Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde 1926

[p. 353]

Middelnederlandsche Bijdrage uit het Würzburger Hsch. ch. 9. 144.
door Dr. D.A. Stracke S.J.

In een opstel verschenen in het Tijdschrift van Leiden⁽¹⁾ onder den titel: Verspreide Mnl. Geestelijke Gedichten, Liederen en Rijmspreuken, dat voor doel heeft ‘het materiaal der hschn. die met het oog op Mnl. Geestelijke Poezie te onderzoeken vallen, zooveel mogelijk te vermeerderen’ geeft Dr. C.G.N. De Vooys ‘een opsomming van wat hij terloops aanteekende, zonder daarbij op volledigheid allerminst aanspraak te maken.’

Op bl. 66 vermeldt hij het Würzburgsche hsch. (Ms. ch. qu. 144)⁽²⁾ en geeft het incipit en explicit van een Gedicht van Minne (cfr. Petit II n^r 1507, f. en g.). In 1903 had ik het betreffende hs. uit Wurzburg tot mijne beschikking, om den Kerstina-prozatekst er uit af te schrijven. Ik doorliep het aandachtig en copieerde toen ter tijd, benevens andere teksten⁽³⁾, het reeds vermelde Minnelied, omdat inhoud en vorm mij belangrijk schenen. Bij het bestudeeren van het hs. vond ik nog een aantal gedichtjes en rijmspreuken, die, ook in doorloopende regels geschreven, gemakkelijk aan iemands aandacht ontsnapten. De laatste serie daarvan, allen in hetzelfde rijmschema gedicht, werden er op een paar folia, het een na het ander, overgeschreven, en alhoewel ze ieder voor zich een afzonderlijke spreuk vormen, leveren ze toch een iet of wat samenhangend geheel, dat men gevoeglijk onder den titel ‘Christelijke levenswijsheid’ kan brengen. Andere wijsheidsspreuken zijn soms kernachtig in vorm en wezen, daarom verdienen ze ook aan de vergetelheid te worden ontrokken.

_⋆⋆_⋆

(1) Tijdschrift voor Nederl. Taal- en Letterkunde, 1904, bl. 41-79.

(2) Waarvan een korte beschrijving in Dr. de Vooys' Middelnederlandsche Maria-legenden, II, bl. LIX. In het hsch. komen ook een paar uittreksels op naam van Ruysbroec voor, die ik afschreef en ter beschikking stelde van Prof. de Vreese. Het hsch. (qu. 144) dateert uit de 2^e helft der XV^e eeuw, en werd waarschijnlijk te Amsterdam geschreven. Het behoorde in alle geval op het einde der XV^e eeuw aan ‘de carthusers buten Aemstelredam’.

(3) Namelijk: Legende van S. Tecla; Fragment uit Dirc van Delf; Sommighe punten van den veghevier; Van barlan ende iosaphat, die nog op bewerking wachten.

[p. 354]

Indien ik me niet vergis, was het J.F. Willems die in zijn Belgisch Museum het eerst de aandacht trok op dien tak onzer Middelnederlandsche Letterkunde, en in het eerste Deel van dit tijdschrift (1837) op bl. 101-136, onder den titel: van alderhande sprokene, Clein notabel verskine, zoowat duizend verzen; dan in zijn zesde deel (1842) op bl. 184-217, onder den titel: Oude rijmspreuken en priamelen, zoowat 900 verzen uit het Hulthemsche hs. afdrukte. Verreweg de meeste dier spreuken stammen dus uit de XIV^e eeuw, voorzeker zijn er oudere onder. Willems, in deel I en VI, werpt de vraag op van hun ontstaan, brengt ze in verband met den duitschen Freidank; geeft uit die verzameling een dertigtal duitsche spreuken die voor inhoud en vorm nagenoeg met de dietsche overeenstemmen, maar laat in het midden of hier rechtstreeksche afhankelijkheid voorop te zetten is. Hij meent veeleer dat de beide spreukenbundels uit de volksmond, hoofdzakelijk, en onafhankelijk van elkaar, zijn opgeschreven.

Daarna hebben vele geleerden zich met deze en andere rijmspreuken bezig gehouden⁽¹⁾, en is er heel wat materiaal verzameld geworden, maar zoover ik weet is er nog geen samenvattende studie over geschreven. Trouwens die zou wellicht voorbarig wezen, want het lijkt me zeer waarschijnlijk dat in menig ascetisch handschrift - de verzamelhandschriften vooral - nog heel wat geborgen ligt. Ik meen daarom goed te doen met 'n bescheiden bijdrage te leveren tot dit letterkundig genre, en deel volledig mee, wat in het Würzburgsche handschrift van dien aard is te vinden.

_⋆⋆_⋆

De beschrijving van het hsch. door Dr. de Vooys gegeven in zijn Middelnederlandsche Marialegenden, II, bl. LIX, is zeer beknopt. Het volgende kan er aan toegevoegd worden.

Het eerste katern zit in een dubbel perkamentblad, waarvan de eene zijde op het voorplat van den band is geplakt; een ander dubbel perkamentblad omvat de twee laatste papieren bladen, en een zijde ervan is tegen het achterplat van den band gekleefd⁽²⁾. Het schrift en de punctuatie (de dubbele punt komt nagenoeg met alle waarden voor) brengen het tot de tweede helft der XV^e eeuw.

Op het eerste fol r^o van het eerste kwatern staat: dit boec

(1) G. Petit, I n^o 553 h., 583, en II n^r 1562. Vgl. ook nog I n^o 612 en volgende tot 760, evenzoo II n^r 1567 en volgende.

(2) Op den rug van den band staat geschreven: Legende und Gebetbuch. Holländisch. Op de Universiteitsbibliotheek waar de Codex berust, wist men mij niets mee te deelen over zijn herkomst.

[p. 355]

hoert toe die carthusers bùten aemstelredam. Sommighe legenden C. VII.⁽¹⁾ Het verso van dit folio, alsmede fol. 2-8^ro zijn blank.

Op fol. 8^vo staat de volgende inhoudstafel met bijbemerkingen.

Van crystinen leven dat vonderlec is

Van Teclaen leven

Van Sinte Augustins hant boec

Van Sinte Barnaerden ghebet op die passi ons heren

Van hoe een mensch bekoert als hi sterven sal

Een exempel yosep die syn naem hermen was

Item van onuselheit

Item exeempel zeer vervaerliken van den biscop wdo

Item van den geest ghewydo exempel

Item van exempelen die orberlyc syn

Van sinte iohannes van damasenen ende van iosevat des coninc zoen

Tot licham ons heren

Die capittel wt ter wysheit boec

Van mennyck ghebet

Die seven salm mit die glose

Item dit boec hoert toe [gherit claes z^o donaet]^(1)

tot den kartusers buten amsterdam

Item van sinte geroen maertelaer.

