Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Academie voor Nederlandse taal- en letterkunde (nieuwe reeks). Jaargang 1972

[p. 246]

B. De periode ‘Van nu en straks’

^[1] Over de halve eeuw Vlaamsche litteratuurgeschiedenis,⁽²⁾ voor U toegelicht⁽³⁾ door de sprekers die hier voor mij kwamen⁽⁴⁾, is eene klaarte geworpen die gij bezwaarlijk van mij vergen kunt bij het bespreken van de periode van Van Nu & Straks. Er zijn daartoe verschillige redenen:⁽⁵⁾ de eerste:⁽⁶⁾ is de mate van bevoegdheid die mij van mijne⁽⁷⁾ voorgangers scheidt⁽⁸⁾; de tweede: dat⁽⁹⁾ het tijdperk van V N S. nog zóo korten tijd achter ons ligt,⁽¹⁰⁾ dat ik de gewaarwording heb van iemand die van een geringe hoogte eene bewegelijke menigte zou overblikken:⁽¹¹⁾ er is meer eenheid in de stroomingen⁽¹²⁾ te onderscheiden in de verte, dan⁽¹³⁾ in het beweeg der golvingen⁽¹⁴⁾ vlak bij ons.⁽¹⁵⁾ Er zijn zooveel invloeden en stroomingen geweest dat het niet mogelijk is eene richting met vaste lijn te trekken. Toch beschouw ik het als een voorrecht, U enkele indrukken te mogen zeggen [sic] over een beweging die eenen beslissenden invloed op de Vlaamsche kunst gehad heeft; reeds behoort zij tot de historie en toch worden wij deze golvingen nog⁽¹⁶⁾ krachtig gewaar; de jonge mannen die ze tot stand brachten zijn nauwelijks enkele jaren gegroepeerd geweest, en⁽¹⁷⁾ zij zijn⁽¹⁸⁾ er in gelukt een bijna brutale ommekeer te doen maken aan de aesthetische en zelfs enigszins aan de moreele en maatschappelijke begrippen in de Vlaamsche samenleving.

Die greep jonge⁽¹⁹⁾ mannen, die wij noemen de⁽²⁰⁾ V N S-ers zou ik⁽²¹⁾ maar dadelijk in een beeld willen voorstellen.⁽²²⁾ Het schema van den letterkundige van vóor '80⁽²³⁾ is een deftige, secure, zwartgerokte⁽²⁴⁾ mijnheer,⁽²⁵⁾ hartstochteloos, in⁽²⁶⁾ zijne gedwongen levenshouding, en⁽²⁷⁾ daarbij zeer onder⁽²⁸⁾ worpen aan de maatschappelijke axioma's van⁽²⁹⁾

[1] Blz. 1 hs.

(2) die: geschrapt.

(3) werd: geschrapt.

(4) zie ‘Inleiding’.

(5) onderander: geschr.

(6) alvast: geschr.

(7) grootse: geschr.

(8) en daarbij komt ook: geschr.

(9) de tijd: geschr.

(10) zoo: geschr.

(11) onleesbaar gemaakt

(12) zijn gemakkelijker: geschr.

(13) de vermeende: geschr.

(14) onleesbaar gemaakt

(15) Toegevoegd ( ) tot ‘trekken’

(16) soms: geschr.

(17) toch: geschr.

(18) zij: geschr.

(19) intellekten: geschr.

(20) mannen van: geschr.

(21) al: geschr.

(22) Toegevoegd tot: ‘van’

(23) stel ik mij voor als: geschr.

(24) mens: geschr.

(25) passieloos en provinciaal: geschr.

(26) hunne: geschr.

(27) niet los en te gemakkelijk: iets gedwongen: geschr.

(28) nog: geschr.; danig jegens: geschr.

(29) hun: geschr.

[p. 247]

zijn tijd; enkele buitensporige figuren⁽³⁰⁾ behoorden tot de half-of niet begrepenen: een priester die miskend werd,⁽³¹⁾ G. Gezelle, een Sturm-und-Drang-student, Albrecht Rodenbach, en een zwierige condottiere⁽³²⁾, Pol de Mont.
⁽³³⁾ Nu is er in de 2e reeks van het^[34] tijdschrift V N S eene wondermooie schets te lezen⁽³⁵⁾; Een Zomerdagsdroom, eene⁽³⁶⁾ heidensche fantasie waar in vier bladzijden de jeugdige bent der V N S-ers voorgesteld wordt: een groepje jonge speelsche menschen met hun vriendinnetjes, als Decamerone-personnages vergaard in een Brabantsch berke-boschje⁽³⁷⁾, zorgelooze revolutionnairs, die in jeugdigen overmoed de alledaagsche ethische begrippen kielhaalden, die⁽³⁸⁾ zich niet lieten bang maken door het kronieke gebrul van ‘Vlaanderen die Leeu’, die⁽³⁹⁾ van Conscience veel meer hielden⁽⁴⁰⁾ dan zij er wel den schijn van hadden, maar⁽⁴¹⁾ tevens een grondige kennis hadden van Balzac, en Baudelaire, en Villiers de l'Isle Adam⁽⁴²⁾, en Mallarmée; die het waagden in het Vlaamsch te spreken van Le moulin de la Galette⁽⁴³⁾ of van Fervaal⁽⁴⁴⁾, en meer hielden van^(44b) Hennequin's critiek⁽⁴⁵⁾ dan^(45b) van die van den nuchteren Taine; maar die bovenal het geheele leven anders bekeken dan de geijkte Vlaming tot dan toe gedaan had, met een openhartige menschelijke zinnelijkheid, met meer liefde en met meer haat, met meer trillende levens-hoovaardij, en die hunne levensopvatting gingen zeggen in vers, roman, treurspel of essay met een rechtzinnigheid en met een verfijning van kunst-uitdrukking waarvan men te voren in Vlaanderen en Brabant geen exempelen had⁽⁴⁶⁾ gezien. De Van Nu en Straksers zijn⁽⁴⁷⁾ een Renaissance-achtige verschijning in het Vlaamsche leven op het einde der XIXe eeuw,⁽⁴⁸⁾ opwekkers van een nieuw huma-

(30) behoren tot de niet begrepenen: geschr.

(31) onleesbaar gemaakt

(32) onleesbaar gemaakt

(33) onleesbaar gemaakt

[34] Blz. 2 hs.

(35) geheten: geschr.

(36) ongodsdienstige: geschr.

(37) Denkt Cornette via Vermeylen aan Van der Noot?

(38) glimlachten waar er gebruld werd: geschr.

(39) den ouden: geschr.

(40) ‘den ouden’ en ‘wel lief hadden’ geschr.

(41) ook: geschr. maar toegevoegd tot ‘van’

(42) Toegevoegd

(43) vervangt: Le déjeuner sur l'herbe: zie blz. 286.

(44) verv. Mouzorgski: [al viel de creatie van Vincent d'Indy's werk pas in 1897 (Brussel: 1898, Parijs). Hier moet aan toegevoegd worden dat uit Souries beschouwingen (1951) blijkt hoezeer Fervaal's wereld samenhangt met de Starkadd-conceptie.
Achter die voorstelling van zaken wist A.H. Cornette in 1914 dus ook te komen. Door Vermeylen? Door De Bom?]

(44b) Vervangt: den verstandigsten sâr Peladan.

(45) Emile Hennequin (1858-1888) auteur van de ‘Critique Scientifique’ Verdedigde de ‘esthopsychologie’; een kunstwerk is een boodschap.

(45b) Toegevoegd: van die

(46) van: geschr.

(47) dan: geschr.

(48) vertegenwoordigers: geschr.

[p. 248]

nisme, van breeder menschelijkheids-gevoel, die met een ongemeene kracht hun bewust-zijn gingen uitspreken.

⁽⁴⁹⁾ Oppervlakkig-chronologisch beschouwd⁽⁵⁰⁾ vangt de beweging van V N S aan met⁽⁵¹⁾ de verschijning van het le nummer in Januari 1893.⁽⁵²⁾ Die datum heeft echter slechts een betrekkelijke waarde; eene beweging als deze kan niet nauwkeurig begrensd worden: Zij is⁽⁵³⁾ de resultante van een diepe voorafgaande evolutie, van veel wisselende bewegingen waarvan ik⁽⁵⁴⁾ enkele symptomatieke episoden zal
meedelen.^[55] In [Pol de Monts]⁽⁵⁶⁾ jeugd was de ‘vaderlandsche’ poezie nog steeds de hoogste kunstuitdrukking. Met den jongen Rodenbach had hij in 1877 dat aandoenlijk eerlijk Pennoen gesticht dat voor het Vlaamsch studentenvolk ‘binst de schoolverloven’ verscheen;⁽⁵⁷⁾ onder voortdurenden schoonheidsdrang ging de Mont de poezie⁽⁵⁸⁾ allengskens voeren op vernieuwde banen van ware menschelijkheid: hij droomde en wrocht voor een schoone herleving en deed den leeuwerikzang van zijne Lentesotternijen schateren in⁽⁵⁹⁾ het valsche gepijp der laatste rederijkersmuziek.⁽⁶⁰⁾ Hoe moest hij het verduren, om ruimere horizonten te durven aanwijzen en een nieuwen blik te wagen in het passioneele⁽⁶¹⁾ leven van onzen tijd! De doctrinairen verontwaardigden zich over de vermetelheid van dien schalkschen knaap die⁽⁶²⁾ de vers-vormen te bezigen waagde van Guillaume de Machault, Petrarca of de Perzen en als essayist zijn⁽⁶³⁾ goed Vlaamsch volk bekend maakte met de ‘litteratuur van over-Quiévrain’⁽⁶⁴⁾ er was er zelfs een die zich geroepen achtte om met groteske ridderlijkheid tegen hem op te treden ‘voor de bezadigde letteren in naam van 50 jaar eerlijkheid en deftigheid in de Vlaamsche litteratuur’!⁽⁶⁵⁾ Vóor en met⁽⁶⁶⁾

(49) Louter (met potlood)

(50) neemt: geschr.

(51) het: geschr.

(52) toegevoegde zin

(53) van deze: geschr.

(54) de voornaamste zou willen: geschr.

[55] Blz. 3 hs.

(56) Ik verzoek U eerst (nog even in te denken; moet U eerst herinneren: beide geschrapt) U even te herinneren welk een overwegende rol de eerste figuur onzer litteratuur van '85, Pol de Mont, gespeeld heeft: geschrapt. De auteur bedenkt zich en kort zijn zin in.

(57) levend: geschr.

(58) mettertijd: geschr.

(59) de verdoofde naklanken: geschr.

(60) Gij herinnert U hoe hij het: geschr.

(61) tweede n geschr.

(62) maleische; vreemde; die verzen moest gaan opsporen: driemaal geschr.

(63) tijdgenooten: geschr.

(64) die zich geroepen waande, tijdgenooten die: geschr.

(65) Naast of: geschr.

(66) hem: geschr.

[p. 249]

de Mont hadden Dautzenberg, de Cort,⁽⁶⁷⁾ V. Delamontagne [sic] vooral een gezonde reactie teweeggebracht tegen de⁽⁶⁸⁾ zoete sentimentaliteit of de valschklinkende epiek; de kunst werd⁽⁶⁹⁾ een doel op zichzelf, zij⁽⁷⁰⁾ was minder leerend of bewijzend; en intusschen was het Gezelle, de eenzame, die in een vergeten hoek van Vlaanderen⁽⁷¹⁾ zijn leven dichttte in een spraak die sidderde van vollen warmen gloed. en het ging juist den V.N. en Straksers beschoren zijn hem naar volle waarde te doen schatten en⁽⁷²⁾ o.z.t.z. te rehabiliteren. Daar was ook H. Verriest die de Gezelle-traditie in zich opnam;⁽⁷³⁾ er zijn ongetwijfeld andere voorloopers geweest,⁽⁷⁴⁾ bewuste of onbewuste voorbereiders van V.N.S.;⁽⁷⁵⁾ wij kunnen ze hier niet allen herdenken. Ik herin-
nerde U vooral De Mont^(76)[76bis] wegens de bijzondere verhouding waarin hij tot V.N. en S. gestaan heeft.⁽⁷⁷⁾

Zoo verscheen in 1883, tien jaar dus voor V.N.S.,⁽⁷⁸⁾ in de Gids eene studie van Max Rooses over De jongste richting in de Zuid-Nederlandsche letterkunde. Het was een⁽⁷⁹⁾ verstandig⁽⁸⁰⁾, cerebraal betoog waarin schrijver zich bekloeg dat de Vlaamsche schrijvers van rond de jaren '80 toch zoo weinig populair zijn,⁽⁸¹⁾ nu was dat⁽⁸²⁾ absoluut niet eigen⁽⁸³⁾ aan Vlaanderen, vermits M. Rooses hetzelfde verschijnsel in den vreemde waarnam... Hij meende dus dat de critiek een ‘waarschuwend woord’ moest laten hooren, sprak veel van de ‘absolute kunstregels’ en van de eigenschappen van den ‘waren dichter’,⁽⁸⁴⁾ riep de eeuwige wetten der kunst en de eischen van de schoonheidsleer aan, en sprak wreed-onverbiddelijke⁽⁸⁵⁾ axioma's uit, als dit: ‘Een boek dat niet gelezen wordt hoeft ook niet geschreven te worden’. In dat schoolsch pleidooi⁽⁸⁶⁾ waaruit

(67) Van Droogenbroeck: geschr.

(68) lankm(?): geschr.

(69) stilaan: geschr.

(70) werd: geschr.

(71) onsterfelijke dingen schreef, door wiens spraak de (een) echte, volle, mannen gloed sidderde; maar wat hem betreft, was: geschr.

(72) te doen liefhebben zooals hij het verdienen moest. Al dus(?): geschr.

(73) er waren er andere nog: vergeten te schrappen

(74) werkzame(?): geschr.

(75) herdenken zou mij te ver leiden: geschr.

(76) verdiende echter een ogenblik onze aandacht: geschr.

[76bis] Blz. 4 hs.

(77) Er zijn eenige gebeurtenissen in [Van een paar episoden uit: geschr.] onze litteratuur [wil ik eenige punten geschr.], die mede behooren tot [het proloog geschr.] de prodromen van V.N.S. en eene bijzondere beteekenis hebben) waaraan wij eene [bijzondere beteekenis geschr.!] moeten hechten. (Dit geheel met blauwe haak aangestreept; als alineateken?)

(78) verscheen: geschr.

(79) scherp: geschr.

(80) koud: geschr.

(81) ofschoon: geschr.

