Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde 1912

[p. 126]

Kleine verscheidenheden.

73. - Alfondertijd.

Wij hebben in ons Glossaire à l'Inventaire des Archives de Bruges, van L. Gilliodts-van Severen, breedvoerig over het w. Halfonderen gehandeld. Zie aldaar blz. 100 en 635-638. Uit teksten door ons aangehaald, is klaarblijkend op te maken dat daardoor op Zeven uur 's morgens gewezen werd. Het is echter aannemelijk, dat het w. niet altijd en overal deze beteekenis heeft gehad en dat, zooals Verdam schrijft, onderen verschillende uren van den voormiddag heeft uitgedrukt.

Eene variante is Alf onder tijd, waarvan evenwel weinige voorbeelden bekend zijn. Wij laten er een van volgen, dat onuitgegeven is.

Archief der stad Brugge, Fonds der Hallegeboden, Register van 1513 tot 1530, fol cxvij: ‘Voort, also te meer stonden gheboden heift gheweist, dat de backers ende coornebijters van deser stede ghehouden zijn, te wetene de backers sVridaechs naer der noene, ende de coornebijters ende andre met coorne ommegaende tSaterdaechs voor der noene, ende immers binnen alf onder tijde, te commene zelve in persoone int camerkin... ende aldaer over te brijnghene de menichte vander taerwe ende rugghe die zij ende elc van hemlieden binnen de weke inghecocht, vercocht ende ontfaen zullen hebben...’

74. - Landtsneerde (?).

Zou dit w. eene variante zijn van Lantneringe = bij Verdam het Boerenbedrijf? Het komt in den hieronder volgenden tekst voor:

‘Vorme ende concept tot het maken van eene generaele costume van. Vlaenderen Flamingant’ (XV^e eeuw), bij D. Berten, Ancien projet de coutume générale du pays et comté de Flandre Flamingante, (overdruk uit Bulletin de la Commission royale des anciennes lois et ordonnances de Belgique, t. IX). blz. 178: ‘Nochtans indien sulke clercken in eenighe prochie landtsneerden ende bedryf deden, sy souden ter causen van dien bedryve ende negotiatie, ghelden met die van de prochie...’

[p. 127]

Wij vragen ons echter af, of de tekst soms niet verkeerd werd afgeschreven. Stond er oorspronkelijk niet: ‘... in eenighe prochie 's landts neerden ende bedryf deden’, in de plaats van ‘landtsneerden’? Uit het vervolg van den tekst ‘... van dien bedryve ende negotiatie...’ schijnt zulks te mogen worden opgemaakt. Men zie overigens bij Verdam, Neren III, Nering doen.

75. - Martelaersche = martelares.

Van dien vorm zijn enkel twee voorbeelden bekend. Zie bij Stallaert, Gloss, en bij Verdam, v^o Martelaersce. Het woord komt ook voor in een Getijdenboek, dat op de Keizerlijke Bibliotheek te Sint-Petersburg, als Ms. Gollandskaja O.v. I n^o 7, bewaard wordt en dat werd ‘ghescreven int jaer Ons Heren M^o CCCC ende XXXV te Haerlem’:

Fol. 213: ‘Van Sinte Appollnia (sic) Antiphona O edele maghet ende martelaersche Appollonia, storte voer ons ghebeden totten Here, op dat wi niet ghequetstet en werden, om die misdaet der sonden, mitter siecte des hoefdes ende der tanden.

Versikel God coes haer, uutvercoes haer ende doet se woenen in sinen tabernakel.

Collecte. God, om welkes minne dijns alre heilichsten name, die heilighe maghet ende martelaersche Appollonia gheleden heeft volstandelike die verveerlike crijskinghe der tanden, wi bidden, ghif ons dat wi die haer huechnisse mit ynnigher devocien doen, overmits hoerre bede ende verdiente, wils bewaren altoes onghequest vander wrede droefheit der tanden ende der andere leden ende vander droefheit deses levens, wils leiden totter ewigher blijscappen, overmits Christum onsen Here. Amen.’

Men lette nog op Crijskinghe der tanden en Droefheit der tanden, uit den tekst hierboven, welke Tandgeknais, Tandpijn, Tandwee, Tandzeer, beteekenen en bij Verdam, v^o Crijsc, Crijsch van tanden, Crijschen van tanden, Ghecrijsch van tanden enz. heeten.

[p. 128]

76. - Bueren: ‘Alsmen tsacrament buert’.

Bueren is In de hoogte heffen, en hetzelfde als Opboren, Opboeren, Opbueren, uit Verdam's Wdb. Bij Kiliaan: Opbeuren = Levare, Elevare; bij Plantin: In altum evehere. ‘Doe men in der missen opbuerde dat heilighe lichaem Christi’, door Verdam aangehaald, wijst op de Opheffing der Heilige Hostie, onder de mis. Verdam kent alleen Boren, Boeren, Beuren = Heffen, met het oog op het innen van gelden, renten, tollen, enz. Ziehier een voorbeeld van Bueren, met de beteekenis van Opbueren hierboven:

Keizerlijke Bibliotheek te Sint-Petersburg, Getijdenboek gemerkt als Ms. Gollandskaya O.v. I n^o 7 (‘ghescreven in tjaer Ons Heren M^o CCCC ende XXXV te Haerlem’), fol, 209 v^o: ‘Alsmen tsacrament buert so les dan: Ghegruet sijstu, waer lichaem, gheboren vander maghet Maria, waerlic ghepassijt ende gheoffert inden cruce om den menschen, welkes side was doersteken, daer uytvloeyede water ende bloet, laet ons di te voeren smaken eer wi sterven, O ghenadich, O godertieren, O kijnt Marie.’

‘Alst sacrament ghebuert is. O waer lichaem Cristi, wes ghegroet. O alre duerbaerste bloet Cristi, wes gegroet. O onse waer soutmaker, heer Jhesu Criste, wes ghegroet ende make ghesont alle die ghene die di groeten ende in di gheloven. Ontbint alle die bande onser sonden ende vestighe ons in rechten ghelove, in volmaecter minnen, in heiligher vresen ende leide ons herten ende onse lichame, onse verstandenis, onse woerden ende al onse werken in godliker minnen ende in die ewe ende inden heilighen weghen dijnre gheboden, ende ghif ons dat wi di behaghen moeten in ewicheiden. Amen.

Edw. Gailliard.