Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde 1894

Bibliographische aanteekening.

Ik heb de eer, de aandacht mijner geachte Medeleden te vestigen op de nieuwe gift, aan de Academie gedaan door ons achtbaar Medelid, den heer Guido Gezelle, namelijk eenige dier oude leesboeken, welke vroegertijds op elke huistafel lagen en in iedere school van het Vlaamsche land in de handen der jeugd werden gegeven, alsmede eene vrij aanzienlijke verzameling straatliederen, gedeeltelijk tot de XVIII eeuw, gedeeltelijk tot onzen tijd behoorende.

Het kan den denker niet onverschillig zijn, na te gaan wat de gewone lectuur onzer vaderen is geweest, welke beginselen hun werden voorgehouden voor het maatschappelijk en het bijzonder

[p. 18]

leven, aan welk geestesvoedsel zij zich te goed deden in de ernstige aangelegenheden des levens en wat hun tot uitspanning en genoegen verstrekte.

Vooral de liederenverzameling heb ik onderzocht, en deze zeer merkwaardig bevonden. Zekerlijk levert het straatlied, hier evenmin als bij andere volken, in het opzicht van taal- en dichtkunde, weinig belang op, daar de vervaardigers ervan, doorgaans tot de geringe klasse behoorende, geene literarische opleiding hoegenaamd bekomen mochten; anders, evenwel, is het, onder betrekking der zedegeschiedenis, en ja, voor een zeker gedeelte althans, der staatkundige geschiedenis van het volk.

Het is mij uit de ons medegedeelde liedjes gebleken, dat ze, door den band, de traditiën uit vroeger tijden getrouw waren, namelijk dat de dichters er zich op toelegden de hoedanigheden te bewaren, welke noodig zijn om de menigte te behagen en door haar te kunnen gezongen worden. Te allen tijde bleef het lied in Vlaanderen vaderlandslievend, en 't eerbiedigde de goede zeden, zelfs in 't verhaal van vrijagies, waar men wel nu en dan een vrijpostigen zet, of ietwat grof zout, in aantreft, doch hetwelk noch den zanger noch den toehoorder het schaamrood op het voorhoofd kon jagen.

Het is mijne bedoeling niet, MM., een overzicht te geven van de talrijke liederen, waar de heer Gezelle onze verzameling mede verrijkt heeft; ik zal mij, vooralsnu, bepalen bij de opgave

[p. 19]

eeniger namen van componisten - zóó betitelen zich de meeste liedjesdichters voor de markt - welke ik in den bundel heb aangetroffen. Er zijn er van oost en west, te weten: Jan Lefevre, van Waregem (1809); Anna-Theresia de Vos, geboren te Beveren-Waas en vermoedelijk te Brugge gevestigd in 1813; Jan Ramack, 1814; Frans-Jan Clocqué, geboren te Loven; Jacob Bruynstraete; Pieter Fonteine; Jan de Busschere; Adriaan de Moor; Domien van Han, geboren te Brugge; Pieter Steenkiste. Bij deze komt nog een zich betitelende ‘vrye componist van de Basseville der stede van Meenen’, die zijnen naam niet opgeeft. Voor deze stad, en voor enkele andere, komt weleens, na het Vlaamsche lied, een Fransch, ongetwijfeld ten gerieve van de toen aldaar verblijvende Franschsprekende bevolking.

Opmerking verdient het dat - voor een gedeelte, ten minste - de spreuk: de oudste liedjes zijn de slechtste niet, waarheid is. Vergunt mij, MM., te wijzen op twee voorbeelden. Het Vermakelyck liedeken van een meysjen, die op Willebroeck kermis den leeuw heeft gesien, steekt, in het opzicht van vorm, vrij gunstig af bij de meeste straatdeuntjes van den nieuweren tijd. Luister:

Mars en Belloon, schoon
die nu syn te velde,
Mars en Belloon, die schoon
als nu slaen den oorloghs-toon,

[p. 20]

 

laet die maer swieren

 

en tieren,

 

vrij raesen

 

en blaesen

 

cornetten, trompetten

 

voor Pruyssen op sijn troon.

Een ander liedje, gelijk het vorenbedoelde van de XVIII^e eeuw, en getiteld Weergaloose Victorie.., heeft tot aanhef de volgende regelen:

Laet, Nederlanden,
t'vreugde vier branden;
Slaet trommels, speelt op auboon en fluyten;
Laet, Nederlanden,
t'vreugde vier branden;
Pruyssen die begint te muyten;
Hy heeft verkregen
Heer Luthers zegen,
Want het geluck die stoot hem soo tegen,
dat hy al beven
nu schynt te geven
den lesten asem van 't leven.
Laet, Nederlanden
t'Vreugde vier branden!

Nog verdient opmerking, dat vele liedjens, zelfs tot in de jaren '40, vergezeld waren van een in proza gesteld relaas van het feit, hetwelk bezongen werd, en zulks vooral wanneer er quaestie was van eenen grooten veldslag of van eene staatkundige omwenteling. Zóó diende het vliegblad, in den tijd dat er, niet alleenlijk, nog geen centgazetje bestond, maar dat zelfs weinig burgers de één of hoogstens driemaal ter week verschijnende

[p. 21]

gazet te huis ontvingen - tot nieuws- evenzeer als tot zangpapier.

De Academie zal, ik twijfel er niet aan, onzen achtbaren vriend Gezelle dank weten voor zijn geschenk, en ware 't mij vergund iets daarbij te voegen, 't zou de wensch zijn dat ook door anderen onder ons pogingen wierden aangewend om verzamelingen te bekomen van straatliederen uit Antwerpen, Brugge, Brussel, Gent en Loven, ten einde onzen voorraad te vermeerderen, en alzoo de bouwstoffen te vereenigen voor de geschiedenis van het straatlied, waarover, zoo ver mij bekend is (behalve een zeer lezenswaardig opstel van vader de Hoon, in het Taelverbond van 1854) nog niets geschreven werd.

Nopens de belangrijkheid van zulk een werk zullen mijne achtbare collegas, denkelijk, met mij het wel ééns zijn.

Fr. de Potter.