(82) nu: geschr.

(83) was: geschr.

(84) en deed bero(?): geschr.

(85) axiomata vervangen

(86) Toegevoegd tot: ‘afmeting’

[p. 250]

een logica sprak van kleine afmeting sloot M. Rooses zich op in het formuleeren van abstracte regels en meende de namen van de jongere dichters die hij aanviel te moeten verzwijgen. Wat ons nu ook verbaast bij een fijngevoelig man en scherp begrijper als Max Rooses, dat is zijne⁽⁸⁷⁾ begrensde opvatting van den mensch en, bij terugslag, van de aesthetiek. Het scherp onderscheid tusschen de ‘edelere, verheven gevoelens’ en de ‘minder verheven lagen’ onzer natuur, wordt als een dogma vooruitgezet, zonder dat er maar een vermoeden schijnt te rijzen van de⁽⁸⁸⁾ complexiteit⁽⁸⁹⁾ van het ziele-weefsel en dat zijn willekeurige splitsing van den mensch op zulke schalksche wijze door de kunst wordt tegengesproken. (.) De letterkunde moet verheven zijn; de grootste roeping des dichters is het romantisch epos in proza of het heldendicht in de poezie te ‘beoefenen’. De strenge censor vond het vermetel om⁽⁹⁰⁾ zijne aandacht te ver-
gen voor^[91] dingen die het niet waard zijn, voor de avonturen van een boerenknecht of een kantoorklerk, hij die toch⁽⁹²⁾ schoonheidszin bezat om niet alle litteraire verdienste te ontzeggen aan Un coeur simple van Flaubert of Cousin Pons?⁽⁹³⁾ Het schijnt ons schier onbegrijpelijk dat⁽⁹⁴⁾ de critiek vóor dertig jaar⁽⁹⁵⁾ zoo aan podagra⁽⁹⁶⁾ leed toen op ditzelfde tijdstip het ‘wufte Zuiden’ meesterwerken had geschonken als de⁽⁹⁷⁾ Causeries du Lundi of de Essais de psychologie (van Bourget)...⁽⁹⁸⁾ Rooses' opstel ruikt nog erg naar de aesthetiek van Van Vloten maar hij⁽⁹⁹⁾ was de meest gezaghebbende pen in Vlaanderen, en⁽¹⁰⁰⁾ zijne meeningen moesten een diepen indruk maken.⁽¹⁰¹⁾ En in diezelfde dagen groeide en broeide het nieuw aankomende leven t'allenkanten. Het⁽¹⁰²⁾ rekwisitorium van Max Rooses werd vooreerst⁽¹⁰³⁾ weerlegd door de Mont met de hem

(87) enge: geschr.

(88) zielen: geschr.

(89) Toegevoegd tot (')

(90) onze: geschr.

[91] Blz. 5 hs.

(92) toch(?): geschr.

(93) zonder de Balzacs naam

(94) zulke: geschr.

(95) zulken sleffenden gang ging: geschr.

(96) lijdde: geschr.

(97) Toegevoegd zonder de naam van Sainte Beuve

(98) Die ideeën werden verdedigd door de: geschr.

(99) maar hij was de: toeg.

(100) moesten dus: geschr.

(101) Maar; En toch: beide geschr.

(102) koude en vernuftige: geschr.

(103) schitterend: geschr.

[p. 251]

eigen bravoure in zijn pleidooi⁽¹⁰⁴⁾ pro domo waarin hij de autonomie der kunst verdedigde. Neen, de kunst is geen leendraagster van godsdienst of staatkunde! Behalve de Drie Zustersteden, den Maerlant van Van Beers, sommige verzen van⁽¹⁰⁵⁾ Vuylsteke,⁽¹⁰⁶⁾ had onze Vlaamsche romantiek niets voortgebracht boven het middelmatige,⁽¹⁰⁷⁾ het halfbakken,⁽¹⁰⁸⁾ het didactische, het nuchter utilitaire,⁽¹⁰⁹⁾ werken zonder vlam, zonder hitte. Dautzenberg, ja, had zich als een apostel durven aanstellen van⁽¹¹⁰⁾ de kunst om de kunst, maar die was ook de eenige geweest. Maar nu bleef de Mont⁽¹¹¹⁾ niet alleen om de ideeën van het jonge geslacht te verdedigen. De strijd werd voortgezet in de Nederlandsche Dicht- en Kunsthalle,⁽¹¹²⁾ een tijdschrift dat wij met eerbied mogen herdenken en dat, onder leiding van V. de la Montagne, [sic] den meest oprechte van zijn geslacht, een zeer schoone rol vervuld heeft. De strijd⁽¹¹⁸⁾ zeg ik werd voortgezet en wel^{[(113)-(117)]} door Prosper Van Langendonck dien wij weldra als eenen der hoofdmannen van VNS gaan zien optreden. In zijn opstel over de Vlaamsche Parnassus deed hij eenige verklaringen die men⁽¹¹⁹⁾ toen niet gemakkelijk zal verkropt hebben: ‘Wat hebben onze ouders ons overgelaten? Armoede in de dichterlijke opvatting, armoede
in de taal.’ De opvatting der kunst^[120] was ook zooveel jaren bekrompen, sukkelachtig, onartistiek geweest! Rooses had het belang van den vorm in de poezie achteruitgesteld voor de gedachten. En Van Langendonck antwoordde: ‘De gedachten! Wat noemt gij gedachten in de poezie? Zijn het die steeds herhaalde en nooit genoeg gekauwde en herkauwde begrippen over vrijheid, vaderlandsliefde, godsdienst, zedeleer, staatkunde en wat dies meer? Is het slechts om dergelijke gedachten te onderwijzen,

(104) niet als titel gebezigd

(105) Van Duysse p. met potlood bijgevoegd.

(106) en de outsiders Gezelle, Verriest en Rodenbach: geschr.

(107) Toegevoegd

(108) Toegevoegd

(109) Toegevoegd: werken

(110) Over uitgevlakte tekst

(111) bleef: geschrapt

(112) Toegevoegd tot ‘voortgezet’ [Alhoewel tot 1897 voortlopend niet in Roemans' ‘Bibliographie’ geanalyseerd].

(118) wer: geschr.

[(113)-(117)] (113)-(117) ontbreken

(119) dan: geschr.

[120] Blz. 6 hs.

[p. 252]

om dergelijke banaal-geworden gevoelens aan het volk mede te deelen dat de dichter reden heeft van bestaan? Moeten zijn gedichten ontaarden tot zedepreken, wijsgeerige of politieke betoogen, geschiedkundige lessen enz...?’ En over den vorm sprekend ging hij voort: ‘Onze taal is rijk maar ze moet doorwerkt en doorkneed worden. Geen beter middel daartoe dan de studie dier ingewikkelde vormen die den dichter noodzaken het woordenboek te doorwerken en die dan toch ook hunne reden van bestaan hebben daar zij ontstonden en schier in elke letterkunde werden aangewend om gedachten en gevoelens van een bepaalden aard uit te drukken.’ Dit⁽¹²¹⁾ schermutselen met de pen dagteekent van de jaren 83 tot 88.

^[122] De stichting van het lautere germaansche Pennoen, de stralende verschijning van Pol de Mont, enkele tijdschriften als De Vlaamsche Vlagge, de Nederlandsche Dicht- en Kunsthalle, waren eenige der voorbereidende verschijnselen (die ik dadelijk volledigen zal)⁽¹²³⁾; indien ik even bij de pennetwist met M. Rooses stilhield, dan is het omdat Rooses' ideeën toen de pasmunt der meest verspreide aesthetische opvatting waren en in Van Langendonck's verdediging de kiemen lagen van de reactionnaire⁽¹²⁴⁾ gedachten die⁽¹²⁵⁾ met een ongemeene felheid gingen losbreken.

^[126] Stellen wij ons eenige Vlaamsche jongelingen vóor, levend te Brussel of Antwerpen in dien tijd van sterke economische emancipatie, levend in een sfeer die aan de ouderen onbekend was, die getuigen waren van de schemering van het Parnassisme en begeerig wachtten op een nieuwen ochtend.⁽¹²⁷⁾ De jongsten onder hen gingen naar de twintig en zij waren in die za-

(121) pennetwist werd gehouden in 1888: ge. schr. Daarna zwaar doorgehaald: ‘Het eene antwoord lokt het andere uit.’ Minder zwaar: ‘Indien ik er bij stil gebleven ben dan is het omdat Rooses' ideeën, toen de pasmunt der meest’. [Zie elf regels verder.]

[122] Aangehangen strook tot ‘ter meest’

(123) Met potlood onderlijnd en tussen haken geplaatst met toevoeging: deugt niet. Zie inleiding.

(124) Drukt Cornette zich hier duidelijk uit? of verschrijft hij zich.

(125) gingen losbreken: geschr.

[126] Opgeplakte strook tot ‘ochtend’.

(127) van kunst en litteratuur: geschr. behoorde tot het overplakte deel; zie noot hiervoor.

[p. 253]

lige levensjaren waarin men met gretigheid
grijpt naar⁽¹²⁸⁾ het vreemdste ooft van (.) de kunst.^[129](130) zij deden hunne eerste ontdekkingen⁽¹³¹⁾ in de vreemde letterkunden. Zij kwamen⁽¹³²⁾ bijeen⁽¹³³⁾ rond een leestafel (.) en elk van hun [sic] bracht^(134)(135) werk mee, deze^(135b) l'Education sentimentale of de Brieven van Flaubert, gene las^(135c) Contes cruels, een andere Verlaine,⁽¹³⁶⁾ L'après-midi d'un faune, de gedichten van von Platen.⁽¹³⁷⁾ en die van Goethe,⁽¹³⁸⁾ of 't laatste boek van Huysmans,⁽¹³⁹⁾ Là-bas⁽¹⁴⁰⁾. Zij lazen de Revue indépendante, en de Revue wagnérienne; zij meenden hoegenaamd niet dat de litteratuur van over-Quiévrain aan het tolkantoor moest blijven steken en lieten die vreemde invloeden, de satanieke verzen van Baudelaire of de hysterische zelf-navorschingen van Des Esseintes op hen inwerken. Een van hen,⁽¹⁴¹⁾ eenigzins ouder dan de andere, Prosper van Langendonck had⁽¹⁴²⁾ verzen geschreven die een nieuwen toon in de poezie brachten⁽¹⁴³⁾ een uitgesproken oprechtheid, eene smart die niet meer dichterlijk maar die puur-menschelijk was, zuiver en naakt; verzen als deze:

'k heb u in⁽¹⁴⁴⁾ smert gebaard en toch ontvangen, met dubbele vreugde, u aan mijn levensgloed verwarmd, als telgjes nóg zoo blij begroet. Hoe wranger pijn den moederschoot mocht prangen...

Er was een andere⁽¹⁴⁵⁾ die reeds een tijdschrift op zijn geweten had. Dat was Vermeylen. En⁽¹⁴⁶⁾ van dat tijdschriftje dat de laatste vóorlooper was van V N S. moet ik hier wat zeggen.⁽¹⁴⁷⁾ Op Zondag 29 September 1889 verscheen het 1e nummer van ‘Jong Vlaanderen’ dat onder⁽¹⁴⁸⁾ zijn titel twee kenspreuken droeg: ‘Een trachten naar het Schoone’, en ‘Jonc ende Stout’. De opstellers waren Huibert Langerock,

(128) Toegevoegd tot (.)

[129] Blz. 7 hs.

(130) -expressie die het best (dichtst) onafhankelijk van overige gevoelens: geschr.

(131) doet: geschr.

(132) zij: geschr.

(133) Toegevoegd tot (.)

(134) een pas ontdekt lievelings: geschr. Madame Bovary: geschr.

(135) nu ongekend: geschr.

(135b) Madame Bovary, geschr.

(135c) Auteur: Villiers de l'Isle-Adam.

(136) geschr.: départ

(137) en: geschr.

(138) of eenige der laatste werken (?); geschr.

(139) A Rebours of: geschr.

(140) Zij: geschr. maar toegevoegd ‘Zij’ tot ‘zij’.

(141) was: geschr.

(142) Open ruimte

(143) zooals de trant haar nooit getroffen had: geschr.; Toegevoegd: ‘een’... tot ‘naakt’

(144) Daaronder stond: ‘smart’. In het vers staat zwaar geschreven: ‘smert’; ook H van Hoe en ‘pijn’.

(145) had: geschr.

(146) over: geschr.

(147) Menig Vlaamsch tijdschrift gaf periodiek dichtwerk als Het Belfort, Rond den Heerd ongeveer alle op dezelfde leest geschoeid: tussengevoegd, maar geschr.

(148) den: geschr.

[p. 254]

Aug. Vermeylen en Lod. de Raet. De eerste van de drie namen zal aan⁽¹⁴⁹⁾ de meesten uwer niet veel zeggen. Ik heb⁽¹⁵⁰⁾ den man niet gekend,⁽¹⁵¹⁾ maar ik heb⁽¹⁵²⁾ hooren vertellen dat hij een zeer zonderlinge figuur was, vol talent,⁽¹⁵³⁾ schrijver van een bekroonde novelle Betaalde Schulden en van een gek-plezierige roman Suzanne de Linières (.) hij had iets⁽¹⁵⁴⁾ van een... Arthur Rimbaud, en was, zooals Vermeylen zegt, oneindig veel slimmer dan wij... eigenlijk een beetje té slim^[155] Jong Vlaanderen was een heel prettig en leelijk ding, gedrukt op een schandelijk papier⁽¹⁵⁶⁾ en 't krioelde van drukfouten; maar er zat kruim in. Vermeylen⁽¹⁵⁷⁾ die reeds veel wetenschap gezogen had aan wrange borsten, maar altijd bereid om te fuiven
schreef het^[158] eerste artikel, het manifest: Ballade, openingstuk voor dikke trommel.⁽¹⁵⁹⁾ Max Waller had de Jeune Belgique ook geopend met een ballade...^(159b) En Vermeylen zegde: ‘Voor u o jeugd deze Ballade! Komt op, broeders, gij allen die tot dezelfde kerk als wij behoort, en welke strekking gij ook volget, geniet met ons de communie in den heiligen kelk der kunst! Komt op; gij allen wie éenzelfde Geloof, éenzelfde geestdrift veredelt en bekrachtigt, en strijdt met ons mede - jonc ende stout - voor het Schoone!’

