Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde 1900

[p. 378]

Over de uitgaven van 1626 en 1638
der
Sinnebeelden en andere Nederduytsche Dichten van Zevecote.
Door M^r Leonard Willems.

In eene vorige verhandeling over Nieuwe bijzon-derheden over de werken van Jacob van Zevecote (Verslagen der Kon. Vlaamsche Academie, 1897, bl. 737) heb ik er een verwijt van gemaakt aan alle geschiedschrijvers over de 17^de eeuw dat zij de uitgave van 1626 der Emblemata (Sinnebeelden) van Zevecote niet kenden, welke uitgave door mijn vader in 1880 reeds werd beschreven. (Prof. A. Willems, les Elzevier, n^o 268).

Hetzelfde verwijt mag ik niet toesturen aan den heer A.-G.-C. de Vries, die in zijn proefschrift ‘de Nederlandsche Emblemata (1899)’ de uitgave van Zevecote, 1626, beschrijft onder n^r 119, en die van 1638 onder n^r 120. Ik stel enkel vast dat de heer De Vries de uitgave van 1626 nooit heeft gezien: immers, hij neemt eenvoudig de beschrijving van mijn vader over, en haalt diens werk aan, zonder meer. Dit feit verwondert me geenszins: Zeker, zoo ver ik kon nagaan, heeft de heer De Vries zich alle mogelijke moeite getroost om achter alle aangehaalde uitgaven te komen, en is zijne bibliographie zeer zorgvuldig bewerkt, maar wat de

[p. 379]

uitgave van 1626 betreft, behoeft de schrijver geene verschooning: anderen, die jarenlang achter dien druk hebben gezocht, hebben hem nooit onder de oogen gekregen: zelfs mijn vader heeft hem nooit gezien.

Ik ben zeer gelukkig dat de verschijning van het werkje des heeren De Vries mij de gelegenheid verschaft om over de uitgaven van 1626 en 1638 eenige nieuwe inlichtingen mede te deelen.

De beschrijving van de uitgave 1626, die mijn vader heeft gegeven, is letterlijk overgeschreven uit Pieters (Annales des Elzeviers, tweede uitgave, 1858), waar te lezen staat (bl. 91):

‘Emblemata ofte Sinnebeelden met Dichten verciert door Jacobus Zevecotius. Item noch andere dichten van den selven. Lugduni Batav., ex officina Elzeviriana 1626, pet. in 12 obl. de 301 pp. y compris le frontispice et 72 fig. gravées dans le texte.’

Onder deze woorden staat de naam van dengene, die aan Pieters de beschrijving bezorgde: de graaf de Nedonchel.

Toen mijn vader zich bezig hield met het boek van Pieters te hermaken, vond hij het noodzakelijk iedere boekbeschrijving op het exemplaar zelf na te zien. Hij richtte zich dus tot graaf de Nedonchel om te weten waar hij het exemplaar van Zevecote kon vinden. Den 6 December 1874 antwoordde graaf de Nedonchel: ‘Je me suis occupé des impressions elséviriennes et je comptais même faire paraître le résultat de mes recherches quand M. Pieters.... me fit connaître les travaux

[p. 380]

auxquels il se livrait sur ce sujet.’ De graaf zag er toen van af iets uit te geven: hij had sedert jaren eene verzameling Elzeviers bijeen gebracht zooals er geene tweede bestond. Ongeveer drie jaar vóór 1870 waren alle die Elzeviers nog bijeen, maar het werk van den heer Pieters had den graaf allen lust ontnomen om zich nog met Elzeviriaansche drukken bezig te houden, en daar er te Doornik, waar hij verbleef, maar weinig plaats was voor alle die boeken, werd de verzameling verdeeld: eenige zeldzame drukken gingen naar het kasteel te Boussu, het zomerverblijf van den graaf; andere werken gingen naar Parijs, waar hij een gedeelte van den winter doorbracht; andere nog bleven te Doornik; een gedeelte werd verkocht, een ander weggegeven. De graaf wist niet wat er met de uitgave van Zevecote was gebeurd, ja, hij was niet eens zeker dat zij deel van zijne verzameling uitmaakte. Hij kon alléén dit zeggen: hij stond er voor in dat de beschrijving, die hij aan Pieters had bezorgd, stipt nauwkeurig was.

Sedert zijne briefwisseling met graaf de Nedonchel heeft mijn vader overal naar het werkje van Zevecote gezocht; hij heeft zich tot menige openbare bibliotheek gewend, en een ontzettend getal catalogussen van verkoopingen doorloopen. Zevecote bleef onvindbaar - en dat duurt nu 25 jaar.

Hoe dikwijls is het niet gebeurd dat men aan de Elzeviers en aan andere uitgevers drukken heeft toegeschreven, die bij hen nooit het licht zagen!

[p. 381]

Bibliographen, die te goeder trouw handelen, kunnen in de war gebracht worden door aanteekeningen die foutief zijn. Men zou zich dus kunnen afvragen of mijn vader niet beter had gedaan met Zevecote's boek op de lijst der twijfelachtige Elzeviers te stellen; doch is er een goede reden om aan het bestaan der uitgave van 1626 niet te twijfelen: De Elzeviers zelven hebben in 1628 een catalogus, opgesteld van alle hunne uitgaven (Catalogus librorum officinae Elzevirianae) en daarin vindt men: Zevecotii Jac Emblemata, ende nederduytsche Poemata, in 12^o. Het Plantijn-museum bezit van dien catalogus een exemplaar, waarin, nevens ieder boek, den prijs met de hand geschreven staat: het komt waarschijnlijk uit het huis der Elzeviers. Welnu, nevens Zevecote staat: fl. 1.10. Zoo dat wij bepaald zeker mogen zijn dat de Elzeviers vóór 1628 de Sinnebeelden van Zevecote hebben uitgegeven.

In den Catalogus officinae van 1638 en dien van 1644 staat Zevecote op dezelfde wijze vermeld. Na 1644 is er van hem geen sprake meer, hetgeen nog al zonderling voorkomt, en wat wij later zullen trachten uit te leggen.

In 1638 verscheen bij den Amsterdamschen uitgever Jan Janssen eene tweede uitgave van de Sinnebeelden van Zevecote. De titel luidt (De Vries, n^o 120: beschrijving naar het exemplaar der Gentsche bibliotheek):

Emblemata ‖ ofte ‖ Sinnebeelden ‖ met Dichten

[p. 382]

verciert ‖ door ‖ Jacobus Zevecotius ‖ Item ‖ noch andere verscheyden dichten ‖ vanden selven ‖ t' Amsterdam, ‖ bij Jan Janszen, 1638.

Er is een klein verschil in den titel: toegevoegd is het woordje verscheyden (andere verscheyden dichten). Verder bevat de uitgave van 1638, 304 bladzijden, terwijl de Elzeviriaansche er slechts 301 telde. Ten slotte is de uitgave van 1626 een 12^o, terwijl die van 1638 een 16^o is (ieder katern heeft 8 folios).

In beide uitgaven is het getal platen hetzelfde⁽¹⁾: er zijn er 72. En daar wij kunnen veronderstellen dat men voor de uitgave van 1638 geene nieuwe kopersneden heeft vervaardigd, zullen de Elzeviriaansche platen wel insgelijks het werk zijn van den zelfden graveerder.

