Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde 1924

[p. 592]

Guido Gezelle, zanger der zonne
door Kan. Am. Joos, werkend lid.

Den 27^sten November zal 't 25 jaar geleden zijn dat de zon voor de laatste maal Guido Gezelle in leven zag. Bij dit verjaren, wou ik, die hem tot vriend en raadsman mocht hebben, uit blijvende genegenheid, zijn nagedachtenis verfrisschen en opluisteren. En, na 't lezen en 't herlezen van zijn werken, meen ik dat niet beter te kunnen doen dan met hier, te zijner eer, een schoof neer te leggen van zonnestralen uit zijn gedichten bijeengegaard.

_**_*

En al spoedig moet het mij van 't hart dat een beeltenis van Gezelle uit steen of brons mij niet kan voldoen. Zeker, steen en brons, door hun hardheid, zijn best geschikt om in de open lucht, tegen weer en wind in, zijn geheugenis te doen voortleven. Maar uit hun aard zijn zij te koud, te doodsch, te kleurarm, dus te weinig kenschetsend voor Gezelle, die, al de dagen van zijn dichterleven, de zon zoo opgetogen beschouwde, de zon zoo wellustig smaakte en de zon zoo voortreffelijk bezong, dat hij met reden zanger der zon mag heeten. Daarom betreur ik dat er, naar mijn beste weten, tijdens Gezelles leven, geen Courtens of geen Claus gevonden werd, om op het doek den Dichter te malen, staande in de vrije natuur en badend in den laai, den regen en den zegen van de lieve zonnestralen.

En tafereelen daartoe waren niet ver te zoeken. Gezelle zelf geeft er een aantal op. Enkel drie zal ik er hier van aanhalen.

'K Zie twee zonnen, elk' heur' weêrga

tegenvaren, langzaam aan:

de eene rijzen, rechte omhooge,

de ander' rechte omleege gaan.

De eene komt, uit 's hemels blauwten,

neder in den blauwen schoot

van de Leye, en de andere uit heur
blauwe diepten, rond en rood...

[p. 593]

Hoe schittert mij die spa toch. (V, 117)

 

Hoe schittert mij die spa toch, als

 

gij, landman, uwen taaien hals

 

gebogen, langzaam eerselt, end'

 

nu hier nu daar Gods akker wendt!

 

 

 

De zonne komt u volgzaam na

 

en velt op uw geglimde spa,

 

terwijl gij zucht en arrebeidt,

 

den blik van heur' hoogmogendheid.

 

 

 

En, spittende in dat hel gestraal,

 

zoo keert uw werkzaam akkerstaal

 

med een den grond, en zendt den schicht,

 

terug naar mij, van 't zonnelicht.

 

 

 

Daar speiten, uit den zwarten grond

 

der aarde, zoo veel stralen rond

 

uw' delfspa, dat 't een beeltenis

 

van Gods gevreesden bliksem is.

 

 

 

Doch neen: de duiven weten 't wel

 

dat 't spawerk is en zonnenspel,

 

dit bliksemen 'en hun' vrije vlerk

 

vervolgt u, op uw akkerwerk.

 

 

 

De kwiksteert, zoo de duiven doen,

 

u nagaande, in zijn' stouteschoen,

 

en vreest, alwaar hij wormen ziet,

 

uw' spa noch heur geflikker niet.

't Ververscht mij, in 't geweld gestaan

der hooge zonnekrachten,

te zien van verre, aan 't water slaan,

vuls arems, uit de grachten,

den bleekersgast: de regenvloed
't geleschte lijnwaad ronken doet.

Den lepel zwaait hij, zwak van leên,

ter beken uit omhooge;

en waken doet, hoe verre heen

hij werpen kan, zijne ooge:

de laatste lage en mist hij niet,
en al dat droge is, nat hij giet.

[p. 594]

 

De groote zonne lacht daarop

 

heure alderliefste lonken;

 

die, vallende in de dreupeldrop,

 

den dreupeldrop ontvonken:

 

ik regenbogen, smal van bouw,

 

nu hier nu daar, in 't gers, aanschouw.

_**_*

Vurige liefde voor de zon, geestdriftige bewondering van de zon zingen en juichen honderd maal en nog veel meer in zijn gedichten.

