Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde 1913

[p. 162]

Kleine verscheidenheden.

II.
Bestendige Commissie voor Nieuwere Taal en Letterkunde.
2. - Heinrich Heine en Halewijn.

In Heine's Memoiren, door Otto F. Lachmann uitgegeven (Universal-Bibliothek, n^o 2301, Leipzig) trof een mededeeling blz. 61-62 mijn aandacht.

De dichter spreekt er van zijn jongelingsjaren te Dusseldorf, toen hij verliefd was op het schoone ‘Sefchen’ (Josepha), het nichtje van een uit Goch geboortige vrouw, die als heks te boek stond.

Sefchen kende veel oude volksliederen, welke, naar des dichters getuigenis, een grooten invloed op zijn ontwakend talent hebben uitgeoefend en meer bepaald op zijn ‘Traumbilder’, die hij kort daarop schreef.

Onder deze liederen was er een, dat Heine niet zonder tranen aan kon hooren, en dat het meisje voor hem met haar eigen bloed had opgeschreven.

Twee strofen er van had de dichter in het geheugen bewaard, ‘welke, - zoo schrijft hij, - ik des te liever hier wil mededeelen, daar ik dat gedicht in geen van de voorhanden zijnde verzamelingen van volksliederen aantrof.’

Zij luiden als volgt.

Eerst spreekt de booze Tragig:

‘Otilje lieb, Otilje mein,
Du wirst wohl nicht die letzte sein.
Sprich, willst du hängen am hohen Baum?
Oder willst du schwimmen im blauen See?
Oder willst du küssen das blanke Schwert,
Was der liebe Gott beschert?’

Hierop antwoordt Otilje:

‘Ich will nicht hängen am hohen Baum,
Ich will nicht schwimmen im blauen See,
Ich will küssen das blanke Schwert,
Was der liebe Gott beschert!’

[p. 163]

Het is te betreuren, dat Heine ons niet in het kort den inhoud van het lied heeft medegedeeld; of was hem die te gelijk met de overige strofen ontgaan?

Nochtans lijkt dat wel vreemd, daar het verhaal zulken geweldigen indruk op hem placht te maken.

Wat er van zij, wij hebben hier te doen met twee strofen, welke ongetwijfeld in betrekking staan tot het sprookje van Halewijn.

De naam Tragig en Otilje verschijnt evenwel in geen van de drie ons door Uhland (Alte hoch- und niederdeutsche Volkslieder) bewaarde teksten; daar heet de ridder Ulinger, Adelger, Gert Olbert of Albert, en het meisje Fridburg, Helena, ofwel blijft ongenoemd.

Het strofenpaar uit Heine is niet verwant met de twee eerste opteekeningen van Uhland, waar het meisje kort en goed moet hangen, maar met C, d.i. met het Platduitsche lied.

Inderdaad, Gert Olbert laat het meisje ook kiezen tusschen drieërlei dood: door middel van den denneboom, het water of het zwaard, als blijkt uit de 6^e en 7^e strofe, welke ik hier neerschrijf:

Wust du di keisen den dannigenbom?
Oder wust du di keisen den waterstrom?
Oder wust du di keisen das blanke Schwert?

Waarop Helena, evenals Otilje, antwoordt:

Ick will nich keisen den dannigenbom,
ick will nich keisen den waterstrom,
viel leiwer keis ick dat blanke Schwert,
dat is Helena er häufd wol wert.

Van de Duitsche en Nederlandsche opteekeningen staat C het dichtste bij die van J.F. Willems. Vandaar dat ook onze Nederlandsche tekst het meisje de keus laat zonder nochtans te zeggen, waarin die keus bestaat:

Mits gi de schoonste maget sijt,
Soo kiest u dood, het is nu tijd. -
Wel, als ic dan hier kiesen sal,
Soo kies ic tsweert noch boven al.

[p. 164]

Het tweede vers van de eerste strofe bij Heine biedt een klein bezwaar aan:

Du wirst wohl nicht die letzte sein.

Wil Tragig daarmee te kennen geven, dat Otilje de rij opent, dat hij dus nog geen slachtoffers heeft gemaakt? Ik geloof het niet, want dit zou strijden met de gewone voorstelling zoowel in de Duitsche als in de Nederlandsche Halewijnliederen.

Overal wordt melding gemaakt van de maagdenmoorden, die voorafgingen:

Si quamen al bi een galgen veld;
Daer aen hinc menich vrouwenbeeld.

Enkel in het verwante Nederlandsche lied Roland is de herinnering er aan bijna uitgewischt, en toch lezen wij er strofe 4:

Roland is een stoute kalant,
hij bedriegt de mooi maagden al waar hij kan,
hij staat met 't blank zweerd in zijn hand,
en al zijn soldaten hebben 't harnas aan.

Tragig voorzag niet zijn dood door de hand van Otilje en bedoelde met die woorden, dat het meisje niet zijn laatste slachtoffer zou zijn, evenmin als het zijn eerste was.

Uit Heinrich Heine's mededeeling blijkt dus, dat, buiten de drie opteekeningen bij Uhland, er nog andere Halewijnliederen in Duitschland in den volksmond hebben moeten bestaan, die echter ongelukkigerwijze verloren zijn geraakt.

Dr. L. Simons.