Zekere Kees Droes werkte ook mede. Hij schreef klinkdichten, zooals het klinkdicht⁽¹⁶⁰⁾ van den Vedelaar, en dat van de Worsteneters.⁽¹⁶¹⁾ In het 9e nummer vind ik een⁽¹⁶²⁾ grappig stukje van hem^(163)(164) en hij zal het mij niet kwalijk nemen wanneer ik die Ritornelle voor Roza nog eens^(164b) als een aardigheid uit den hoek haal⁽¹⁶⁵⁾:

Ontelbaar zijn de rythmen die 'k, beminde,
rond uwen naam met vromen eerbied weefde,

(149) velen: geschr.

(150) Langerock lijk (?) ook: geschr.

(151) onleesbaar

(152) echter, geschr.

(153) Toegevoegd tot ‘hij’ (.)

(154) die... had: geschr.

[155] Zie de Inleiding Blz. 234.

(156) Toegevoegd tot ‘drukfouten’.

(157) Toegevoegd tot ‘fuiven’

[158] Blz. 8 hs.

(159) Toegevoegd tot ‘Voor’

(159b) Cf. ‘Ballade des poêtes mobiles’ (Courrier français 12.3.1885). - Ballade des réverbères mélancolique (Jeune Belgique: 5.5.1886).

(160) Toegevoegd ‘van’

(161) potloodhaken door auteur geplaatst.

(162) Woord uitgevlakt met ook er boven gestelde wijziging

(163) dat ik geheel wil voorlezen: geschr.

(164) Toegevoegd tot Ritornelle’

(164b) ‘lees’ uitgevlakt en toegevoegd: tot ‘uit’

(165) De titel verwijst naar een wel extra versregel: van niet assonnante ritornellen [die] ‘Fladderende en Kaballa (?)’ verzen (?) aankondigt; geschr.

[p. 255]

 

als rond een halm zich opdraait eene winde.

 

 

 

'k Heb dapper tegen woord en maat gevochten;

 

een rijke bloemenkrans van metaphoren,

 

o schoone mijn, heb ik voor u doorvlochten.

 

 

 

'k Heb menig hinkend rijm gebaard, en menig

 

gesuikerd vers, waarin ik wilde uw vormen

 

voor d'eeuwigheid doen gloren, reel en lenig.

 

Welk statistieker zou ze kunnen tellen

 

De wisjewasjes die ik voor u vijlde

 

rondeels, pantoens, sonnetten, villanellen?...

 

 

 

Om u te zeggen dat ge lief zijt Roza

 

bood ik U opgevulde maneschijnen

 

...Dat's heel goed maar nu mogen we elkander

 

wel minnen in proza, hé?

⁽¹⁶⁸⁾ Het kranig studentenbladje⁽¹⁶⁹⁾ maakte nogal ophef in de letterwereld; het⁽¹⁷⁰⁾ wekte
zelfs de aandacht van de Nieuw Gidsers.^[171] Als een historieke anecdoot mag ik U wel mededeelen dat in 1890 Willem Kloos een brief schreef aan Emmanuel de Bom om hem te vragen wie de heeren Kees Droes en... Gust Vermeylen eigenlijk waren? Maurits Sabbe werkte mee aan de laatste nummers, en Emm. de Bom, en Frans van de Weghe die een ‘bekroonde’ idylle gaf, Mathilde. In de rubriek der Snippers verschenen veel geestige notas en het is merkwaardig hoe die jonge snaken van nog geen twintig jaar hunne vrienden opriepen naar de tentoonstellingen der XX waar werken te zien waren van Sisley, Pissarro, Odilon Redon en muziek werd uitgevoerd van Gilson, César Franck en Vincent d'Indy... Maar, het leefde toch niet lang, en ofschoon de redactie van de Nieuwe Gids 50 abonnenten bezorgd had, een⁽¹⁷²⁾ lieve aanmoediging van de Noord-Neder-

(168) Voor wie de later handeling kent van de V N Straksers lezen in den schrijver der fladderende vlinders in dit stukje met opzet gekozen ritornel een niet geringe dubbel beteekenis (bovengeschreven: een geschreven dubbelzinnig en vage beteekenis)
Venijnig ding. We komen daar straks op terug. Alles geschr.

(169) Toegevoegd tot; ‘het’

(170) maakte: geschr.

[171] Blz. 9 hs.

(172) vriendelijke: geschr.

[p. 256]

landers voor het onaanzienlijk blaadje, verdween het⁽¹⁷³⁾ met het 13e nummer, in maart 1890.

Onze jonge vrienden, Van Langendonck, Vermeylen, Hegenscheidt en een vierde,⁽¹⁷⁴⁾ een wetenschappelijke, die de beweging der hergeboorte in de litteratuur intiem medegeleefd heeft zonder aan letterkunde mede te doen, Dr. Schamelhout, kwamen dus regelmatig bijeen; nu eens bij Vermeylen die een zeer lange doch zeer smalle studiekamer bezat; maar daar werden zij nogal dikwijls gestoord, schijnt het, en toen gingen zij naar een herberg in de Handelstraat waar de baas,⁽¹⁷⁵⁾ hen plaatste voor het⁽¹⁷⁶⁾ benauwend dilemma:⁽¹⁷⁷⁾ meer⁽¹⁷⁸⁾ verteer te maken, ofwel een grooter aantal vrienden mee te brengen. En zoo maar voort verhuizend kwamen ze ten leste te lande in het gezelschap ‘De Distel’ waar elke Zaterdag lezingen gehouden werden bij pot en pint.⁽¹⁷⁹⁾ In die rederijkerskamer ontbrandde de eerste strijd⁽¹⁸⁰⁾ over de Nieuw Gidsers.⁽¹⁸¹⁾ De jongsten verdedigden er de verzen van Kloos en van Gorter, het proza van Van Eeden en Couperus.⁽¹⁸²⁾ Het kostte heel wat moeite om de ouderen deze nieuwe richting
^[183] óp te duwen; daar waren Emm. Hiel, Joh. Kessler, Karel Bogaert de epieker, Isidoor Teirlinck en Stijns, Leonard Buyst, de Tière en Leo Leefson, en Johan Mathijs Brans wien Langerock⁽¹⁸⁴⁾ een⁽¹⁸⁵⁾ sympathiek artikel gewijd had in Jong Vlaanderen,⁽¹⁸⁶⁾ Deze waren allen medewerkers van Flandria,⁽¹⁸⁷⁾ dat,⁽¹⁸⁸⁾ zooals de meeste tijdschriften, met uitzondering van de Dicht- en Kunsthalle braaf in het middenspoor der alledaagsche litteratuur drentelde.⁽¹⁸⁹⁾ Sommigen hadden een te open geest om door de nieuwe strekking gekrenkt te wezen; ze waren⁽¹⁹⁰⁾ alleen maar wat verbijsterd en streden voor hunne beginselen tegen die dartele⁽¹⁹¹⁾ jongelingen die⁽¹⁹²⁾ brokken uit Gorter's

(173) na: geschr.

(174) Toegevoegd ‘een wetenschappelijke’

(175) minder gaf (gevend) om letterkunde (voelde) er voor dat het verteer) dan om groot verteer: geschr.

(176) lastig: geschr.

(177) van ofwel zelf: geschr.

(178) te drinken: geschr.

(179) ‘In dat duister maar fel Paradijs’?: geschr.

(180) voor: geschr.

(181) Een van de voorzitters was Jan Brans die (in den grond) ideeën van de jongeren was toegewijd en over wien Langerock geschreven had in (het blad) ‘Jong Vlaanderen’, tegenover de anderen van De Distel, Emmanuel: [regel van 6 lijnen van p. 10 afgescheurd en vervangen door 9bis]; op 9bis: Hiel (?) Tsjoen en cs. verdedigden zij Kloos, en Gorter, en Couperus en Van Eeden; dit alles geschr.

(182) In nieuwe richting: geschr.

[183] Blz. 9bis hs. (half beschreven)

(184) eerder: geschr.

(185) Toegevoegd: ‘sympathiek’

(186) en die het ter wille van zijn solidariteit met de jongeren deerlijk moest verduren bij zijn vriend Hiel: geschr.

(187) waar ze: geschr.

(188) Toegevoegd tot ‘braaf’

(189) De meeste menschen: geschr.

(190) Toegevoegd ‘alleen maar’

(191) jeugd: geschr.

(192) Toegevoegd ‘brokken uit’

[p. 257]

Mei⁽¹⁹³⁾ van buiten kenden en daarenboven waagden te spreken, met geestdrift⁽¹⁹⁴⁾, van⁽¹⁹⁵⁾ boeken als Sagesse, of Les Fleurs du Mal!

De jongeren lieten zich maar mededrijven door den stroom,⁽¹⁹⁶⁾ en zich doortrekken van
uitheemsche invloeden.^[197](198) Maar⁽¹⁹⁹⁾ toen zij zagen wat er in België zelf geschiedde, hoe eene menigte jonge krachten samenwerkten voor nieuwe kunstformulen⁽²⁰⁰⁾ en zich trachten los te scheuren uit de⁽²⁰¹⁾ cultuur-armoe van ons geliefd vaderland, toen moest de lust om ook iets samen te doen heviger in hen ontbranden.⁽²⁰²⁾ Degenen die zij aan het werk zagen,⁽²⁰³⁾ waren de Franschschrijvenden. Bestond niet sedert 1875 l'Artiste⁽²⁰⁴⁾ die de eerste ernstige groepeering der jongeren was, met Lemonnier, Hannon, Léon Dommartin, Edmond Cattier, Lucien Solvay, en waar⁽²⁰⁵⁾ men de uitdrukking ‘Jeune Belgique’ voor de eerste maal kan aantreffen.⁽²⁰⁶⁾ In 1880 had⁽²⁰⁷⁾ La Chrysalide zich ontpopt en was La Jeune Belgique geworden;⁽²⁰⁸⁾ hetzelfde jaar was l'Art moderne, en een jaar later la Revue moderne er bij gekomen, en eindelijk in 1884 la Société nouvelle onder het bestuur van Fernand Brouez en Arthur James. Al deze jongeren⁽²⁰⁹⁾ stonden vlak tegenover de Revue de Belgique die doctrinair⁽²¹⁰⁾, en tegen de Revue générale die uitsluitend catholiek was. La Jeune Belgique was het meest litterair, la Société nouvelle echter stond hooger als synthetisch tijdschrift en heeft een⁽²¹¹⁾ grooten invloed gehad op de V.N. en Straksers^(212)(213) wier lijforgaan het was.⁽²¹⁹⁾ Het was o.a. in de Société nouvelle dat een medewerker van V N S, Henry v.d. Velde zijn berucht artikel schreef: Déblaiement d'art! Zoo ontstonden op alle punten van⁽²²⁰⁾ Brabant en het Walenland tijdschriften waar de jongere letterkundigen zich onder banieren en vaandeltjes vereenigden;

(193) met gedeelten: geschr.

(194) over (Sagesse) iemand als Verlaine: geschr.

(195) over: met potlood

(196) zij lieten: geschr.

[197] Blz. 10 hs. (ongeveer zes regels weggescheurd)

(198) Zij vreesden niet, die jongeren, zich te laten (Dan lieten zij zich) mededrijven op den stroom en zich gedwee(?) te laten doortrekken van de invloeden dezer moderne Franschen en Engelschen: geschr.

(199) wanneer: geschr.

(200) Toegevoegd tot ‘toen’

(201) tragische: geschr.

(202) Die: geschr.

(203) dat: geschr.

(204) die zich ontpopt had uit: geschr.

(205) ‘men’, toegevoegd

(206) ge: geschr.

(207) La Jeune Belgique: geschr. [noot G.S.: In Frankrijk was in 1877 ‘La jeune France’ ontstaan; herinnering aan de oud-romantische contestatie].

(208) een... later: geschr.

(209) waren de reactie tegen: geschr.

(210) was: geschr.

(211) niet geringen: geschr.

(212) La soc. nouvelle was het lijforgaan van de V N en Straksers: geschr.

(213) Toegevoegd tot ‘was’ [^214_218 vervallen]

(219) Toegevoegd tot ‘d'art’!

(220) het Fransche gedeelte van het land: geschr.

[p. 258]

onder de leiding van Albert Mockel werd la Wallonie gesticht, en dan kwamen La Renaissance, la Basoche, en la Pleiade, en les Jeunes en andere schriften en blaadjes, zóo geboren, zóo
gestorven...^[221](222) Onze jonge Brusselaars⁽²²³⁾ waren ook getrouwe bezoekers (waren⁽²²⁴⁾ van de tentoonstellingen van schilderijen - het waren de eerste tijden van het Vingtisme, en van de volksconcerten die geleid werden door Dupont.⁽²²⁵⁾ Liefde voor de muziek is een karaktertrek van⁽²²⁶⁾ dit geslacht.⁽²²⁷⁾ Een dergelijk verschijnsel nemen wij waar in Frankrijk. Zoo⁽²²⁸⁾ hebben ook de concerts Lamoureux en Colonne een beslisten invloed uitgeoefend op de generatie der Fransche symbolisten.⁽²²⁹⁾

De beweging der VNS-ers is ook hierdoor eigenaardig, dat zij vertrokken is van het⁽²³⁰⁾ meest omvattende eclectisme;⁽²³¹⁾ al de Westersche kunstuitingen⁽²³²⁾ werden opgeslorpt,^(232b) en menige onder hen zal^(232c) ook wel^(232d) gezucht hebben van ‘La chair est triste hélas, et j'ai lu tous les livres’ en dat^(232e) het diezelfden waren die de meest specifiek-Vlaamsche kunst-eigenschappen gingen doen ontluiken!

Vermeylen nu die zocht maar voort naar een tijdschrift. En het gebeurde dt hij kennis maak-
te met H. Van de Velde^[232f](232g) H. Van de velde had vervaarlijke dingen geschilders^(232h) die hij zelf noemde⁽²³²ⁱ⁾ Paysages puérils,⁽²³³⁾ hij scheen meer aanleg⁽²³⁴⁾ te hebben voor het teekenen van meubels of boekversierselen en hield er in zake aesthetiek⁽²³⁵⁾ zeer gevorderde stelsels op na.⁽²³⁶⁾ De huidige Kunstrath⁽²³⁷⁾ van Weimar⁽²³⁸⁾, kende toen reeds schier alle schilders en illustrators van Europa,⁽²³⁹⁾ en stond fel onder den invloed van William Morris en Walter Crane⁽²⁴⁰⁾. Hij was een soort van

[221] Blz. 10bis hs.

(222) Welk; Wij mogen wij (evenmin) niet vergeten dat: geschr.

(223) Toegevoegd ‘waren ook’

(224) Vergeten te schrappen

(225) De: geschr.

(226) hun: geschr.