Dit blijkt reeds duidelijk alleen door de namen die hij aan de zon geeft. Hij heet ze: De hemelblomme (VIII, 127); - de blomme in 's hemels wei, die vonkelt in de mei (V, 77); - des hemels schoone rooze (X, 47); - het nooit afgewandeld zonnewiel (VII, 11); - de zonnewagen (V, 56); het heerlijk zongespan (VII, 139); de wagen der zonnehingsten (X, 91); - de lieve wonnenbronne (V, 74); - de Koning (VII, 115); - de onverkrachte lichtvorstin (X, 47); - de moeder van 't geboren loof (X, 32); - de moeder van de bloem (X, 21); - de wereldziel (VII, 11); - de levensbronne (X, 34); - de volheerlijke, altijd nieuwe bronne van levenskracht (V, 17); - 's werelds ooge (X, 34); - de ooge van den noen, die 't al ziet (I, 163); - de middagsterre (X, 38); - machtig wezen (V, 17); - de zienlijke afgezant van dezen die 't al beveelt (V, 17); - een wapenbeeld in des Heeren schild en kroone (V, 17); - heerlijk handgedaad van hoogst eerweerde handen (V, 18); - aldoordaverend Godsgewrocht (VIII, 132); - 't weergalooste wonder van al dat wonder is in 's werelds heerlijkheid (X, 93); - en gemeenzaam en liefkoozend enkele malen zonneken (VII, 55, 57; - VIII, 74, 105 - X, 48).

De zonnestralen noemt hij o.a.: brandend goud (I, 19); - zonnelonken (I, 128); - minneboden (VII, 9); - zilvergeld (VII, 128); - hemelvonken (VII, 168); - zonneteugen (VIII, 12); - zonnenregen (VIII, 4); - lachen (VIII, 105); - zonnezoen (VIII, 105); - en als zij hevig zijn of tegen nacht en nevel moeten strijden: scherp geschut (VII, 101), honderd duizend monden geschuts (VI, 1); - zonnebeitels (VI, 110); - zweerd (VII, 65); - zonnesprieten, onverwonnen gaffel (X, 47); - middendaagsche dolken (X, 99).

_**_*

Hoort met welk diep ontzag hij de zon toespreekt:

't Heelal doordaverend vroongedrocht,
die aarde, hemel, zee en locht

[p. 595]

 

bebouwt: die, algebiênde gaat

 

alleene; die geen schade en laat

 

u schenden; heerlijk zongespan,

 

wie is 't die, u geleken, kan,

 

van al Gods werken, schoone zijn,

 

o schoonheid van den zonneschijn?

 

 

 

Ze aanbaden u ter aarden, om 't

 

ontzag van uw geweld, gekromd,

 

en dienstelijk u toegewijd,

 

weleer, die ook een schepsel zijt:

 

die, dienende, uwen koning eert;

 

getrouwe, alzoo de vogel kwam,

 

die, uitgevaren, wederkeert,

 

dien Noës hand in de arke nam. (VII, 139.)

 

 

 

o Gulden' hoofd der blijde zonne,

 

volheerlijke, altijd nieuwe bronne

 

van levenskracht;

 

wie heeft u in die blauwe streken

 

het brandend voetspoor uitgesteken

 

en voorgedacht?

 

 

 

Gij staat des morgens op, beneden

 

't bereik van sterflijke oogenleden;

 

en rijzend, dan

 

verblijdt gij mensch en dier en boomen;

 

en 's avonds laat gij los de toomen

 

van uw gespan.

 

 

 

O Edel' zonne, o machtig wezen,

 

o zienlijke afgezant van dezen

 

die 't al beveelt;

 

wat ben ik, of wat zijt gij, schoone,

 

als in des Heeren schild en kroone,

 

een wapenbeeld?

 

 

 

Zoo kent men aan des Ridders wapen

 

zijn hofgezin, zijn huis, zijn' knapen,

 

zijn heerlijk slot;

 

zoo kan men aan uw' pronksieraden,

 

o zonne, uw edelen Ridder raden:

 

zijn name is - God! (V, 17-18.)

 

 

 

o Heerlijk handgedaad

 

van hoogst eerweerde handen,

 

o zonne, ziende alom,

[p. 596]

 

doorpeilende alle landen;

 

doorwerkende, alderfijnst,

 

de fijnste wasdomwanden

 

met leven, licht en groei!

 

 

 

Gegroet zijt mij, wanneer

 

ge, ontpriemende in den morgen,

 

het menschdom waken doet,

 

in blijdschap en in zorgen;

 

of zendt, alwaar ge zinkt

 

in peerschen doom' geborgen,

 

uw laatsten avondgloei!

