(u)tet
	1011	ward(d)en	3291	sent(t)ruden
	1051	gele(i)sten	3294	(g)hi
	1137	ut(e)	3370	swa(r)lic
	1138	ut(e)	3391	d(i)en
	1331	ontb(i)eidet cfr 3294 en passim^(1)	3398	einselike cfr 3479, 3436
			3400	hare (haer)
	1824	d(i)enende	3433	ic sal(ic)
	2077	si(e)le	3435	ge(s)trekket
	2362	(ic)	3658	vro(u)wen
	2428	(wide)	3664	vro(u)wen
	2572	(ne)	3722	goe(d)en
	2604	wonde(r)like	Hfds. XIII	(so)
	2625	patria(r)ken	3906	in(t)
	2754	g(r)oeter	3984	mo(s)tic
	2818	t(r)owen	4193	tro(u)wen
	2956	mesda(d)en	4240	we(l)gerakder
	3034	mog(e)di	4526	ge(we)gen uit: geeregen
	3091	drogen(a)re
	3094	ve(r)staen	4616	(ic)
	3189	he(i)meliker cfr 3607	4618	(n)emmeer
	3195	he(f)t	4717	w(r)arken
	3199	be(r)nende	4906	had(d)en
			4942	acha(r)me
			4982	acha(r)me
Tweede Boek
v.	5369	dro(e)ve	8085	voer(t)ane
	5614	wel(t)	8350	(in)
	5672	wel(t)	8679	v(r)owe
	5974	go(e)den	8914	gest(r)eken
	5990	ghe(e)steliken	9229	me(s)quame
	6688	ge(r)ne	9370	(dat)
	6720	ve(r)quolen	9460	nut(t)en
	6983	vervul(l)et	9461	vlee(s)ch
	7002	swa(r)lic	9475	bid(d)ic
	7086	geseitten	9670	we(r)dt
	7088	(s)nachtes cfr 14276-14295	9980	wil(l)e
			10161	an(t)werde
	7107	(dat)	10181	ma(r)gen
	7172	(haren)	10380	versta(en)
	7189	geda^ene	10380	wa(r)bi
	7192	gebra(w)et	10428	on(t)geven
	7282	acha(r)me	10507	scho(u)we
	7322	we(r)dt	10739	g(h)oeme
	7387	exemplel	10850	mag(e)t

(1) 1331 dezelfde schrijfwijze met verbetering komt 4,5 maal voor, eenmaal onverbeterd.

[p. 867]

	7501	ka(i)twe	10909	sc(h)ine
	7548	ka(i)twe	10946	(oc)
	7573	(tin)	11208	g(h)elt cfr 11324
	7677	gec(k)regen	11246	vertro(s)ten
	7850	be(r)ste	11247	vro(u)we
	7970	w(r)achte	11387	da(er)
	8059	(h)affelghem
Tweede Boek
v.	11638	var(t)	13108	cirurgi(e)n
	11648	(s)warden	13337	dwa(e)ns
	11764	(die)	13414	di(d)sche
	11765	belleng(h)em	13574	we(r)deliken
	12166	po(e)rt cfr 12328	13886	hor(e)t
	12570	si(re)	14474	(l)ach
	12985	(t)ontfaene	14518	elle(s)
	13107	si(e)n
Derde Boek
v.	522	onde(r)vaut	1905	vindi(c)s
	530	(tin)	1942	welgera(k)de
	749	do(e)gene	2135	geslac(hte) cfr 2182
	794	on(t)geven	2228	hoe(r)den
	984	bodsc(h)ap	2579	hi(r)
	1066	wersc(h)ap	2629	patria(r)ken
	1458	ontflo(u)wen	2641	in(t)
	1473	(in)	2685	es(t)
	1561	sc(h)ande	2761	wersc(h)ap
	1611	verte(r)dden	2804	va(e)der
	1784	on(t)gaen	3130	gebe(ne)dyde
	1860	(mi) (het 2^e)	3211	i(r)sten
	1901	visinte(e)ren	3413	cle(e)ne
Derde Boek
v.	3573	afflig(h)em	5328	sw(a)er
	3634	agne(e)sen	5856	ge(s)maken
	4118	swar(t)	Inhoudsopgave
	4458	sal(t)	Tweede Boek
	4587	go(e)de	XLI	wal(s)ch cfr II,
	4758	i(e)genwerdech	XI
	5222	swar(r)e	Derde Boek
	5295	ka(i)tive	VIII	(en)

Deze honderd en twee en vijftig verbeteringen⁽¹⁾ bewijzen voldoende dat het hsch. der Lutgart 1^o) met veel zorg is geschreven; 2^o) dat het met veel zorg in de Middeleeuwen werd herzien. Zorg om zorg, dit mag wel.