(227) Toegevoegd tot: ‘Frankrijk’

(228) heeft: geschr.

(229) Hun eclectisme voerde hen van de doeken van Gustave Moreau of (de etsen van Redon) Pissarro naar de audities van den Ring waar ze heen togen als naar een mis.
Het gebeurde toen dat Vermeylen die (er lang) weer naar een eigen tijdschrift zocht. (Tekst eerst met inktstreep doorgehaald, daarna ook met potloodlijn met volgende:
De VNS-beweging is dus ook hierdoor eigenaardig dat zij (de herwording geschr. voor ontluiking) van de meest specifiek-Vlaamsche (kunst)eigenschappen ging ontluiken na vertrokken te zijn van het breedste eclectisme dat al de (Europees: geschr.) westersche kunstuitingen opslorpte...
Vermeylen zocht maar weer naar een tijdschrift. En het gebeurde dat hij kennis maakte met Henry van de Velde. [Zie aant. 227 en geschr.].

(230) breedste: geschr.

(231) dat (welk): geschr.

(232) opslorpte: geschr.

(232b) dat: geschr.

(232c) gezegd: geschr.

(232d) Toegevoegd ‘ook’

(232e) zij na 't verwerken van het: geschr.

[232f] Blz. 11 hs.

(232g) met raad werd bijgestaan door Henry van de Velde. Deze jonge auteur-penseeler die

(232h) die: geschr.

(232i) had: geschr.

(233) doch ondertusschen scheen: geschr.

(234) scheen: geschr.

(235) meer: geschr.

(236) Dezelfde die zich nu als: geschr.

(237) te: geschr.

(238) een grooten naam verworven heeft: geschr.

(239) Hij: geschr.

(240) indien ik hier bij die (zijn) figuren een oogenblik blijf staan dan is het wegens zijn grooten invloed: geschr.

[p. 259]

futurist... in 1890 en heeft een bijzonderen invloed⁽²⁴¹⁾ op het ontstaan van V.N.S.^(242)(243) gehad en⁽²⁴⁴⁾ ook⁽²⁴⁵⁾ aan het tijdschrift medegewerkt als versierder. Hij ried Vermeylen aan iets geheel oorspronkelijks te wagen, een tegenvoeter van al de bestaande tijdchriften; 't mocht kosten wat het wilde, maar het moest in- en uitwendig mooi en goed zijn, een tijdschrift dat zou uitmunten als boekkunst en dat des te gemakkelijker afzet moest vinden^(245b) daar het de deuren zou openzetten voor schilders en etsers lijk voor letterkundigen^(245c)(246). Er werd gezocht naar een doopnaam; er werd een oogenblik gedacht aan een fuif-achtigen titel zo iets gelijk Het laatste⁽²⁴⁷⁾ Bootje; maar men kwam tot ernstiger stemming. Er moest een naam gevonden worden, die treffend was, iets dat sloeg op de bestaande en de ontluikende kunst. Een boek dat toen fel door het jong geslacht gelezen werd bracht hen op het spoor: Charles Morice La littérature de tout à l'heure⁽²⁴⁸⁾. Daar verscheen dus, einde 1892, dat prospectus, een gewichtige pagina in de geschiedenis onzer litteratuur. Op gebied van⁽²⁴⁹⁾ kostbare typographie⁽²⁵⁰⁾ van tijdschriften was men in Vlaanderen niet erg bedorven;⁽²⁵¹⁾ zij waren⁽²⁵²⁾ niet aesthetischer uitgevoerd dan⁽²⁵³⁾ notarieele plakkaten. En daar werd een tijdschrift aangekondigd op een⁽²⁵⁴⁾ blad geel papier dat er uit zag als de omslag van een pakje karavaan-thee, versierd met een zonderling, rood, cabalistiek merk, grillig als een
⁽²⁵⁵⁾ Tartaarsch zegel...^[256]. De redactie bestond uit een viermanschap. Cyriel Buysse, Em. de Bom,⁽²⁵⁷⁾ Prosper van Langendonck en Gust Vermeylen. En het prospectus zegde heel simpel: ‘Van Nu en Straks heeft een tweevoudig doel. Het wil vooral wezen het tot nu toe ontbrekende tijdschrift der jongeren uit

(241) Toegevoegd tot ‘van’

(242) en zijn medewerking aan dit tijdschrift: geschr.

(243) ‘gehad’ toegevoegd

(244) heeft: geschr.

(245) voortdurend: geschr.

(245b) Toegevoegd tot ‘letterkundigen’

(245c) Het prospectus werd opgesteld (en geteekend) versierd, en de druk toevertrouwd aan Buschmann van Antwerpen. Deze, die nochtans de eerste de beste niet was, schrok zóo bij het zien van zulk een prospectus, dat hij (een: geschr.) oneindige moeilijkheden maakte voor hij het werk aanvaardde. Eindelijk stemde hij er in toe; ik moet er echter bijvoegen dat hij alleen het prospectus bezorgd heeft; het aangekondigde tijdschrift werd gedrukt door Havermans te Brussel. (tekst met brede potloodgolven doorgehaald)

(246) Toegevoegd tot: ‘à l'heure’.

(247) ‘B’ staat geschreven over ‘Z’.

(248) Tekst eerst aansluitend op ‘Brussel’, zie noot 245^e.

(249) luxueuse: geschr.

(250) Toegevoegd tot ‘was’

(251) de tijdschriften: geschr.

(252) zoo: geschr.

(253) als: geschr. met potlood

(254) mooi: geschr.

(255) Chineesch: waarboven met potlood ‘Tartaarsch’; geen van beide woorden geschrapt.

[256] Blz. 12 hs.

(257) Er werd gezocht naar een doopnaam: geschr.

[p. 260]

Zuid-Nederland, eene uiting van het willen en denken der laatstgekomenen, - zonder aesthetische dogmata, zonder schoolstrekking, - een vrij voorhoede orgaan gewijd aan de kunst van Nu, nieuwsgierig naar de kunst-nog-in-wording, die van Straks, hier en in 't buitenland.’ Nu geloof ik niet dat ooit een tijdschrift van jonge menschen, die⁽²⁵⁸⁾ nochtans veel redenen hadden om fel-reactionnair te zijn, met minder omslag werd aangekondigd; het kon niet bondiger, niet bescheidener gezegd⁽²⁵⁹⁾. Een staaltje van Vermeylensche beknoptheid.⁽²⁶⁰⁾ En men vraagt zich nog af⁽²⁶¹⁾ wat die van de oude school en ook het achtbaar lezend publiek zoo kregelig en hekelzuchtig maakte? Was het de naam? Aan dergelijke ellipsen was men niet erg gewend..., een⁽²⁶²⁾ drieste vermetelheid⁽²⁶³⁾, een jongelingszonde, den titel van een tijdschrift saam te stellen uit een koppel bijwoorden! Een goed Vlaamsch tijdschrift moest immers een fatsoenlijken christelijken naam dragen, die men gerust op het litterair almanak kon aanteekenen naast die deftige titels zooals Nederlandsche Dicht- en Kunsthalle, Vlaamsch en Vrij, het Belfort... namen waarin de laatste echo's klinken van het geraas der Brugsche Metten... Of waren het die verbindingsteekens in ‘de kunst-nog-in-wording’, die ongeoorloofde⁽²⁶⁴⁾ typographie van een nimmer vernomen uitdrukking? Of waren het de namen van de redactieleden, samen met die der medewerkers die het tijdschrift gingen versieren, en die ook een woordje mochten meepraten in de kunst-wereld: de Groux, Ensor, Meunier, Mellery, van Gogh?... Het onderscheid tusschen vrijdenkend en catholiek^(265)(266) deist anarchist werd eens definitief op zij gezet. De uiterste tendenzen der kunst vloeiden hier saam, en dat was voor menigen flamingant
[Bladzijde handschrift hier ten einde]

(258) ‘Nochtans’ toegevoegd

(259) Toegevoegd tot ‘beknoptheid’.

(260) nadien: geschr.

(261) aan: geschr.

(262) ongekende: geschr.

(263) Toegevoegd ‘een jongelingszonde’

(264) schrijfwijze: geschr.

(265) Toegevoegd tot: ‘gezet’

(266) Bovendien toegevoegd: ‘deist anarchist’

[p. 261]

^[267] een ergerlijk verschijnsel... En het eerste nummer verscheen, met, op het plat de titel tamelijk verward en niet zeer gelukkig, geteekend door Henry Van de Velde, en in royaal formaat. Het bevatte verzen en proza van Vermeylen, sonnetten van Van Langendonck, proza van Buysse⁽²⁶⁸⁾ en de Blonde gedachten van Emm. de Bom! 't Was een succes.⁽²⁶⁹⁾ Hoeveel abonnenten⁽²⁷⁰⁾ er waren weet ik niet, maar het moet een bijzonder aanzienlijk getal geweest zijn. Het le nummer moest herdrukt worden en verschilde alleen van de le reeks in de illustratie: de le reeks bevatte een⁽²⁷¹⁾ buitentekst-plaat van Mellery, de 2e van Toorop.^(271bis)

Hier moet ik een woord zeggen over de verhouding van V.N. Straksers tegenover Pol de Mont. De Mont werd niet medegevraagd... De Mont, de voorvechter,⁽²⁷²⁾ De Mont, de poëet laureaat! die het meest in Vlaanderen gewerkt had als groote intellectueele opstuwende kracht, die met overweldigende woordschittering gepleit had voor den vorm⁽²⁷³⁾ der dichtkunst, en voor l'art pour l'art, tegen den meest gezaghebbenden vertegenwoordiger der oude strekkingen... En toch was het zóo, hij zat niet mee aan de redactietafel. Voor de V.N. Straksers was hij tóch de oppositie. En de reden daarvan was vooreerst te zoeken in zijn kunst zelve; zijne onvermoeibare, gladde woordvirtuositeit wekte een zekere argwaan, zijn hyper-cultus van den vorm maakte wrevelig; er was bij hem té veel knapheid en er lag in zijn persoon iets... picaresque dat de V.N.S.-sers⁽²⁷⁴⁾ niet ging. Dezen hadden zich, schoon nog jong, gelouterd in den cultus van dichters die meer diepte hadden dan oppervlakkige schittering, - Gezelle, Verlaine⁽²⁷⁵⁾ - om slechts die twee te noemen, - en ze hadden een te groote behoefte aan diepte en eenvoud en oprechtheid, om zich te laten

[267] Blz. 13 hs.

(268) en van de Bom: geschr.

(269) VNSers moesten niet: geschr.

(270) ruim 400 de meeste in... Holland: met potlood in de rand

(271) ‘buitentekst’ toegevoegd

(271bis) Moet er niet op gewezen worden, dat Jan Toorop onder Engelse, Franse, Belgische, Nederlandse, Japanse en Indonesische kunstenaars verschenen was in een tentoonstelling te Antwerpen gehouden in meijuni 1892? Henriette Roland Holst-van der Schalck omschreef de ets in een vers ‘Oude droomers’. Cf. H. Roland Holst-van der Schalck: Jeugdwerk 1884-1892. Amsterdam, 1969. Commentaar van Garmt Stuiveling, blz. 81: de toewijzing werd door de dichteres op late leeftijd pas aangetekend.

(272) die zoekende de schitterende dichtersloopbaan achter zich had: geschr.

(273) en voor de abstractie: geschr.

(274) ‘niet ging’ staat over door uitvlakking onkennelijk gemaakte uitdrukking.

(275) met potlood, in margine maar doorgehaald: Em. bon. Toegevoegd en geschr.

[p. 262]

verbijsteren door het vuurwerk van De Mont.⁽²⁷⁶⁾ En⁽²⁷⁷⁾ daarbij⁽²⁷⁸⁾ kwam nog iets an-
ders: ‘de Mont’,^[279] zegt Vermeylen, voelde zich altijd zoo'n beetje het hoofd van de renaissance in de Vlaamsche litteratuur, altijd gereed om een speech af te steken of een toast te slaan, en wij hielden daar niet van.’⁽²⁸⁰⁾ Kortom, de V.N. Straksers wilden eerst vooral heer en meester blijven in hun eigen huis, en aldus ontstond er een kloof tusschen hen en de Mont hoe hoog zij ook den kunstenaar⁽²⁸¹⁾ waardeerden. Maar Gezelle, en Rodenbach en Van Langendonck stelden ze toch boven hem omdat ze meer innig-menschelijk gevoel vonden in de⁽²⁸²⁾ Kleengedichtjes, in de breede sobere sonnetten van Van Langendonck dan in de rondeelkens, sicilianen⁽²⁸³⁾, seguidilla's en villanellen van de Mont. En het was ontegensprekelijk hun recht liever te luisteren naar het orgel dan naar⁽²⁸⁴⁾ Paganini-variatiën voor de vedel.⁽²⁸⁵⁾ De le reeks van V N S was niet alleen litterair; er is stellig een tamelijk⁽²⁸⁶⁾ diep verschil tusschen de le reeks en degene die later komen zou en die meer het karakter van een algemeen tijdschrift⁽²⁸⁷⁾ ging hebben;⁽²⁸⁸⁾ en toch stelt men vast dat, van den beginne àf, wijsgeerige en critische studiën afwisselen met⁽²⁸⁹⁾ litterairen arbeid; geen ‘litteratuur-spelen’ maar een ruimer programma, dat denken doet aan dat van de toenmalige Mercure de France. Zoo vinden wij reeds in de 2e aflevering⁽²⁹⁰⁾ zeer merkwaardige wijsgeerige⁽²⁹¹⁾ ‘Aanteekeningen over
^[292] een hedendaagsche richting’ waarin schrijver A.V. de Meere (Vermeylen)⁽²⁹³⁾ op de synthetische richting in de kunst wijst, en waarin wij bedenkingen treffen als deze: Hoofdzaak voor de artisten is: zoo oprecht en eenvoudig als 't kan weergeven de idee, - de platonische

(276) Men stelt overigens hetzelfde verschijnsel vast in andere letterkunden: geschr.

(277) dan kwam: geschr.

(278) Toegevoegd ‘kwam’

[279] Blz. 14 hs.

(280) En: geschr.

(281) hebben: geschr.

(282) Onderlaag onkennelijk gemaakt door uitvlakking

(283) Toegevoegd: ‘seguidilla's’

(284) Nogmaals onderlaag onleesbaar gemaakt, op een vage ‘Pag...’ na.