Is de uitgave van 1638 een letterlijke herdruk van die van 1626? Men had het kunnen onderstellen, wanneer men bedenkt dat de dedicatie aan Agnes van Byler, vrouw van ridder Adriaen Ploos van Amstel, van 2 Jan. 1638, 3 bladzijden beslaat, zoo dat men tot het juiste cijfer 301 + 3 = 304 bladzijden geraakt.

Maar met het doorbladeren van het Gentsche exemplaar werd ik gewaar dat een aanzienlijk getal dichten na 1626 moet zijn geschreven; vooreerst er zijn er die uit Harderwijk werden verzonden en Zeve-

(1) Ten onrechte zegt De Vries (l.c.) dat de uitgave van 1638, 74 platen telt.

[p. 383]

cote kwam zich eerst in 1627 in die stad vestigen. Ten tweede, er zijn er die handelen over de zegepraal van Piet Hein over de zilveren vloot (1628) - Die gedichten konden onmogelijk in den bundel van 1626 staan, en moesten er dus door andere lettervruchten zijn vervangen.

Ik onderstelde diensvolgens dat ik in de Elzeviriaansche uitgave eene reeks onuitgegeven gedichten zou aantreffen, en wendde me toen tot mijn vader, die mij alle hooger vermelde inlichtingen verschafte. De uitslag van mijne opzoeking was dus nul en liep op eene teleurstelling uit.

Maar een punt trok mijne aandacht: In de Elzeviers staat te lezen dat de herdruk van 1638 een 12^o is - hetgeen op het Gentsche exemplaar niet kon slaan. Daar deze inlichting genomen werd uit Blommaert (Gedichten van Zevecote), doorbladerde ik in dit werk de verscheyden gedichten, die hier vóór de Emblemata gedrukt staan, en tot mijne groote verbazing werd ik gewaar dat alle de dichten, die na 1626 moesten geschreven zijn, bij Blommaert ontbraken.

De uitgave, die Blommaert onder de oogen had, droeg wel het jaartal 1638, evenals het Gentsche exemplaar. Maar er was niet alleen verschil in het formaat, ook de inhoud verschilde.

Eene nauwkeurige vergelijking tusschen de beide uitgaven van 1638 bracht het volgende aan den dag:

In de jongere uitgave van 1638 waren er 12

[p. 384]

nieuwe gedichten ingelascht, waarvan 1 het werk is van zekeren van Wijnbergen, burgemeester van Harderwijk (het is eene vertaling van een Latijnsch gedicht van Zevecote). Verder waren er 2 Latijnsche gedichten van Zevecote: 1^o een gedicht op de geboorte van den zoon van Izaak Pontanus (Ad Johannem Isac. Pontanum de nativitate filii)⁽¹⁾; ik vond dit terug in Zevecotii Poemata van 1640 bij den zelfden Amsterdammer, Jan Janssen uitgegeven (Epigrammata, lib. II, n^o 65 bl. 221). 2^o eene elegie op den dood van Maria, zijne dochtertje (In obitum suavissimae filiolae Mariae Zevecotiae). Ik vond deze insgelijks in de Poemata terug (bl. 85, Eleg. 22, lib. III, waar de datum van Marie's dood bijgevoegd is, 24 Aug. 1635.)

Ten slotte waren er nog in die uitgave 9 onbekende Nederlandsche gedichten van Zevecote: 4 opgedragen aan Thaumantis, de minnares van den dichter; een erotisch gedicht getiteld schaemte; een aan Daniël Heinsius; de reeds vermelde jaardichten over de overwinning van Piet Hein; eene Nederlandsche vertaling van het Latijnsch gedicht op de geboorte van Pontanus' zoon; en een getiteld op het Jansvelt te Leiden.

Aan den anderen kant zijn er 5 gedichten in

(1) Pontanus vervaardigde op zijne beurt een Latijnsch gedicht op den dood van Zevecote's dochter Maria (Zevecotii Poemata, 1640 blz. 87.)

[p. 385]

de oudere uitgave van 1638, die weggevallen zijn in de nieuwere: de titels luiden: 1^o Droom (blz. 50 Blommaert) 2^o Op de boeken van de verachting des doods van Daniel Heinsius (bl. 62 ibid.); dit gedicht komt reeds voor in de Nederlandsche poëtische vertaling, door Zevecote in 1625 uitgegeven, van het de contemptu mortis (bl. 62 ibid); 3^o aen Heinsius (bl. 68 ibid); 4^o een gedicht op Zevecote door A. Biese (ibid bl. 74); ‘5^o een gedicht op Zevecote door A. Foortius bl. 115’⁽¹⁾.

De overige gedichten zijn in beide bundels, voor zoo ver ik heb kunnen nagaan, zonder wijzigingen opgenomen; alleen het gedicht aen Apollo werd veranderd, zooals ik het later zal doen opmerken; twee titels van gedichten zijn gewijzigd; waar in de oudere uitgave te lezen stond: Harderdicht op den geboortedag van den Heer Daniël Heinsius, staat er eenvoudig Hardersdicht in de nieuwere. Waar in de oudere uitgave te lezen stond: Harderklacht over de ziekte van den edelen Johan Rutgers, raed ende gezant van Sweden, staat in de nieuwere eenvoudig: Harderklacht. Ten slotte aan het einde van het gedicht n^r 1 aan Heinsius staat in de oudere uitgave de datum 1612, die weggelaten werd in de nieuwere⁽²⁾.

(1) Ik weet niet wie die A. Biese, noch die A. Foortius zijn.

(2) Als typographische fouten die voorkomen in de nieuwere uitgave van 1638 zij vermeld dat nevens emblema X staat te lezen figuur IV; nevens embl. XXX, fig. XXXI; embl. 33 krijgt tot opschrift XXXI.

[p. 386]

Het zonderlinge van deze kleine ontdekking is, dat terwijl ik overtuigd was dat ik onbekende gedichten zou vinden in de Elzeviriaansche uitgave, ik die nu juist vond in de latere en laatste uitgave van 1638. Ik druk de nieuwe gedichten als aanhangsel bij deze studie over: zij vullen de uitgave der volledige dichtwerken aan, door Blommaert vroeger bezorgd.

Als slotopmerking dien ik hier nog toe te voegen, dat ik ten zeerste betwijfel dat er wel degelijk twee uitgaven van 1638 hebben bestaan. Om een bewijs te vinden zou ik een exemplaar van den ouderen bundel met het opschrift 1638 moeten in handen krijgen. Ongelukkig heeft Blommaert niet vermeld waar het exemplaar berust, dat hij herdrukt heeft⁽¹⁾; in de inleiding geeft hij echter eenige inlichtingen over het boek. Indien wij thans de uitgave der Elzeviers vergelijken met degene, die als grondslag voor Blommaert's uitgave heeft gediend, zoo stellen wij vast dat volgens de Nedonchel en den Catalogus officinoe, Elzevier's druk een 12^o was; Blommaert's druk is insgelijks een 12^o-Elzevier's druk telt 301 bl; wel is waar schrijft Blommaert dat zijn exemplaar 304 bl. telt, doch ik ben overtuigd dat dit een misslag is. Immers dichter Prudens van Duyse bezat ook Zevecote's Emblemata van 1638; dit boek werd verkocht

(1) Op de verkooping van zijne boekerij op 17 December 1872 kwam het niet voor.

