Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde 1897

Vierde prijsvraag.
Men vraagt een Volksboek over de geschiedenis van België, van 1792 tot 1814.

Verslag van den heer Th. Coopman, eersten verslaggever.

Éen antwoord: De Fransche Overheersching, 1792-1814. - Kenspreuk: Dit waren jaren van lijden.

Met genoegen stel ik vast, dat de Schrijver, wien, twee jaren geleden, na vriendelijke waarschuwing voor de onvolkomenheid van zijnen aangeboden arbeid, een ‘hartelijk tot wederzien in 1897’ gezegd werd, zijne eerste proeve omgewerkt, gewijzigd en tamelijk aangevuld heeft.

Is de vrucht zijner vlijt nu geheel rijp? - en het verhaal van de lijdensgeschiedenis onzer voorouders onder het Fransch bewind nu zonder leemte of vlek?

[p. 261]

Rechtuit gesproken, van volledigheid der gegaarde stof kan nog geene spraak zijn, en de behandeling verraadt voorzeker geene meesterhand. Menige onrijpe plek, menig onvoltooid hoofdstuk wacht nog immer op den zonnestraal der studie.

Schrijver heeft er zich blijkbaar op toegelegd, te laten uitschijnen dat, in die beroerlijke tijden, het den Franschman hier geenszins te doen was om vrijheid, broederlijkheid en gelijkheid, wèl om brandschatting en roof, verdrukking en verslaving. In dit opzicht, mogen de schetsen van den eersten en den tweeden inval verdienstelijk heeten.

Met oneindig minder kennis en zorg werden de Boerenkrijg, de verguizing onzer taal, de invoering en toepassing der bloedwet behandeld. Van de meedoogenlooze wijze waarop de drukpers gekneveld werd; van Napoleon's lichtingen van krijgsvolk alhier die de kloeke mannelijke bevolking onzes lands grootendeels wegroofden; van den armzaligen toestand van het letterkundig of geestelijk leven in de Vlaamsche gewesten; van de verwoesting onzer gestichten van onderwijs en van den ellendigen staat waarin Willem I dit bij zijne troonsbeklimming vond, wordt weinig of in 't geheel niets gezegd.

Al is de stijl, over het algemeen, zonder warmte of zwier, en soms al te kroniekachtig; al blijft de taal nog ontsierd door oneigene Nederlandsche uitdrukkingen en gallicismen, het aangeboden werk mag niettemin aanspraak maken op menige goede hoedanigheid: de meeste hoofd-

[p. 262]

stukken staan met elkander in behoorlijk verband; enkele worden opgekleurd of verlevendigd door de aanhaling van treffende bijzonderheden; sommige gebeurtenissen zijn helder voorgesteld: zoodat ik billijkerwijze, en zonder eenig gemoedsbezwaar wegens mijne wellicht al te strenge beoordeeling, de Koninklijke Vlaamsche Academie verzoeken mag, het handschrift: De Fransche Overheersching, 1792-1814, eene eervolle vermelding toe te kennen en den schrijver de helft van het bedrag van den uitgeloofden prijs te vergunnen, als eene wel verdiende vergelding voor zijnen onbezweken iever, die hem, naar ik hoop, aansporen zal tot verdere en ernstige voltooiing van zijnen arbeid. Geen twijfel, of onze Commissie voor Geschiedenis zal zich gelukkig achten, - indien hij haar dat werk ten spoedigste mogelijk ter beoordeeling aanbiedt, - aan zulk voor het Vlaamsche volk onontbeerlijk boek eene plaats bij hare uitgaven in te ruimen.

Brussel, 17 April 1897.

Verslag van den heer de Potter, tweeden beoordeelaar.

Het herziene en eenigszins bijgewerkte hs., over twee jaren aan de Academie aangeboden, bevredigt mij nog niet geheel. Met den heer Coopman stel ik gaarne vast, dat de Schrijver, in zekere mate, de vroeger hem medegedeelde opmerkingen, heeft in

[p. 263]

aanmerking genomen en dat verschillige tekortkomingen naar behooren, ja niet onverdienstelijk zijn aangevuld; maar te veel ontbreekt nog, dan dat ik de Academie zou durven voorstellen het werk te bekronen en uit te geven.