II) Het al of niet aaneenschrijven der woorden.

Uit talrijke plaatsen blijkt (als Prof. v. Veerdeghem zelf

(1) Daargelaten de vele door Prof. v. Veerdeghem juist opgegeven.

[p. 868]

heeft opgemerkt: Inleiding bl. XXIII) dat de scriver er nauw op toezag of hij woorden váneen of ááneen schreef⁽¹⁾. Waar hij zich vergist had, nam hij zijn toevlucht tot gedeeltelijk herschrijven, of tot het teeken('), wanneer men ze scheiden, tot het teeken (-) wanneer men ze verbinden moest. Indien er hier en daar uitzonderingen voorkomen kan men ze uitleggen ofwel door een dubbele schrijfwijze aan te nemen, ofwel door ze te wijten aan onoplettendheid.

Men zal niet betwisten dat dit aaneenschrijven of niet, invloed uitoefent op den rythmus; dat de grammatica en de lexicographie er niet onverschillig voor zijn, hoeft wel geen bewijs.

Hierin echter ook ging Prof. v. Veerdeghem zeer willekeurig te werk, nu eens volgt hij het handschrift, nu weer eens niet, nu zelfs gaat hij er geregeld tegen in, zoodat we ten slotte niet meer weten wat te gelooven.

Daarom laat ik hier eene lijst volgen der woorden die in dit opzicht de aandacht verdienen.

De volgende woorden zijn in het hsch. zeer regelmatig aaneen geschreven, de uitgever echter, heeft ze bijna altijd gescheiden doen drukken.

aimi	altematen	hondertwerven
aldarteneven	altesamen	hopic
alden (3234)	beidegader	iesieder
aldengene	benic	ilancso
aldergerre	bidic	ilancsomeer
algeweldech	daerboven	yaic
alledage	daerteneven	yahi
allewege	datter	canic
alnoch	diese	landewert
alreslachte	doic	lettelgoet
alselke	eenwerf	magic
alsent	eenwege	menne
alsi	entwint	messeambacht
alsic	evenlange	mochtic
alsict	erewerven	mostemen
alsikker	gelikerwis	nemic
also	gelikerwise	ochtic
alsonder	godeshalven	ontfaic
alstille	hine	overswinge
alte	hirteneven	salic
altehant	hise	salikker

(1) cfr. b.v.v. 729, de scriver schreef ommeg, dan hernam hij op afstand gaet, en plaatste een . onder de eerste g, wel een bewijs dat hij er aan hield ‘omme gaet’ en niet ‘ommegaet’ te schrijven.

[p. 869]

salse	wasic	welkertyt
settemen	wassi	wellange
sine	weetic	wetgot
sosgedane

Zoo ook de woorden samengesteld met te... 't zij infinitieven, 't zij andere:

tebat	tekrankene	teschandene
tebeterne	telanc	teseden
tebiddene	telest	teseggene
teboven	telesten	tespade
tederre	telicht	testaden
tedire	tehdene	testaene
tedoene	telone	testokene
tedragene	telovene	terspraken
tedwane	tematen	tesuren
tegane	temeer	teswar
tegeedene	temin	tetaelne
tegerekke	temoede	tetelne
teghevene	teneven	tevastene
tegode	terade	tevergevene
tehandelne	terasten	tevoren
tehant	terechte	tevromen
tehare	terekkene	tewege
tehorne	terselve	tewesene
teyoncsten	tesamen	tewetene
tecomene	teschadene

De volgende zijn, tegen het hsch. in, gewoonlijk aaneengedrukt:

af onst	bidd u	dat ter
al daer	bi dis	dat tu
alder best	bloet roet	ded si
al dos	daer af	den genen
al dus	daer an	der gerre
al gemeene	daer ave	die selve
al hier	daer bi	does tu
al mede	daer binnen	en ghene
al noch	daer boven	en waer
al omme	daer buten	en wech
alre best	daer in (inne)	en wege
alre hogste	daer mede	evel baren
alre meest	daer na	geliker wis
alre minst	daer omme	godes hus
al teenen	daer tevoren	had se
al tehant	daer toe	hare wert
am bacht	daer wert	har selven
ane meer	dar met	hebbe di
bidde wi	darr ic	hen selven