[p. 387]

voor 6 fr. aan Serrure op de verkooping van 's dichters boekerij, 6 Mei 1862 (n^o 1944); in 1872 werd hetzelfde exemplaar verkocht voor f. 5,50 aan boekhandelaar Schouppe (Antwerpen), verkooging Serrure n^r 1060. Waar het exemplaar thans berust, weet ik niet. Maar toen het in de handen viel van jhr. Ferdinand van der Haeghen, die de catalogus van van Duyse heeft opgesteld, maakte deze eene zorgvuldige beschrijving van het boek. Ik heb het genoegen gehad het papiertje te mogen raadplegen en leer er uit dat deze uitgave slechts 301 bl. telde. De uitgave van Blommaert kon er moeilijk meer hebben, daar zij dezelfde gedichten bevatte en dat ik niet inzie waarmede de 3 overige bladzijden konnen gevuld zijn.

Ik vermoed dus dat de uitgave van de Elzeviers en de oudere van 1638, ééne en dezelfde uitgave zijn, in dien zin dat Jan Janssen het fonds van Elzeviers heeft afgekocht, den titel der Elzeviers heeft verwijderd en er een nieuwen titel met eene dedicatie, beide van 1638, heeft ingeplakt. De Elzeviers, gewone drukkers van de Leidsche Hoogeschool, waren eerst en vooral uitgevers van classieke werken, die zeer weinig aan Nederlandsche letterkunde hebben gedaan. Geen wonder dus dat zij de uitgave niet hebben uitverkocht en dat er thans nog zoo weinig exemplaren met hun titelblad worden gevonden. Bovendien, doe ik opmerken dat Jan Janssen op dezelfde wijze heeft gehandeld met de Latijnsche Emblemata van Schoonhovius, die

[p. 388]

in hetzelfde jaar 1626 door de Elzeviers werden uitgegeven: hij rukte hun titelblad uit en verving het door een nieuw, met het adres Amstelodami, apud Joannem Janssonium, 1648. (Zie Les Elzevier, n^o 261.)

Indien het moest uitvallen dat Blommaert geene fout beging in het cijfer 304, zullen er dan ten minste 3 uitgaven van 1638 hebben bestaan, waarvan 2 wel letterlijke herdrukken van Elzevier's druk zullen zijn: De uitgave die Blommaert kende, een 12^o van 304 bl.; en degene die van Duyse kende een 16^o van 301 bl.⁽¹⁾.

Wat er ook zij van deze bibliographische moeilijkheid, er zullen in de uitgave der Elzeviers, wat den inhoud betreft, naar mijn oordeel, geene nieuwe gedichten meer worden gevonden. De oudere tekst van Jan Janssen lijkt wel dien van 1626 te zijn. Bij voorbeeld in het gedicht aen Apollo vinden wij alle vrienden en kennissen van Zevecote terug, zooals wij die in de Poemata van 1625 leeren kennen.

Strophe 10 luidt:

Of Aerssens⁽²⁾ geswinden geest,
Die geenen vijand vreest,
Gerezen tot de wolcken;

(1) In den catalogus van P. van Duyse staat wezenlijk 16^o.

(2) Francois van Aerssen, de beroemde Nederlandsche diplomaat, was curator der Hoogeschool te Leiden; Aan hem droeg Zevecote de Poemata van 1625 op.

[p. 389]

 

Of Honart⁽¹⁾ die bekent,

 

Tot aen des werrelts ent

 

Is al-de-rande volcken.

In de latere uitgave van 1638, wijzigde Zevecote zijn tekst en sprak over:

Ploos geswinden geest,
Die geenen vijand vreest

Of Huygen die bekend
Tot aan der wereld ent is...

Strophe 11 (oudere tekst) werd van plaats veranderd en werd strophe 13:

Nereus⁽²⁾ die soo soet
De Fransche tale doet
Uit syne penne vloeien
Dat nimmermeer laurier
Sal jevers el of hier
Den synen overgroeien.

(1) Aan Rochus van den Honert (Zie Van der Aa, Biograph. woordenboek) die de latijnsche dichtkunst met bijval beoefende, droeg Zevecote zijne Maria Graeca (Poemata, 1625) op. Het is de 2^de uitgave der Maria Graeca: de eerste (1623) werd opgedragen aan Karel d'Ognies; de derde (1640) aan Simon van der Meyden.

(2) Richard Jean de Nerée (geboren 1579 te Caen in Normandie) studeerde te Leiden in de godgeleerdheid: hij vertaalde de acten der Dortsche synode in het Fransch; gaf in 1607 een treurspel uit, le triomphe de la Ligue, in 1611 vertaalde hij de Minne Dichten van Hooft in Fransche verzen.
Over de Nerée zie Van der Aa, Biogr. Woordenboek; Navorscher D. VIII bl. 3, 122; catalog. de la bibliothèque Wallonne à Leyde, p. 7-8.

[p. 390]

In de latere uitgave van 1638 sprak Zevecote over:

Wynbergen die zoo zoet
De Vlaemsche tale doet
Vloeien uit syne pen.

Eene vleiende opmerking voor den burgermester van Harderwijk, die zijn gedicht over Marie Zevecote vertolkte.

Waar vroeger te lezen stond: Coloni soet siel, lezen wij thans Pontani soete siel. Daniel Colonius (van der Keulen), vriend van Heinsius en van de Dieu was in 1635 gestorven⁽¹⁾. In 1638 was hij nogal vergeten: hetgeen Zevecote noopte om zijn naam uit te schrappen en te vervangen door dien van zijn collega Johannes Izaac Pontanus, die aan de Harderwijksche Hoogeschool, tegelijk met Zevecote, de geschiedenis doceerde.

Theunemans is de eenige vriend die zijne plaats van 1626, in de uitgave van 1638, bleef bewaren (Zevecote droeg hem Eleg. 12 lib. III op)⁽²⁾.

Het belangrijke van deze kleine verhandeling is dat de verscheyden dichten van Zevecote, die in het 2^de gedeelte van de Zinnebeelden den onder-

(1) Zevecote droeg aan Colonius Eleg. 14, lib. III op. (Poemata, 1625.)

(2) Ambrosius Theunemans in de opdracht van de Epigrammata (1640) wordt genoemd ‘divini verbi apud Waremondanos praeconi’ Waarmond ligt in Holland.

[p. 391]

titel dragen: ‘Jacobi Zevecoti Nederduytsche Dichten meest over eenige jaren geschreven’ nu worden teruggebracht tot 1626. Een deel daarvan is veel ouder: een gedicht is zelfs gedagteekend 1612, het jongste gedicht van de reeks schijnt te zijn dat op den dood van Maurits van Nassau, 23 April 1625.

Het ware te hopen dat, om de bibliographische moeilijkheid voorgoed weg te ruimen, men mij zoo veel mogelijk drukken van 1638 bezorgde; zoo alleen zou ik kunnen vaststellen of mijne gissing omtrent het getal uitgaven steek houdt.