Na dit eerste kwatern volgt er 'n kwintern, dan 'n kwatern, dan 'n sextern, weer 3 kwinternen, daarop 20 kwaternen. Er zijn echter 2 blanke bladen afgesneden van het vierde kwintern, één blank blad uit het vierde kwatern, nog één beschreven blad uit het 15^e kwatern. Het handschrift telt dus nu nog 223 bladen. De afschrijving van het hsch. is dan weer eens 160 mm × 113, dan weer 155 mm × 118, of 158 mm × 113. Het hiertoe gewoonlijk gebruikte potlood is vaak uitgewischt, ofwel heeft men zich vergenoegd met op vele bladzijden slechts enkele lijnen te trekken; daar waar de aflijning met inkt geschiedde is ze nog volle-

(1) Tusschen de regels dier eerste aanteekening (uit de XV^e eeuw) staat in later schrift Tuckelhausen, waaruit D. de Vooys besluit dat het hsch. van daaruit naar Würzburg kwam. Het opschrift: dit boec.... C.VII, is op 'n strookje perkament geschreven op het papier vastgenaaid, en kan omgeslagen worden tegen de ondersnee van het boek. Iets wat ons doet veronderstellen dat het boek liggen moest, en aan dit strookje zijn belangrijksten inhoud kon worden herkend. CVII was misschien het n^r dat het hsch. had in de bibliotheek der Karthuizers.

(1) De woorden in [ ] zijn met inkt overschilderd. De geschiedenis die daar wellicht achter schuilt kan ik niet ophelderen.

[p. 356]

dig. Bij deze laatste aflijning staat het schrift op de regels, bij de eerste er tusschen.

Geen signaturen.

Het tweede katern heeft 'n eigenaardige folieering, oi, oii, oiii, oiiii, ov, dus de 5 eerste bladen en steeds recto van het kwintern.

Het derde katern heeft dan weer ovi, ovii, oviii, oix, dus de 4 eerste bladen recto van het kwatern.

Het vierde katern volgt met oxi, oxii, oxiii, oxiiii, oxv, oxvi, dus de zes eerste bladen recto van het kwatern.

Met het vijfde katern begint eene nieuwe folieering van i-xxviii regelmatig, maar daar breekt ze af.

Die twee folieeringen zijn zoo niet van dezelfde hand dan toch uit denzelfden tijd.

De band heeft verder 'n moderne folieering gekregen.

Reclamen en custoden vindt men op het einde der katernen en ook op verschillende bladen in de katernen zelf; ze bepalen zich gewoonlijk tot het volgend woord, soms 2 of 3. In sommige katernen zijn er custoden op het verso van elk blad.

Op bl. 222^vo staat nog eens:

Dit boec hoert toe die carthuser broders bùten Aemstelredam.

Het schrift is groot en alhoewel nog al regelmatig, is het over 't algemeen slecht verzorgd. Vele stukken van den inhoud zijn slordig geschreven, met tal van woorden die in de pen bleven, letters die versprongen, grove taalfouten en ongerijmdheden, zoodat men veronderstellen moet dat scriver of scrifster het model hier en daar niet goed begreep. De stukken die er tweemaal in voorkomen laten trouwens blijken dat de arbeid slordig is verricht. Het boek werd op verschillende tijden geschreven, zooals deze herhalingen wel bewijzen, en eveneens de nota op bladz. 148^vo: Byt om gods willen... Toch blijft het schrift zichzelf zeer gelijk.

De legende van S. Geroen is van 'n andere hand in kleine letter, of zij veel jonger is dan het overige schrift betwijfel ik.

De versiering bestaat enkel uit roode streepjes op hoofdletters, roode onderlijning der opschriften, en het aanbrengen hier en daar van 'n paar stipjes voor oogen en neus in de kronkels eener hoofdletter, alsmede groote roode hoofdletters voor de onderscheidene stukken en kapittels.

De leesteekens zijn C in 't rood, fungeert voor §§ of onderdeelen. Somtijds staat het voor het opschrift van hoofdstukken. Uitroepings- of vraagteekens zijn niet voorhanden. De dubbele punt komt dikwijls alhoewel onregelmatig voor en heeft de waarde van, -; -: -.; verreweg het meeste die van, of;.

[p. 357]

Zij staat soms voor hoofdletters. In verzen duidt ze het verseinde aan. De woorden zijn door = gescheiden op 't einde der regels, zonder acht te slaan op de lettergrepen, in de bontste wijze. Dikwijls gaat het schrift over de afschrijving heen.

Verbeteringen:

1)	woorden zijn doorstreept met zwart, of rood, of rood op zwart;
2)	letters zijn geëxpungeerd met zwarte punten onderaan;
3)	vergeten letters of woorden zijn in margine aangebracht;
4)	hier en daar zijn deze laatste verbeteringen ook boven den tekst geschreven in kleiner schrift.

De verbeteringen zijn nog al talrijk, maar ze hadden tien maal talrijker moeten zijn. Enkele uitgezonderd, zijn ze van dezelfde hand.

_⋆⋆_⋆

Hier volgt nu 'n volledige inhoudsopgave van de stof in het hsch. overgeleverd. Zonder dergelijke volledige opgave is er voor 'n systematische studie over het een of ander stuk of traktaat geen mogelijkheid.

1)	Cristinen leven die wonderlic heit	fol. 10^ro- 36^ro^(1)
2)	dat legende des heylighen maghet sinte Tecle	fol. 36^ro- 38^vo
3)	Blank.	fol. 39
4)	Sinte aughustyns hant boec Incip.: idem. Explicit: om sinen god in synre memorien te hebben.	fol. 40^ro- 67^vo
5)	Op fol. 67^vo onderaan leest men: Dit syn Salomoen die wise mans parabelen mitten texte als men leste in die bibel. Men heeft dit opschrift met inkt doorgehaald, wellicht stond deze tekst (of iets ervan) of fol. [68-69] die uitgesneden zijn	[fol. 68-69]^(2)

(1) Volgens de moderne folieering.

(2) Van de uitgesneden bladen zijn de randen nog aanwezig.

[p. 358]

6)	Een beclaghen sinte barnaerts van die passie ons heren. Dit is niets anders dan de wel gekende gebeden ‘totten voeten xpristi, den knyen, den syde, boste, herten, aensichte, handen.’	fol. 68^ro- 73^ro
7)	Een stuk zonder opschrift beginnende: Die apostel zeit dat die inwendighe menschke heeft twe oirdel ende over hem warden ghezeten twe vonnis... Expl.: ende aflaet alle der werelde sonden die gods ons allen moet verlenen doer ghenade des ghebenediden sacraments syns heilighen lichaems. Het traktaatje bevat 20 ‘regelen’ om dit ‘inwendighe dingtael’ goed te doorstaan.	fol. 73^ro- 78^ro
8)	Hoe een mensch becort wart int wterste eynde In die vire des doets. Inc.: Eerst warf als des siekens menschen aderen beghinnen te dorren... Expl.: Dit is dat commendacie ende bevelinge die men doet der verscheydenre sielen sel nae lesen treck ende voir du kersten siel inden naem des almachtige Vaders. Amen.	fol. 78^ro- 81^ro
9)	Fol. 81^vo, 82, 83 blank	fol. 81-83
10)	Een exempel van Joseph	fol. 84^ro- 92^vo
11)	Item van onnoselheit
12)	Een exempel hoe dat een ionc kynt sinen abt mede nam tot een noetgast int eweghe leven	fol. 93^vo- 95^vo
13)	Een exempel vander abdissen
14)	Een exempel van drie clercken	fol. 95^vo- 97^ro
15)	Een exempel van een ridder	fol. 97^ro- 97^vo
16)	Een exempel van vijf blyscappen	fol. 97^vo- 98^ro
17)	Van onser vrouwen hoet	fol. 98^ro- 99^ro

[p. 359]

