Verhael der reformatie van de abdy van Maegdendale, voorheen een vrouwenklooster binnen de stad Audenaerde

[p. 25]

Verhael der reformatie van de abdy van Maegdendale.

Ter eeren van Gode van hemelrike, der reinder maghet sentte Marien, sentte Bernaert ende alle Gods heleghen. Omme dies wille alle dinc verghetelike es, ende gaende by lanchede van tijden buten alle memorien, dwelke men niet en vint in ghescrifte; want wij anders niet en weten wie God es dan bijder helegher scriftueren, daeromme es hier ghestelt in ghescrifte de vorme, de maniere ende hoe ghereformeert ende ghesloten was de cloostere ende godshuus vander Maegdendale in Audenaerde, dwelke was int jaer duust CCCC ende LXVIIJ.

[p. 26]

Eerst zo wart oprysende eene orloghe tusschen hertoghe Phs. van Bourg^ne ende sinder stede van Ghent. By welker orloghen de pachters verdreven ende ghedestruweert wordden dat sy goedelicx haer pachte niet betalen en consten, ende uut dien ghebreke tvorseide godshuus niet en conste ghegheven de religihuesen hare provende ghelijc voren. Want elke persoen hadde vii wittebrode de weke, xii stoepen biers, ende alle drie maenden drie scilde⁽¹⁾ ende haer hoochtiden. De orloghe beghonste int jaer LIJ ende duerde tooten jaere LIIJ (1452-1453).

Item binnen deser vors. orloghen so overleedt ende staerf vrauwe Elysabette van Scoorssche⁽²⁾ abdesse vanden vors. cloostere, dwelke men liedt weten minen heere abdt Everaert vanden Dunen⁽³⁾, die quam toot Corterike, ende tgaernysoen van Corterike brochtene toot Audenaerde. Daer so steldy eene nieuwe abdesse gheheeten vrauwe Jorine Mondekins. Dat ghedaen sinde tgarnisoen van Audenaerde leeden wedere minen heere vors. toot Corteryke, ten coste van den godshuuse vander Maegdendale.

Item de vors. nieuwe abdesse sinde, de pachters, midts der orloghen en adden geen ghelt mede te betalene, ende mijn vrauwe haer dollerende dat sou gheene penninghen en

(1) Scild, eene gouden munt waervan de waerde veranderlyk was. In dien tyd stond de schild of kroone gelyk met den ryder; te weten, aen 48 schelen parisis, of 24 stuivers courant.

(2) Elisabeth van Schoorisse behoorde tot het edel geslacht van dien naem, alsdan gunstig bekend aen het hof van Bourgondie.

(3) Everaerd van Overtvelt (Sander.). De prelaet der abdy van den Duinen had naest den abt van Citeaux het oppcrtoevoorzigt op alle de kloosters van deze orde in Vlaenderen.

[p. 27]

vant int vors. godshuus, de religihuesen alden dach heesschende ghelt om bij te levene, naer daude ghewoente, de vors. abdesse en const niet ghegheven, maer seyde hemlieden dat sij quamen ter reeftere ende men soude siën⁽¹⁾ eenen ghemeenen pot, ende gheven hemlieden provende ghelijc sou selve adde; ende waert datter yement ware diet niet en ghenouchde, quamen in haer camere sij en souden niet wes hebben. Dan eenighe quamen; andere ghinghen in de reeftere, ende andere bleven in haerlieder camere, ende begonsten zeere te muermereerne op de vors. abdesse.

Item de vors. abdesse dese muermeracie vernemende, en dochte haer niet goet, ende bander⁽²⁾ sijde en dochte haer oec niet dat sij leefden naer de reghele also sij sculdich waeren te doene; ende beghonste raedt te vraghene an vele diveersche persoenen tvors. godshuus te reformerene. Doe worden de religihuesen noch meer ontsteken ende gheneghen, ja eeneghe, om een nieuwe vrauwe te makene; ende worden hare fame heffende dat sou dissoluut was van levene, ende oec ghenouch cleenichede te segghene van haren persoen. Ende sonden eeneghe anden bastaert Anthonis van Bourg^ne(3) datti so verre doen soude datter een ander abdesse ware. Maer bij

(1) Sien verkorting van sieden, koken. Onze dorpelingen gebruiken nog dit verkorte werkw., in infinitivo praesenti, en ook menige andere woorden die verouderd zyn.

(2) Bander syde, by of van de andere zyde. Men schreef toen dikmaels: been side ende bander side, verkort van: by een side en by andere side.

(3) Antone, bastaerdzoon van Phs. den Goeden, doorgaens genaemd: de groote bastaerd van Bourgondie. Hy was in groot aenzien en had een magtigen invloed op zynen ouden vader.

[p. 28]

lanchede van tijden, de vors. heere Anthonis wart bevindende dat al was met quader causen ende uut nide, ende deder sijn hant af.

Item binnen dien selven tijde so quam in Vlaendere mijn heere van Chistaulx, diere niet ghesijn en adde in ·xl· of ·l· jaren. Doe ghinghen die vrienden van diere zij gheerne abdesse ghemaect hadden, ende volgden om eene andere thebbene, met groeter defemacien als voren. Mijn vrauwe hier af niet wetende sant hueren ontfanghere te Ghent, int huus vanden Dunen⁽¹⁾ bij minen vors. heere, biddende datti tgodshuus vander Maegdendale soude commen visenteren midts dat sij sijn dochteren waren. Daer so seyde mijnheere van Cystaulx, mids dat hem dese fame an brocht was, zeere ghestoort: ‘Mijn dochter van Maegdendale es eene quade dochter, ic hebbe hier dus langhe int landt gheweest ende en heeft niet bij mij ghesonden;’ met vele vremde worden die hij toot den ontfangher seyde. Ende vertroc wederomme ten Dunen, ende en souder niet commen alsdoe.