Onbekende gedichten van Jacob van Zevecote,
niet opgenomen in de uitgave van Blommaert, 1840.

Gedichten van Zevecote, in 't Nederlandsch (9):

1.	aan Thaumantis.
2.	Thaumantis.
3.	aan Thaumantis.
4.	aan dezelfde.
5.	Schaamte.
6.	aan Daniel Heinsius.
7.	Jaardichten over de overwinning van Piet Hein.
9.	Gedicht op de geboorte van den zoon van Pontanus. (Vertaald).
11.	Op het Jans Velt te Leiden.

Een gedicht van Jan van Wynbergen, burgemeester van Harderwijk, n^r 10, bl. 243.

[p. 392]

I. - Aen Thaumantis (bl. 195).

Godin ist dat ghy wilt van uwen dienaer weten
Hoe dat van hem den tijd wert dach en nacht versleten;
Ick segget u int kort: by dage lijdt hy pijn,
Bij nacht en kan hy niet in volle ruste syn.
Met dat de gouden Son haer smergens komt vertoogen
Hy spryngt terstont uyt 't bed met roo bekreten oogen,
Hij denckt stracx of hy u dien dach sal konnen sien.
Hij denckt stracx of ghy hem noch geenen troost sult bien
Syn boecken liggen stil; syn hand en mach niet schrijven,
Syn gans beroert verstand en kan niet 't minst bedrijven;
Wat dat hy drenckt of eet het is al sonder smaeck,
Wat dat hy proeft of doet ten is hem geen vermaeck.
Hij wandelt sonder moet, al zyn gedachten dolen
Die ghy hebt met zyn hert, o soeten dief, gestolen;
Doch als hy by geluck u spreken mach een uer,
T' beginsel is wel goet, maer 't einde veel te suer.
Het scheyden is te droef. Ick sweer by u manieren,
Uw' scoonheyt en u deucht die ick altyt sal vieren,
Dat ick my vinde meer in droef heyt en verdriet
Als haer een moeder vind die haer kind sterven siet.
Als my den avond doet het leste soenjen plucken
My dunckt dat ick dan voel uyt 'tlijf mijn herte rucken,
My duynckt dat ick dan sterf, maer als gh'uw deure sluyt
Dan bersten my terstont wel duysent tranen uyt.
Wat souden anders doen myn ongeluckige oogen
Als sy u niet en sien als mynen druck vertoogen?
Weent oogen, weent altyt, toont dat ghij sijt in pijn,
Om dat ghy van uw' Son moet afgescheyden syn.
Godin het goet alsoo: de straten sullent tuygen
Die dagelicx het nat van mijne tranen suygen:
Mijn bedde weetet oock; jae menichmael de meyt,
Als sy dat spreyen wilt, siet dat ick heb geschreyt.
Wat wil ick u 't verdriet voort van de nacht vertellen,
t Sij als ick wacker lig, t sy als my droomen quellen?
Die met een valschen schijn bedriegen mynen sin,
En doen my meer en meer ontsteken in uw' min.
Hoe dickwyls duyncket mij dat ick u doe betalen
Met soentjens en gevley myn lang verdragen qualen!

[p. 393]

 

Hoe dickwijls duyncket my dat gh'in myn ermen slaept,

 

En menichmael my kust, en menich kusjen raept.

 

Maer lacen t' is maer droom, ten syn maer ydle dingen,

 

Die als ick weer ontwaeck in meerder druck my bringen

 

Soe gaetet met my toe, soe wert mijn droeve pijn

 

Vermeerdert dach voor dach. Godin hoe lang salt sijn?

II. - Thaumantis (bl. 198).

Lestmael int stilte van de nachten

Als al dat leeft naer rust gaet trachten,

De⁽¹⁾ my voor myn Liefs deure wachten

Myn wackre min;

Ick riep Godin verhoort mijn klachten

Ontsluyt uw' deur en laet my in.

Hoort eens de winden tsamen strijen,

T schijnt dat sy willen my benijen,

Dat my u doet by nachte vryen

Mijn groote min,

Godin hoe kant u herte lyen?

Ontsluyt uw' deur en laet my in.

Hoort eens den onbeleefden regen,

Die deckt met water alle weghen,

Het schijnt hy wilt my oock sijn tegen

In myne min,

Ke hertje komt, laet u bewegen,

Ontsluyt uw' deur en laet mij in.

Slaept ghy mijn vreucht? Slaept ghy Godinne?
Slaept ghy Princes die ick beminne?
Ontwaeckt, ontwaeckt dat ick troost vinne

In myne min:

Ontwaeckt, ontwaeckt myn Coninginne

Ontsluyt uw' deur en laet mij in.

(1) i.e. deed.

[p. 394]

 

Ick sweer by regen en by winden

 

Die tegens my haer kracht ontbinden,

 

Laet ghy my ongetroost verslinden

 

In myne min,

 

Dat ghij my mergen doodt sult vinden

 

Hier voor uw' deur, of laet my in.

III. - Aen Thaumantis (bl. 253).

Verandert is den tijd, die wy nu soeter wachten:
Wanneer sal oock Godin uw' ysren hert versachten?

Het oudt jaer is geeint, het nieuwe komt weer aen,

En ghy en laet noch niet uw' oude wreedheyt staen.

Siet hoe den soetsten tydt, de lente van ons leven
Onwederroepelick wert naer 's levens herft gedreven,

Denckt of ghy aen natuer verbonden niet en sijt

Te dencken op den herft in uwen lentens tijt.

Komt; alderliefste, komt laet ons te saem vergaren,
Opdragen de Natuer ons jonge groene jaren,

Vermeerderen den hoop van die de salicheyt

Door Christi waerde bloet is vastlick toegeseyt.

Ick sweer u mijn Godin, ist dat we tsamen trouwen,
Dat nu noch nimmermeer u sulcx en sal berouwen:

Soo lang mijn levens spil met garen is gelaen,

En sal myn eete min tot uwaerts niet verslaen.

Daerom mijn soetste lief, mijn herte, mijn Godinne,
Ick offer u mijn trou schenkt my toch weer u minne:

My dunckt dat die aen u soo groote liefde toont,

Verdient heeft dat hy wert weer met u trou geloont.

IV. - Aen de selve.

Thaumantis aengesien dat uw' hert ongenadich

Int minnen ongetrou, in wreet te sijn gestadich

Van yser is gemaeckt; ick wilde dat mijn hert

Van eenen seylsteen waer, soo eyndichde mijn smert

Ick soud het uwe dan aen t' myn soo vaste binden
Dat nimmer uur of dach ons sou gescheyden vinden:

Dan soud ghy mijne syn tot dat dat de grijse doot

Ons stelde bee te gaer in Charons ouden boot.

[p. 395]

 

Wat peins ick onbedacht dat niet en mach geschieden

 

Als myn geboortens ster wat anders wilt gebieden?

 

Als Venus niet en wilt noch haer onaerdich kint,

 

Dat mogelick jaloes Thaumantis self bemint.

 

Thaumantis isset soo? Ick en wilt niet benijden,

 

Gaet vry met Venus soon de wolcken al doorsnijden

 

Gaet woont int hemels land, int rijcke van de Min

 

Ghy hebbet lang verdient te wesen een Godin.