18)	Een exempel van onser vrouwen hoe si an dat voer offer quam	fol. 99^ro-101^ro
19)	Van onser vrouwen mantele	fol. 101^ro-103^vo
20)	Van mater misericordie	fol. 103^vo-104^ro
21)	Een exempel een seer verveerlic exempel van eenen bisscop die udo hiet	fol. 104^ro-109^ro
22)	Exempel	fol. 109^ro
23)	Van een harders dochte	fol. 109^ro-111^vo
24)	Van enen yoeden^(1) (onvolledig)	fol. 111^vo-112^ro
25)	Dit syn sommighe punten vanden veghevier die ghesproken syn ende gheopenbaert syn overmits guidoens siel. Inc. Sinte Augustyn sprect inden boec vanden ghelove tot petrum aldus: Dat is mirakel soe wat hogher... Expl. Een leeraar seit beter is die sonde te scuwen dan dat si ghedaen syn te beteren	fol. 113^ro-134^ro
26)	Een rijmpje^(2)	fol. 134^ro
27)	Dit syn vijf punten die seer scadelic zyn onder gheestelike menschen. Dat een is eyghen minne...	fol. 135^ro-136^vo
28)	Zonder titel. Inc. Het waren vijf leesmeesters te gader ende berieden wat sy van gode spreken wilden... Expl. Ende het wyst den wech ten hemelryc ende het maect den mensche een kynt gods.	fol. 135^ro-136^vo
29)	Zonder titel. Inc. Het was een godet mensch in een lange quale... Expl. ...bleef meer die luchte in haer hant ende hi ontvoer haer	fol. 136^vo

(1) N^r 10-24 zijn door D. De Vooys afgedrukt in zijn Middel nederl. Marialegenden, uitgenomen n^r 22.

(2) In dit artikel afgedrukt.

[p. 360]

30)	Die iongheren vragheden sinte augustyn haren vader wat een ziele waer.. dat ende is niemans scont dan haers ongheoeffens syns	fol. 136^vo-137^vo
31)	Dat hier na volghet is ghenomen wt ruysbroecs woerden van iiij becoringhen. Inc. Nu verstaet ende merct mi wel welc zaken syn daer alle dolinghe wt comen... Expl. ...sonder syn weten in menichvoudighe dolinghe.	fol. 137^vo
32)	Wt ruysbroecs woerden vanden gheboden ende vanden raet goeds. Inc. Dat syn alle die raden gods dat wi ons selven laten ende overwinnen... Expl. Ende hi hadde al dat hi woude ende hi en soude niet ongheoerdens moghen willen.	fol. 137^vo-138^vo
33)	Inc. Augustynus. Heer salich is hi die di minnen... Expl. Niemand dan die hi latet	fol. 138^vo
34)	Exempel, Twalef meesters syn verheven in der scolen te parys Ende elc sprac sinen syn... Expl. ..ende alle sine natuere alle tyt versmaet ende bedruct.	fol. 138^vo-141^ro
35)	Sententiën getrokken uit S. Gregorius. S. Barnaert. Boecius. Seneca. Meester Albrecht	fol. 141^ro-142^ro
36)	Verzen^(1)	fol. 142^vo-
37)	Inc.: Van vele sprekens comen X scaden... Expl. of hi niet vele en sprake	fol. 142^oo-143^vo
38)	Exempel. Tot eenre tyt ghevielt dat een predicaer sprac teghens een mensche die beseten was.. Expl... Wat mach dan daer spreken een sterflicken creatuur.	fol. 143^vo

(1) Hierbij afgedrukt.

[p. 361]

39)	Inc. Het syn tien teykenen daer men bi merken mag of een mensche gode mynnet... Expl... ende diese eert die eert good.	fol. 143^vo-145^ro
40)	Inc. Meester leer mi hoe ic wyslyc leven sal... Expl.... alle der meesteren const.	fol. 145^ro
41)	Een subtile ghedicht^(1)	fol. 145^ro-147^vo
42)	Inc. En gheesteliken vrouwe wrat (sic) ghevraghet van enen geleerden man hoe dat si totten staet des heyligen levens waer ghecomen... Expl. ...te volghen al totter doot.	fol. 147^vo-148^vo
	Na dit stuk staat geschreven: Byt om goeds willen voer die gheene die dit ghescreven heeft.
43)	Van sinte iohannes van damaschen van barlam ende iosaphat. Inc. Johannes van damaschen die een hoege leerer was die bescryft ons... Expl. ...ende tot haren graven gescieden grote mirakelen.	fol. 148^vo-164^ro
44)	Inc. Item toten lichame ons heren xpristi salichlyc tontfanen so ghevet onse heer XII vruchten... Expl. ...ewelic blyft mit gode in alre volcoemenheit.	fol. 164^ro-165^ro
45)	Inc. Dit syn noch XII punten diet heilighe sacrament ontfaen mit gansen ghelove ende mit opset... Expl. ...Daer ons toe bringen moet die eewege vader.	fol. 165^ro-165^vo
46)	Inc. Het syn XII punten die den mensche zeer hinderen tot volcomen leven te leven... Expl. ...tot gode ende sinen evenkeersten.	fol. 165^vo-166^ro
47)	Inc. Dit syn XII raden der heyligher evangelien... Expl. ...Ende en wil hi di niet hoeren so nem een te di	fol. 166^ro-166^vo

(1) Hierbij afgedrukt. Er zijn feitelijk twee samenhangende gedichten, en meerdere loshangende rijmpjes mee gemoeid.

[p. 362]

48)	Ondersceit tusschen der natuer ende der gracien. Inc. Dit segghet die hele scriftuer dat alle die werke die sonder gracie... Expl. ...Soe doet dat uwe heilicheit niet gheacht en si.	fol. 166^vo-167^ro
49)	Vander vruchten des heilichs Sacraments. Inc.: Die geen die onsen heer ontfaen sonder hoeftsonden... Expl. ...daar waert dic ziele bi gracien	fol. 167^ro-167^vo
50)	Een sonderlinghe goet ondersceit van bekeeringhe der menschen, gheheel te een spieghelen. Inc.: Om dat sommighe mensche also blint syn sy van herten... Expl.: dus levet in mi. Dat wi alle hier toe comen moghen moeten des helpe ons god.	fol. 167^vo-173^ro
51)	Dit is een capittel wtter ewigher wysheit alsoe die diener sprac mitter ewigher wysheit. Inc.: Die diener sprac Du hebste mi dicker gheseit van den ewighen leven Welc is die beste weech... Expl. ...le leeren inden ende te spieghelen in syn passie ende over te dencken. Amen.	fol. 173^vo-179^vo
52)	Van vrede. Inc.: Pays is claerhede der ghedachten. Expl. ...die soete mynnaer ihesus xpristus die helpe ons daer die ewighe vrede is.	fol. 179^vo-180^ro
53)	Een goet leeringhe. Inc.: Hets is waer Ja het is onmoghelyc te comen van weelden te weelden.... Expl.: Tot welken rustten ons bringhen moet die ewighe ruste ihesus xpristus. Amen.	fol. 180^ro-181^ro
54)	Dit is een scoen leeringhe op die passi ons heeren. Inc.: Die twe en sestichste artikel is die gheestghevinghe... Expl.: ...onsen wille in die wille gods. Waer toe ons helpen moet die ewige wysheit.	fol. 181^ro-184^vo

[p. 363]