 

 

 

o Diepheid, ongekend;

 

o rijkheid, onbeschreven;

 

o wondere weldaadbron,

 

o schoot, nooit uitgegeven;

 

vol levenwekkend licht,

 

vol lichtontwekkend leven,

 

vol lijf- en zielsgenot!

 

 

 

'k Aanbad u, waart ge niet,

 

zoo ik en mijns gelijken,

 

't zij sterren die 'k alom

 

zie aan den hemel prijken;

 

't zij vogel, vissche of dier,

 

die land en zee berijken:

 

een' enkele blom van God! (V, 18-19)

 

(Z. ook VII, 115).

_**_*

Hij snakt ongeduldig naar de zon en treurt om haar afwezigheid. Onder andere in:

Ha! waar zijn de zonnelonken,
die weleer mijne oogen dronken,
weggesluierd onder 't groen,
binst het branden van den noen?

I, 128

o Zonne, die mij tegenblonkt

in 's hemels aangezicht!

War is nu alles henen en

hoe zit ik hier, gekrompen,

vernederd en ontzenuwd in

des winters doove dompen?

X, 128

[p. 597]

 

De wereld mist den troost

 

dier zoete zonnestralen,

 

die alles leven doen,

 

daar ooit zij nederdalen;

 

die 't schoone schoon doen en

 

die 't goede goed doen zijn:

 

die God verbeelden in

 

Gods beeld, den zonneschijn.

 

X, 92

 

't Is meer als leed genoeg,

 

en droefheid in mij, zonder

 

uw droef afwezig zijn,

 

o 't weergalooste wonder

 

van al dat wonder is

 

in 's hemels heerlijkheid!

 

o Zonne, en zij mij nooit

 

te lang uw licht ontzeid.

 

X, 93

 

Zonnekrachten, brandt en bluistert,

 

breekt de ketenen, schendt het graf,

 

daar ik zitte en, weggeduisterd,

 

wachte, och arme, uw' stralen af.

 

V, 132.

 

Laat de lieve wonnenbronne,

 

laat het leutig zonnenvier,

 

laat de versche blommen kommen,

 

laat weêrom de lente, alhier!

 

Dan ja, zal 'k genezen wezen,

 

opstaan en, gespannen fel,

 

of 't een klare snare ware,

 

dichten ende deunen wel!

 

V, 74

 

'k En heb vandage, o levensbronne,

 

geen' eenen keer gezien u, zonne,

 

't en zij te noene, en bij geval,

 

een witte plekke, en daarmeê al.

 

 

 

Het deert mij zoo de zonne moeten

 

zien uitgaan en goênavond groeten

 

mij dezen dag!......

 

Maar moet het zoo, heropgerezen,

 

laat, morgen vroeg, uw aanschijn wezen

 

mij zoete, o zonne, en liefgetal....

 

X, 35

 

't Is donker! Zal 't verwonnen zijn,

 

dat overheerlijk blaken,

[p. 598]

 

dat altijd even schoone van

 

de schoone zonnekaken?

 

X, 47

 

 

 

Vertroost u, mane, 'et zonnelicht

 

aanschouwt ge: ons arme lieden

 

en mag dat in den weêrschijn maar

 

van 't manenlicht geschieden!

 

VIII, 49

(Z. ook VI, 100; - VII, 73, 75, 121; - VIII, 116; X, 140).

_**_*

De zonne gaat op,
de zonne gaat neêr,
de zonne gaat op
en gaat onder;

standvastiglijk heen,
standvastiglijk weer,
standvastiglijk werkt

zij dat wonder.

VIII, 132

En dat wonder beschouwt hij in zijn verschillende tijden en gedaanten.

In den morgen:

O Heemlijke diepten van
't vol schaduw hangend boschgebied:
vol schaduwe en vol duisterheid,
vol nacht en dauw dooreengespreid!

't Is morgen en de zonne berst
alhier, aldaar, ontembaar, uit
den nachtelijken moederschoot:
‘Hier ben ik!’ roept de zonne groot.

‘Hier ben ik!’ En, ze doet den dauw,
in 't veld, en al dat vochtig is,
verdampen. Deur de glazen valt
ze in 't huisgezin; - ontwekken zal't!

't Is licht alom: 't is leven al,
dat 't zonnelicht aanschouwde: alleen,
daar diepe, in 't eenzaam boschgebied,
en zie 'k, o schoone zonne, u niet.