 

Maer eer dat ghy vertreckt, laet my noch eens anraken

 

Met mynen droeven mond uw' purper-roode kaken.

 

Och eer dat ghij vertrekt laet my in uwen schoot

 

Neerleggen eens mijn hooft, en smaken dar de doot.

V. - Schaemte (bl. 257).

Als ick kom bij mijn Lief, en hoop haer gunst te krijgen,
De schaemt' is in den wech; die doet my altydt swijgen.
Jaeg' ick haer uyt myn hert, drijf ick s'uyt mynen schoot:
Sy vliegt my int gesicht, en maeckt myn kaecken root.
De schaemt' is onbeschaemt. Z'en sal my niet versaken,
Tot dat de bleeke dood mijn wangen bleeck sal maken.
Maer dan salt syn te laet een Meysjen vrijen gaen,
Als mijnen stommen mond heeft des doods breydel aen.
Dus wil Ick van nu af myn hert vant minnen wenden,
Niet meer in d'ydle locht mijn wens en suchten senden.
Ick schey van Venus kind. Cupido soeckt een man
Of die ghy beter loont, of die meer lijden kan.

VI. - Aen Daniel Heinsius (bl. 271).

Heins soo u belieft te weten

Hoe dat met uw' neef mach gaen;

Hoe hy Holland kan vergeten

Ende Leyden laten staen.

Weet dat dit u wert geschreven

Uyt de Harderwycsche stat;

Daer ick nu begin te leven

En mijn woonplaets heb gevat,

Soete woonplaets die de Goden

En de Musen heeft behaecht

Tsedert dat zy sijn gevloden

[p. 396]

 

En uyt Griecken lant verjaecht.

 

Van het noorden, van het westen

 

Seer genuchelick om sien

 

Komt de zee tot aen de vesten

 

Haren dienst de stad aenbien

 

Die om ieder te doen weten

 

Dat zy tol ons schuldich is,

 

Sent ons dach voor dach om 't eten

 

Spierinck, bot, en ander vis.

 

Daer gaet menich schuytjen varen

 

Met soet-aerdich volck gelaen,

 

Als de sonne doet de baren

 

In de Somer sachter gaen.

 

Als de bruggen die op palen

 

Zijn tot in de zee gewrocht

 

Sien soo menich eelman halen

 

Een gesonde water-locht.

 

Naer het oosten, naer het suyen

 

Zijn de hoven vast aen stadt

 

Vol van boomen, vol van kruijen

 

Tusschen menich wandelpat.

 

Daer ist dat de nachtegalen

 

In het kriecken van den dach,

 

Haer onnoosel min verhalen

 

Met onvolgelick geklach

 

Daer ist dat de vogels spelen

 

Op het dick beloovert hout,

 

En veel van de liefde quelen

 

Die haer teer gemoet benout.

 

Niet seer verre van de mueren

 

Is de hey' en is het bos,

 

Daer men kan in luttel uuren

 

Maken sich van sorgen los:

 

Tsy met op het sol te varen,

 

En daer herten te bespien.

 

Tsy met bessen te vergaren,

 

Of den diepen put te sien.

 

Doch die inde stad wilt blijven,

 

En verkeeren mette lien,

 

Op die trotse boecken schrijven,

 

Of naer s'lants welvaren sien.

[p. 397]

 

Hy sal vinden Edelmannen

 

Vol van wijsheyt en verstant,

 

Die haer tegen de Tyrannen

 

Stellen voor het Vaderland.

 

Hy sal vinden groote sielen

 

Die ver boven tijd en doot

 

Spotten met fortunens wielen,

 

Sitten in Apollos schoot.

 

Dese sielen, dese menschen,

 

Dese stadt van vreuchden rijck

 

Doen my min naer Holland wenschen,

 

Doen my prijsen Harderwijck.

VII. - Jaerdichten over de treffelicke Victorie van Pieter Pieterss Heyn⁽¹⁾

1.

Den spaIgnaert pensd' op zILVren geLt:
aLs 't koperen Was afgesteLt.
hoe WiLt hII Voort nV LeVen?
soo Lang hII Is In s'Waren noot,
hII sal reaLen sLaen Van Loot
en nIeMant Voorts Iet geVen.

(1) 9 September 1628. - Zie Jaardichten in het Latijn, lib. II epigram. N^o 96 Ad Hispanum post interceptam classem Indicam.

2.

nV de BaIe Was VerLoren
kreegt t AntWerpen op 't tonneeL
eenen tot beWInt Verkoren
bII de bedeLaers zIIn deeL.
nV het sILVer Is ontVLogen
Dat haer doen gaf hoogen Moet
konnen zII PhILIppVs toogen
DIe saL speLen banckeroet:

[p. 398]

3.

WIICkt VrII nV Phaebe Met V VIer,
Den naCht aL Isset dVIIster
bLIInCkt klaerden dan V straLen hIer
DeVr pIeter heIIn zIIn LVIIster.

VIII. - Ad Iohannen Isac. Pontanum De nativitate filii.

(Ik druk het gedicht niet over daar het te vinden is Poemata, 1640. Epigram. lib. II, n^r 65.

IX. - Dat is:

Pontane 't staet my voor, ghy waert met recht verslagen,
Als d'onrechtveerde pest had uwen soon ontdragen,

Ghy klaechde dat met al syn gaven was gedaen,

En dat uw' hope most int stomme graf vergaen.

Uw' hoop is niet vergaen. Siet hier een ander komen
Die u heeft en uw' vrou met blijtschap ingenomen:

Die u naervolgen sal in kloecheyt, eer, en deucht,

En op Minervas wech sal oeffenen syn jeucht.

Hy sal met beter spoet beminnen de Godinnen,
Die uwen Isac placht noch levende te minnen.

Pontane, twijfelt niet; den lauwer wast nu al

Die om syn jeuchdich hair syn tacken vlechten sal.

X. - In Obitum suavissimae filiolae Mariae Zevecotiae.

(Zie Poemata 1640, Eleg lib. III n^r 22, bl. 85.)

XI. - Het selve vertaelt

(Door den wel Ed. Heere Jan van Wynbergen, Burgemeester van Harderwijck.

Ghy waert o soete kind int vijfste jaer gekomen
Als u de wreede dood van ons heeft wechgenomen

[p. 399]

 

Nu hoort u moeder, laes! niet meer u lief gepraet,

 

Niet soets ghy haer vertelt hoet met u Popjes gaet.

 

Ghy sult aen uws gelyck geen wetten meer int spelen

 

Dat yder lacchen de⁽¹⁾ gebiedende bevelen

 

Ghy sult oock, lieve lam, ghelyck ghy placht te doen

 

U Vader, lesens moe, syn arbeyt niet vergoen

 

Door aengenaent gesnap; ghy sult hem niet meer strelen,

 

Noch vallen om den hals, noch kusjes komen stelen.

 

De dood heeft alles wech. Een rift, een nietig beelt

 

Blijft over, dat helaes! geen gaef of konst vereelt.

 

Alleen dat yder een, die 't eynde van u leven

 

Met ons heeft aangesien, getuygenis kan geven

 

Van u Godvruchtigheyt; als ghy soo kleyn en teer

 

Geduerich, en van zelfs, riept aan u God en Heer.

