Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde 1914

[p. 78]

Kleine verscheidenheden.

I.
Bestendige commissie voor Middelnederlandsche taal- en letterkunde.
204. - Weudemaent Wodemaent en Woidemaent.

Als vervolg op de mededeeling door ons in Verslagen en Mededeelingen, jaarg. 1913, blz. 792, over de benaming Wedemaent gedaan, weze het hieronder volgende geboekt.

Bij brieve van 27 November 1913, schrijft ons de heer Dr. G.J. Boekenoogen, buitenlandsch eerelid der Koninklijke Vlaamsche Academie, te Leiden: ‘Ik kan aan de bewijsplaatsen er nog een toevoegen, die ik indertijd aanteekende uit Register Rekenkamer n^o 1085 (Rijksarchief te Brussel), fol. 53 v^o van het Leenregister van den Burg van Veurne van 1398’:

‘(Een leen te Oostdunkerke) overghegheven onder den zeigle van willem boukenoghe, als man van voghdien van lisebette vors., den .v. sten dach van weudemaent’.

Aan een anderen kant, deelt onze waarde Collega K. de Flou ons twee onuitgegeven teksten mede, de eerste met Wodemaent, de tweede met Woidemaent, een vorm waarvan wij tot nog toe geen enkel voorbeeld hebben aangetroffen:

Rekeningen der stad Ieperen, 2.563: ‘vor Sint Jansmesse in Wodemaent int jaer 1326’, - en 2.599: ‘den 12^ten dach vor Sint Jansmesse in Woidemaent 1326’.

205. - Dicken.

Is hetzelfde als Verdikken = Dikker maken, Steviger maken; Fr. Renforcer (Rendre plus fort). Een voorbeeld uit 1335.

Staatsarchief te Brugge, Fonds van het Brugsche Vrije, Charters, oud n^r 5021: ‘Aerde te nemene. omme den vorseiden dyc daer mede te hoghene ende te dickene...’ (Akte van 31 October 1335.)

Bij Verdam, eenige voorbeelden van het woord, edoch met de beteekenis Dik worden.

[p. 79]

206. - Metten schoonen daghe, onder den hane EN metten hane.

Deze drie uitdrukkingen beteekenen Met het krieken van den dag, In den vroegen morgen; Fr. A l'aube, Au point du jour, Au soleil levant. De Haan is immets het zinnebeeld van het aanbreken van den dag.

L. Gilliodts-van Severen, Mémoriaux de Bruges, I, 256-257: ‘Van (dat zy) up zekeren daghe verleden, openbaerlic ende metten schoonen daghe ghedanst hadden up strate onder den hane...’ (1531.)

Eene variante luidt:

‘... ghedanst hadden up strate metten hane’. (1531)

Een voorbeeld van El coc chantant (met de beteekenis alsboven), uit Grég. le Grand, bij Littré, v^o Coq, hist. Overigens, men zie bij La Curne de Samte-Palaye de uitdrukking Coqs chantans, d.i. ‘l'heure de la nuit que l'en dit Coqs chantans’, met dit voorbeeld: ‘par nuyt endroit (= vers) les coqs chantans’.

Men kent de uitdrukking Met de kiekens gaan slapen, waarbij bedoeld wordt het vroeg slapen gaan van de buitenlieden, die overigens ook even vroeg, en wèl met den haan uit het bed moeten om zich tot het werk te begeven. Hier zij herinnerd aan de uitdrukkingen Met den haan opslaan, Vroeg opstaan: Veur haan en hinn' opstaan, Zeer vroeg opstaan (De Bo, Idiot.; Teirlinck, Idiot., i.v. Hane; Ned. Wdb., v^o Haan, kol. 1388, met de vermelding: ‘in Zuid-Nederland’); Den haan op de messing vinden, Den nacht in de herberg doorgebracht hebben en in den vroegen morgen tehuis komen (Teirlinck, Idiot., v^o Messing).

207. - *Inbruick en Inbrinck.

Inbrinck (= ‘Inbieng’) is het feit, in den gemeenen boedel van een sterfhuis, bij de massa eener nalatenschap, vooruit genoten goed of voordeelen weder in te brengen (zie overigens bij Verdam, v^o Inbringen, b.); Fr. Rapport (Se dit des sommes ou des héritages que l'héritier est obligé de remettre dans la succession, avant le partage, bij Dupin et Laboulaye, Gloss, de l'ancien droit français). Het woord werd door een schrijver verkeerd als Inbruick gelezen:

L. Gilliodts-van Severen, Cout d'Ypres, I, 380: ‘Item, waert dat vadere of moedere eeneghe ghifte daden hueren kynderen by compromisse van huwelicke, ofte anderssins..., die kynderen werden

[p. 80]

ghehouden, ter eersten doot deene helft vanden ghifte inne te bringhene, ende...

Item, inbrinck sal stede hebben tusschen den hoirs ende aeldinghen onderlinghe ende ooc...

Item, niement mach ghifte ontfaen ende deelen, hy en wert ghehouden de zelve ghifte inne te bringhene...; wel verstaende vander ghiften die vadere of moedere doen hueren hoirs... in brulochten ter tafle... en werdt men daerof gheen inbrinck ghehouden te doene, behoudens...’ (1535.)

Men zie overigens de ‘Tafele van desen boucke’ (nl. op de ‘Costumen’ van 1535), op. cit., I, 172, alwaar ‘Van inbringhe’ en ‘Inbring’ te lezen staat, alsook de ‘Costume’ van 1619, op. cit., I, 86, art. xxxii.

208. - Overslaen ende vercopen.

Overslaan beteekent Toewijzen, Toeslaan bij openbare verkoopingen, Fr. Adjuger (De Bo). Met deze beteekenis gaat die van het eenvoudige Verkoopen samen, zoodat, in den tekst hieronder, de twee woorden bij appositie gebruikt worden:

Staatsarchief te Brugge, Fonds van het Proostsche, Reg. n^r 826, of ‘Rege van zaken’ 1429-1439, fol. 41: ‘Jan de Baerbier dicit dat Jan Beils slouch over ende vercochte Jan den Vriend j paerd omme v. lib. iiij s. groten.’

209. - Enen zinen kaercwech wederstaen, EN wederstandinghe.

Daardoor zal te verstaan zijn, Iemand beletten van zijn recht van ‘kerkweg’ gebruik te maken: Jan Hebbin, - van wien spraak is in den tekst hieronder, - had wellicht den doortocht over zijn land verboden aan Christiaan Matten, die in bezit was van het recht, over genoemd land ter kerk te gaan. De tekst luidt:

Staatsarchief te Brugge, Fonds Veurne, Rek. van-den baljuw van Veurne van 18 Sept. 1374 tot 8 Jan. 1375 n.s. (Rol): ‘Jan Hebbin ghecalengierd van dat hij Christiaen Matten zinen rechten kaercwech weder stont. Pais omme iiij lb.’

Wellicht wijst Wederstandinghe hieronder op een gelijk verhinderen in zake ‘kerkweg’:

Staatsarchief en Fonds u.s., Rekening van 12 Jan. 1377 (n, s.) tot 11 Mei daaropvolgende (Rol): ‘Jan f. Clais boette .iij. lb. van ere weder standinghe die hi dede yeghen Jan Engyone. Pais omme xliiij. s.’

Edw. Gailliard.