[p. 599]

 

't Is duister, en 't is nacht daar nog;

 

met hier en daar een' gulpe of twee,

 

daar 't groen wordt, uit der grouwbaarheid...

 

'k en weet niet hoe 't nen naam gezeid!

 

 

 

De zonne grijpt al vaster nu

 

de trappen aan des luchtgebouws:

 

ter zege vaart ze, hooge en blij:

 

geen boom die hier wéérbarstig zij!

 

 

 

Zij giet, dat elk het merken mag,

 

bij geuten, vier en werkzaamheid

 

den bosche in: dweersche balken gaan,

 

vol speitend licht, den bodem slaan.

 

 

 

Het mosch, het loof, het blinkend hout,

 

de takken, zware of lijze, loopt

 

zij lustig laven: heerlijk is

 

verwonnen weêr de duisternis.

 

VIII, 7 en 8

 

 

 

In 't blauwe van den hemel doekt

 

een kleene witte wolke

 

de zonne mij;

 

en 't witte van die wolke en komt

 

geen vlekkelooze molke,

 

geen wolle bij;

 

 

 

geen witgewasschen wolle, noch

 

geen snee, die, versch gevallen,

 

te gronde ligt;

 

zoo wit is op de boorden van

 

die witte wolke, 't brallen

 

van 't zonnelicht.

 

X, 891

(Z. ook I, 16, 20; - II, 12; - V, 14, 15, 16, 45; - VII, 127).

In den vollen dag:

't Noent! De zonne omlaait de palen

van den aardbol; en ze sterkt

al dat levend wast of werkt

in heur' voedselvolle stralen.

V, 8

Nu zit de zonne

hooge in den hemelstoel,

nu zit de zonne

hooge overal.

X, 4.

[p. 600]

In den mist:

Hier en daar een' plekke boenend,

zit de zon in 't duister veld;

rood, gelijk een oud versleten

stuk ongangbaar kopergeld.

VIII, 68

Na een regenbui:

Hoe helder blinkt het blanke wiel, dat even

onzichtbaar, zichtbaar nu, en bloot alom

geworden, geuten giet van licht en leven

in 't blauwe van den blauwen hemelkom.

X, 71

(Z. ook VII, 55).

In den avond. - Ik tel twintig dichtstukken waarin hij, soms met één, soms met meer trekken, het ondergaan schildert van de zon, die dan, zooals hij zelf zegt, immers schoonst van al is (V, 42). Rijk zou het de moeite loonen die schetsen onder malkander te vergelijken en de verscheidenheid van de er in voorkomende gedachten en beelden na te gaan. Enkel twee voorbeelden uit dien schitterenden schat

Al rood is 't dat ik zie:
éen ovenvier heel 't westen,
daarin de zonne zonk
en 's werelds oude vesten
in gloeien' zette. Laai
noch glans en is er: niet
als enkel rood en, deur
de losse wolken, iet
dat eer aan bloed gelijkt,
of aan onmeetbaarheden
van' ongehouwen stier-
en huidlooze ossenleden,
die, drijvende overal,

met vil- en slachthuisvee

de diepten vullen van
de westerwereldzee.
De zwarte hagen staan
vol oogen, als van dieren
en ongedaanten, die
hun roode blikken stieren
te mijwaard, daar ik sta,
van hoofde tot den voet
bespeit, ik zelve, en diepe
in schijnbaar zonnenbloed...

X, 9

[p. 601]

 

Nog nauwlijks is het groen

 

der boomen groene, en even

 

zijn, toppewaards, alleen

 

de takken groen gebleven;

 

al 't ander zwarter wordt

 

en zwarter: boomen net,

 

van zwarte zijde zijn 't,

 

op blauw satijn gezet.

 

 

 

't Leeft alles langzaam uit

 

dat verwe is: henen dalen

 

de laatste en langste van

 

de lieve zonnestralen;

 

't wordt watergroene omhooge;

 

omleege brandt en broeit

 

de groote zonne nog,

 

die zinkt en grooter groeit.

 

 

 

Ze duikt heur aangezicht

 

beneên des werelds neggen,

 

die eindloos, slinks en rechts,

 

hun lange lijsten leggen;

 

die 'k opwaardstriemen, die 'k

 

een' wolke twee of drie

 

den zonnezienden kant

 

geheel vergulden zie.