[p. 870]

hir af	lon u	sider meer
hir bi	menech fout	si di
hir na	menech werf	sin dale
hir namaels	met terre	si wir
hir neder	met tesen	sonder tu
hir op	mi selven	stoc stille
hir teneden	mi wert	ten selven
hir tevoren	moet gemeene	toe gedaen
hir voren	mote si	trac se
hoeft swere	motte wi	u selven
hoe gedaen	mot u	voert ane
hoerter na	na dat	voert ane meer
hoerter toe	om dat	voert meer
hondert fout	op dat	vri edel
iegen stridens	over al	war af
ic si	over een	war omme
in dien	over lut	wee witte
closter pant	over schone	wel gerakde
closter pine	over ut	wel na
closter sede	over waer	wel staende
laett u	sal si	widts tu
lief getal

Zoo ook de werkwoorden met voorzetsels als:

achter dede	neder sitten	over leden
achter laten	omme gaet	over leet
achter waren	omme sien	over liden
af gedaen	onder bringet	over quam
af gekervet	onder comen	over schenen
af gekochtt	op brachten	over sended
af genomen	op gaven	toe behoort
af geseget	op geheven	toe be hoort
af gestaen	op geleget	toe genam
af legget	op gelichtt	toe genomen
af staen	op gerecht	toe gesproken
ane quam	op gesitten	toe gingen
ave breken	op gestaen	toe teinde
ave gaen	op getart	to gingen
ave quam	op gevlogen	ute breken
ave staen	op rechten	ute verkoren
ave winnen	op schietet	weder kiren
henen kiren	over kiren	weder camen
in gewaden	over comen	weder sprac

Ten slotte nog enkele opmerkingen.

1) v. 63 Ene andre pine hen van minnen Te telne

Prof. v.V. in eene nota slaat voor: ‘Ende andre pinen

[p. 871]

d.i. weer anderen (?)’, doch in v. 89 heeft het handschrift opnieuw:

Ene andre syn die achemeren

Die loegene

Zal men dus hier Ene in Ende verbeteren, wat toch geene gewone schrijffout is; dat de 3^de persoon des werkwoords nog al dikwijls zonder ‘n’ wordt geschreven of uit onoplettendheid of niet, kan men in mijne verbeteringen nagaan.

2)	v. 356	in het handschrift duidelijk (evenals op andere plaatsen) vrie edele, waarom de lezing vriëdele hier voorstaan?
3)	v. 1094	lees ‘sostenwijs’ (?) zegt Prof. v.V. waarop slaat het’? ‘op de lezing sostenwys in plaats van sosterwys, denkelijk niet, want overal heeft hij tegen het handschrift in aldoscerwijs doen drukken in plaats van aldosterwijs, maar op sostenwijs. Wat echter aangaande die lezing ‘aldoscerwijs. Ik weet niet waarop ze zou steunen; het hs. heeft overal t, zelfs daar waar Prof. v.V. het niet vermeldt.
		cfr II 1712, 2590, 5320, 7567, 7923, 11671, 12468, 12902
		(cfr v. Veerdegh. bl. XXI onder aan 't blad) en ook II 1094.
4)	v. 250	met gewessen gaat het rijm verloren, er zijn meer voorbeelden als reeds bemerkt van 3^de pers. m. tegn. w. tijd én infinitief zonder n, die vormen hadden overal moeten bewaard worden, waar het handsch. ze had cfr v. 63.
		Dat de vertaler dubbelvormen in 't rijm gebruikte bewijst b.v. beide in 't rijm beiden er buiten.
5)	v. 639	waarom Dos voor Doc?
6)	v. 2514	De Glosse moet zóó gelezen worden met het handschrift:
		‘Cur fles Lutgardis et quamobren affligitur cor tuum Nonquid non melior tibi sum quam decem filii?
7)	v. 3330	hier en in verreweg de meeste plaatsen ongeveer 8 of 9 wordt het woord heel duidelijk evel baren geschreven, eemaal vond ik het evelbaren en eenmaal twijfelachtig.

