Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde 1912

[p. 1266]

Kleine verscheidenheden.

131. - Deelban.

De Deelban was niet het Proces tot boedelbeschrijving, zooals Verdam zegt. Daardoor verstond men wat in het Fr. Ban de partage (Appel d'héritiers) heet. Het was dus de Openbare omroeping, de Afkondiging of Bekendmaking van rechtswege gedaan, door den officier bij de Wet daartoe aangesteld, dat zoo een, die in eene erfenis gerechtigd is, ‘claecht omme deelen’ (L. Gilliodts-van Severen, Cout. de Bruges, I, 329, uit een Reglement van omstreeks het jaar 1305), of ‘versouc doet... omme te verheffene ende te verdeelne⁽¹⁾ tieghen die aeldinghers’ (Op. cit., I, 334, ibid.); met andere woorden, het was de Oproeping tot ‘alle de ghone die deel hebben en heesschen willen int goedt vanden dooden, dat zy commen ter plaetsen hemlieden... beteekent, binnen den naesten veertich daghen..., om verdeel ende partaige te makene’ (L. Gilliodts-van Severen, Cout. d'Ypres, I, 270).

Zulke afkondiging heette Roupen eenen wetteliken deelban en Deelban doen. Wanneer het b.v. de nalatenschap gold van een poorter buiten de stad Iperen overleden, dan wilde de wet, ‘omme dat elc ende elc weiten zoude..., dat men bi eenen bode vander steide weighe zenden zal, tSondaechs naest volghende den daghe dat hier tYpre een zulc deelban ghedaen wert, ter prochiekerke binder hoochmesse, daer de doode te wonene plach ende ghestorven es, ende daer in de kerke doen roepen, hooghe ende overluut, dat hier 't Sondaechs te vooren eenen deelban gheroupen es, ten fyne...’ (Id., II, 350):

L. Gilliodts-van Severen, Cout. d'Ypres, II, 349-350: ‘Deelbannen hier (te Iperen) gheroupen van poorters buten overleden zal

(1) Dit Verheffen ende verdeelen is, in den hieronder volgenden tekst, het Fransche Lever et partir:
L. Gilliodts-van Severen, Cout. d'Ypres, II, 351: ‘Que à tiltre des privilèges et franchises de la dite ville (d'Yppre), les parens et amis des bourgois et bourgoises d'icelle du costé de la mère avoient et ont le droit de lever et partir les biens, ambedeulx héritaiges et cateilz, demourez de et après la mort d'iceulx bastars bourgois, où qu'ilz soient estans ou gisans dedens la ville et chastellenie d'Yppre...’ (1451.)

[p. 1267]

men bi eenen messagier zenden doen⁽¹⁾ Sondaechs daer naer in de kerke daer hy overleet.

Omme dat eeneghe hem beclaecht hebben, dat, als haerleden vriend ende maech binnen stede wonende, ghestorven was, poorter zynde, daer of men hier binder stede dede roupen eenen wetteliken deelban, zy verachten ende versteken waeren van harer hoyrie, by dat zyt niet en wisten noch thaerer kennesse commen was..;

So es gheordeneert omme dat elc ende elc weiten zoude, zo wanneer eenich deelban ghedaen ware van eenighen dooden, poortere zynde, ende buuter stede wonende ende ghestorven, dat men...., ten fyne dat zine vrienden ende maghen ende alle de ghonne die van hem deelen zullen willen, weiten moghen waer en wat plaetsen men hier binder stede de uutdeelinghe doen zal ten costen van den goede, dat achter den zelven dooden bleven zal zijn.’ (1449.)

Hij die een Deelban begeerde ‘ghedaen thebben’, moest daarvan inken doen bij den griffier van de vierschaar, die, in bijzijn van den schouteet of van den baljuw en van twee schepenen, den eerstvolgenden Zondag, met de vereischte plechtigheid, tot de afkondiging overging:

Id., op. cit., I, 46: ‘Als iemandt begheert deelban gedaen thebben van een poorterlick sterfhuys, tsy buyten ofte binnen de stede ghevallen, ofte oock van inwoonder der selver stede, sal tselve te kennen gheven aenden greffier van de vierschare, die metten schoudt, ofte bailliu ende twee schepenen, op eenen Sondagh, voor de hooghmisse, ter marckt, voor de vaulte den selven deelban sullen doen.

Welcken deelban een vande messagiers der voorseyder stede sal condighen terstont naer de hooghmisse, inde kercke daer den overleden prochiaen was, verclaerende dat alle de ghone die deel heesschen willen int goet van den overledenen, tselve moeten commen verclaeren ter vierschare binnen de naestcommende veertich daghen..., ten fyne⁽²⁾ van verdeel ende partaige te maken...’ (Cout. homol., 1619 - Zie ook op. cit., I, 276, de costume van 1535.)

Indien nu ‘de hoirs’, binnen den genoemden tijd, ‘haerlieder recht niet en quamen te kennen geven’ en zij tot de verdeeling niet waren overgegaan, of in 't vriendelijke ‘vereenst en

(1) Wellicht bij misslag werd gedrukt ‘deen’: ‘zenden deen’. Uit de aangehaalde teksten, mag blijken dat er hier geenszins spraak is van ‘Bans de partage. ...affichés par messager aux valves de l'église du lieu du décès.

(2) Er staat bij misslag ‘ten syne’.

[p. 1268]

waren’, hij, ‘die den deelban heeft ghedaen doen’, was gehouden den 41^en dag daarna in de vierschaar te verschijnen ‘ende aldaer versoecken aenden schout ofte bailliu, present twee schepenen ende den greffier, den voortheesch’.

Dit zijnde gedaan, werd, ‘op 't versoeck vande vervolgers vanden deelban, jeghens de non comparanten ghewesen default ende herdaghinghe ten laste van alle de ghone, die ten deele eenich recht willen pretenderen, jegens den naesten dyngedagh...’.

Dit Deelban doen luidt, in de ‘Coutume homologuée’ van Gent, Legghen drie ghenachten van ghedeele; - hij die den ‘deelban’ heeft doen doen, heette ‘Legghere van ghenachten’ of die ‘heeft ghedaen legghen de vier ghenachten van ghedeele’. (Zie bij A.E. Gheldolf, Cout. de Gand, I, 120 en 122.)

Tenir ung deelban de loy, vinden wij hieronder:

L. Gilliodts-van Severen, Cout. d'Ypres, II, 351: ‘Et que en ensuivant ce droit et possession le dit (sic) feu Pol van den Nieuwenhuus, bourgois trespassé de la dicte ville, le dit Jehan Pardieu (hoir de feu Pol van den Nieuwenhuus) avoit fait tenir ung deelban de loy à Yppre, à la plache là u il appartenoit, des biens demourez après le mort du dit Pol...’

Vandaar het ww. Deelbannen, 't Goet vanden sterfhuuse doen deelbannen, d.w.z., De rechthebbenden bij ‘deelban’ oproepen:

Id., op. cit., I, 560: ‘Ende dat de madelare of madeleghe zijn ghehouden de hoirs ende aldynghen van den sterfhuuse up te roupene ende tgoet vanden sterfhuuse te doen deelbannen; ende indien hem niement hoir of aeldynghe en fondeert, zo blyft de madelare ofte madeleghe int gheheele goet ende in allen schulden ende lasten.’

Edw. Gailliard.