Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde 1890

[p. 183]

Dagorde.

Jhr N. de Pauw bekomt het woord voor zijne aangekondigde

Mededeeling over een nieuw fragment van Reinaert de Vos.

Ik heb de eer de bijzondere aandacht van de Koninklijke Vlaamsche Academie te vestigen op het laatste werk van Ernst Martin: Neue Fragmente des Gedichts van den Vos Reinaerde und 'das Bruchstück van den Bere Wisselauwe, verleden jaar uitgegeven in de 65^e Heft der Quellen und Forschungen zur Sprach- und Culturgeschichte der Germanischen Voelker, te Straatsburg, waarvan het voor hare Bibliotheek aangekochte overdruk nevens zijne voortreffelijke uitgaven van den Vlaamschen en den Franschen Reinaert is nedergelegd. Gelijk mijne achtbare collegas het weten, is het aan dezen Hoogduitschen geleerde, thans Director van het Seminarium van Philologie ter Universiteit van Straatsburg, dat de beoefenaars van middeleeuwsche letterkunde de laatste en beste uitgaven van ons mnl. meesterstuk in beide nationale talen van België te danken hebben. Niet alleen heeft hij de eerste, gebrekkige uitgaven van den Vlaamschen Reinaerl van Grimm, Willems, Snellaert en Jonckbloet door eene definitieve, op de hoogte der hedendaagsche wetenschap, vervangen, maar hij heeft den samenhang der 32 branches van Méon

[p. 184]

en Chabaille opnieuw bestudeerd en er de uitgave volgens al de bekende handschriften van bezorgd.

Het geldt nu niet min als de vondst, hem door den Bewaarder der Groothertoglijke Hof-Bibliotheek van Darmstadt aangemeld, en de uitgave door hem zelven gedaan van een nieuw fragment van het wonderlijk dieren-epos van ‘Willem, die den Madoc maecte’. Die mededeeling is ons dubbel kostbaar, daar zij eenen nieuwen tekst levert, denkelijk ouder dan de volledige vijftiendeeuwsche handschriften van Stuttgart (uit Comburg) en van Brussel (uit Amsterdam) of andere gekende fragmenten (A), en daar het toeval wil dat in de twee hervondene bladen juist een gedeelte behandeld wordt van het oorspronkelijk werk van onzen Vlaming, namelijk de allerbelangrijkste episode, waar Reinaert aan coninc Lyoen het gewaande en geveinsde bestaan meldt van den schat van coninc Hermenrijc (in den nieuwen tekst keyser Heimeric), dat te Kriekenputte (Crikeputte) bij Hulsterlo ligt, en waar hij den hase Cuwaert (Cohart) als getuige roept, die er met het hondekijn Rine en met Reynout den Vries (...munt de Sies) valsche munt zou hebben geslagen (vers 2590-2728). Verder handelt het nieuw fragment over de gewaande pelgrimsvaart van Reinaert naar Rome, met Cuwaert den haas en Belijn den ram, en de wreede moord des eersten in zijne burcht Maupertuus in bijzijn zijner vrouw Ermeline en zijner jonge welpen (v. 3024-3165).

Men ziet dus dat die twee kostbare per-

[p. 185]

