Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde 1907

[p. 185]

Wedstrijden voor 1906.
Prijsvraag over het diamantvak.

Verslag van den heer Dr. W. de Vreese.

Bij besluit van 16 Januari 11. heeft de Koninklijke Vlaamsche Academie mij opgedragen, haar op mijn beurt verslag uit te brengen over de wijze, waarop Dr. Leviticus zijn werk over de diamantslijperij heeft herzien en gewijzigd, en in hoeverre hij daarbij rekening heeft gehouden met de opmerkingen van den keurraad. In die opdracht heb ik inzonderheid een uitnoodiging gezien, om na te gaan of de schrijver zich gehouden heeft aan de voorwaarde, door de Academie, op mijn voorstel, aan de bekroning verbonden.

Volgens mededeeling van den heer Secretaris, heeft Dr. Leviticus zijn werk teruggezonden, ‘gewijzigd’, zooals hij schreef, ‘volgens de wenschen der Academie’.

Uit de woorden van de heeren Dela Montagne en Segers zou men geneigd zijn te besluiten, dat de inzender zich al heel weinig om die voorwaarde heeft bekommerd. Dat zou echter een onjuiste indruk zijn.

De heer Leviticus heeft wel degelijk een aantal artikels, die niet zoozeer de techniek van het bedrijf, als zijn geschiedenis en ontwikkeling betreffen, uit het woordenboek gelicht. Zoo zijn de blzz. 73, 74 en 75; 265, 266, 267 en gedeeltelijk 268 thans vervallen en blijkbaar verwerkt in de inleiding. Blijkbaar: want het oorspronkelijke handschrift bevatte - volgens het eerste verslag van den heer Boucherij - ‘een voorwoord van 21 bladzijden’. Thans is er een voorbericht, dat 6 blzz. beslaat, en een inleiding, 28 blzz. groot, die zeer lezenswaardig is.

Maar Dr. Leviticus heeft niet alle artikels, waarop de verslaggevers het oog hadden, in die inleiding ver-

[p. 186]

werkt: hij heeft er sommige als woordenboekartikels laten bestaan. Vandáár, ongetwijfeld, het verschil tusschen zijn bericht aan den heer Secretaris en de opvatting onzer geachte medeleden.

Men behoort ongetwijfeld eenige ruimte over te laten voor een altijd mogelijk en verdedigbaar verschil van gevoelen. Het tegenovergestelde is de dood van alle persoonlijkheid en van elk initiatief. Het behouden van sommige dezer artikels in het woordenboek laat zich werkelijk zeer goed verdedigen; zoo b.v. die over Amsterdam, Antwerpen, Londen, Parijs, bekort zooals ze nu zijn; de namen van sommige beroemde steenen als de Cullinan, de Kohinoor, de Radja van Mattum, de Regent; zelfs de namen der vakvereenigingen en van dezer organen lijken mij niet volstrekt overtollig; maar dat een artikel over de Commissie tot voorbereiding eener prijsvraag voor een middel tot slijpen van diamanten mogelijk te maken zonder gebruik van een giftig doppenmetaal en tot beoordeeling van de ingekomen antwoorden (oef!); dat levensbeschrijvingen van Lodewijk van Berken, den pseudo-uitvinder van de diamantslijperij, en van Prof. Molengraaff - waarom dan ook niet die van Henri Polak? - in géén geval in 't woordenboek op hun plaats zijn, dáárover kan, ook mijns inziens, moeilijk verschil van gevoelen bestaan, en ik vermoed dat Dr. Leviticus die artikels alleen per abuis heeft laten staan. Dit maak ik o.a. hieruit op: blzz. 17 vlgg., bevattende het artikel over Lodewijk van Berken, zijn uit het boekverband losgemaakt en de pagineering is gewijzigd; maar de bewuste, thans losse bladen zijn op hun oorspronkelijke plaats blijven zitten. Hetzelfde is gebeurd met blzz. 39-48, bevattende het artikel diamant. Maar hier is Dr. Leviticus vermoedelijk op twee gedachten blijven hinken: het artikel heeft een anderen aanhef gekregen, met de blijkbare bedoeling om het in te lasschen in de inleiding, en er is een nieuw artikel gekomen aldus luidende: ‘Diamant... zie pagina...’. Maar die verwijzing is niet

[p. 187]

ingevuld; het oorspronkelijk artikel is, met den nieuwen aanhef, op zijn oude plaats gebleven en ook de oude paginatuur is behouden. Ik ook zou het artikel op zijn oude plaats laten.