 

 

 

In 't heerlijk zonnenveld,

 

dat donker wordt omhooge,

 

en langzaam donkerder

 

en dieper, staan ten toogen,

 

geschreven zwart op goud,

 

een bende reuzen groot:

 

het eindloos boomenvolk,

 

in 't eindloos avondrood...

 

VIII, 64-65

(Z ook I, 20, 27; - II, 38; - V, 8, 21, 22, 42, 114; - VII, 73, 168, 179; - PIII, 44, 71, 75; 105, 139, 144; - X; 34).

_**_*

Samen met de zon, beschouwt hij al het schoone dat haar stralen schoon doen zijn:

Den leeuwerik, -

zingende op hare eerste lonken uw verrukte vogeltaal, drinkende met lange dronken d'allereersten morgenstraal (I, 99).

[p. 602]

Een bonke keerzen, -	gegroeid in den glans en 't gouden licht des zomers (III, 104).
Het sneeuwijs, -	dat glinstert in de zon (V, 43)
Winterdons, -	zichtbaar in 't spelen der zonnekrachten (V, 45)
De besneeuwde boomkruinen, -	hoe heerlijk groet gij mij, in 's winters pronksieraad; wanneer de bleeke zon heure eerste morgenstroomen ontginsteren in 't gevlerk van uwe takken laat! (V, 45)
De bloem. -	De morgenzon begroet haar en strooit verschen dauw omtrent den bloemenstaal (V, 161)
Het op- en neergaande koren. -	't Zonnelicht beglanst de baren van dit rennend rosgeweld (V, 178)
De zee. -	De zonne strooit een' wijde strate van daglicht op uw blanken schoot (VI, 78)
Het blinkend boomloof, -	dat, alleszins geplekt, geboend, de welgezinde zonne zoent (VI, 95)
Chrysanthemen, -	recht schoone, als 't zonneweêr u zegent (VI, 108)
De beek, -	uw' baren de zonne lekt en diamant (VII, 50)
Het gras. -	De zunne is t...... die, jong van stralen, al dat gersgevonk, doet blinken, dat 't mijne oogen baadt, en dood al de andere verwen slaat! (VII, 54)
Den perkelboom. -	Hoe prachtig bloeit uw hoofd in de allereerste zonnen der lentemaand (VII, 105).
De groene wei, -	die de zonne overal met heur zelvergeld liep bezichten (VII, 128).
De tarwe. -	De stammen staan genegen en, honderdduizend, blinken ze in den zoelen zonnenregen: 't zijn priemen gouds, die dragend zijn, den last elk, en de zware, de dikke volle onschatbaarheid der gouden korenare (VIII, 4).

[p. 603]

De Leie bij een storm. -	De zonne wisseldanst, in 't wisseldansend water, dat, hagelwit geblest, vol blommen, vol geklater, heur' schoonheid tegenlacht (VIII, 5).
De peren. -	Hoe schoone, als 't lieve zonnelicht daarop zijn' mooie stralen zicht; en, geluw-, groen- en grauwgeveld, fijn goud op al die peren smelt. (VIII, 37)
Een bende Casselkoeien, -	die louter bruin van haar, als zooveel blommen bloeien, in 't gers en in de zon, die, zinkend, henentiet; die, rood, het roode veld vol roode vonken giet (VIII, 43).
Den vlinderboom, -	dien de zonne evengoed 's avonds als des vroegen morgens groet. (X, 65)
Het loof na een regenbui. -	Het voor- en 't nagetij elkaar genaken; midbamesse en midlente is 't almedeen; op ieder lapken loofs er blommen blaken, aan ieder taksken hangt er edelsteen, dat, geluw, groen, en rood en blauw, van boomen vol bleuzende appels doet, en peren, droomen. Een wonderlijk aanschouwen! Hoe 't gelooven, schoon nauw ik zitte en zie, dat 't anders niet als lekend loof en is, en scherpe schooven van stralen, die daarin de zonne giet (X, 72).
Het snoeisel (gulden vlies). -	Het blinkt, het bleust, het laait, het ligt doorschoten van den zonneschicht, onmeetbaar, verre, éen schapendracht van ooienwolle en shapenvacht. Een kleed is 't, als van engelkens, die zijde en wolle en gouden blaân doen liggen, daar ze spelen gaan (X, 77).
Den akker. -	De zonne - 'n wordt, in 't zonnelicht, de weide nog niet wakker, - goemorgent, met haar mooi gezicht den moedermilden akker (X, 87).
Den druppel water. -	Hei da, lieve dreupel water, zijt gij helder toch en schoon, in uw hemelsch lichtgeschater en uw diamanten kroon!