Nieuwe bronnen heeft hij, om zoo te zeggen, niet geraadpleegd, maar volle grepen geslagen in de werken van Borgnet, Orts, Mertens en Torfs, Mathot, Bergmann, Samyn en enkele anderen. Over Antwerpen, Brussel en Lier worden vrij wat bijzonderheden medegedeeld, over Gent en het grootste gedeelte van Vlaanderen bitter weinig. Volledigheid, we willen het gaarne bekennen, kan hier niet gevorderd worden, want dan zou het werk of al te uitgebreid voor een volksboek, of weinig meer kunnen zijn dan eene droge kroniek, eene vervelende opgave van namen en datums; edoch, veel van wat in Vlaanderen gezegd en gedaan is tijdens de rampspoedige dagen des Franschen dwangbestuurs is al te merkwaardig om het, in eene geschiedenis van dien tijd, onvermeld te laten.

De stijl van het werk is wel niet zonder verdienste, maar toch niet zooals wij dien wenschen: geleidelijk, boeiend, kleurrijk, zwierig, levendig; de Academie immers vraagt een volksboek, geene geleerde verhandeling; een boek dat men leest zonder inspanning en hetwelk den lezer aantrekt en boeit.

Het spijt mij, het voorstel van den heer Coopman niet te kunnen bijtreden; liever dan eene eervolle melding, zou ik den Schrijver, na eene nieuwe

[p. 264]

bewerking, welke hij, naar ik hoop, nog wel zal willen ondernemen, den vollen uitgeloofden prijs willen zien toekennen.

Verslag van den heer H. Sermon, derden beoordeelaar.

Zeer gaarne zou ik voor den Schrijver van het ingezonden antwoord op de vierde prijsvraag aan de Academie vragen hem den uitgeloofden prijs toe te staan, niettegenstaande de leemten en gebreken, door den eersten verslaggever zoo juist aangeduid; want in de negen eerste hoofdstukken heeft hij over den ijzingwekkenden toestand van ons land en ons volk, tijdens het beheer der Sans-culotten, zoo vele wetenswaardige en deels weinig gekende bijzonderheden bijeenverzameld, dat dit wel eene belooning verdient; maar eens aan het Consulaat gekomen (1801), schijnt de schrijver haast te hebben om zijn werk te eindigen. Wel is waar kwam er met het Consulaat eenige verpozing in het lijden; maar de knevelarijen, de geweldenarijen duurden voort, en was het nu geen vuig gespuis meer, die ze pleegde, het waren de prefecten en het bestuur die ze onmeedoogend oefenden. Al de groote gebeurtenissen, die nu volgen, schetst de schrijver slechts in eenige regels verder zouden wij hem willen zien uitwijden over: het Concordaat, dezes afkondiging en gevolgen in ons land, de nieuwe kerkelijke inrichting, de oude bisschoppen, de nieuwe bis-

[p. 265]

schoppen, den tegenstand aan de organieke wetten over de inrichting van den godsdienst, de Stevenisten en later den keizerlijken catechismus; Bonaparte, eerste Consul verklaart nooit België van Frankrijk te willen laten scheiden. Weldaden van het Consulaat: Doulcet-Pontécoulant, prefect te Brussel en d'Herbouville te Antwerpen; reis van den eersten Consul niet alleen naar Antwerpen, maar naar Oostende, Gent, Antwerpen en Brussel; feesten te Antwerpen en te Brussel, alle eigenwaarde vergetende betooging der bevolking. Instelling van het legioen van eer. Inrichting op Franschen voet van het hooger- en middel- onderwijs, grootendeels oorzaak der huidige verfransching van ons land; herinrichting van het bestuur en het rechtswezen; de letterkunde, zoowel Fransche als Vlaamsche; het tooneel; Blocus van het vasteland enz. - Napoleons oorlogen: onze jongelingen volgen zijne legers naar Spanje, naar Duitschland, naar Rusland; het lijden der overlevenden. Reis des Keizers en der Keizerin in België (1809); betoogingen, vervolgingen in de seminariën, inval der vreemde legers, onder andere der Kozakken in België; opstand van Holland, machteloosheid der Belgen, enz. Dit alles wordt maar in eenige regels en sommige punten worden in het geheel niet beschreven. Wilde de Schrijver zijn werk in dien zin volledigen, dan zou ik aan de Academie vragen hem den uitgeloofden prijs toe te staan.