55)	Inc.: Dit spreect een goet meester: Op eertrycke syn noch menschen die meerder myrakelen doen dan sinte pieter... Expl. ...Dan of hi duusent doden dede op staen.	fol. 184^vo-185^ro
56)	Inc.: Een ionghelinc vraechde syn meester: Meester leer mi hoe ic wiselic leven sal. Is hetzelfde stukje als n^r 40.	fol. 185^ro-185^vo
57)	Inc.: Dit syn XII vruchten van den sacramenten. Expl. ...nymmermeer van gode ghesceiden en wert	fol. 185^vo186^ro
58)	Toten lichame ... is hetzelfde stukje als n^r 44.
59)	Hetzelfde als n^r 45.
60)	Hetzelfde als n^r 46.
61)	Hetzelfde als n^r 47.	fol. 186^ro-188^vo
62)	Inc. Hier begheint die offycium totten heiligen enghelen Ten eersten int ghemeene Ende daer na elken bisonder. Expl.: Want wi also blint van ons selven syn dat wi den wech goets niet en kennen.	fol. 189^ro-192^ro
63)	Dit sprac onse lieve here ihesus xpritus. Inc.: Onse here seghet Soette mensche mi waer liever ende di waer beter... Expl.: ...Wat een in syn leven doet dat wolghet hem nae al hi doet is.	fol. 192^ro-192^vo
64)	Die aflaten die hier toe staen soe wy dese nae gheschreve ghebet leest als sommighe pausen gheconfirmeert heeft. Inc.: O soete maria moder goets vol alre gheugten ende goedertierenheit. Expl. ...doer dyn groeter ontfarmherticheit ende myltheit.	fol. 193^ro
65)	Dese ghebede plach een monic te segghen voer maria beelt daghelixe gruet.

[p. 364]

	Inc.: Ic groete iu scoene maghet... Expl.: der gheweldegher gracien ewelike met gode.	fol. 193^vo
66)	Dit gaf onse lieve heer hem mede te grueten. inc.. God gruete di ihesus kerst voer den vader... Expl.: ruste ende ons ewelike leven.	fol. 194^ro
67)	Dese nae ghescreven ghebeden syn zeer ynmich ende een salse sonderlinghe lesen des smoerghens als hi eerst op staet dit ghebet. Inc.: O heilighe... toten beghinne des behaghens. Expl.: ....god eeweliken sonder eynde.	fol. 194^vo-195^ro
68)	Des avonts. Inc.: O heere god inlichte ons dwsternisse... Expl.: ...dat onser sielen scaden mach.	fol. 195^vo
69)	Dit ghebet sal men lesen XV daghen lanc men seente Katherinen mysse beghint in deser maniere naer ghe screven. Inc.: God gruete u wtvercoren scone maghet Katherina... Expl.: ende synre moeder maria.
70)	Inc.: Men vynt ghescreven dat onse lieve vrouwe driewarf ryep... Expl. ...troesteloese moeder.	fol. 196^ro
71)	Een ghebet. Inc.: O martelye groot, O wonden diep. Expl. ...wt alre noet.	fol. 196^ro
72)	Een ghebet. Inc.: Wellecoeme edele gods soen... Expl.: ende ewich leven ons verleenen wilt.	fol. 196^vo
73)	Een gebed met zoeveel aflaets als dropelen reeghenen mochte in eenen daghe. Inc.: O du alder zoetste lustelycste ende alder begheerlycste... Expl.... ghebenedide soen die inder ewicheit ghebenedyt moet syn.	fol. 197^ro

[p. 365]

74)	Een gebed. Inc.: O werdighe moeder gods ende suver onbevlecte maghet. Expl.: een zalighe ure in der doot.	fol. 197^vo
75)	Hier volghet een zeer devoet ghebet ...hetwelke wel hieten mach een gheestelike inwendighe biechte. Inc.: O alre goedertierenste heere, die die bitteren doet... Expl.: daer ons toe helpen moet die vader di soen den heiligen gheest.	fol. 198^ro-202^vo
Er zijn feitelijk 5 gebeden achter mekaar.
76)	Ene gheestelike medecyn inde meditacie Anselmus. Inc.: O myne ziele arm ende jammerlich... Expl.: O here ihesus xpristus wilt mi behouden. Die mitten vader etc....	fol. 202^vo-205^ro
77)	Op folio 205^ro begint: Van der vrese. Inc.: Al mijn leven vervaert mi... Expl.: Des gon ons die moghentheit des waders ende die wysheit des zoens ende die goedertierenheit des heilighen gheest.	fol. 205^vo-207^ro
	Daarbij is fol. 205^vo onbeschreven, en wordt op fol. 206^vo herhaald hetgeen op fol. 205^ro te lezen is.
78)	Dit is die seven salmen Alsoe david maecte als hi ghesondicht hadde maer op elc vaers is wat toe ghedaen om die devocie te verwrecken. Ende is seer goet ghelesen voer die doot sonden.	fol. 207^ro-213^vo
79)	Die Litanie van alle heiligen	fol. 213^vo-216^vo
80)	Een meester sprac et syn liden up erderike die meer... Herhaling van n^r 55	fol. 217^ro
81)	Een goede geestelike leeringhe. Inc.: Een mensche versuyghet een voert... Expl.: weghewyer verlossen sonde.	fol. 217^ro
82)	Een exempel. Een ermit seide ic en sie gheen viant... Expl.: ieghen di alle dat di contralys.	fol. 217^ro

[p. 366]

83)	Een exempel van een ioncfrouwe. Inc.: Een godlike ioncfrouwe lach eens in haer bedinghe ende haer dochtte dat den duvel voir haer stont... Expl.: soe seltu haestelyc vercrighen dat hoechste wesen dynre sielen.	fol. 217^vo
84)	Van sinte geroen^(1) Eindigt op fol. 220^ro met de woorden: doe regierde die anderde grave van hollant gheheten dideric.	fol. 218^ro-220^ro

_⋆⋆_⋆

Hierop volgen nu de eerste serie van rijmspreuken. Voor zoover ik weet is er een enkel reeds gedrukt: spreuk II. Ik heb me veroorloofd korte ophelderingen in voetnotas te leveren. De punctuatie is van mij. De teksten werden in 1903 afgeschreven, in 1913 op het hsch. nog eens gecollationneerd.

(1) Volgens D. de Vooys. Op cit. bl. LX: met jongere hand zeer klein geschreven.

I

⁺ Dat is die rycste, die nu levet,:
Die noch goet, noch eer en hevet
Noch yet, daer hem syn sinnen oprusten:
Want dan mach hem syns ghelusten⁽¹⁾
Nyet te hebben, niet willen, niet syn:⁽²⁾
Dat is dat wesen, wesen myn.⁽³⁾

+ fol. 134^ro

(1) Mach verbeterd uit: mich. Dan is hij steeds tevreden met zichzelven.

(2) Te hebben slaat op: goet, niet willen op: sinnen; niet syn op: eer. Niet willen is ongeveer als: nihilo occupari. Rusten is hier: streven naar iets.

(3) Indien het vers niet bedorven is, is de herhaling van wesen opmerkelijk, in den zin van de hebreeuwsche uitdrukking: stijgende trap door herhaling.

 

II

⁺ Alder blyscapen een verghanc⁽⁴⁾
Dan daer men hoer der enghelen sanc^(5)
+ Ende alder armoeden is een eynde⁽⁶⁾
Sonder der ermer helle ellende.

+ fol. 142^ro C

(4) Is 'n bekend versje Cf. Tijdschr. voor Nederl. Taal en Lett., Leiden 1904, bl. 54. Het blijkt dus dat es in het eerste vers ontbreekt.

(5) Lees: hoert.

+ C

(6) In 't Leidsche hsch.: wordt e.e; alder droefheyt; better helle; drie lezingen die wel te verkiezen zijn. Daar ook heeft het rijmpje nog de twee volgende verzen: Ach mensche, daer omme wilt voorsien. Want een van beyden moet u gheschien.