[p. 604]

	Rood en blauw en groen en geluw, peersch en purperwendigheid siert, in onderling gespeel, uw pinkelende uitwendigheid! (III, 65).
De Leie. -	Wat zijt ge schoone, o Leye, als 't helderblauwe laken der hemeltente wijd en breed is uitgespreid, en dat uit heuren throon, de felle zunne, aan 't blaken, vertweelingt heur gezichte in uwe blauwigheid! (VI, 73).
De Lijsterbeziën. -	Nen zwicht van bloeroo bezekens, de weerga van coraal, zie 'k hooge op de averesschen staan, en blinken altemaal; de najaarszonne vonkelt op dien ongetelden pereldrop. (X, 108).

(Z. ook III, 27; - V, 79, 122, 171, 178; - VII, 127, 174; - VIII, 9).

_**_*

En alles, alles is schoon bij Gezelle, als er de zon op blinkt!

Gaat kijkt er naar entwie,
die oogen heeft, en staat er
een stonde wijlend bij,
daar zunne valt en water;

en toogt mij dan tapijt

of legwerk, of 't zij wat

dat kunstiger gewrocht,

en schoonder, is als dat! (VIII, 16).

Achter 't bloote vischputwater
roer noch rimpelken en gaat er:

stille staat er

't blinken in van 't zonnebeeld. VII, 147).

In elken vuilen plasch

van voet- of wagenspeur,

die blankgeloopen staat

vol morzig regenwater,

verschijnt het evenbeeld

der bloote zonne, en laat er

nen lach uit henengaan

van liefde - en lichtgeschater. (VIII, 132).

Ze is dan geenszins te verwonderen zijn toespraak tot de

[p. 605]

muggen die, in de zonnestralen, rond zijn hoofd dansen en een liedje zingen:

O Blijde muggen, laat

mij mede, in uwe klanken,
om 't helder zonneweer,
en 't schoone, God bedanken! (VII, 110).

(Z. ook I, 67; - III, 16, 52, 75, 79, 86, 111, 115, 117; - IV, 88 - V, 17, 18, 70, 127, 128, 134, 139, 156, 170, 177; - VI, 72, 76, 92, 95, 96, 109, 110, 162; - VII, 69, 92, 104, 106, 108, 130; - VIII, 11, 19, 23, 43, 46, 61, 69, 141; - X, 12, 15, 21, 38, 48, 49, 51, 55, 58, 75, 86, 97, 99, 107, 110).

_**_*

Gezelle is zoo vurige minnaar van de zon dat hij er haast niet over zwijgen kan en alle gelegenheid waarneemt om er van te spreken.

Meer dan eens bepaalt hij den dag naar de zon,

....van als hij langs de weide,

door peerlende edelsteen vergulde draden leidde,
al klimmen uit den Oost, tot waar hij nederzonk
en gloeiend purper op de westerwolken schonk. (I, 47).

Twee heldere dagen heet hij twee lentezonnen. (V, 142).

De maan is de zuster van de zon (VIII, 49); de vlam is een vlerk van 't zonnewiel. (X, 4).

Al wat zichtbaar is vertaalt hij door al wat de zonne groet (VII, 159), al wat de zonne ziet (V, 178).

In zijn slaaplied smeekt hij de zon dat zij heur machtige stralen zou verfrisschen (X, 119).

Vaartwel nu zegt aan 't zonneken is zijn woord aan de gevangen bie (IV, 151); terwijl de buitende bie beveelt: Rap uit mijnen weg en uit mijn zunne, dat ik zie (V, 172).

Van den nachtegaal vertelt moeder dat hij vóor de zonne zingt, en, na de zonne, zoetjes avondklinkt (VII, 112).

Aan de spreeuwen die altijd piepen 'k zie 't, vraagt hij: is 't de zonne rijzen, dat gij ziet? (X, 40) en aan den wilgeboom, die treurend zijn takken neer laat hangen:

...Is de oorzaak van uw kommer
te beschutten met uw lommer,
voor het branden van de zon,
't water van de Mandelbron? (I, 24)

In de beschrijving van den donderbaard, spreekt hij ook van de kat die, achter de plant, heur hermelijn in 't zonneken warmt (VII, 57).