(A) REINAERT DE VOS

	Oorspronkelijke teksten	Eeuw	Bladen	Formaat		Verzen	Ontdekker		Gedrukt
a	Hs. I, Comburg, t^o 192^c-213^b. te Stuttgart (n^r 22, poët)	XV^e begin	346	kl. fol.	col. v. 2 × 42	3476	1805	Weckherlin, Beiträge, 125-151, (Stuttgart) 1811. Graeter, Odina, id. 1812 (Breslau), I, 224, 265.	Graeter,	Breslau	1812
									Grimm,	Berlijn	1834
b	Hs. II, Amsterdam, Copij Claes van Aken, te Brussel (n^r 14601)	Idem	120	id.	1 × 34	7794	1836	Willems	Willems,	Gent	1836
									Snellaert,	id.	1850
									Jonckbloet,	Groningen	1856
									Martin,	Paderborn	1874
									Van Helten	Groningen	1887
c	Hs. II, papier (f^o XXXIII-VIIII) te 's Hage (n^r 814)	1475	6	id.	4 × 46	1038	1800	Van Wijn, Avondstonden, blz. 273.	Grimm,	Berlijn	1834
d	Druk II, proza en 222 verzen, (1513-1890), te Cambridge		7	in-4^o		2116	1850	Culemann (Hanover)	Schroeder,	Leipzig	1852
									Hoffmann,		1862
e	Hs. I, v. 2590-2728 + 3024-3165 te Darmstadt (n^r 3321),	XIV^e	2	kl. fol.	2 × 36	288	1889	Schmidt (brief uit Darmstadt).	Martin,	Straatsburg	1889
l	Druk, Reinardus Vulpes	1473					1859	Campbell,	Campbell,	's Hage	1859
									Knorr	Eutin	1860
p	Druk II, Reinaert proza, te 's Hage, (Gheraert Leeu, Gouda, Herdruk van Delft, te Lubeck)	1479
		1485					1834	Grimm.	Sühl	Lubeck	1783
											1834
r	Druk II, Reineke, te Lubeck	1498					1834	Hoffmann von Fallersleben	Hoffmann	Breslau	1852
									Lübben	Oldenburg	1867
									Schroeder	Leipzig	1872

volgens Martin's uitgave.

[p. 186]

kamenten bladen (ruim 288 verzen) voor ons Vlamingen de belangrijkste zijn, en dat, hadden wij moeten kiezen onder de bladzijden van het door domme boekbinders van de XVI^e eeuw aan repels gescheurde handschrift der XIV^e eeuw, wij wellicht deze zouden hebben verkozen, wel te verstaan na het eerste en het laatste, die ons nieuwe inlichtingen over den schrijver en het aanleggen zijns werks hadden kunnen verschaffen.

Is alle hoop tot het wedervinden van andere bladen van hetzelfde Hs. verloren? - In het minste niet. Andere boeken en incunabelen, in de XVI^e eeuw gebonden, kunnen te voorschijn komen. Ik kan niet genoeg mijne achtbare medeleden, die in archieven of bibliotheken verkeeren, aanwakkeren om zorgvuldig de oude boeken en registers te onderzoeken, die dikwijls in hunne eerwaarde ingewanden zulke kostbare, aan oningewijde oogen gedokene schatten behelzen. Wat een voorraad van nieuwe - oude - woorden, wat onverwachte openbaringen voor onze mnl. letterkundige geschiedenis kunnen daaruit niet rijzen! Men herinnere zich den geestdriftigen opgang, die in Noord-Nederland en België de ontdekking maakte, door ons achtbaar medelid D^r Ferd. van der Haeghen, van die gouden brokken, als schutbladen van registers der ontvangers van Wateringen bij Brugge, welke ons den heelen samenhang van den Spieghel Historiael, en zijne verdeeling tusschen zijne opvolgenlijke schrijvers, Jacob van Maerlant, Philips uten

[p. 187]

Brouke en Lodewijk van Velthem, openbaarden.

Welnu, die opsporingen zijn nog ten einde niet. ‘O!’ schreef mij, den 12 Nov. 1888, de grijze, zieke De Vries, ‘met aandoening’ eenige nieuwe vondsten over het IV^e deel van den Spieghel Historiael van mij vernemend, ‘o! daar ligt zeker in Gent, Brugge en omstreken nog zoo veel verscholen, dat allengs aan 't licht zal komen, wanneer men maar ieverig zoekt’.

Die voorspelling krijgt alle dagen bevestiging; ik zelf vond reeds twee nieuwe, nu uitgegevene fragmenten van den Madelghijs, en, indien ik nog altijd de voorrede en de woordenlijst dezer uitgave aan de Academie en aan haren en mijnen ‘vriend’ prof. Jan ten Brink⁽¹⁾ schuldig blijf, zoo is het omdat ik alle hoop niet verloren heb, dat het grootste fragment (van 794 verzen), dat door prof. C.-P. Serrure in de Bibliotheek van Antwerpen of Gent werd ontdekt, en door Mone in 1837 beschreven, dank aan de onophoudende opzoekingen onzer medeleden, uit den eenen of anderen hoek eener boekenverzameling eerlang nog te voorschijn zal komen.

