Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde 1902

[p. 146]

Lezing.
Een woord naar aanleiding eener nota van den heer Van Droogenbroeck,
op Ledeganck's vers: ‘die wilden wat was recht en wonnen wat zij wilden.’
Door den heer Dr. H. Claeys.

Napraten ligt niet in mijn gewoonte; daarbij, gerust kan men zwijgen over hetgeen voorgedragen werd, daar zwijgen onder ons niet geldt voor instemmen met wat men hoorde of las: wij hebben niet, met spreker of schrijver saam, verantwoordelijkheid te dragen; overigens ons Bestuur waakt over Verslagen en Mededeelingen.

Een verslag echter over een academischen wedstrijd (en zóó is hier het geval) noodigt ons tot nader onderzoek en, waar het past, tot tegenbemerkingen uit, ongerekend of die nota's dienen om de besluiten van den verslaggever en de uitspraak der Academie te bevestigen of te wijzigen; ook andere redenen kunnen de gewenschte opmerking wettigen, en het moet wel zijn dat ik door redenen, naar mijn opvatten gewichtig, bewogen word, om deze nota te schrijven in welke ik, eer nog de tijd van rouw over het smartelijk verlies voorbij is, ons verdienstelijk medelid den heer van Droogenbroeck

[p. 147]

tegenspreek, die niet meer dáár is om tot antwoord en wederlegging recht te staan.

Ik ontveins het mij niet, (en zoo moet het ook mijn geachte medeleden voorkomen,) dat het vermetel is, in zake prosodie en dichtkunst, de gezaghebbende uitspraak van den heer van Droogenbroeck niet aan te nemen; doch een enkele maal maakt geen regel, en wie zal betwijfelen dat ook de kundigste zich eens vergissen kan? Ik laat mij echter niet voorstaan dat mijne aanmerkingen alleszins gegrond zijn en niet op hunne beurt kunnen tegengesproken worden.

In het eerste verslag over de tweede prijsvraag voor 1902, (aflevering Mei, bladz. 228) lezen wij wat volgt: ‘dit menigmaal met ophef aangehaalde vers van Ledeganck is slecht te noemen en niet te roemen: zij wilden wat was recht en wonnen wat zij wilden, is tautologie en erg kikvorschachtig. Ook is de slappe w gansch ongeschikt om de gedachte klem bij te zetten’.

Dus, afkeuring beslist en volledig; bemerkingen over inhoud en vorm saamgetrokken in het harde woord slecht als totaal: ‘is slecht te noemen en (natuurlijk dan!) niet te roemen.’ Een onverwachte rijmregel, ook... niet te roemen!...

‘Zij wilden wat was recht en wonnen wat zij wilden’ is tautologie en erg kikvorschachtig.

I. Tautologie? Ik begrijp niet; hier toch wordt niet hetzelfde nutteloos herhaald! Eischen wat in rechte u toekomt en verkrijgen wat gij eischt, dat

[p. 148]

zijn wel twee onderscheidene zaken. Zie eens hoe zij in de geschiedenis der Vlaamsche Beweging ver van elkander staan! Tautologie zal men niet zoeken in het herhaalde wat: wat, alleen staande, heeft geen beteekenis; aangesloten bij zijn werkwoord stelt het twee verschillende daden voor, de werking moge al of niet op hetzelfde voorwerp vallen.

Het vers in zijn geheel is eene verrassende en eigenaardige splitsing van den volzin ‘zij wilden en wonnen wat was recht,’ waar klaarblijkend twee voorstellen in besloten liggen.

II. Echt kikvorschachtig. Dit woord der beoordeeling is klanknabootsend, maar aan het vers ontbreekt die... hoedanigheid! Men kan ze, ja, er in brengen, opzettelijk, bij verkeerde lezing.

Het vers is geschreven voor Vlaamschen mond, het werd getoetst bij Vlaamsche uitspraak; niet naar Franschen tongval mag het verminkt worden en luiden: vatte vasse rek!

Lees het vers gelijk het geschreven staat, den nadruk leggende, gelijk de dichter het aanwijst en gelijk zin en plaats het vragen, op het voornaam woord recht, en dan - wat kwaakt er zoo erg, bij uwe natuurlijke en ongemaakte lezing, dat men er bij aan kikvorschachtigheid denkt? Doffe stem en verslijmde keel, en moedwilligheid daarbij, kunnen, ja, alles bederven, maar dat is den Schrijver niet te wijten.

III. Ook is de slappe w gansch ongeschikt om

[p. 149]

de gedachte klem bij te zetten. Van de alliteratie, de herhaalde w, wordt niet gevraagd, de gedachte klem bij te zetten; zij helpt tot vlugge, vloeiende lezing. Spierkracht ontleent het vers aan de drie geklemtoonde sylben, waarbij de stem bijzonderlijk drukt op de tweede, ‘zij wilden wat was recht en wonnen wat zij wilden’.

In éénen adem vangt de stem, bij krachtige uitspraak, het effen, gladde vers, van zoo breede beteekenis, en daar staat ons voorgeslacht in een enkelen trek saamgevat en geschetst, daar, de grootsche geschiedenis der gemeenten voor onze oogen.