Goede Vrijdag is de dag die de zon deed haar straalkroone derven (I, 59).

[p. 606]

De verschgeroerde grond, hij riekt zoo goed, zoo vruchtbaar in de lonken des zonnekens (III, 169).

Mimosa is in 't land geboren der zonne (VIII, 99); het noorden is 't gewest, dat geen' zonne en kent (VI, 86), en het kindeken van de dood groeide alzoo de plante wast die nimmer zunne 'n ziet (II, 37).

_**_*

Dichter Gezelle, die de zon zoo liefhad en bewonderde, dat zij deel uitmaakt van de meeste natuurtafereelen die hij schilderde of schetste, zag en voelde tevens een innig verband tusschen de zon en God, welk verband hij ontelbare keeren uitdrukte.

Al blijkt dit reeds uit verscheiden aanhalingen die ik u mocht voorlezen (V, 17 en 18; - VIII, 132; - X, 92; - VII, 110); toch kan ik niet nalaten u nog eenige bewijzen daarvoor te laten hooren.

Zoo spreekt hij over of tot God:

Gij, die den boezem van de zon
met licht bestrooit en maakt de bron

van wasdom, kracht en leven.

I, 62

Gij, 't licht alleen, die aller zonnen
zijt oorsprong; Gij, die, onbegonnen,
noch dag en kent noch duisterheid!

VI, 158.

Die zonne en mane dag ennacht
met wisselheerschappij van kracht
het Hemelrijk doorkruisen doet,
en heen' doet wandelen vóor zijn voet.

I, 118.

...Hij die, als de morgenzon,
de macht der wreede dood verwon,

Hij zal ons 't leven schenken.

II, 133.

Vaartwel, o zonne!... Hij is groot,
diens hand u in den hemel schoot;
diens goedheid, die geen' beurt en kent,
bij beurten ons den zomer zendt.

o Eeuwig goede, om al het goed
dat 't bakelen van de zonne doet

[p. 607]

 

onze onbeholpen schamelheid,

 

zij lof en eer u toegezeid!

 

VIII, 38.

 

 

 

o Blijft bij mij, Gij Zon van alle klaarheid,

 

o blijft bij mij, blaakt deur en deur mij nu.

 

III, 58.

 

 

 

Komt, o Zonne, en zendt uw stralen

 

in mijn herte: donker is 't,

 

en 't verdreegt nog eens te falen,

 

zoo 't uw heldere klaarheid mist!

 

III, 182.

(Zie ook I, 162; - IV, 48; - VI, 162; - VII, 56, 76, 123, 129; - VIII, 8, 111, 117, 130; - X, 47, 114 en 115).

De gedachte aan God hier en elders behoort tot het plan van den godminnenden priester-dichter, dat hij ons kennen deed in de vier volgende verzen:

Einde en al van mijn bedrijven,

God, mijn hope en toeverlaat,

moge ik nooit een reke schrijven

waar Gij zelf niet in 'n staat.

III, 190.

_**_*

In Aurora (III, 16 en 17), een prozastuk, beschrijft Gezelle den strijd van de zon tegen de duistere wolken: ‘De uiterste vesten der wereld zijn belegerd en 't gegloei van den oorlog ontsteekt verre en wijd het Oosten. De schilden van het vijandelijke leger flikkeren rood in de wolken, terwijl ik den reuzigen aanleider, noch zijne dappere manschappen zien en kan. Daar grijpt zijne hand in het bolwerk, het schittert, het gloeit, en los breekt de duistere wolkbalk onder zijne grepe. Hij komt, hij komt, zijne stralende vingeren vallen op ons, de machtige wolken vluchten en staan uiteen: daar is hij! Daar is hij, en ziet met zijnen onmetelijken blik over de onmetelijke velden der wereld. Triomphe, o Koning des Hemels!...

Telkens ik dit lees, denk ik aan Gezelles gloriezon. Lang moest zij strijden tegen dikke en donkere wolken van onwetendheid, van koppige vooroordeelen en kleingeestige spotternij. Maar de helderheid van haar licht en de kracht van haar stralen doorbrak zegevierend nacht en nevel... En zie! nu schittert zij over heel ons taalgebied, en zij zal niet ondergaan, zoolang er éen minnaar blijft van echte poëzie!

21 September 1924.

(1) Ik verwijs overal naar deel en bladzijde van Dichtwerken van Guido Gezelle, door De Nederlandsche Boekhandel.