(285) Van Nu en Straks verscheen zoo regelmatig als (va geschr.) tijdschriften van jongeren plegen te doen, t.t.z. dat na ongeveer een paar jaren de le jaargang, bestaande uit 10 nummers, volledig was, en een stevig voluum uitmaakte dat menig liefhebber nu wel zou willen bezitten. Dit is de zoogenaamde eerste reeks van V N S. die geheel op zichzelf staat en (een) bijzonder karakteristiek is. Met stelselmatige aanvallen tegen de vroegere strekkingen hielden de V N S-ers zich niet op; ze hadden beter dan (zulk negatief werk te doen. (Tekst met éen inktlijn dwars doorgehaald). Geschr. ook: Maar hun werk.

(286) Toegevoegd: ‘tamelijk’; vervangt met eerst toegevoegd ‘diep’: ‘modern’.

(287) Staat bovenop: ‘zou’

(288) maar: geschr.

(289) ‘zuiver’ vervangen door ‘verzen’ weer geschr. en proza van litterairen aard: geschr.

(290) een: geschr.

(291) schets: geschr.

[292] Blz. 15 hs.

(293) open ruimte

[p. 263]

idee, - die mysterie is, en waarheid. Eenigen die groot zijn in geloof en liefde - ik denk aan zekere stukken uit Sagesse, zijn gestegen in dat soort geestelijk erethisme dat men bezieling heeft genoemd tot die hoogte waar ik en niet-ik samensmelten en waar de beelden zichzelf vormen, overeenstemmend, volledig, natuurlijk, niet meer door verstand alleen maar als 't ware door de primitiefste daad van 't geweten. Syn-
thesis in bevatting en in vorm.^[294] ‘Wie had er te voren gesproken van harmonische levenssynthesis,⁽²⁹⁵⁾ de gods-idee voorgesteld als een innerlijke kracht van 't leven zelf uitgaande in plaats van een beweegkracht die van buiten op het leven werkt; wie had⁽²⁹⁶⁾ tegenover de artisterij het leven voorgesteld als een hoogtij die zwelt, als een beweging die alles zal overrompelen?...⁽²⁹⁷⁾ Uiterst interessant is dat opstel⁽²⁹⁸⁾ voor onze cultuur-geschiedenis niet alleen wegens de⁽²⁹⁹⁾ hooge behandeling der stof maar omdat het bewijst hoezeer V N S openstond voor uitheemsche gedachten-invloeden,⁽³⁰⁰⁾ zooals hier die van de Fransche symbolisten,⁽³⁰¹⁾ en van Novalis,⁽³⁰²⁾ van Wagner, van Hegel. Maar - elke bladz. van dezen eersten jaargang is zóo essentieel,⁽³⁰³⁾ het is allemaal zóo nieuw, en zo anders-gezegd⁽³⁰⁴⁾, dat het wel een studie op zichzelf waard is. Er is in die le reeks meer⁽³⁰⁵⁾ dan in de volgende misprijzende⁽³⁰⁶⁾ durf om inéens, in vorm en inhoud, superieur te zijn. 't Was nogal durven, om in '93 een geheele⁽³⁰⁷⁾ aflevering te wijden aan een artiest als Vincent Van Gogh^(308)(309) tegen wien men nog altijd niet uitgeblaft is...⁽³¹⁰⁾ Tusschen al die bijdragen zijn er enkele die onze aandacht nog een wijle moeten vestigen:⁽³¹¹⁾ Een wijsgeerige schets van⁽³¹²⁾ Victor Lieber: De man die zijn IK verloren had; zij die de evolutie van Vermeylen's geest wil-

[294] Aangehechte strook tot ‘overrompelen?...’

(295) van: geschr.

(296) ‘tegenover de artisterij’, toegevoegd.

(297) ‘Uiterst’ toegevoegd

(298) Toegevoegd tot ‘cultuur-geschiedenis’

(299) verheven: geschr.

(300) die over: geschr.

(301) Toegevoegd: ‘en’

(302) van Ruskin: geschr.; andere namen toegevoegd.

(303) dat: geschr.

(304) en anders gedacht!: met potlood toegevoegd.

(305) Toegevoegd tot ‘misprijzen’.

(306) ‘n’ geschrapt in (305).

(307) nummer: geschr.

(308) die nu nog zelfs door (als een) menigeen (menig) criticus (artiest) zoo verkeerd begrepen wordt; geschr.

(309) Toegevoegd tot ‘uitgeblaft is...’

(310) en Vermeylen stelde een anderen outsider vóor, George Minne...: geschr.

(311) Eerst: geschr.

(312) Vermeylen: geschr.

[p. 264]

len begrijpen, herlezen deze bladzijden, zij zullen^(313)(314) zien dat Vermeylen⁽³¹⁵⁾ zeer met V. Lieber verwant is en de grondideeën van den Wandelenden Jood⁽³¹⁶⁾ in het spiritueele avontuur van Lieber weervinden. Hegenscheidt
schreef zijn opstel^[317] over de Rythmus⁽³¹⁸⁾ waarvan elke regel nog als een motto kan aangehaald worden, waar de hoogte van den dichter gemeten wordt met zijnen eenvoud en de mate waarin de levensrythmus zijner voorvaderen in zijne bewustwording bewaard is gebleven, Van Langendonck begon een studie over de Herleving der Vlaamsche poëzie die hij, jammer genoeg niet voortzette; tegen het einde van het tweede jaar verscheen de studie van Vermeylen over de Kunst in de Vrije gemeenschap, een werk dat de nieuwe richting van zijnen geest aanwees en een grooten invloed ging hebben op het leven van V.N.S. Gelijk bij Hegenscheidt openbaarde zich daar een drang naar synthesis en eenvoud, meer harmonie van de kunst met de moderne maatschappij, een verzet tegen de accidenteele, dilettantische kunst die geen onmiddellijke werking op de samenleving kàn hebben. Het symbool der nieuwe kunst is de gemeenschapskunst; in de idealistische richting van dezen tijd is een diep verlangen naar nieuwe eenheid in het leven en de nieuwe kunst zal alleen groeien uit een nieuw leven omdat de economische toestanden der samenleving eene nieuwe opvatting van het leven veropenbaren. ‘Onze beschaving, zegt hij, heeft de natuur zoodanig onderdrukt en vernepen dat de natuur zal moeten uitbreken met eene geducht samengeperste macht. Haar werktuig zal het volk zijn, de gemeenschap... Het volk moet de kunst herdoopen want wij hopen alles van het volk wanneer het niet meer vervalscht zal zijn door een kunstmatige cultuur.’ De gedach-

(313) zien: toegevoegd en geschr.

(314) Toegevoegd: ‘zien... verwant is’

(315) ook aan: geschr.

(316) Toegevoegd tot ‘Lieber’

[317] Blz. 16 hs.

(318) Toegevoegd tot ‘worden’

[p. 265]

ten van Vermeylen^(319)(320) die zooniet de leider,⁽³²¹⁾ dan toch de meest critisch-bewuste was van V.N.S. stonden hier op een keerpunt. Hij was leerling der Vrije Hoogeschool van Brussel,⁽³²²⁾ waar rond dien tijd⁽³²³⁾ de⁽³²⁴⁾ hevige strijd uitbrak rond de anarchistische⁽³²⁵⁾ levensbeschouwing waar Elysée Reclus⁽³²⁶⁾ en Picard zulk een gewichtige rol in gespeeld⁽³²⁷⁾ hebben. Reclus had eenen geweldigen invloed op de jonge intellectueelen; daar⁽³²⁸⁾ enboven was Vermeylen⁽³²⁹⁾ van zijn jeugd af de vriend van Jacques Dwelshauwers, die⁽³³⁰⁾ schreef on-
der den deknaam Jacques Mesnil,^{(331)[332b](332)} Vermeylen was een innig geestesverwant van dezen⁽³³³⁾ anarchist⁽³³⁴⁾;⁽³³⁵⁾ van het intiem⁽³³⁶⁾ gedachten⁽³³⁷⁾ verkeer⁽³³⁸⁾ meenen wij hier en daar⁽³³⁹⁾ de sporen⁽³⁴⁰⁾ te zien in de Kunst in de Vrije Gemeenschap. Was het niet Mesnil die kort nadien schreef ‘Het leven zelf krijgt een nieuwere beteekenis’, en Vermeylen, van zijn kant⁽³⁴¹⁾ dat⁽³⁴²⁾ hun streven naar een literatuur [sic] die individueeler zou zijn, oprechter, een oprechter uiting van het gemoed, buiten alle rederijkerij,⁽³⁴³⁾ ‘samen ging met een streven op sociaal en wijsgerig gebied. ‘Er ontstond gemor om het artikel van Vermeylen; zulke strekkingen gingen te ver volgens sommigen; V N S verloor abonnenten; voegt daarbij dat de⁽³⁴⁴⁾ leider⁽³⁴⁵⁾ de geestelijke vóorman van het tijdschrift naar Berlijn⁽³⁴⁶⁾ ging studeeren; na het Xe nummer verscheen V N S niet meer. Daarmee was de le reeks gesloten.
^(347)[348] Van Nu en Straks was een nieuw begrip in het Vlaamsch leven. De eerste reeks stond daar heel vast en de jongeren schaarden zich om het nieuwe vaandel. Men was Van Nu en Strakser, of men was het niet, zooals men symbolist of Parnassien was. Veel sympathie

(319) die de hoofdman: geschr.

(320) Toegevoegd ‘die zooniet’ tot ‘was’

(321) was: geschr.

(322) en het was: geschr.

(323) dat: geschr.

(324) gekende: geschr.

(325) beginselen: geschr.

(326) Toegevoegd: ‘en Picard’

(327) heeft: geschr.

(328) bij maakte: geschr.

(329) kennis met: geschr.; toegevoegd tot ‘van’

(330) aan het schrijven ging: geschr.

(331) ik veronderstel dat het om dit tijdstip moet geweest zijn: geschr.

[332b] Blz. 17 hs.

(332) Deze anarchist: geschr., Vermeylen boven geschreven

(333) Vermeylen vergeten te schrappen

(334) er ontstond: geschr.

(335) tusschen hen: geschr.

(336) wisseling: geschr.

(337) wisseling: geschr.

(338) tusschen hen: geschr.

(339) van hebben wij: geschr.

(340) meenen: geschr.

(341) Toegevoegd ‘dat hun’

(342) Het: geschr.

(343) ging: geschr.

(344) ziel: geschr.

(345) Bijstelling geschr.

(346) toog om te gaan: geschr.

(347) Van den (kant der) nieuwe gidsers had men geen sympathie ontmoet; geschr.

[348] Van ‘Van Nu... tot vertelt’: op aangehechte strook.

[p. 266]

had het tijdschrift ontmoet vooral in de wereld der schilders en mannen als Baseleer, Van Rysselberghe, Lemmen zijn even zoo goed V.N en Straksers als Hegenscheidt of de Bom. Ook de Nieuwe-Gidsers waren er zeer mee ingenomen; Vermeylen was naar Holland gegaan en had er⁽³⁴⁹⁾ een sympathieke impressie gemaakt⁽³⁵⁰⁾ o.a. bij^(351)(352) Thorn Prikker die daar in zijn brieven van vertelt. Het is echter een verschijnsel dat met eentonigen slag weerkeert dat, wie den moed bezit om nieuwe kunstformulen te zoeken, individu of kunstgreep, met smaad en hekelspot ontvangen wordt. Wat Wagner of Rodin, Manet en Mallarmé ontmoet hadden viel ook ten deel, ruimschoots, aan V N S. Zóo schreef Etha Fles: ‘Hier hebben wij te doen met een doodgeboren orgaan’, en ‘Daarom wàs de ontgoocheling zoo pijnlijk toen wij opmerkten dat deze nieuwe richting der jongeren geen stem maar een echo is, en beginsel noch gedachte heeft.’^(352b) De V N Straksers zullen zich weinig bek⁽³⁵³⁾ ommerd hebben om de ontgoocheling van deze⁽³⁵⁴⁾ oude spinster.⁽³⁵⁵⁾ Ch. Boissevain, lang afbrekend artikel in Alg. Handelsblad Amsterdam. Van Deyssel die dat las moet gezegd hebben: B. breekt het af, 't zal wel heel goed zijn.⁽³⁵⁶⁾ Brutaler en scherper waren de aanvallen van zekere⁽³⁵⁷⁾ hekelbladen⁽³⁵⁸⁾ die het,⁽³⁵⁹⁾ behalve op zijn vrienden ook⁽³⁶⁰⁾ gemunt had op⁽³⁶¹⁾ Emmanuel de Bom, den eenigen Antwerpenaar in de redactie, die zichzelf^(362)(363) ongenadig had gedissequeerd in het naakte proza⁽³⁶⁴⁾ van zijn⁽³⁶⁵⁾ Blonde gedachten.

De 2e reeks van V.N.S.⁽³⁶⁶⁾ gaat van '96 tot 1901. ‘Door meer bewustheid en nieuwe groepeering⁽³⁶⁷⁾ zegt het toogblad is in dit tijd-
schrift een gemeenschappelijk streven^[368] mogelijk geworden. Nu wij misschien vóor de

(349) een geweldige: geschr.

(350) Toegevoegd wat volgt, dat in vervanging komt van met inkt, daarna met potlood geschrapte tekst: nadat hij er dichter Verlaine die er kort te voren geweest was naar 't leven had uitgelegd...

(351) zijn kunstbroeders als: geschr.

(352) Toegevoegd tot ‘vertelt’.

(352b) Al heeft de pedante toon van deze suffragette langsom meer geen beteekenis: geschr. Wat in tekst volgt bovengeschreven, tot ‘goed zijn’

(353) reund: geschr.

(354) suffragette: geschr.

(355) tussengevoegd tot ‘zijn’ zie 352b.

(356) Met blauw potlood passus doorgestreept tot alinea.

(357) satirische: geschr.

(358) zooals Tybaert de Kater: geschr.

(359) Toegevoegd tot ‘ook’

(360) vooral: geschr.

(361) den Sinjoor: geschr.

(362) zoo wreed-juist had afgebeeld: geschr.

(363) Toegevoegd tot ‘zijn’

(364) zijner: geschr.

(365) in: vergeten te schrappen.

(366) vangt (?) aan in 1896 en duurde tot einde 1901: geschr. Toegevoegd en geschr.: Uit het toogblad moet (haal) ik de volgende regels halen die weeral van bijzondere beteekenis zijn: geschr.

(367) Toegevoegd tot ‘toogblad’

[368] Blz. 18 hs.