 

Doe hart en tong ontstont doen u de dood de beven⁽¹⁾,

 

Was Christus in u mond, wiens dood u brengt int leven.

 

Dit was u Olders vreucht oeck midden int getruir.

 

O God! of oock soo waer mijn laeste levens uir!

 

U onbevlekte siel; k'en wilt u niet benijden,

 

Sal haer int Helmelryck, onsterflelick verblyden.

 

U lichaem rust in d'aerd', door ons getraen bedout,

 

En die u lichaem deckt, ons vreucht besloten houdt.

 

(Waer dwaelt myn droeve geest? Wat mag ic vreucht ophalen

 

Die nu begraven is! Die wij soo dier betalen?

 

Ach smakeloose vreucht! Die weinig heeft geduirt,

 

En onse leven lanck by ons moet syn betruirt!)

 

Och of u teere hand uw' vaders mond en oogen,

 

Na d'ordre der Natuyr doch eerst hadd sluyten mogen!

 

Dit wert, myn lieve kind, wel meest by my beklaegt,

 

Dat God, diet al bestiert, sulcx niet en heeft behaegt.

(1) i.e. deed.

(1) i.e. deed.

XII. - Op Jans velt te Leyden.

Als naer sestien hondert jaren

Vijf en dertigh wiert getelt;

Sag men menich hondert baren

Brengen op dit droeve velt.

Want het kerchof hooch verheven;

[p. 400]

 

Hooger als oyt ijemant sach,

 

Konde niet meer plaetse geven

 

Aen die storven dach voor dach.

 

Men heeft slechts in zeven dagen

 

Veertien hondert vijftich lien

 

En noch een, door pest verslagen,

 

Naar haer grafstê dragen sien.

 

Jan quam d'eerste plaets hier erven

 

Daer het velt de naem af hilt

 

Leser denckt ghy sult oock sterven,

 

Leeft dan soo ghy sterven wilt.

Naschrift.

P.S. - Terwijl bovenstaande verhandeling in de handen van de geleerde commissarissen der Academie was, om er verslag over uit te brengen, kreeg ik een brief uit Doornik om mij te laten weten dat de heer de Nedonchel zijn Zevecote had teruggevonden! Ik betuig bij dezen mijn welgemeenden dank aan mijn vriend den heer D^r Paul Bergmans, te Gent, en aan den heer Soil, te Doornik, voor de moeite die zij zich hebben getroost om den hoogbejaarden heer graaf te bewegen een onderzoek in zijne bibliotheek in te stellen.

Het boekje werd mij ter inzage toevertrouwd. Wat den titel betreft, kon ik vaststellen dat deze door Pieters onnauwkeurig is opgegeven. Indeeling, punctuatie en woorden stemmen heelemaal overeen met die van het Gentsche exemplaar (1638).

Wat den inhoud betreft, mocht ik vaststellen

[p. 401]

dat mijne gissing (bl. 388) ‘dat in de uitgave der Elzeviers geene nieuwe gedichten meer zullen gevonden worden,’ wel degelijk steek houdt. De inhoud der uitgave van 1626 stemt overeen met den tekst, door Blommaert uitgegeven.

Wat ik echter niet kon gissen, is dat Elzeviers uitgave eene lange dichterlijke opdracht bevat aan Ermgardis Rutgers, vrouwe van den beroemden Daniël Heinsius.

Den tekst laat ik hier volgen: (bl. 2 ongenommerd)

Aen de Ed. Vrouwe Ermgardis Rutgers
Huysvrouwe van Heer Daniël Heinsius
Ridder van S. Marcq, Raet des Konincks van Sweden enz.

Godin, want sulcken naem is u met recht gebleven
Van als ghy hebt u trouw aen Phoebus self gegeven,
Aen Phoebus wiens verstant dat boven ander rijt
U op zijn wiecken voert en van de doot bevrijt;
Die met uw' suyver deugt en lieffelijck aenschouwen
Trotseert de groote faem van al de Grieksche vrouwen
Die hebben met haer trouw en onbesproken min
Alleen aen haren man geeygent haren sin:
Ist dat het u belieft ghy sult int beste keeren
Dat ick mijn dichten gae met uwen naem vereeren:
En denckt niet dat ick die int minste weerdig ken
Van u te syn gesien; ick weet wie dat ick ben.
Ick weet dat uw verstant vliegt hooger dan de saecken,
Die ick en mijns ghelyck maer kleyn Poëten maecken,
Ick weet die dag en nacht met Heinsius verkeert
En wert met sulck een pen int minste niet vereert.
Wiens Broeder is geweest Gesant aen al de Heeren
Die in het Beemsche Ryck of Duitsche Lant verkeeren
Die van den Sweetschen Helt noch hier gesonden is,
En hoeft niet tot haer faem ons kleyn getuygenis.

[p. 402]

 

Uw deugt en uwen naem en kan van ons niet wachten

 

Die hooger is gestelt dan al ons kleyn gedachten:

 

Die u volprysen wilt is recht gelyck den sot

 

Die sluyten wilt de zee in eenen kleynen pot.

 

Ick gevet u alleen om dat ghy sout myn wercken

 

Bevrijen van den nijt en teghen Momus stercken,

 

Die 't sedert dat ick my met schryven heb gemoeit,

 

Myn vyant is geweest en noch in gramschap gloeyt.

 

Ghy sult met uwen naem doen swygen en vertrecken

 

De borgers van den nacht de gantsvolmaeckte gecken,

 

Die meenen veel te syn om dat de slechte lien

 

Int laecken van mijn dicht haer voor geleert aensien.

 

Doch 't sedert dat ick ben met Phoebi vier ontsteken

 

En heb ick noyt soo ver van mynen geest geweken

 

Dat ick het minste gaf om kinders van de doot;

 

Haer hert is veel te kleyn en mynen moet te groot.

 

Ten is de pijn niet weert dat ick myn pen sou snyen

 

Om my van eenen hoop van Esels te bevryen;

 

Daer dienen stocken toe: een hert gelyck het myn

 

En kan om sulcken klop noch gram, noch droeve syn,

 

Ick ben seer wel te vreen, ick wil niet syn gepresen

 

Vant ongeleerde volck en sotjens die mij lesen;

 

Ick hebbe mynen wensch ist⁽¹⁾ dat myn kleyne kracht

 

Van groote zielen werdt niet teenemael veracht.

 

Meest ist dat u mijn dicht, Godinne, sal behagen

 

Die met dit werck mijn hert geheel is opgedragen

 

Tot teecken dat ick blyf, soo lang myn levens spil

 

Met garen is gelaen, den knecht van uwen wil.

UL. E.

Tot albereyden Dienaer.

Jacobus Zevecotius.

Op deze verzen volgt (bl. 7 ongenommerd) een hoogst belangrijk berichtje aan den lezer. Ziehier dien tekst:

Beminde Leser; En denckt niet dat dese beel-

(1) L. 'tis.