[p. 872]

8)	v. 4632			de glosse luidt: hoc quotiescunque (?) feceritis...
9)	v. 4637			‘Sapientia. Transite...
10)	v. 4920			Sapientia.... werken, ende dat de ziele gheoeffent werde...
11)	v. 4925			Sapientia.... beeden dan leesen
12	v 5720			de voorgeslagen correctie van har tot her is niet waarschijnlijk, want in 5720 is har verbeterd uit..?
13)	v. 6504			... die men heet den menghierael
14)	v. 6630			Glosse: In alle tyden van allen... ende dander heylegen...
16)	v. 9848			Glosse: Din viaent es lief...
17)	v. 13797			Glosse: ... non ... Iohanne Baptista.
18)	De afkortingen zijn niet volledig opgegeven door Prof. v. Veerdeghem (cfr Inleid. bl. XXIII).
	Men moet er aan toevoegen:
		1)	tne	=	trane,	cfr fol. 3 inhoudstafel.
		2)	ptie	=	partie,	cfr fol. 8 opschrift.
		3)	g^oten	=	groten,	v. III 1681 en passim.
		4)	p^rse	=	prise,	v. 198, 2457.
		5)	nz	=	niet,	cfr fol. 252 inhoudstafel^(1).
		6)	mz	=	met,	cfr fol. 94^vo opschrift.
		7)	p^roraet	=	prioraet,	v. 348.
		8)	qlen	=	qualen,	v. 6485.
		9)	gebndyd	=	gebenedyde,	v. 13617 en passim.
		10)	qm	=	quam,	v. III 1681’
	Aan de Latijnsche:
		1)	t pi	=	turpi,	cfr de glosse fol. 19^ro.
		2)	n	=	non,	passim.
		3)	p	=	per,	passim.
		4)	fr	=	frater,	fol. 47^ro.
		5)	no bn	=	nota bene,	in de glossen).
		6)	no fr	=	nota frater,
19)	Aanmerking. Het afkortingsteeken' = n, staat zeer dikwijls zóó: goed'e, har'e, m'a, zelfs: én = ende cfr nog v'a = van.
20)	Het volgende kan ook van belang zijn.
		v. 191	gewege verbetert uit gewete.
			vart verbetert uit wart.
		348	de h van verwoch is uitgeschrapt.

(1) Dezelfde afkorting stzat v. II 1097 Begansz Pr. v. Veerde heeft dit opgelost: Began sis moet het zijn began sit? set?

[p. 873]

		727	er stond: diss de tweede s is half uitgekrast, verder niets eraan veranderd.
		731	er stond: menichwerft de t is uitgekrast.
	Hoofdstuk IV		... van hare kranker minnen, hare uitgekrast.
		1031	enen uit enem.
		1079	waren uit warech.
		1203	verlaten uit verladen.
		2107	Innocents uit innocentsius.
		2180	voor het vers... voor de glosse, idem.
		2180	voor het vers... voor de glosse, idem.
		2307	als uit also.
		2488	dese uit dase.
		2754	groeter uit goeder.
		2764	min uit mine.
		2802	mensche uit menschen.
		2940	verjaghen uit verjaren.
		2993	ge vart uit gewart.
		3010	dat den loen, dat uitgeschrapt.
		3003	sute uit suten.
		3020	den din, den uitgekrast.
		3095	dat uit daer.
		3373	si se uit si so.
21)	Het bestudeeren der verzen, die door den scriver in het afschrijven (dat het handschrift uit Kopenhagen geen autograaf is hoeft wel niet bewezen, de fouten bewijzen het genoeg) vergat, heeft me tot de slotsom gevoerd dat zijn model denkelijk 30 verzen had staan op een gewone bladzij. Ziehier waarom:
	a)	op fol. 65 v^o had onze scriver hetzelfde vers tweemaal geschreven, hij heeft ze beide doorstreept, en, buiten het kader van 't blad, er een één en dertigste bijgevoegd.
	b)	in 't overschrijven werd hij geholpen door het feit dat ieder blad eindigen moest met het rijm.
		Cfr. op. fol. 742^o begonnen 3 verzen met of, hij sloeg er een over, en had dan op 't einde van 't blad: samen kwamen schiden. Dat verwittigde hem (indien zijn model 30 verzen had, dat er iets ontbrak, hij schreef dus het vergeten vers naast de lijn, op zijn plaats, én voegde er weer een 31 vers bij, om op de volgende bladen niet te missen, hetzelfde deed hij fol. 83 r^o.
		(De opgaven van de fol. zijn bij Prof. v. Veerd. heel dikwijls verkeerd.)
Mechelen.			D.A. Stracke s.J.