[p. 367]

III

⁺ Waerlec hi en dunct mi syn niet vroet⁺
Die noch al te sterve heeft
Ende immer sterve moet.⁽⁷⁾

+ C

+ No^a

(7) Er ontbreekt 'n vers rijmend op heeft, iets als: die van zijn have niets (aan den arme) geeft. Te sterve beteekent wel: bij zijn sterven. Lees: immer sterven.

IV

⁺ Gode mynnen ende hem ontsien,
Sonde scwen ende die vlien,^(1)
+ Gherne gheven ende noede werken,⁽²⁾
Ende van vianden altos wel spreken; N^o
+ Die dat dade, god soude hem gheven
Bliscap ewelic na dit leven.

+ C

(1) Lees: scuwen.

+ C

(2) Lees: wreken.

+ C

V

⁺ Ghi sult u bedencken in alre tyt:
Waen ghi quaemt ende wat ghi syt, Nota bene
Ende waer u te varen betaemt,
⁺ Ende wat ghi waert eer ghi hier quaemt
Want ghi ymmer sterven moet
⁺ Ende die doet comet onverhoet.

+ C

+ C

+ C

⁺ VI

⁺ Die mensch soude altos dencken op gode
Want die werelt is loes:
Haier ghenuechte is onsuverheit⁽³⁾,
Haer raet is hoverde ende ghierecheit,
Haer dienst is soet, haer loon is cranc,
Haer bloemen is scoen, haer vrucht is stanc⁽⁴⁾
Haer sekerheit is verradenisse,
Haer medecine is verghiffenisse,⁽¹⁾
Haer ghelove is lieghen,
Haer gheleisten is bedrieghen,
Voer bliscap geeft si grote rouwe,
Scande voer eer, loesheit voer trouwe,
Ende voer rijcheit armoede groet
Ende voer ewelike leven ende die ewighe doet.⁽²⁾

+ Op fol. 142^vo staat:

+ C

(3) Lees: haer of hair. Dit versje is wel wat pessimistisch getint.

(4) In 't hsch. is stanc, verbeterd in scoen.

(1) D.i. giftmenging.

(2) Schrap het tweede: ende.

[p. 368]

VII

⁺ Dat scorpioen heeft een scoen aenschyn,
Maer syn stert is doet venyn⁽³⁾
Die den stert kent ende besiet
Hi en spelet mitten hoefde niet;⁽⁴⁾
Dit waen ic, dat men wel verstaet,
Want die werelt is int einde queat.

+ C

(3) Doe(ojt in den zin van doodelijk, niet in V. (cl. doodkruid, doodsmart, doodwond.

(4) Slaat terug op: scoen aenschijen.

VIII

⁺ Onthoudt in u vyf punten goet
Salich is hi die se doet:
⁺ Den tyt te verliesen selden,
Vrienscap ieghens die gheen die u scelden,
⁺ In liden te hebben sachten moet,
Te minnen die u leyde doet,⁽¹⁾
Ende bliscap in versmaetheden
Dat syn grote volcomen volmaecthede.

_⋆⋆_⋆

Vier folio's verder begint 'n nieuwe reeks spreuken, die, in eenzelfden trant en versmaat geschreven⁽²⁾, van hooger letterkundig gehalte zijn. In hetzelfde metrum zijn die welke Willems in zijn Belg. Mus I bl. 114-135 uitgegeven heeft. De versmaat past uitstekend bij deze kernachtige gezegden. De Würzburger dichter heeft (2 maal uitgezonderd, stroof XX en XXIV) het zes-verzen schema steeds in 't midden gecaesureerd. Bij hem hebben de meeste verzen staande rijmen, de caesuurverzen steeds vrouwelijke.

Er is uit beide, en andere, verzamelingen wel 'n degelijke keuze te doen om het verwaarloosde vak der zedelijke poezie in onze bloemlezingen wat te verrijken.

De laatste strophe is wel de mooiste.

+ C

+ C

+ C

(1) Lees: leyden.

(2) Het metrum dezer spreuken is ook dit van het helaas te weinig gekende historische lied over Hertog Jan van Brabant (1332). Vgl. Nederlandsche Geschiedzangen door J. van Vloten uitgegeven, I bl. 38-43. Het werd voor het eerst uitgegeven door Willems in Belg. Mus. Er is in 't metrum werkelijk iets kernachtigs en doorslaands.

[p. 369]

I

⁺ Die werlt gheeft⁺
al dat hi heeft
in den tiden:
Onstadecheit
onrust, arbeit
ende bitter liden.⁽¹⁾

+ C

+ fol. 146^vo

(1) Versta: en na den tiden (dit leven) nog slechters.

II

⁺ Hets groet ghewin:
dat een, met sin,
hem daer toe keren:
Dat hi verblyt,
tot alre tyt,
in onsen heer.⁽²⁾

+ C

(2) Lees: heere én k(e)ere.

III

⁺ Die heer, die spreyt
Ontfermicheit
op alle dien
Die hem mit oghen⁽³⁾
in horen doghen
aenesien.

+ C

(3) Versta: waarin berusting en hoop is te lezen.

IV

⁺ Dat witte cleyt
is reynicheit
in syn beduden,
In allen sticken
sel di micken⁽¹⁾
dite behuden.

+ C

(1) Lees sel du; di te. Behuden i.e. van wat onrein is.

V

Onse heer mint⁽²⁾
gheen dinc
meer dan reynicheit,
Die mit mynnen⁽³⁾
in 't herte van binnen
is vercleyt.

(2) IV en V vormen een gedachte. Lees wellicht: ons heere.

(3) Die: zulke. Schrap misschien: van.

VI

⁺ Die niet ende neemt⁽⁴⁾
alset beteemt
der dinghe waer,
Als hi dus slaect⁽⁵⁾
die viant die waect
ende tret hem naer.⁽⁶⁾

+ C

(4) Verbeter: en.

(5) Intrans. ongeveer ons staken: werkeloos zijn, niet in Verdam.

(6) Om hem te bederven.

VII

⁺ Een reyn moet
die arbeyt doet
mit nendicheit,
Doe dit wort gheloent
ende ghecroent
alsoe hi verscheyt.⁽¹⁾

+ C

(1) Zoodra als hij sterft.

VIII

⁺ Dat is goet
wat men hem doet⁽²⁾
dat nit en laect⁽³⁾,
Als is die doecht
die therte verhoert⁽⁴⁾
ende salich maect.

+ C

(2) VIII en VII vormen weer 'n eenheid; hem slaat op reyn moet.

(3) Niet afneemt, bederft, als b.v. de deugd. Cfr hooger: Slaect.

(4) Lees: verhoegt.

[p. 370]

IX

⁺ Die soe wie aensiet⁽⁵⁾
syns selfs verdriet
ende syn ghebreken,
Die en sel niet gheeren⁽⁶⁾
yemant te deren
mit fellen steken.

+ C

(5) Zelfde zin als: so wie so. n.i. Verd.

(6) Verlangen. Steken, van woorden of daden.

X

⁺ Dien thert is zoet,⁺
heeft een vermoet⁽¹⁾
opten anderen:⁽²⁾
Dat si ter doecht
hem hebben ghevoecht,⁽³⁾
ende daer in wanderen.

+ C

+ fol. 147^ro

(1) Als zfst. nwd. niet in Verdam.

(2) i.c. op iedereen.