[p. 267]

machtigste aller herscheppingen van het leven staan vragen wij niet alleen de medewerking van al die wat doen willen voor onze letterkunde, maar rekenen nog op wie in Noord of Zuid zich onafhankelijk genoeg voelen om alle waarheid te aanvaarden en uit te spreken, van waar zij ook kome, en welke gevolgen zij ook hebben kan.’ Het litterair streven⁽³⁶⁹⁾ dat werd zonder omwegen gezegd, was hier dus veel⁽³⁷⁰⁾ inniger⁽³⁷¹⁾ met⁽³⁷²⁾ sociale strekkingen verbonden⁽³⁷³⁾ De sociologie⁽³⁷⁴⁾ kreeg plaats in het programma. Begrippen over aesthetiek, zedeleer, sociale economie werden omgekanteld; het was volgens de formule van Nietzsche, wiens invloed met dien van Stirner zeer merkbaar is, een omzetten der waarden die tot dan gang hadden.⁽³⁷⁵⁾ Wij zullen seffens onderzoeken wat daarvan overgebleven is.

Hier⁽³⁷⁶⁾ vraag ik verlof om even te blijven staan bij het artikel waarmee het le nummer dier 2e reeks aanving, een studie die een geweldige impressie maakte, die werkte als een bom⁽³⁷⁷⁾. Het was Vermeylen's Kritiek der Vlaamsche Beweging. Kritiek der Vlaamsche Beweging, 't klonk haast Kantiaansch!⁽³⁷⁸⁾ Een stem die⁽³⁷⁹⁾ sprak om de blikken trommels der flaminganten te bedaren. Ik wilde wel dat dit⁽³⁸⁰⁾ opstel nog bij duizenden exemplaren⁽³⁸¹⁾ als propaganda-schrift uitgedeeld werd! het moet nog zooveel gelezen worden! Het nuttelooze gescherm der flaminganten met abstracties, hunne⁽³⁸²⁾ fatale en⁽³⁸³⁾ moeilijk te genezen manie om zinledige entiteiten voor werkelijkheden te houden^(384)(385), om rassen-liefde in rassen-haat uit te schreeuwen, haat tegen Frankrijk, liefde voor 't ‘Groot Germanje’, schering en inslag van de meeste redevoeringen, het werd hun⁽³⁸⁶⁾ raak in 't gezicht geslingerd⁽³⁸⁷⁾. Nooit werden de wonden van het Flamingantisme met volmaakter instrumenten en ook ze-

(369) Toegevoegd tot ‘gezegd’

(370) meer: geschr.

(371) maatschappelijker: geschr.

(372) aan: geschr.

(373) en het werd zonder omwegen gezegd: toegevoegd en geschr.

(374) ‘verscheen’ geschr.; vervangen door ‘nam’ geschr. ‘kreeg plaats’ geschr.

(375) Toegevoegd tot einde alinea.

(376) blijf ik even: geschr.; toegevoegd ‘vraag... blijven’.

(377) die ontploft: geschr.

(378) Kritik der reinen Vernunft: geschr.

(379) niets verborg: geschr.

(380) schrift: geschr.

(381) ‘als propagandaschrift’ toegevoegd.

(382) ongelukkige: geschr.

(383) ontembare, ongeneeslijke: beide geschr.

(384) onderlijning met potlood

(385) hun ideologie: met potlood in margine

(386) nogal onzacht: geschr.

(387) Toegevoegd tot ‘gepeild’. En ook ‘zekerder hand’ bovendien ingelast.

[p. 268]

kerder hand gepeild. Er was moed toe noodig om te beweren ‘dat wij sterk genoeg zijn om alle werking van buiten te laten werken en ons al het echte tot vleesch en bloed te maken’ - de⁽³⁸⁸⁾ beruchte theorie van den Chineeschen muur⁽³⁸⁹⁾ waar geduchte bressen in gemokerd werden - hoe menige Breydels-zoon die⁽³⁹⁰⁾ van ‘verbolgenheid’ zijne manen moet geschud heb-
ben!^[391] Het flamingantisme van Vermeylen was een verzet tegen het romantisch rassen-gedweep; de bekommering om den socialen toestand van het Vl. volk⁽³⁹²⁾ die later⁽³⁹³⁾ meer wetenschappelijke⁽³⁹⁴⁾ uitdrukking vond in Taal en kennis of Nieuwe Wegen van Mac Leod, werd daar voor 't eerst in litterair-metaphysieke taal uitgeroepen. Vermeylen is later - 't moet rond 1905 geweest zijn - gedeeltelijk van de hyper-negatieve zijde van zijn ideeën teruggekeerd, o.a. van zijn antiparlementarisme, wat heel flink van hem was; maar dit behoort eigenlijk niet meer tot de periode van V N S⁽³⁹⁵⁾ die ik hier behandelen wilde; de Kritiek der Vl. Beweging gaf zulk een stoot in de atmospheer der Vlaamsche wereld, dat er een geduchte dwarrelwind begon te waaien die menig vlaggetje van⁽³⁹⁶⁾ zijn stok rukte en menigen epigoon met eenen stok in de hand liet staan...
^[397](398) Den positieven kant van het werk weigerden de meesten te zien; ze waren verbitterd door het critische, het negatieve: het regende afdankingen van abonnenten op het redactiebureel! En toch ging V N S zes jaar leven en de breede gedachtengolving die van de le bladzijde⁽³⁹⁹⁾ vertrok, heeft zich zonder verzwakking de geheele reeks dóor voortgezet. De le reeks was⁽⁴⁰⁰⁾ door een nogal hermetische bond opgesteld. In de 2e verruimde zich de kring der medewerkers; opgehitst door de belijdenis van

(388) fameuze: geschr.

(389) Toegevoegd tot ‘werden’

(390) ‘van verbolgenheid’: toegevoegd

[391] Strook ingelast tot ‘staan...’ [Blz. 19^a] hs.

(392) dat: geschr.

(393) op: geschr.

(394) grond haar: geschr.

(395) zooals ik: geschr.

(396) den: geschr.

[397] Blz. 19^[b] hs.

(398) Velen waren gekrenkt door de harde waarheden: geschr. vervangen door wat volgt, tot ‘negatieve’

(399) uitgaat: geschr.

(400) Toegevoegd ‘door een’

[p. 269]

den ueber-Vlaming kwamen de jongeren nu in grooter aantal bijeen om het zelfstandig geweten van den Vlaming te helpen wakker schudden. Niet alleen bleef⁽⁴⁰¹⁾ Emm. de Bom mede werken, die zijne Wrakken schreef, waarmee de roman⁽⁴⁰²⁾ eene ongemeene psychologische diepte kreeg, maar er kwamen jongeren bij die om hun hooge gaven door⁽⁴⁰³⁾ de zeer kieskeurige redactie met open armen⁽⁴⁰⁴⁾ in huis gehaald werden: daar hooren wij voor 't eerst de verzen van⁽⁴⁰⁵⁾ Karel van de Woestijne, later vergaard in het Vaderhuis; daar komt⁽⁴⁰⁶⁾ Herman Teirlinck bij met zijn⁽⁴⁰⁷⁾ eerste schetsen waar⁽⁴⁰⁸⁾ hij⁽⁴⁰⁹⁾ langs den mysterieuzen zelfkant van 't alledaagsche leven gaat. Er waren er andere, die ik niet allen⁽⁴¹⁰⁾ opsommen kan⁽⁴¹¹⁾ Jac Mesnil en De Meyere, Toussaint en Dr. Sano en Dr. Schamelhout, het was een schoone schare; nooit was er in de Vlaamsche wereld een zoo humanistisch gezelschap gezien van letterkundigen, sociologen, geneesheren, philosofen en een spijtig gevoel bevangt ons wanneer wij dit tijdperk vergelijken met den dag van heden.^(412)(413)

^[414] Langs die nieuwe baan der Vlaamsche litteratuur zou ik willen halt maken bij⁽⁴¹⁵⁾ enkele mijlpalen die ik noemen zal critiek, romantisch proza, lyrische poëzie en drama.

Dat was vooreerst de Kritiek der Vlaamsche Beweging en het vervolg Vlaamsche en Europeesche beschaving, de twee groote pogingen om aan de Vlamingen te leeren hun eigen wereld te verwezenlijken; het geweten van eene Vlaamsche collectiviteit werd er doortastend begrepen en uitgedrukt; van denzelfden vóorman verschenen ook wel enkele opstellen die de ironische zijde zijn van V N S en waarvan ik seffens een woord zeggen zal; daar was de lyrieke critiek van Hugo Verriest, die van Hegenscheidt,

(401) Toegev. ‘Emm.’

(402) Toegev. ‘eene ongemeene’

(403) het nochtans: geschr.

(404) onthaald: geschr.

(405) Eerst K; Karel daarna voluit geschreven

(406) Toegevoegd ‘Herman’

(407) dorps: geschr.

(408) Toegevoegd tot ‘gaat’

(409) Bijgeschreven

(410) noemen: geschr.

(411) Toegevoegd tot Schamelhout.

(412) Daar waren Jac. Mesnil en zijn broer, de professor Georges Dwelshauwers, Dr. Fritz Sano en Dr. Schamelhout, deze laatste de goeie geest van VNS, (dien de Bom noemt) ‘de(n) herdershond van V N S., altijd rondkwispelend om (voor te lichten) orde in de kudde te houden en de achterblijvers in 't been te bijten’; Dr. Karl Federn, Victor de Meyere, Fernand Toussaint...: Met potlood dwars doorstreept en tussen twee flinke haken [in inkt] geplaatst. [Zie noot 119]

(413) En(er) dus werd er niet echt aan litteratuur gedaan; V N S had door (was 't) algemeene (was de) wijsgeerige strekking met een nogal hevige anarchistische kleur [getint] ten bewijze de studies over Kropotkine, over de Anarchie, het communisme in Nederland, een bijdrage van Domela Nieuwenhuis. Doch langs die nieuwe baan der Vlaamsche litteratuur kunnen wij: niet voleind; zoals naar gewoonte, horizontaal met inkt, geschr.

[414] Blz. 20 hs.

(415) als voor...: geschr.

[p. 270]

en ook een enkele maal die van George Dwelshauwers of Karl Federn, een critiek die zich niet meer schoolmeesterachtig beperkte bij lofprijzen of vermanen, niet meer omsprong met de ‘eeuwige kunstwetten’ die overigens om de vijftig jaar veranderen, maar die rechtstreeks zonder veel stylistische voorzorgen, tot de substantie van den artist^(415b) doordrong en impressionistisch bleef, indien het mogelijk is haar deze etikette te geven. Bemerkenswaardig is in de critiek der V N S-ers dit afwijken van de objectiviteit, van de naturalistische⁽⁴¹⁶⁾ critiekmethode, noteeren en registreeren en⁽⁴¹⁷⁾ verklaren van litteratuur-toestanden als van⁽⁴¹⁸⁾ physieke verschijnselen; de V N S-ers hebben ons gewend aan het inwerken van den criticus met eigen hart en hersenen tégen⁽⁴¹⁹⁾ het besproken kunst-werk in. De invloed van den vreemde is hier onweersprekelijk; om er éen in Noord en Zuid te noemen wijs ik slechts op bijvoorbeeld Van Deyssel en Remy de Gourmont. De critiek mag geen verstijvend element zijn in de litteratuur; zij moet sidderen⁽⁴²⁰⁾ en huiveren als de kunst zelf; het is met de V N S-ers dat wij er toe gekomen zijn het bezadigd⁽⁴²¹⁾-vriendelijke, en het tergend-kalme en kwalijk-edele te haten, zooals wij in de litteratuur de nobele historische helden hebben leeren beschouwen lijk de wassen beelden van Madame Tussaud.

^[422] Op den 2en mijlpaal treffen wij een stoeren naam die vroeger^(423)(424) tusschen de medewerkers stond van⁽⁴²⁵⁾ Opdebeek's⁽⁴²⁶⁾ tijdschrift Vlaamsch en Vrij: Stijn Streuvels! De Bom die met Karel van de Woestijne hem 't eerst ontmoette won hem voor het tijdschrift Van Nu & Straks. In het 4e nummer verscheen de novelle Een Ongeluk en van toen af waren het slag op slag de schetsen die Ju-

(415b) zie (308).

(416) Toegevoegd ‘critiek’

(417) verklaringen: geschr.

(418) Wijziging van ‘physische’

(419) den: geschr.

(420) In tekst ‘in’; verschrijving?

(421) het: geschr.

[422] Blz. 21 hs.

(423) in: geschr.

(424) Toegevoegd tot ‘van’

(425) ‘c’ in eigennaam geschrapt

(426) stond: geschr.

[p. 271]

lius de Praetere⁽⁴²⁷⁾ aanvankelijk in prachtdruk moest uitgeven, - maar dat kwam er niet van -⁽⁴²⁸⁾ en die dan later verzameld werden in dat gemoedelijk boeksken der Duimpjesuitgave, Lenteleven. Het waren die schetsen die nu in 't geheugen van elken lezenden Vlaming vast staan, Kerstavond, Slenteren, Op den dool, en wat later die epiek-groote Oogst waarmee het Zondagskind der Vl. letteren de ziel der Vlaamsche menschen van zijn tijd in hare pure naaktheid⁽⁴²⁹⁾ vertoonde. Daar worden wij voor de eerste maal geweldig aangegrepen door iets elementaals, den geur van de beploegde⁽⁴³⁰⁾ aarde, het getik van een molen, het dwarrelen van de sneeuw op de Vlaamsche dorpen, geheel het leven van het zwijgend, zwaar-ademend land. Al de mogelijkheden van novelle en roman werden daar al met eens ontbloot, die hij zelf en de jongeren⁽⁴³¹⁾ zijn gaan omzetten in onvernietigbare realiteiten.

De lyriek⁽⁴³²⁾ brengt ons^(432b) tot Prosper van Langendonck, een mijlpaal van graniet. In zijn Verzen, in zijne Beatrice wordt de mensch⁽⁴³³⁾ aangegrepen door den mensch, niet door den ‘dichter’, onmiddellijk, zonder weerstand, door een volle ruischende ziels-muziek, zoals in een stille kerk de⁽⁴³⁴⁾ ziel met éen slag⁽⁴³⁵⁾ wordt opgetild⁽⁴³⁵⁾ als de bazuinen van het orgel hunne koperen kelen openzetten. Het waren zangen van uitzonderlijke blijde stemming geweest, waar hij in klare schoonheid gezongen had:⁽⁴³⁶⁾

Zomergoud smelt in den kroes der korenzee;
Streelensziek ritselt ze om ons met listig spel
daar wij nu 't kronkelend pad bestijgen
achtereen, naar de kruin....

