Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Academie voor Nederlandse taal- en letterkunde (nieuwe reeks). Jaargang 1964

[p. 5]

William Butler Yeats herdacht
door A. Roland Holst, buitenlands erelid der Academie.

Wat zou de Engelsche Poëzie, die in Europa onovertroffen blijft, geweest zijn zonder wat Yeats in zijn jeugd ‘The Celtic twilight’ noemde?

Het is, ver buiten het door de rede ontgonnen binnenland, een westelijk kustgebied van het menschelijk bewustzijn, waartoe - en ook bij storm - van over de zee van het buitenbewustzijn altijd weer klanken en stralen doorkomen - niet zelden waarneembaar als een stem of een oogopslag - die ons, ook altijd weer, eraan herinneren hoe wij, met onze techniek en al, aangewezen blijven op maar een klein eiland.

Geen mensch weet zeker wie ‘Macbeth’ en ‘King Lear’ schreef, maar geen sterveling had het gekund zonder dat spoken van overzee.

In de Engelsche taal is Yeats de laatste groote dichter die er zijn aanhef aan dankte, verhevigd door zijn geboorte op een westelijk eiland, toen nog aan een macht die van geen spoken wist onderworpen: een geknecht eiland, maar toch ook een eiland waar die voorwereldlijke willekeur nog altijd hoorbaar en zichtbaar kon worden: a haunted island.

De doorsnee dichter zal, om zich zuiver te houden, in de buurt van zijn aanleg blijven. Maar voor een groot dichter is zijn aanhef nooit meer - al is dat nog zooveel - dan de korte windvlaag die na de nacht soms aan de dageraad voorafgaat. Wel zal in alles wat hij voortbrengt tot de nacht weer valt een herinnering aan die eerste huiver er bijwijlen ineens weer zijn, maar als hij er zelf ondermeer is, zal in wat hij naliet blijken hoe hij den dag lang van zijn leven steeds andere phasen doorliep, waarvan menige nauwelijks nog verband lijken te houden met die aanhef. Hij deed dat, als 't ware, van zelf, maar kon het niet alleen af: het moest hem mogelijk worden gemaakt door een gemeenschap, die geen democratische ‘massa’ was, maar nog een lichaam waarvan handen en voeten zich hebben te richten naar het onderling beraad van hart en hoofd.

Daarom is een groot dichter of kunstenaar in ons tijdperk niet meer mogelijk, dan alleen in aanleg.

[p. 6]

De West-Europesche gemeenschap waarin Yeats werd geboren was al lang niet meer zulk een lichaam. Zijn dichterschap was in zekere zin een anachronisme, maar hij kon daar niet in berusten door zijn tijd te blijven ontwijken in het afzijdig symbolisme van zijn eerste phase. Van nature moest hij andere phasen doorloopen, maar door de tegenwerking van zijn tijd kon hij dat niet meer van zelf doen. Hij was de laatste groote dichter die, wat zijn tijd betreft, niet meegaand was. Waar hij, door de tegenwerking van zijn tijd, zijn andere phasen niet meer vanzelf kon doorloopen, bracht hij een zeer bewuste willekeur in het spel, die hem in staat stelde schijngestalten aan te nemen. Zoo is hij occultist geweest, en alchimist, zelf nationalistisch senator, autocraat, en ten slotte een zeer welbewust en onwijs oud man: levenslang een maskerspeler, maar wat voor een!

Achteraf bleken het alles maar steunpunten waardoor hij zijn tegengewerkte gang kon gaan en zijn taal, dat meest wezenlijke bezit van zijn wezen, tegen de redelijke pasmunt van de krantentaal, kon handhaven als gouden standaard.