(3) Noord-Holl. taaleigen. De uitspraak was o.

XI

In hogher lusten,
en in rusten,⁽⁴⁾
ende in vreden,
Daer hanghet an
die punte vander⁽⁵⁾
salicheden.

(4) Lees: ende.

(5) Lees van ‖ der S. Punte, hier: angelpunt (n.i. Verd.) kern.

XII

Een hert belast,
gebonden vast
mit swaren sonden,
Dat heeft onlede
onrust, onvrede
tot allen stonden.

XIII

⁺ Een herte op aerden,
mit hoverdeien⁽¹⁾
vol gheblasen,
Hout tot allen tiden
den mensche in liden,
en doet hem rasen.⁽²⁾

+ C

(1) Lees: hovaerden. De moderne vorm hoverdeien, is voorzeker van den afschrijver, uit zijn dialekt en tijd.

(2) Lees: ende.

XIV

⁺ Een herte vercont,
ende daer in veront
een wedermoet,⁽³⁾
En can tferdriet
vergheven niet
dat men hem doet.

+ C

(3) Wedermoet is onderwerp van veront.

XV

⁺ Och heer god
hoe wort die sot⁽⁴⁾
int leste beswaert,
Die hem niet
in deser tyt
te recht en waert.

+ C

(4) Die sot... die zich niet

XVI

⁺ Soe wien ghenoecht
dit edel doecht,⁽¹⁾
dats een iuweel
Dat hem doet gheven
ewich leven
tot synen deel.

+ C

(1) Cf. vs. 58-9. Vgl. Verdam.

[p. 371]

XVII

⁺ Hope doet
den reynen moet
in gode verbliden,
Ende alle onspoet
om tewighe goet
te lichter liden.

+ C

XVIII

Die sterke minne
doet vrije sinne
laste liden,
Si drinct dat suer
des die natuer⁽²⁾
haer soud vermiden.

(2) Slaat terug op vrye sinne, i.e. vrij, voor dat ze door de minne werden onderjukt.

XIX

Hi is wel gheleert,
so wie dat keert
al daer den moet,
Daer hem waert⁽¹⁾
al onghespaert
een ewich goet.

(1) daer... daer i.e. daar waar. Waren is hier intr. op iemand w.; niet in V.

XX

⁺ Wye dat gode
ende syn ghebode⁽²⁾
in hogher lusten
Wil bescouwe,⁽³⁾
moet, mit trouwen,
van binnen rusten.⁽⁴⁾

+ C

(2) Ik vermoed de tekst is corrupt.

(3) Lees: bescouwen.

(4) Dat is in den zielekern voortdurende onthechting plegen.

XXI

Men vynt niet⁽⁵⁾
duerbaers yet
in smensken sinne,
Alse⁽⁶⁾ is aldaer,
reyn ende claer,
godlike mynne.

(5) Niets anders... dan g.m.

(6) Tenzij...

XXII

Een reyn hert
is sonder smert
in allen weghen,
Daer en is niet
ewich verdriet
meer of te weghen.⁽¹⁾

(1) Daer en is niet meer. Deze beteekenis van weghen (verwijderen) niet in V.
Ze woont den overgang tot het XVI^e eeuwsch gebruik.

XXIII

Die syne scat⁽²⁾
hevet ghesat
in ganser vreden,
Mach hem verhoghen;
hi is ontfloghen
alle onlede.⁺

(2) Dat wat hij als zijn hoogste goed aanziet. In onverstoorbaren vr.

+ fol 147^vo

XXIV

⁺ Die vromelike
sonder wiken,
in der doecht⁽³⁾
Altoes opclivet⁽⁴⁾
ende blivet,
is vol ghenoecht.

+ C

(3) Hier rijm met ghenoecht i.e. geneugte.

(4) Hier wel: vorderingen maken; niet in V.

[p. 372]

XXV

⁺ Tot hoghen dinghen
hoert sonderlinghe
neyndicheit;
Die slaprich syn
dats dubbelt pyn⁽¹⁾
om niet te arbeit⁽²⁾

+ C

(1) Dubbelt wel uit: gedubbelt.

(2) Lees: om niet(t)e.

XXVI

⁺ Diet soe voeghet⁽³⁾
dat hem ghenoeghet
ende is te vreden;
Die is wel bedacht
ende levet sacht,
in salicheden.

+ C

(3) Versta: alles, in alles.

XXVII

O edel ryc!
dyns ghelyc
niet en mach syn,
Van vroude tontfaen,⁽⁴⁾
ende wech te slaen
des herten pyn.

(4) Hetwelk hierin bestaat: van V.

XXVIII

Waer wil reginert,⁽¹⁾
daer is verkeert
dat regiment;
Recht ende reden
syn vertreden
ende verellent.

(1) Lees: regneert; alleen, oppermachtig.

XXIX

Een vat ontbonden,⁽²⁾
na synen doen
so gheeftet rooc;
Na des herten wensch
so ghift die mensche⁽³⁾
syn oerdeel oec.

(2) Beteekent wel: een vat (vaas) opengedaan geeft rooc (reuk, wasem) na (volgens) den inhoud. Niet in V.

(3) Lees: mensch. Middeln. voor: The wish is the father of the thought.

XXX

Die hoeden conde
tot alre stonde
synen mont,
Die maect hem vrede
tot alre steden⁽⁴⁾
in des herten gront.

(4) Lees: Stede.

XXXI

⁺ Elc sy een man,
ende stride, dan
als des is noet;
Hi maec hem warm
ende roet den arm
in weder stoet.

Vóór en na de eerste stroof staat nog in 't hsch.

Vliet, swycht, ende ruste mit gode
Ende houdt nernstelike syn ghebode.

+ fol. 148^vo

[p. 373]

 

⁺ Vlien, rusten ende swighen

190

Doen enen vercrighen

 

Salicheit.

_⋆⋆_⋆

In hetzelfde artikel van het Tijd. v. Leiden heeft Dr. de Vooys ook het incipit en explicit gepubliceerd van het reeds besproken lied van Minne (bl. 66) en er op gewezen (bl. 71) hoe hetzelfde lied voorkomt in een Berlijnsch hsch. M.S. germ. fol. 1027, waaruit hij incipit en explicit voor dat lied en nog twee andere afdrukt. Daar wordt niet vermeld dat het hier bedoelde dichtstuk reeds gedrukt is in 1848, door A.v. Arnswaldt in zijn Vier schriften von Johann Rusbroeck (Hannover-Hahn).

Ik heb me te vergeefs bemoeid het Berlijnsche Hsch. naar Antwerpen te krijgen, en moet me dus wel tevreden stellen met den tekst van v. Arnswaldt als deze zich bevindt op bl. XXXVII der Inleiding. Alhoewel lang niet zuiver, is hij op ettelijke plaatsen boven dien van het Würzburger Hsch. te verkiezen; hij krijgt dus de eereplaats. 'n Vergelijking der twee teksten is zeer interessant, en het betreffende merkwaardige lied kan dus wellicht in zijn oudsten vorm worden hersteld.