^[437] en later [van] het⁽⁴³⁸⁾ weenen van [een] kranke ziel

‘Stijgend langsheen Sint Goedelekerk’

(427) ‘eerst’ overschreven

(428) vraagteken met potlood in margine

(429) ‘ver’ toegevoegd

(430) akkers: geschr.

(431) gingen: geschr.

(432) ‘nadat wij’ geschr.

(432b) terug: geschr.

(433) ‘aangegrepen’ toegevoegd

(434) geest: geschr.

(435) wordt: geschr. en naar voren gebracht

(435) wordt: geschr. en naar voren gebracht

(436) van: geschr.

[437] Blz. 21^bis hs.

(438) krijten: geschr.

[p. 272]

 

O zwart gevaarte boven 't hoofd

 

zwaar hangend in de donkere lucht

 

wat heb ik in uw diepten al gesmacht,

 

gebeden en verzucht⁽⁴³⁹⁾

Aan Van Langendonck wijdde Hegenscheidt⁽⁴⁴⁰⁾ een ontroerde studie, en wij betreuren alleen dat het ‘nieuwe tijdperk’ dat, volgens Hegenscheidt voor dezen grooten dichter geopend was, de vruchten niet mocht brengen die de vroegere bloesems beloofden...

⁽⁴⁴¹⁾ En nu de vierde mijlpaal...^(442)(443) dragend het bronzen masker van het drama; in '97 verscheen het eerste hoog Vlaamsch dramatisch werk sedert Rodenbach's Gudrun⁽⁴⁴⁴⁾. Het was Hegenscheidt's Starkadd. Geen toevallige tooneelkunst meer, geen werk artificieel aan de pen ontfutseld, maar als een noodzakelijkheid uit den schoot des dichters geboren, rijper in zijn geheel dan de reeds groote Gudrun, een echt stuk leven. Herinnert gij U dien brief van Hugo Verriest aan een bewonderaar van Starkadd? Verriest was niet geheel over Starkadd voldaan; de personen van het drama waren niet genoegzaam volworden, de gedaanten⁽⁴⁴⁵⁾ te on-volteekend; hij had de impressie alsof Starkadd niet lang genoeg door den dichter⁽⁴⁴⁶⁾ gedragen was, niet in volkomen rijpheid gebaard. Deze meening, louter subjectieve indruk zooals H. Verriest met nadruk zegde, werd door de meeste V N S-ers niet gedeeld.^(447)(448) Van al de V N S-ers was Hegenscheidt ongetwijfeld de meest vaag-muzikale geest, sterk beïnvloed door Wagner, door Vincent d'Indy, zelf dóor en dóor muzikant;^(449)(450) geen wonder dat Hegenscheidt zich liever liet medesleepen door ‘het geruisch van rythmus en verzengang’,⁽⁴⁵¹⁾ en⁽⁴⁵²⁾ het scherp omlijnen der karakters niet geheel in zijn^(453)(454) kun-
stenaarstemperament lag^[455]. Maar Vermeylen

(439) O levend steenen wezen! Hier, door angst gejaagd, door hoop gestaald, ben ik naar 's harten wondergang, wild opgedraafd of kalm gedaald. geschr.

(440) in het laatste nummer van VNS: geschr.

(441) ‘En nu’ vooropgezet

(442) In 1897 verscheen een drama: geschr.

(443) Toegevoegd tot ‘verscheen’

(444) ‘Het was toegevoegd’.

(445) waren: geschr.

(446) voldragen: geschr.

(447) Wanneer wij van op een afstand de VNS-ers beschouwen dan: geschr.

(448) In vervanging van geschrapte tekst.
Zie voorgaande noot.

(449) het is dus niet zeer bevreemdend, dat: geschr.

(450) Toegevoegd ‘geen wonder’.

(451) dan: geschr.

(452) veel minder vast was in het: geschr.

(453) geest: geschr.

(454) Toegevoegd tot: (.)

[455] Blz. 21^tris (een derde beschreven)

[p. 273]

juichte: ‘Starkadd is volledig genoeg om in den hoogsten zin een ethisch uitstralingsvermogen op ons volk uit te oefenen⁽⁴⁵⁶⁾. ‘En voorwaar indien het Vlaamsche volk aan gemeenschappelijk bewustzijn door zijne tooneeldichters winnen kan, dan moet Hegenscheidt, na Rodenbach, onder de felste wekkers van dit bewustzijn gerekend worden. Vermeylen noemde het ‘eene trouwe, volbloedige, eerlijke en gezonde schepping’; alles was er: rythmus, evenwicht, machtige⁽⁴⁵⁷⁾ beheersching van den stijl; en dan moet het ons wel⁽⁴⁵⁸⁾ even doen glimlachen als wij ons herinneren hoe Starkadd behandeld werd door de Vlaamsche Academie! Een der meest groteske episoden onzer hedendaagsche litteraire geschiedenis is aan Sarkadd verbonden. Dit noopt mij een woord te zeggen
van V.N.S. (.) in^[459] verhouding tot de oppositie,^(460)(461) gesynthetiseerd door dat edelachtbaar korps. Door de beweging vn V.N.S waren deuren en vensters van de Vlaamsche gedachten-wereld⁽⁴⁶²⁾ opengevlogen; de atmospheer was overladen met ozone en de heeren der Academie trokken hunne kragen hoog op omdat er⁽⁴⁶³⁾ de frissche wind⁽⁴⁶⁴⁾ de geuren van ongekende boomgaarden aanvoerde. In 1896 was de driejaarlijksche prijs van letterkunde toegekend aan Van Droogenbroeck. De opsteller van het verslag van den keurraad had zich gesteld op het standpunt van gevoel en zedelijkheid. Dat was zijn recht. Maar toen hij⁽⁴⁶⁵⁾ van uit zijn gestoelte eischen begon te stellen aan het kunstwerk, - dat het de middelmaat moet houden tusschen realisme en idealisme, dat het ‘nationaal’ moet zijn en dergelijke flauwiteiten meer - en den hoogsten dichter van Vlaanderen, den ouden G. Gezelle⁽⁴⁶⁶⁾ wiens Tijdkrans⁽⁴⁶⁷⁾ juist verschenen was, geniepig miskende en beweerde dat Gezelle's ‘groote hoedanighe-

(456) ‘En voorwaar’ toegevoegd.

(457) over: geschr.

(458) Toegevoegd ‘even’

[459] Blz. 22 hs.

(460) belichaamd in de Vlaamsche Academie: geschr.

(461) vervangt geschrapte passus

(462) ‘open’ vervangt uitgevlakt bijwoord

(463) door: geschr.

(464) binnen: geschr.

(465) ex cathedra: geschr.

(466) die juist zijn: geschr.

(467) had uitge: geschr.

[p. 274]

den er in 't algemeen lager stonden’, - toen stond V N S op, om eens definitief te formuleren dat⁽⁴⁶⁸⁾ de⁽⁴⁶⁹⁾ Vlaamsche Kunst genoeg had van al die middelmaats-philosophie (waarvan ze nooit gespeend was geweest!);⁽⁴⁷⁰⁾ het was echter de laatste maal niet dat de Academie zulke jammerlijke houding nam tegenover de jongeren. Een paar jaar later weigerde dezelfde Academie den tooneelprijs toe te kennen; wat des te ongehoorder was daar het een⁽⁴⁷¹⁾ schoone gelegenheid was om Hegenscheidt's Starkadd met geestdrift (indien ze daar bekwaam toe was) te bekronen. Maar Starkadd kreeg wat die heeren noemden eene ‘letterkundige aanmoediging’, waarvoor de dichter overigens beleefd bedankte. V N S zei toen dat de Academiekers mannen waren die sinds lang niet meer meerekenen in de litteratuur, of nooit tot die litteratuur behoord hadden. Het was hun bedoeling
geweest^[472] hunne streken te richten veel minder tegen Hegenscheidt dan tegen V N S. om lucht te geven⁽⁴⁷³⁾ aan hun geelzucht (die heeren die zich, lijk Van Deyssel ergens zegt, zouden bedronken hebben aan wonderboom-olie!) Van Langendonck, na Vermeylen, schreef een magnifiek stuk spotternij. Er was in het verslag van den 3-jaarlijkschen prijskamp langdradig gesproken over ‘de eischen waaraan een stuk moet voldoen om bekroond te worden.’ ‘Welke die eischen zijn,⁽⁴⁷⁴⁾ ging het voort, behoeft in dit verslag natuurlijk niet uiteengezet te worden.’ Toen antwoordde Van Langendonck: ‘Zij vinden dat natuurlijk omdat zij die eischen kennen, maar wij vinden dat volstrekt niet natuurlijk, Mijnheer de Minister. Denk eens na, wat nog nooit voorgoed werd uitgedrukt, welke eischen in het vak gesteld werden aan Eschylos, Sophocles, Aristophanes, Calderon, Molière, Shakespeare, Vondel, Goethe of Ibsen, -

(468) wij: geschr.

(469) ‘Vlaamsche’ toegevoegd

(470) Boven ‘nooit’ geschreven wijziging onherkenbaar uitgevlakt.

(471) prachtige: geschr.

[472] Blz. 23 hs.

(473) aan hun geelz antipathie, aan hunne: geschr.

(474) zegde dit verslag: geschr.

[p. 275]

zij weten het, Mijnheer de Minister, en zij willen het ons niet zeggen! En nochtans, welk een eer zou van zulke definitie niet afstralen op, - welk een gouden hemel zou dat niet welven boven ons teergeliefd Belgenland!... Mijnheer de Minister, een vaderlandsche plicht gebiedt: zij moeten het zeggen! Toe, vraag het hun, dring aan, bid, smeek, beveel, maak desnoods gebruik van uw hooger gezag, en zoo dat alles niet baat, beloof hun eene “letterkundige aanmoediging” en dan zal misschien het orakel wel spreken!’ Die toon van luchtige ironie is geheel het stuk dóorgevoerd; ik heb het getoond als een glimp op de⁽⁴⁷⁵⁾ het reinigingswerk van V N S., op⁽⁴⁷⁶⁾ zijne spottende zijde. V N S was voor het eerst ‘met open vizier’ te keer gegaan tegen wat Vermeylen noemde het Vlaamsch Déroulédisme, had⁽⁴⁷⁷⁾ tot bedaren gebracht het tandengeknars der⁽⁴⁷⁸⁾ brave Vlaamsche leeuwen en⁽⁴⁷⁹⁾ het schimpen op het ‘wufte Zuiden’^{(480)(481)(481b)} wat nu een dwalende pijl⁽⁴⁸²⁾ met versleten punt⁽⁴⁸³⁾ is^[484],
zoo⁽⁴⁸⁵⁾ ging het ook te keer tegen de pedanterie, de passielooze preeken⁽⁴⁸⁶⁾ der Taalkundigen tegen de taalkunstenaars.⁽⁴⁸⁷⁾ Nu moet ik er^(488)(489) ter wille van de waarheid bijvoegen dat V N S in den strijd tegen de oppositie niet alleen stond. Rond '97-98 waren een menigte tijdschriften⁽⁴⁹⁰⁾ ontstaan waarin de àllerjongsten⁽⁴⁹¹⁾ den weg van V N S⁽⁴⁹²⁾ ópgingen; in Onze Vlagge, Ontwaking, Arbeid⁽⁴⁹³⁾ gaf de verbittering tegen de conservatieve litterateurs-bent zich lucht⁽⁴⁹⁴⁾ met nijdiger en ook minder⁽⁴⁹⁵⁾ hooghartige ironie dan in V N S.⁽⁴⁹⁶⁾ Maar het was een verblijdend schouwspel dat, wijl de medestanders van het oorspronkelijke viertal, Van Langendonck, Vermeylen, Hegenscheidt en de Bom, immers⁽⁴⁹⁷⁾ in getal waren⁽⁴⁹⁸⁾ gegroeid, rond hen nog een

(475) negatieve werktrant?: geschr. (‘De’ diende dus ook geschrapt te worden.

(476) hare: geschr.

(477) gelachen met: geschr.

(478) ‘brave’ toegevoegd

(479) met dat; daarboven: ‘tot bedaren gebracht’ geschr.

(480) tot: geschr.

(481) doch hetgeen sinds lang: geschr.

(481b) Toegevoegd tot ‘is’; zie: 482 en 483.

(482) geworden: geschr.

(483) was: geschr.

[484] Blz. 24 hs.

(485) dat nog ook tot de; volgend op ‘Zuiden’, geschr.
belgen toe gehoord had.

(486) van: geschr.

(487) Nu; Overigens: beide geschr.

(488) eerlijke: geschr.

(489) Tot ‘waarheid’ toegevoegd

(490) der laatstgekomenen: geschr.

(491) baanbrekend: geschr.

(492) te ontdekken en te volgen: geschr.

(493) waar: geschr.

(494) gaf; gaf op: geschr.

(495) sterke: geschr.

(496) Schoon: geschr.

(497) Toegevoegd: in getal

(498) aangegroeid: geschr.

[p. 276]

aantal kleinere groepeeringen ontstonden waar⁽⁴⁹⁹⁾ de beste krachten gingen⁽⁵⁰⁰⁾ ontluiken warop wij ons thans verhoovaardigen.

⁽⁵⁰¹⁾ Van Nu & Straks⁽⁵⁰²⁾ ging tot 1901. Een jaar later werd ‘Vlaanderen’ gesticht;⁽⁵⁰³⁾ doch hier staan wij weer op een keerpunt.⁽⁵⁰⁴⁾ Slechts twee namen wil ik nog onthouden van kunstenaars die uit V N S. gegroeid zijn^(505)(506) en sindsdien zich⁽⁵⁰⁷⁾ tot de allerschoonste rijpheid⁽⁵⁰⁸⁾ ontwikkeld hebben, Karel van de Woestijne en Herman Teirlinck;⁽⁵⁰⁹⁾ door hen⁽⁵¹⁰⁾ zijn er op den stam onzer Vlaamsche litteratuur takken geënt die de wonderbaarste vruchten dragen;⁽⁵¹¹⁾ zij hebben ons werken geschonken van zulke spitse emotie-verfijning,⁽⁵¹²⁾ waar de stijl zulke hooge perfectie bereikt dat wij de⁽⁵¹³⁾ vreemde letteren⁽⁵¹⁴⁾ om hare romanciers en essayisten niet meer moeten benijden⁽⁵¹⁵⁾. Voor het wegsterven van V N S zal ik nu geen methaphysieke verklaring zoeken⁽⁵¹⁶⁾. Immers het verdwijnen van een tijdschrift is⁽⁵¹⁷⁾ meestal toe te schrijven aan redenen van niet zeer hoogen, maar zeer mensche-
lijken aard^[518]. Toen V N S al⁽⁵¹⁹⁾ gebaard had wat het kón, was zijn rol geëindigd en mocht het verdwijnen. Zooals elke litteraire beweging was⁽⁵²⁰⁾ V N S ontstaan door een geheimzinnige, ondergrondsche mecaniek wier werking tot in de diepste lagen na te gaan moeilijk is; verflauwen eenmaal de^(521)(522) physissche krachten, komt er een hapering in de huishoudelijke organisatie dan is dat geen ramp; het is slechts een teeken des tijds, dat de leefbaarheid uitgeput is⁽⁵²³⁾ en ik heb nooit begrepen dat men daarbij een tronie zetten kan van een huilende derwish... Na eenige jaren voortgestuwd te zijn geweest door een intense levenskracht is V N S zijnen natuurlijken dood gestorven, en het is toch maar beter te verdwijnen

(499) uit: geschr.