Op één punt heeft Dr. Leviticus zich, zeker wél bewust, niet gehouden aan den eisch van een der verslaggevers, t.w. van den heer Boucherij, daarin naderhand gesteund door den heer Segers; nl. aan den eisch om die woorden, die, ‘in alle woordenboeken en bij alle bedrijven te huis behooren’, te schrappen.

Ik hoop dat onze geachte medeleden het mij ten goede zullen houden, maar in dezen sta ik geheel aan de zijde van den inzender. Het is, van een zuiver wetenschappelijk standpunt, zeer zeker niet voldoende in dialect- en vakwoordenboeken alleen datgene te vermelden, dat elders onbekend is. De gevaren voor subjectief oordeelen zijn, zoodoende, veel te groot; waar dan nog bijkomt, dat men, bij zulke methode, niet te weten komt, wat in een bepaald dialect of vak niet bekend is (wat in menig geval belangrijker is dan het tegenovergestelde). De gewraakte opvatting is een overblijfsel uit den tijd, toen men meende de wetenschap het best te dienen met idiotica in den engen zin des woords; het is daarom thans ook beter te spreken van dialectwoordenboeken; en evenals deze, behoort een vakwoordenboek alle termen te vermelden die in het vak gebruikt worden, hetzij ze elders bekend zijn of niet.

Er worden in het werk van Dr. Leviticus een groot getal samenstellingen vermeld die niet nader verklaard worden en dat ook niet behoeven. De heer Boucherij heeft daaromtrent een opmerking gemaakt, die alle behartiging verdient, en welke ik gaarne ondersteun: in plaats van alle dergelijke samenstellingen als artikels te laten staan, zouden ze achter het voornaamste lid behooren opgesomd te worden, zooals dat b.v. in het Woordenboek der Nederlandsche Taal geschiedt.

[p. 188]

Nog ééne wijziging lijkt mij volstrekt noodzakelijk. De lemmata van een aantal artikels bestaan uit meer dan één woord, b.v. aan den duim, aan den vinger, aan den aanbrenger, bekende groote steenen, blauwe grond, mechanische dop, ronde boort, scherpe schijf, steel maken, tegen de was, uit den bak, uit de tang, enz. enz.

Dit is zeker onpractisch.

Het lemma van een artikel mag maar uit één enkel woord bestaan. Wordt een bepaald begrip niet door een woord, maar door een woordverband uitgedrukt, dan moet daaruit tot lemma van het artikel gekozen worden dát woord, waarin de kern van het begrip zit, liefst met een verwijzing daarheen bij de andere woorden, zooals in enkele gevallen trouwens ook is geschied. Wat de geheele inrichting van het werk betreft, zou de schrijver in 't algemeen wel doen, door die van het Nederlandsch Woordenboek te bestudeeren en na te volgen.

Summa summarum: ik adviseer, dat Dr. Leviticus in de gelegenheid gesteld worde: 1^o nog enkele artikelen meer uit het woordenboek te lichten en naar de inleiding over te brengen; 2^o een bepaald besluit te nemen aangaande het geschrevene over diamant; en 3^o nog eens de fijne schaaf te laten gaan over zijn overigens zeer verdienstelijk werk, om bij het drukken niet vast te raken in extra-correctie. Ik stel dus voor dat zijn handschrift hem met dat doel teruggezonden worde. Aan het Bestuur verblijve naderhand het oordeel, of aan bovenstaande voorwaarden voldaan is.

Gent, 12 Februari 1907.

Willem de Vreese.