BERLIJN^(1)		WURZBURG
I	It is tyt dat wi beginnen,		Tis tyt dat wi beghinnen
	Mit onsen wille, schier,		Mit onsen willen schier
	Te clymmen in der mynnen,		Te climmen inder minnen
	Die tyt is nu al hier;		Die tyt die is nu hier
	Wy hebben versumet so menigen dach		Wy hebben verswint soe menighen dach
	Mit onsen willen traghe;		Mit onsen willen cracht^(1)
	Mo(e)cht wy dat nu leggen af^(2)		Mochten wi nw dat legghen af
8	Soe en hoirden wy gene claghe.		Soe en hoerden wi gheen gheclach
II	Die ziele moet van bynnen	C	Die siel die moet van binnen
	Tot gade syn gekeert,		Te gode syn ghekeer^(2)
	Sal sy vyt hoger mynnen		Sal si wt hogher mynnen
	Van waerheit syn geleert;^(3)		Wander waerheit syn gheleert

+ C

(1) Uit het medegedeelde in Tijds. v. Leid. blijkt het wel dat v. Arnswaldt het hsch. zorgvuldig heeft afgedrukt. De interpunctie in den Berl. tekst is van mij.

(1) Men ziet hoe 'n slordige lezer die 'n c uit 'n t leest, 'n tekst brutaal verandert. Cfr. evenzoo voor verswint.

(2) De (e) is boven de o geschreven in 't hsch.
Het klinkerrijm: af, staat dus wel buiten kijf. Lees: mo(e)chten.

(2) Lees: ghekeert.

(3) Door de Waarheid; in zake, om wille van h.m.

[p. 374]

	Sy moet sich voir des meisters voet		Soe moet si voer des meesters voet^(3)
	Mit groten oitmode dalen,^(4)		Myt groeter hoeden dalen
	Sal sy van oiren wederstoit^(5)		Sal si van haren wederstoet
16	Troest of blytscap halen.		Troest of blijscap halen.
III	Syn ende synnicheide^(1)		Gui ende sinlicheit^(1)
	Moten hier toe mede gaen;^(2)		Moeten daer te niet gaen
	In lieve ende ok yn leyde		Van lieven ende van lyden^(2)
	Moet men al gelyke staen;		Moet men ghelike staen
	Nature die moet sterven doit;		Natuer die moet sterven doot
	Die geist die leget yn qualen		Die gheest die leit in qualen
	Also gern sold hi leren voirt^(3)		Hoe gaerne sond hi leeren voert
	24 In deser hoger scolen.		Al inder hogher scolen.^(3)
IV	Die schole die ick meyne:	C	Die scole die ic meyne
	Dat is een stil afgront;		Dat is een stil afgront
	Dair leert got alleyne^(4)		Daer leert god alleyne
	Die zielen sonder mont;		Die sielen sonder mont
	Sy mach hem sonder oge syen		Men mag hem sonder oghen sien^(4)
	Ende sonder swaerheit dragen		Ende sonder zwaerheit draghen
	Der werlt mach sy daer ontvlien		Der werelt mach si daer ontvlien
32	Ende leren sonder vragen.		Ende leeren sonder vraghen.
V	Als hi der mynne vraget,^(1)		Als ghi der minnen vraghett
	Wat woirdt om dair bericht?^(2)		Wat wart u dan bericht^(1)
	‘Gaet voirt al sonder tragen,		Gaat voert al sonder traghen
	Dy lucht en edel licht!’		U licht een edel licht

(3) Beter dan 't Berl.; de vorm sich is daar wel ingeslopen uit het dialekt van den afschrijver.

(4) Dalen i.e. doen dalen (vernederen).

(5) Al hetgeen haar onaangenaams, van natuurlijk standpunt, overkomt. Cfr. Stroof III.

(1) Het rijmschema vergt 'n slepend rijm. De tweeklank (leiden) is uitgesloten, lees daarom: synlichede.

(1) De G is nie duidelijk, S is mogelijk.

(2) Lees: te niete; leide: verdriet.

(2) Van: zeker foutief.

(3) Het gedicht is wel in Brabantsch dialect, die oostmiddelned. vormen zijn dus van den afschrijver. Also(e) is boven hoe te verkiezen, en is hier causaal voegwoord: vermits.

(3) Tegenover qualen, zou men geneigd zijn hier salen te lezen; maar in dit gedachtenverband is Scole de geijkte term.

(4) Leert of leeret; het metrum moet echter niet onberispelijk wezen in modernen zin.

(4) Men houde de tegenstelling van natuer (sin) en gheest in 't oog.
Men zeker foutief. Cfr. vs. 31.

(1) Noch Berl. noch Wurzb. leveren 'n goeden tekst; lees: si.

(2) Lees: hair.

(1) De vormen u zijn in vs. 34, 37, 38, latere verknoeiingen.

[p. 375]

	Is anderheit gestorven doit,^(3)		U licht die edel waerheit bloot^(2)
	So machtstu dair wel duren		Boven alle naturen
	Ende syn altoes yn vreuden groit		Is anderheit ghesturven doot
40	Baven alle naturen!^(4)		Soe moech di daer wel duerden.
VI	Dat zuetste van der mynnen		Dat suetste van der mynnen
	Dat is een vuerich cloit^(5)		Dat is een vierich cloot
	Et ontstict dat hart van bynnen		Het ontstect dat herte van binnen
	Et mact den geist albloit		Het maect den gheest al bloot
	Is dit nyet eyn wonder cloit		Is dat niet een wonder groet
	Et bernt an allen syden		Dat barnt an allen siden
	Et maect syn vuyr yut hert so groet		Het maect een vier int herte so groet
48	Dat kan den geist verblyden.		Het can den verbliden.^(3)
VII	Blytscap yn den gheiste	C	Blyscap inden gheest
	Dat is eyn werscap fyn,^(1)		Dat is een weerscap fyn,
	Wie koemt tot dier feesten		Die daer coemt totter feest
	Die mach wel salich syn;		Hi mach wel salich syn;
	Al hed hi es mer eyn broeckelkeyn^(2)		Al en had hys mer een brockelkyn
	Ende droenck hi van den wyn,		Ende dronc hi vanden wyn
	Wat druck yn deser tyt mocht syn		[ontbreekt]
56	Dat en weer om gene pyn.^(3)		Ten waer hem ghene pyn.
VIII	Wacht u voir vrie geste!^(4)		Hoedet u van den vrien gheest!
	Dat is die nauste rait;^(5)		Dat is die nauste raet;
	Si werken al oir eischen		Si wrechen al haer eyschen^(1)
	Al weert ok noch so quaet;		Al waert oec noch so quaet:
	Consciencie halden sy voir spot		Consciencie houden si spot^(2)
	Ende sunde voir gene misdade;		Ende sonde voer gheen misdaet
	Sus wanen sy toe krigen got!^(6)	C	Aldus wanen si vercrighen god
64	Och woe syn sy verraden!		Ach hoe syn si verraden.

(3) Anderheit is de samenvatting van al het menschelijke tegenover den Schepper.

(2) De volgorde der gedachten vergt de omzetting dezer verzen naar het Berl. hsch.; maar vs. 37 uit Wurz. schijnt origineel, en te verkiezen boven het voorbarig Berlijnsche, dat uit het verband schiet.

(4) Cfr. vs. 10: gade, oostmndl.
Hier schijnt Berlijn 'n beteren tekst te bieden, gedeeltelijk toch.

(5) Wel reeds bekend symbool uit oude visioenen; in minnedichten, zoo veel ik weet, ongewoon.

(3) Een der kreupelste strofen. Of ze origineel is?

(1) Reeds Evangelie-voorstelling.

(2) Het parallelisme met droenck laat hier at vooropzetten, vgl. broeckelkyn.

(3) Om: hem.

(4) Bekende voorstelling, van tegenstanders der echte Minne, die gedurende twee eeuwen als de geijkte bewoording geldt.