[p. 403]

den van my gevonden syn: want alsoo sy over eenige jaren door den geleerden F. Schoonhovius, in Latynsche spraecke, met veelderlei vonden verciert syn geweest; hebbe ick van den Drucker, die de selve beelden onder hem hadde, versocht synde, die met nieuwe Nederduytsche dichten, synde van anderen sin, vertoont; Hopende hiermede te beproeven of my uw oordeel een spoore sal wesen om wat grooters in de handt te nemen.

Het werk van Fl. Schoonhovius, waarvan hier sprake is, zijn de Emblemata, uitgegeven in 1618, door Andries Burier, te Gouda. Na den dood van Burier (1620) waren de koperplaten van Schoonhovius in de handen gekomen van de Elzeviers. Wij vernemen dus uit het bericht aan den lezer, dat het deze laatste zijn die aan Zevecote gevraagd hebben, eenen Nederlandschen tekst voor die platen te vervaardigen.

Wij weten dus thans hoe de Emblemata van Zevecote zijn ontstaan.

De Elzeviers waren van plan het zelfde jaar eene nieuwe uitgave van Schoonhovius' werk te bezorgen (Les Elzevier n^o 261). Zij wilden tegelijker tijd de platen gebruiken voor Zevecote's Nederlandsche Emblemata. Eene vergelijking tusschen de platen van Schoonhovius en Zevecote (beide uitgaven van Schoonhovius, 1618 en 1626, stemmen letterlijk overeen, cf. Willems Les Elzevier) leert ons dat de volgorde dier platen verschilt, alsook

[p. 404]

het getal: Schoonhovius heeft er 74, Zevecote 72. Een vergelijkende tabel doet ons zien dat n^r 11 en 49 van Schoonhovius niet zijn overgenomen.

Alhoewel Zevecote ons verzekert dat zijne dichten, ‘sijnde van anderen sin’, geene vertalingen van Schoonhovius mogen heeten, geldt dit slechts voor een gedeelte daarvan. Verreweg de meeste sinnebeelden zijn vrije navolgingen van den Latijnschen tekst; sommige zijn bijna letterlijke vertalingen, anderen hebben met de eerste Emblemata niets gemeens, en werden den Gentschen dichter door de plaat alleen ingegeven.

Als voorbeeld van bijna letterlijke vertaling kiezen wij n^r 60 van Schoonhovius.

De plaat stelt voor: Cesar in eenen triomfwagen gezeten.

Sis memor utriusque fortunae.

Ecce triumphali Capitolia celsa petentem

Axe Ducem, ut reddat vota precesque Jovi;

Proecedit captiva cohors victique Tyranni

Victor et audaces aureus urget equos,

Hunc aliquis sequitur qui tintinnabula pulsans

Admonet a loetis rebus abesse fidem.

Fortunam reverenter habe; nam vitrea tota est

Cumque nihil statuis firmius esse ruit.

Cf. Zevecote, n^r 60:

Al dat hier leeft, niet sekers heeft.

Siet Coesar hier gevoert op eenen gulden wagen,
Zijn hooft is gelauriert, zyn peerden kroonen dragen;
Het isser al in vreugt, den belleman alleen
Draegt nevens hem de sweep, het teeken van geween.

[p. 405]

 

De gunste van Fortuyn, haer eeren, haer genuchten,

 

En sijn noyt gans bevrijt van droefheyt en van suchten:

 

Denckt al die hooge sit, dat de Fortuyn is blint,

 

En menig mensche schent die zy te voren mint.

N^r 69, Schoonhovius. Plaat: Een man en een bussel verstrooide pijlen, welke hij een voor een breekt.

Civilis discordia, hostis victoria.

Praeda duos inter fuit olim splendida sturnos;

Hanc erat auxilio nactus uterque suo,

Dividere hanc tentant, oritur discordia praeceps,

Quae socios trahit ad bella gerenda animos;

Milvius haec spectans trepidantibus advolat alis

Cumque sua praeda victor utrumque rapit;

Scilicet ast hosti facilis victoria quando

Discordes populi civica bella movent.

Vergelijk de welgeslaagde (zeer vrije) navolging n^r 67 van Zevecote:

Versaemde macht heeft dobbel kracht.

De pylen die my eerst te samen niet en weken
Kan ick wel een voor een oock sonder moeite breken.
Den loosen kieckendief valt dan de vogels aen
Als hy om eenen roof haer siet te samen staen.
Is 't dat ghy wilt de stat van uwen vyant winnen,
Maeckt dat de borgers eerst tweedrachtig sijn van binnen.
Noyt vyant doet soo veel met kracht of argelist,
Als quaet doet aen een stat den borgerlicken twist.

Schoonhovius, n^r 46. Plaat: Een man wil eenen ouden boom rechten.

A teneris assuescendum.

Frustra, operam perdis, potuisset virga moveri

Cum nondum staret viribus aucta suis.

Nunc robur mora longa dedit, citiusque fatiscet

Quam queat informam flectier illa novam.

[p. 406]

Zevecote, n^r 50:

Soo hy out sonck, soo peep hy jonck.

Hout op, ghy mallen geck, ghy sijt te laet gekomen,
Den boom heeft synen stant volkomelick genomen;
Als hy was jonck en teer, mocht hy gebogen syn:
Spaert lieve, spaert uw moeyte, 't is nu verloren pijn.
Gelyck ghy yemant siet sich in de jonckheyt dragen,
Denckt dat hy soo sal doen oock in syn oude dagen:
Seer selden sal een man hem geven totte deugt,
Die eenen deugniet was in syne groene jeugt.

Schoonhovius, n^r 3, Plaat: De val van Phaëton en Icarus.

Altum sapere periculosum.

Icarus et Phaeton nimium dum magna capescunt

Occidit hic flammis, ille peremptus aquis:

Mens infirma hominum coeli perumpere claustra

Cum studet in tenebras precipitata ruit.

vergelijk hiermede Zevecote, n^r 2:

Die hooge vliegt, sich self bedriegt.

Als Icarus de son wilt al te naer bekennen,
Voelt smelten door haer vier zijn krachteloose pennen;
En die de wagen eens van Phoebus heeft geleyt,
Wert van syn susters noch by Padi vloet beschreyt.
Die eenen nieuwen weg door syn verstant wilt maken,
Om in des vaders ryck en 's hemels hof te raken,
Is 't eenemaal verdoolt, men vint geen ander baen
Dan die door Christi leer ons open is gedaan.

Schoonhovius, n^r 15. Plaat: Een leeuw door muggen (?) getergd.

A minimis quoque sibi timendum.

En ego qui terror cunctis incedo per orbem

Solius culicis spicula dira tremo:

Ne nervis confide tuis; Nam parvula quaeque

Dum minime credis, quo perimamur habent.

[p. 407]

vergelijk hiermede Zevecote, n^r 6:

Oock van wat kleens, komt veel geweens.

De vreese sal den leeu met grooten schrick ontstellen,
Is 't dat hem ergens komt de minste mugge quellen.
Den stier die sorgeloos in 't groene gras vermeyt,
Wert van een kleyne slang vermoort en neergeleyt.
Die eerbaer wesen wilt, moet gans zijn hert bevryen
Van sonden alderley en self de minste myen,
Want dickwils die hem heeft van grooter quaet gewacht
Wert van een kleyne vleck seer schandich onderbracht.