De lezing glijdt over het laatste: ‘wat zij wilden’. Geklemtoond zou het beteekenen: ‘àl wat zij wilden’. Nu, de woorden brengen dat nieuw denkbeeld niet meê; zij herhalen enkel ‘wat was recht’ in een keurige en bij het vers passende omschrijving, nagalm van het eerste half-vers.

Het eerste half-vers sluit op het woord recht, dat door inversie dáár werd gebracht. Deze omzetting van wat recht was volmaakt de kunstgreep en het effect van het vers.

In ‘bloemlezingen’ en andere schoolboeken werd het vers van Ledeganck bij aanteekeningen besproken, maar op welke wijs? Hier wordt beweerd dat er moest staan: wat recht was! Is 't mogelijk?... Ginds valt de bemerking op wonnen wat zij wilden - eene historische bemerking in paraphrasis meegedeeld: en wonnen doorgaans wat zij wilden... Aan den lezer of leerling het vers voorstellen in

[p. 150]

zijne waarde en schoonheid, daar is weer geen spraak van.

De aangehaalde paraphrasis behelst echter, och neen! geene proeve van wijziging voor het vers, als ware het onjuist, als werd eene geschiedkundige aanvulling gevergd; het is enkel een verklarend woord, maar gaat dit woord mede in de voordracht van het vers, het houdt den indruk tegen, dien anders het vers maken zal, het ontzenuwt het vers, en dompelt het nog dieper in de proza dan het afkeuren en wegnemen der inversie: wat was recht, door welke de onverzetbare wil onzer vaderen, gevestigd in het recht, meesterlijk wordt geteekend. Het vers, in zijn kracht en kunst met gloed voorgedragen, zal den indruk van het schoone geven, het vaderlandsch gevoel opwekken tot fierheid, en onuitwischbaar worden ingeprent in het frissche jong gemoed. En dat te bekomen is voor den leeraar van hoogeren prijs dan het vers, verklarend, te ontleden... te ontwrichten.

IV. De heer V.D. zegt: ‘het menigmaal met ophef aangehaald vers...’ Dat is te weinig gezegd! Niet enkel zóó: met ophef aangehaald; maar met vaderlandsche geestdrift toegejuicht telkens als de volksvergadering het door den redenaar uitspreken hoort; het machtigste vers onzer Vlaamsche literatuur; het eenig vers dat gansch ons volk kent en herhaalt.

Wél was dit koninklijk vers de eere waardig, er aan bewezen, toen, hier zelf, bij zijn eersten groet aan Vlaanderens volk en taal, Prins Albrecht het herinnerde en uitsprak:

[p. 151]

Die wilden wat was recht en wonnen wat zij wilden

is, bij uitstek, ons nationaal vers, vers dat tot in den vreemde geroemd wordt: voor duizenden van toehoorders hoorde ik het door den beroemden Franschen redenaar P. Didon aanhalen, en dat naar Nederlandsche spraakwijs, dank aan zijne bekendheid met de Duitsche spraak, en wie zal beschrijven de geestdrift met welke ons glorieus vers, de huldegroet aan onze vaderen, door Fransche stem in al zijne kracht voorgedragen, onthaald werd?

Het is ons nationaal vers, een opschrift gereed voor eene geschiedenis der Vlaamsche Gemeenten; korte en krachtige schets van een eerlijk volk, rechtlievend in zijn streven, zegerijk in zijn daden; overwinnend door die kloeke standvastigheid welke het Horatiaansche justum et tenacem propositi virum herinnert.

Niet elk volk heeft in zijne letterkunde een vers, waar het zich in herkent als in een spiegel. Zoo hadden de Romeinen het vers van hun Virgilius:

Romanos, rerum domînos gentemque togatam.

De Romein in de glorie zijner wereldheerschappij en in het kenschetsend nationaal kleed van zijne vrededagen, macht en majesteit, gansch Rome!

Geen Roomsche critiek is tot die armzaligheid gekomen, te wijzen op het terugkeeren van eensluidende sylben.

Er dient nog opgemerkt dat Ledeganck, in historische beoordeeling, de geschiedschrijvers van zijnen

[p. 152]

tijd vooruit was. Bij hoevelen werd het goed recht der gemeenten tegenover Frankrijk, tegenover Burgondië miskend! De strijd der vaderen ontrolde zijne heerlijke tafereelen voor het oog van den dichter en in zijn hooger beschouwing herkende hij de dikwijls verwrongen waarheid, en het woord van zijne begeestering klonk, de waarheid herstellend en hulde brengend aan den adel en den roem van zijn volk:

Zij wilden wat was recht en wonnen wat zij wilden.

Zoo volharden wij er in, déze stelling voor te dragen: het besproken vers van Ledeganck is een machtige samenvatting van het roemrijkste deel onzer geschiedenis.

De woorden en de woordschikking werken mede tot de schilderende kracht van het vers; op eensluidende ingangsletter stapt het voort en teekent zijnen stap; met de omzetting van een enkel woord geeft het aan de eerste helft het klank- eu zinrijk slot: wat was recht.

Neen! wij mogen niet uit eigen letterkroon onze edelste parelen zelven afrukken en wegwerpen!...