(500) ontstaan: geschr.

(501) Toegevoegde zin.

(502) In 1901 stierf: geschr.

(503) en: geschr.

(504) Ik zal mij niet veroorloven inbreuk te doen op de voordracht van Prof. Persijn die over de jongste richting handelen zal: geschr.; ook met blauw potlood

(505) zijn; om dan: geschr.

(506) Toegevoegd tot ‘allerschoonste’

(507) een prachtige: geschr.

(508) gekomen zijn: geschr.

(509) de nieuwe (?): geschr.

(510) met: geschr. heeft: geschr.

(511) het zijn stemmen die wij daarna; er zijn: steeds geschr.

(512) en waarin zich gestylen [sic] geschr.

(513) Fransche of Engelsche: geschr.

(514) Toegevoegd tot ‘essayisten’

(515) om mannen te bezitten als de Nieuwe Gidsers, dank de Franse (!) anarchisten of Waldensers: Alles geschr.

(516) ‘Immers’ bijgeschr.

(517) altijd?; geschr.

[518] Blz. 25 hs.

(519) gegeven ha: geschr.

(520) het: geschr.

(521) economische of: geschr.

(522) Toegevoegd tot ‘organisatie’

(523) Toegevoegd tot ‘derwish’...

[p. 277]

dan^(524)(525) te verdorren tot een oude coquette; ik denk hier aan⁽⁵²⁶⁾ de halfdoctrinaire Mercure de France, eenmaal een voorhoedetijdschrift en nu een belangwekkend, burgerlijk informatieblad.

Dat de draagkracht van een tijdschrift niet in rechtstreeksche verhouding is met zijne levensjaren is menigmaal in de litteratuur-geschiedenis gebleken. Ik herinner u de Tatler en de Spectator die, in 't begin der XVIIIe eeuw, samen 3 jaar en 8 maanden geleefd hebben en toch zijn het van de zonnigste dagen gebleven in de Engelsche litteratuur.⁽⁵²⁷⁾ De dagen van V N S^(528)(529) liggen nu als een stukje⁽⁵³⁰⁾ historie achter ons^(531)(532). Laat ons beproeven de beteekenis dier beweging te omvatten.

Van een zuiver artistiek standpunt is het vooreerst al een heugelijk phenomeen geweest dat met V N S onze litteratuur in een geheel ongekende richting is beginnen te stevenen. Er was ontegensprekelijk, tot vlak bij het geslacht der tachtigers⁽⁵³³⁾ op de uitzonderlijke figuren nà waarop ik uw aandacht gevestigd heb, iets benauwds in onze letterkunde.^(534)(535) De voorloopers⁽⁵³⁶⁾ werden niet vergeten:^(537)
[538] Gezelle Rodenbach, Verriest, de Mont, Delamontagne [sic], Van Langendonck, maar het is toch aan V N S te danken dat er een nieuwe atmospheer ontstaan is. V.N.S. heeft het litterair kunstbesef op een veel hooger peil gebracht dan dat van den algemeen-ontwikkelden flaminganten-stand. De elementen van den stijl zijn verrijkt; de woorden hebben een anderen rythmus gekregen; de zinsbouw heeft^(539)(540) gewonnen aan veerkracht; er is meer artisticiteit gekomen in den volzin, een onvermijdelijke reactie tegen den geslachtsloozen schrijftrant van de meerderheid der vlaamsche scribenten; de V N Straksers hebben een poëzie gewild die

(524) te ontaarden in een half-doctrinaire orgaan dat er zou uitzien lijk een oude coquette: geschr.

(525) Toegevoegd tot ‘coquette’

(526) de: geschr.; ‘halfdoctrinaire’ toegevoegd.

(527) Nu: geschr.

(528) Toegevoegd tot ‘een’

(529) als markant afgebakend: geschr.

(530) geschiedenis: geschr.

(531) liggen; (kunnen wij; en wij vragen ons) de beteekenis dier beweging omvatten: geschr.

(532) Zin tussengeschreven

(533) Toegevoegd tot ‘heb’

(534) Nu mogen wij (niet) de prodromen niet vergeten: geschr.

(535) Toegevoegd tot:

(536) hebben wij: geschr.

(537) Rodenbach: toegevoegd, eveneens Dela montagne

[538] Blz. 26 hs.

(539) zich stilaan gewijzigd: geschr.

(540) Toegevoegd tot ‘veerkracht’

[p. 278]

minder ‘dichterlijk’, een proza dat minder ‘puik’ zou zijn; zij hebben zich verzet tegen al wat rhetoriaal was, kunstmatig, ónwaar. Menschen uit merg en been, sterk moderne scheppingen zijn in onze letterkunde geboren, die ons wat andere emoties gegeven hebben dan de edele lokken-schuddende jongelingen,⁽⁵⁴¹⁾ de kwijnende⁽⁵⁴²⁾ smachtende jonkvrouwen der romantiek en de notarissen en ouwe vrijsters van het spiesburgerlijke tijdvak 1850-75. De novelle en de roman groeiden⁽⁵⁴³⁾ in schoonheid met Streuvels, de Meyere, Vermeersch, Teirlinck, het essay en de critiek met Vermeylen, de Bom, V.d. Woestijne, het vers⁽⁵⁴⁴⁾ met Van Langendonck en al zijne jongeren, van Hegenscheidt tot De Clercq. Onze Vlaamsche letteren hebben⁽⁵⁴⁵⁾ eene europeesche beteekenis gekregen⁽⁵⁴⁶⁾.

Daarenboven, en dit⁽⁵⁴⁷⁾ dienen wij wel in ons hoofd te spijkeren^[548], waren de V N S-ers bezield door de gedachte dat hunne beweging niet als eene artificieele fantazij op zich zelf mocht staan, dat zij diende vastgeschakeld te worden aan de traditie. Aan welke traditie? Aan de meest Vlaamsche oorspronkelijke kunst van Guido Gezelle, van Verriest, van Rodenbach. Geen⁽⁵⁴⁹⁾ mecanisch vasthechten aan wat chronologisch rechtstreeks vóor hun tijd kwam, maar een reactionnair optreden tegen de⁽⁵⁵⁰⁾ doorsneemiddelmatigheid van^(551)(552) het onmiddelijk vóor hen levende litteratorengeslacht, en^(553)(554) den blik hooger richten en vaster naar de onverdorven⁽⁵⁵⁵⁾ kunst ‘van den liefderijken⁽⁵⁵⁶⁾ grijsaard met het onwankelbare hart wiens frissche bronnen heel het land omspoelden onder tintelend stralenspel.’⁽⁵⁵⁷⁾

^[558] De werking van V NS heeft zich echter niet beperkt bij de litteratuur; er werd niet al-

(541) en: geschr.

(542) edele: geschr.

(543) Toegevoegd: ‘in schoonheid’

(544) werd: geschr.

(545) alzoo: geschr.

(546) De medewerking aan v.n. en s. heeft zich dáaruit losgerukt. En dat is toch de bedoeling van v.n. en s. niet geweest. Maar bewonderenswaardig bij haar geweest is: dat zij geen dichtertwist: geschr.

(547) mag niet vergeten: geschr.

[548] Blz. 26bis op halve bladz.

(549) ch: geschr.

(550) doorsnee: toegevoegd

(551) een: geschr.

(552) Toegevoegd tot ‘levende’

(553) eer wortel schieten in den: geschr.

(554) bodem: geschr.

(555) ‘boden’ geschr.

(556) gewijzigd woord

(557) Nu is het waar dat de werking van V N S zich daar niet beperkt heeft, dat het niet: geschr. vervangen door wat volgt, boven geschreven.

[558] Blz. 27 hs.

[p. 279]

leen beoogd⁽⁵⁵⁹⁾ het terugwinnen van het Vlaamsch voor de Kunst, maar ook het vernederlandschen van de wetenschap en van de samenleving; hier hebben de V N Straksers zich gedragen naar hunne theoriën. Vermeylen en zijne vrienden hebben beproefd eene maatschappelijke en ethische werking uit te oefenen; litterair en sociaal streven gingen samen, wat vooral⁽⁵⁶⁰⁾ uiting gekregen heeft in de 2e reeks, en de diepe invloed van V N S is toe te schrijven aan dat doorploegen van nieuwe gedachten-velden te samen met kweeken van schoone bloemen. Bevreemdend klinkt het dan ook, wanneer men hoort beweren, zooals in een onlangs verschenen brochuur, dat ‘“l'Art pour l'art” de stilzwijgende kenspreuk zou geweest zijn die van hoofd tot hoofd liep’, dat ‘alle andere bekommernissen buiten gesloten bleven’, dat ‘het beperkt-literair karakter de woestijn rond de litteratuur gebaard heeft’?... Wanneer de bedoelingen van de V N Straksers nochtans⁽⁵⁶¹⁾ zwart op wit geboekt staan en de zes jaargangen der 2e reeks ten volle bewijzen dat zij beproefd hebben geheel het verstandelijk leven te omvatten! De geschiedkundige critiek die niet^(562)(563) bijziende⁽⁵⁶⁴⁾ is màg die werking van V N S niet miskennen. Maar, er is toch een zekere waarheid in sommige beweringen⁽⁵⁶⁵⁾ dier brochuur, waar⁽⁵⁶⁶⁾ er gezegd wordt dat de V N Straksers ‘vóor alles artisten wilden zijn’. Zij wilden^(567)(568) het niet zijn,⁽⁵⁶⁹⁾ zij wilden méer zijn, maar zij waren het. En de hooge ironie ligt juist hier: dat de⁽⁵⁷⁰⁾ invloed der V N Straksers, tégen hunne⁽⁵⁷¹⁾ bedoelingen in, een geheel andere strooming gevolgd heeft en veel minder voelbaar gewor-
den is op^[572] sociaal dan op litterair gebied.^[573] Een stuk als de Kritiek der Vl. Beweging heeft⁽⁵⁷⁴⁾ ongetwijfeld zijn hooge litteraire

(559) beoogde:e geschr.

(560) zijne: geschr.

(561) uitdrukkelijk(breeduit gebiecht?) daar: geschr.

(562) bijziende bovenop uitgevlakte tekst

(563) aan: geschr.

(564) lijdt: geschr.

(565) van den schrijver: geschr.

(566) waar hij o.a. zegt: geschr.

(567) meer: geschr.

(568) Toegevoegd ‘het niet’.

(569) Toegevoegd tot: ‘zijn’

(570) bedoelingen: geschr.

(571) wil in: geschr.

[572] Blz. 28 hs.

[573] Tot de Raet: aangehechte strook

(574) Toegevoegd tot ‘hooge’

[p. 280]

waarde behouden.⁽⁵⁷⁵⁾ Sociale draagkracht heeft het⁽⁵⁷⁶⁾ echter weinig of niet gehad; de sociale⁽⁵⁷⁷⁾ bedoelingen hebben zich gecanaliseerd niet door Vermeylen die te veel litterator was, maar door mannen als Mac Leod en Lodewijk de Raet. V N S blijft toch hoofdzakelijk een letterkundig verschijnsel. Het heeft de Vlaamsche renaissance mede naar hare middaghoogte gevoerd, menige gedachten-opstanding vertolkt, allerhande wijsgeerige begrippen voor het volk uitgewisseld,⁽⁵⁷⁸⁾ reactief inge⁽⁵⁷⁹⁾ werkt tegen de verdufte aesthetiek van moedwillige pruiken; en daarom heeft het in het Vlaamsche leven een onloochenbare beteekenis en verdienen zijne vóormannen⁽⁵⁸⁰⁾ de bewondering^(581)(582) der nakomelingen; maar het rijk van de kunst ligt elders,⁽⁵⁸³⁾ en zij hebben recht op meer dan bewondering, op onze liefde, omdat zij ons gevoerd hebben naar een hoogtijd waar zij de diepste uiting gaven van hun wonderbare jeugd. Sommigen hunner zullen wellicht glimlachen om de paradoxen van hunne⁽⁵⁸⁴⁾ vlegeljaren maar niet om hunne geestdrift⁽⁵⁸⁵⁾ waaraan wij nog een fraai exempel kunnen nemen! Hun collectieve beweging behoort tot het verleden;⁽⁵⁸⁶⁾ de mannen die ze stichtten zijn gegroeid tot heel bewuste zelfstandige figuren, en indien hun groepeering vernietigd is dan is het wijl hun gedachten zelf ze noodzakelijk tot die omschakeling gevoerd hebben. Het besluit van elke beweging is het vormen van individus en⁽⁵⁸⁷⁾ bedoelingen hebben slechts waarde⁽⁵⁸⁸⁾ als ze zich omzetten in scheppingen. Van⁽⁵⁸⁹⁾ beide standpunten bekeken zien wij dat V N S tot nu⁽⁵⁹⁰⁾ zijne resultanten recht voortgetrokken heeft, en wat er straks van worden zal, dat⁽⁵⁹¹⁾ moeten wij maar overlaten aan de wispelturigheid des tijds...

29.1.1914.

(575) Doch: geschr.

(576) ‘echter’, toegev.

(577) strekking: geschr.

(578) is: geschr.

(579) gegaan: geschr.

(580) ‘de’, toegevoegd

(581) van den kunstenaar en geestgenooten: geschr.

(582) Toegevoegd tot;

(583) en nog beter de liefde voor de kunst; geschr.

(584) jongelings: geschr.

(585) ‘waar’ tot ‘waaraan’ verlengd.

(586) en: geschr.

(587) voornemens: (de inzichten): geschr. (wijzigingen)

(588) wanneer: geschr.

(589) die doelstel: geschr.

(590) toe: geschr.

(591) interesseert elk: geschr.