Ten slotte na als deze aanhalingen laten wij een voorbeeld geven van een sinnebeeld waar Schoonhovius en Zevecote heelemaal verschillen.

Schoonhovius, n^r 65. Plaat: Een jongeling van ezelsbeenen fluiten makende.

Indoctus ipse alios juvo.

Sunt asini cantare rudes, tamen ossa ministrant

Quae fistulis aptissima,

Sic quibus est res ampla domi, tenues studiosos

Opibus juvare convenit.

De ezels zijn onbekwaam tot zingen, nochtans leveren hunne beenderen de beste stof voor fluiten; zoo ook wie zeer rijk is, moet de arme studeerenden ter hulpe komen met zijne rijkdommen... (Indachtig de ezels waarvan hiervoren sprake is geweest.)

Zevecote, n^r 56, bewaart niets van dit betoog:

Een konst-ryck man komt allom an.

Als ghy de fluyten siet van esels beenen maken,
Denckt dat de vrome konst tot alles kan geraken:

[p. 408]

 

Geen staet en is soo hoog, geen saeck en is soo vremt,

 

Daer een konst-rycke siel te lesten niet en klemt.

 

Siet onsen Christiaen; hoe kleyn placht hy te wesen!

 

Van niemant veel geacht, van niemant veel gepresen;

 

Nu wert hy mette konst en wetenschap voorsien,

 

Gepresen en geacht van alle groote lien.

Doch genoeg! Wie deze vergelijking tusschen beide dichters wil doorzetten, vinde hier een tabel waarmede hij de overeenkomende plaat bij Schoonhovius kan vinden:

1 = 1, 2 = 3, 3 = 8, 4 = 13, 5 = 4, 6 = 15, 7 = 35, 8 = 42, 9 = 44, 10 = 22, 11 = 51, 12 = 64, 13 = 6, 14 = 7, 15 = 31, 16 = 32, 17 = 34, 18 = 37, 19 = 38, 20 = 43, 21 = 45, 22 = 39, 23 = 47, 24 = 57, 25 = 2, 26 = 5, 27 = 9, 28 = 10, 29 = 12, 30 = 14, 31 = 17, 32 = 18, 33 = 19, 34 = 21, 35 = 20, 36 = 23, 37 = 24, 38 = 25, 39 = 26, 40 = 27, 41 = 28, 42 = 29, 43 = 30, 44 = 33, 45 = 36, 46 = 40, 47 = 41, 48 = 48, 49 = 16, 50 = 46, 51 = 50, 52 = 52, 53 = 54, 54 = 53, 55 = 55, 56 = 65, 57 = 59, 58 = 56, 59 = 58, 60 = 60, 61 = 62, 62 = 63, 63 = 66, 64 = 61, 65 = 67, 66 = 68, 67 = 69, 68 = 70, 69 = 71, 70 = 73, 71 = 72, 72 = 74.

Onze aanhalingen zullen volstaan om te bewijzen dat het oordeel van Jonckbloet (Gesch. der Ned. Letterk., 1890, t. IV, blz. 108) over de Sinnebeelden van Zevecote niet billijk is: ‘De Sinnebeelden die hij in 1638 uitgaf (lees: 1626), zijn onbeduidender dan soortgelijke stukken uit dien tijd plegen te zijn.’ Zevecote heeft hier een werk op

[p. 409]

bestelling gedaan en heeft de pretentie niet gehad een oorspronkelijk gewrocht daar te stellen.

In de beide Elzeviers uitgaven van Zevecote en Schoonhovius zijn de platen van 1618 nog gaaf: in de uitgave van Zevecote van 1638 is een gedeelte van de platen erg versleten.

Wij weten niet wie de vervaardiger van de platen is geweest. ‘De prenten’, zegt de Vries, blz. 25 ‘zijn over het algemeen zeer fraai. D. Francken Dz. schrijft in zijn l'oeuvre gravé de Van de Passe een er van op blz. 13 (Schoonhovius) toe aan Crispin de Passe Fr. en zegt verder: parmi les autres il y en a peut-être encore de sa main. De heer J.-Ph. van der Kellen meende ze allen aan de Passe te moeten toeschrijven.’

Ten slotte eene enkele opmerking:

Heeft Janssen in 1638 twee uitgaven van Zevecote's Sinnebeelden uitgegeven? Of heeft hij, zoo als wij het vroeger hebben ondersteld, eenvoudig het titelblad en de dedicatie van de uitgave van 1626 verwijderd, en door nieuwe bladzijden vervangen?

Wij kunnen op deze vraag geen beslist antwoord geven.

Het lijdt voor mij geen twijfel dat Janssen met Elzevier's Zevecote heeft gehandeld evenals met diens Schoonhovius. Was het exemplaar dat Blommaert afdrukte de uitgave van 1626 met vernieuwde titel en dedicatie? Er zijn enkele verschillen tusschen Blommaert's tekst en Elzeviers uitgave.

[p. 410]

1^o	Het gedicht van A. Foortius ‘op de Emblemata van den wijtvermaarden poëet J.v.Z.,’ komt bij Blommaert op het einde van de Emblemata (blz. 115); bij Elzevier is dit het voorlaatste gedicht van Nederduytsche dichten, (het laatste gedicht is het versje van A. Biese). Wellicht is deze verandering toe schrijven aan Blommaert, die oordeelde dat het, waar hij het stelde, beter te pas kwam.
2^o	Het bericht aan den lezer dat bij Elzevier op blz. 7 voorkomt (na de dedicatie) komt bij Blommaert aan de keerzijde van den titel (blz. 76, vóór de dedicatie). Is dit insgelijks eene verandering van Blommaert? In allen gevalle past dit bericht niet in eene uitgave van Janssen, aangezien de drukker, die Zevecote verzocht heeft een Nederlandschen tekst te vervaardigen, Elzevier is, en niet Janssen.
3^o	Het eerste stuk van de Nederduytsche dichten (aan Heinsius blz. 3), is bij Blommaert gedagteekent van 't jaar 1612. Deze datum komt niet voor in Elzevier's uitgave. Blommaert heeft hem zeker uit zijn duim niet gezogen. Was hij dan wellicht met de hand in het exemplaar bijgevoegd? Zoo niet, dan zijn er wel degelijk in 1638 twee uitgaven van de Sinnebeelden.

In de orthographie zijn er vele kleine verschillen tusschen Elzevier's druk en Blommaert. Maar deze laatste heeft zich niet getrouw aan den druk gehouden, dien hij weergaf.

Wat het formaat betreft, Elzevier's druk en de

[p. 411]

uitgave van 1638 komen heelemaal overeen. De uitgave van 1626 heeft kleine katernen van 8 folios, evenals die van 1638. Er zijn in de uitgave van 1626, 301 genommerde bladzijden, gevolgd door 3 blanke bladzijden (1 ½ fol., de laatsten van katern T.), zoo dat men desnoods begrijpt dat Blommaert verklaart dat zijne uitgave 304 blz. telt.

Emblema I begint in de uitgave van 1626 op blz. 8, in de uitgave van 1638 (Gentsch exemplaar op blz. 6.

Wij laten het aan de geleerde schrijvers der Bibliotheca Belgica over te onderzoeken hoe vele er eigenlijk uitgaven zijn.