Zoo had ik de kans onlangs in de Bibliotheek van Brussel een fragment van den Limborch te ontdekken, dat over vijf en dertig jaren werd

(1) De Vlaamsche Academie aan den arbeid, in het weekblad De Amsterdammer, October 1887, n^r 357.

[p. 188]

beschreven in den Messager des Sciences historiques (1855), p. 98, en dat, verloren gewaand, nu juist te goeder ure komt, daar men in Noord-Nederland eene nieuwe uitgave van dien heerlijken oorspronkelijken ridderroman voorbereidt⁽¹⁾. En zoo vond een mijner vrienden, Jhr. Robert Schoorman, bediende bij het Staatsarchief te Gent, een gansch nieuw mnl. fragment van Valentijn en Nameloos, dat hij mij welwillend mededeelde, en dat ik met een aantal kleinere fragmenten weleens voor de Academie zal uitgeven.

Om tot de nieuwe brokken van den Vos Reinaerde weder te komen, zij schijnen mij zoo belangrijk dat, alhoewel zij allerbest (eerst diplomatisch, dan critisch) door Ernst Martin zijn uitgegeven, ik aan de Academie het verzoek moet doen (mij reeds door de Bestendige Commissie toegestaan) door bemiddeling van het Staatsbestuur aan den Groot-Hertog van Hessen officiëel mededeeling te vragen van die kostbare vellen perkament. Deze vorst, die ze reeds van Darmstadt naar Straatsburg liet reizen, zal ze nu ook wel

(1) Het ware te wenschen dat Petit's voortreffelijke Middelnederlandsche Bibliographie volledigd werde door eene aangifte van alle bekende oorkonden in Handschriften en Incunabelen, liefst in tafels gerangschikt gelijk hierboven, met de plaats waar zij zich nu bevinden. Zoo zou men tevens vele nu zoekgeraakte fragmenten kunnen hervinden, en bestatigen welke oorspronkelijke stukken nog niet uitgegeven zijn.

[p. 189]

aan de Koninklijke Vlaamsche Academie willen toevertrouwen; hij zal daarin het voorbeeld volgen van den vorst van Fürstenberg, die een fragment van den Alexander, sedert 1865 door Dr. Barack vermeld, en waarvan ik nu ook voor de Academie kopij heb genomen, welwillend ons heeft toegezonden. De inzage van Reinaert's fragmenten zullen ons misschien nog iets leeren, en wellicht zullen Vlaamsche oogen er hier en daar iets in ontdekken dat den Hoogduitschen geleerde is ontsnapt.

Voor mij, die sinds lange jaren een nederige traqueur ben in de vossenjacht, sedert bijna eene eeuw door mannen van genie of talent als Goethe, Grimm, Gervinus, Mone, Willems, Jonckbloet en zoo veel anderen voortgezet⁽¹⁾, het zou mij een groot genoegen verschaffen, want ik behoor ongelukkiglijk tot die klasse boekwormen, gelijk Wagner (van Goethe's Faust namelijk), die bij iedere nieuw ontdekte handschriftelijke oorkonde geestdriftig uitroepen:

Und ach! entrollst du gar ein würdig Pergamen,
So steigt der ganze Himmel zu dir neder!

En onder dit oogpunt, ten minste, dat is in

(1) Zie mijne werken: Études sur le poême et le roman du Renart. Overdruk van de levensschets: Guillaume, in de Biographie Nationale, t. VIII (1884), p. 449-466. - De Jonghe, Baudouin, Latijnsche vertaler van den eersten Reinaert (Ibidem, t. V (1875), p. 207-210. - Over den Madoc van Willem, die den Reinaert maecte. Overdruk uit de Verslagen der Koninklijke Vlaamsche Academie (1887).

[p. 190]

dit najagen van oude prullen, gelijk ik aan den eersten voorvader, van wien ik mijnen naam ontving:

Dese Pau slacht den man
Die meer begeert dan God hem an⁽¹⁾.

Het tweede punt aan de dagorde is de lezing van een monodrama, Mathilda van Denemark, door den heer Hiel. De achtbare bestuurder verzoekt deze lezing te mogen uitstellen tot de eerstvolgende vergadering en verklaart de. zitting geheven te 4 uren.

(1) Juno an den Pau, fabel in den Ysopet.