(5) Nauste: die men het meest behartigen moet.

(1) Het klinkerrijm is wel te handhaven.

(2) De Oostmiddelnederlandsche vormen; halden, om, wie heeft het Würzbürgsche hsch. omgezet. Voor 't overige levert het hier weer 'n slordigen tekst.

(6) Daarenboven, op den koop toe. Maar hoe bedrogen komen ze uit.

[p. 376]

IX	Wie halt syn herte puyr		Wie houdet syn hertkyn puer
	Die en darf nyet wesen blynt:^(1)		Die en deerf niet wezen blynt
	In hem is een figuyr		In hem is een fyghuer
	Die al dynck wal bekynt;		Die alle dinc bekeint
	In om is eyn edel stat		In hem is een edel stat
	Dair got altos wil rusten,		Daer god altoes wil rusten
	Als hi dan hevet der engel schat^(2)		Als hi dan heeft der enghelen scat
72	Wat mach hem anders lusten.		Wat mach hem anders lusten.
X	Dryngh doir die creaturen,	C	Dat dringhet doer die creaturen^(7)
	Leer rusten up dat bloit,^(3)		Leer rusten op een vloot
	Al moesten dat besuren^(4)		Al moetstu dat besuren
	Et is eyn salich coop.		Tis di een salich coop
	Du salt hier na in resten syn		Du sulstu daer na in rusten syn
	Al myt den saligen geisten,		Al mytten salighen gheesten
	Ende dryngen doir die seraphyn.		Ende dringhen doer die scraphin
80	Al tot der hoger feesten.		Al totter hogher feesten
XI	Die vrucht is ongemeten^(5)		Die vreuchde die is onghemeten
	Die ons god heft bereidt,		Die god ons heft bereit
	Geen tongh en kan volspreken		Gheen tonghe en can volspreken
	Die grote werdicheit;		Die grote waerdicheit
	Daer is vreude sonder vergaen,		Daer is vreuchde sonder verghanc
	Ende rycheit sonder ontberen,
	Ende schoenheit boven al verstaen;		Ende rycheit sonder ontberen
			[ontbreekt]
88	Wat sal ons mogen deren?		Wat sal ons moghen deeren.
XII	Biddet al ghemeyne^(6)		Nu bidden wi al ghemeyne
	Den vader mynnentlike:		Den vader mynnentlyc
	Dat hi ons misdaet cleyne,		Dat hi onse misdaet cleyne
	Ende make ons ziele ryck,		En maec ons therte ryc

(1) Darf = kan; want in hem leeft en ziet 'n wezen (aangezicht) dat...

(2) De Godheid zelve bezit op dien troon.

(7) Alhoewel dit zeker foutief is, met betrekking op ‘figuur’, heeft stroof X uit Würzburg toch weer betere lezingen.

(3) Het wezen, dat, bloot, Wezen is en geen gebeurlijkheid of veranderlijkheid aan zich heeft.

(4) Enkel met veel lijden zoover brengen. Lees: moetstu.

(5) Lees: vruechde.

(6) Waaruit blijkt dat het lied werd opgezegd en zelfs gezongen in gezelschap.

[p. 377]

	Ende make ons des toevals quyt^(1)		Ende hi ons maec des toevals quyt
	In desen armen dale,		In desen armen dale
	Ende hi na deser corten tyt		Ende hi na deser corten tyt
96	Ons allen tot om hale!		Ons allenn tot hem hale.
	Amen.		Amen.

Bemerkingen. 1^o) Dat dit lied niet van Hadewych is, staat vast; al klinkt de aanhef Hadewigiaansch. Er is te weinig kunst aan het woord. Er zijn te veel opvattingen en uitdrukkingen, die tot 'n latere periode der Minne-mystiek behooren. Reeds in strofe II. b.v. het Sy moet si voir meeesters voet..., en de overige technische bewoordingen als ziele sonder mond... anderheit... blootheit... enz. zijn uit de XIV^e of het einde de XIII^e eeuw.

In alle geval na-Hadewigaansch. Beelden als ‘een vuerich cloot’ zijn, ook op zichzelve, reeds daarvan 'n bewijs.

2^o) Maar het lied, naast enkele Hadewigiaansche opvattingen, lijkt meer op de Ruysbroecksche mystiek betrekking te hebben. Natuurlijk is het niet van den Meester, daarom is het weer over 't algemeen, in den vorm vooral, te volmaakt. Uit zijn school echter is het wel; het zit vol van reminicensies, al kan ik geen strofe of vers aanduiden, die nagenoeg met 'n uitspraak van Ruysbroeck eensluidend zijn.

3^o) Er zijn ook opvattingen en uitdrukkingen in, die steeds in herinnering brengen enkele der post-Hadewigiaansche Rythmata, al is het metrum hier geheel anders. Drie vrie geeste(n) uit stroof VIII duiden ook op toestanden die in de XIV^e eeuw tehuis hooren, en liefst in de eerste helft.

Ik ben dus ook geneigd ons gedicht te dateeren ± 1325. Het verdient in alles opmerkzame studie, en zoodra we beter georienteerd zullen zijn in de mystieke letterkunde der XII-XIV eeuwen, zal het wel zijn plaats vinden en bewaren.

Antwerpen, 26-5-25.

Dr. D.A. Stracke.

Slotwoord. Dr. de Vooys sprekend over Ms. German, fol. 1027 uit Berlijn, gewaagt maar van die geestelijke liederen.

Er zijn er echter nog meer uit dit hsch. te publiceeren; want A. Reifferscheid, bl. 56, somt er nog verschillende op onder: IV: Verschiedenes.

(1) In den zin van: hinderlijke, kwaadvolle gebeurtenis of toestand.

[p. 378]

Ik geef hier het incipit en explicit, om de opzoekingen en vergelijkingen te vergemakkelijken.

⁺ O helige geist vader ende sone
Die eyn Got is yn drie personen.

In lyden sult du u verblyden
Ende leven in verduldycheyt
Dit is dat slot der heiligher Drievuldicheyt.

Ik merk daarbij op, dat Blommaert een dergelijk lied uit het Hulthemisch hsch. publiceerde in zijn Oud-vlaamsche gedichten.

II] Van drie doden konyngen ende van drie levendigen konynghen.

⁺ In eynre suter zomer tyt,
Soe men minnentliken siet,
Lief gras bloyen menigherleye
Als ons die tyt van meye;
So wart een grote iacht gestalt.
⁺ Dat wy syn hulde verwerven
En dan wy sterven
Des gunne ons got van hemelryc
In sinen tronen ewelyc. Amen.

Deze twee gedichten zijn in den codex afgeschreven in het jaar 1436.

Ook vermeldt Reifferscheid nog bl. 54 onder: II: Verschiedenes, de volgende.

⁺ Een spiegel alre minschen
Ick rade u allen dat ghi u daer toe keert
Ende ghi alle daghen sterven leert
Want got en heft ons nyet te weten ghegheven

Dyenestu der werelt du blyef bedrogen
Als du moges syen myt oghen.
⁺
Dat ordel dat die scepen wysen
Des en kan ick niet geprysen

Oc en kan ick des ghelasteren nyet...
Den armen als den ryken

Nu ende toe allen stonden

Als dat hier voirmaels is gevonden.

⁺ Die tien gebode gaets te ryme.

Deze drie laatste gedichten zijn ± 1406 geschreven.

+ I] fol. 153

+ fol. 154

+ 156

+ I] fol. 107

+ II] fol. 108

+ III] fol. 108