Item mijn vrauwe dit verstaende volghede hem ten Dunen waert, mids hueren confessoer Dans Kerstiaen⁽²⁾. Ende als sou quam te Lombaerdien⁽³⁾ op ·ii· milen naer den Dunen, moeste daer vernachten; maer sant hueren confessoer voren

(1) Int huus vanden Dunen. Deze abdy had te Gent een huis of refugie staende omtrent de kerk van S. Jan, naderhand S. Baefs. (Diericx. II. bl. 34.)

(2) Dans Kerstiaen was een der monniken van den Duinen die als kerkbedienaers en biechtvaders in Maegdendale hun verblyf hielden. In lateren tyd waren het monniken der abdy van Baudeloo. De eeretitel dans, ook dam, dom, werd gewonelyk aen de Benedictyner en Bernardyner monniken gegeven.

(3) Lombardien, versta: Lombaerdside, een dorp by Nieuwpoort.

[p. 29]

an minen voornoemden heere van Chystaulx oft hem believen soude dat sou bij hem quame. De welke confessoer groet quaet dede, want die van Likeerke⁽¹⁾ die harer zustere gheerne abdesse ghemaect hadden, en hadden niet so vele quaets gheseyt, hij en seyts noch vele meer, mids dat sijs hem ghebeden hadden. Ende [hy] en mochte minen heere als doe oec niet te sprake commen, maer badt minen heere van den Dunen datty ten besten spreken soude, ende minen heere [van Citeaux] als hij uut Inglant quame ter Maegdendale bringhen wilde.

Item binnen als deser trectieringhen was de heere Everaert, abt vanden Dunen, overleden deser weerelt⁽²⁾. Ende bi den ghescille datter in quam, ende mijn Vrauwe van Bourg^ne wilde abt maken eenen caerdenael, ende oec bider ordinancien van cappitelen, dat elc visenteren soude dat hem naest ware, zo was gheordineert visenteerer te sine te Maegdendale mijnen heere van Cameroen⁽³⁾; dewelke groete moeye hadde dickent ende menich waerf metten godshuuse; want vrienden ende maghen niet afghaen en wilden haere moyen, nichten, susteren en wilden hebben ghelijc sij ghecostumeert waren thebbene. Maer ommer met groeter pinen was gheordineert bij minen heere van Cameroen dat zij alle int ghemeene quamen.

Item int ghemeene sinde, mijn vrauwe en liet niet af altoes raedt te zouckene omme tgodshuus te reformeerene ende te

(1) Die van Likeerke. Het geslacht van Lidekerke was voorheen een der voornaemste van Vlaenderen.

(2) Dit gebeurde in het jaer 1457. Sanderus.

(3) Van Cameroen. Lees: van Cambron, eene kleine stad in Henegouwe, waer de H. Bernardus, in 1148, eene mans abdy stichtte.

[p. 30]

slutene, trac ter biloken te Beaupreyt⁽¹⁾ ende elder daert ghereformeert was, ontboet minen heere den abdt van Gardinet⁽²⁾, minen heere van Molijn, ende anderen die sou peynsde raedt an te vindene, omme dese saken te vulcommene; want hare altoes dochte dat sij niet en leefden na duutwijsen van harer regulen also sij sculdich waren.

Item omme welke zaken, mijn heere vanden Dunen, die bider elexien ghecoren was, trac omme te maken een acoort jeghen den cardenale te Roeme⁽³⁾. Ende als hij van Roeme commen was wart wedere ghestelt visenteerer te Maegdendale, brochte minen heere van Cistaulx daer. Daer quamen de vors. van Likeerke die harer zuster wilden maken abdesse, ende volghenden even zeere. Mijn heere van Chistaulx sprac mer vrauwen an: wanen dese worden quamen, wantse hem haer confessoer selve gheseyt adde. Doe antworde mijn vrauwe: ‘Mijn heere gheloofdi den confessor? Hij heeft mij oec gheseyt

(1) Ter biloken te Beaupreyt. - Beaupré, Bellum pratum, was een vrouwen klooster van Citeaux, in het dorp Grimmingen, by Geeraerdsbergen, gesticht in 1228, door Aelis, vrouwe van Boulare, douariere van Philippe van Gavere, heere van Lidekerke en Breda. Het woord biloke, in middeleeuwsch latyn: clusa (refugium), was in de XV^e eeuw nog in gebruik om een besloten klooster aen te duiden.

(2) Den abdt van Gardinet. Lees: Jardinet, eene abdy by Walcourt, in het Namensche. Dit klooster, eerst in 1333 voor het vrouwlyke geslacht ingerigt, werd ten jare 1413, by een algemeen kapittel van Citeaux, in eene mannenabdy veranderd. - Minen heere van Molyn. De abt van Moulin, ook in het Namensche. Dit gesticht, even als het voorgaende, onderging dezelfde lotverwisseling, in 1414.

(3) Jan Crabbe was de nieuw gekozen abt van den Duinen, in kapittel der monniken, ondanks de hertogin van Bourgondie, Elisabeth van Portugael, die haren neef Jacob, cardinael van Lisbonne, tot deze waerdigheid wilde benoemd hebben. Hieruit rees een groot geschil. Crabbe vertrok naer Rome, en het gelukte hem de zaek effen te maken. (Meyer, Ann. p. 321. v^o.)

[p. 31]

dat ghij op alle de cloosters hebt ghenomen tfaselment⁽¹⁾; ende hebbe moeten mij selver wech doen soudic paeys hebben.’ De confessoer wart gheroupen, en conste sulke onscult niet ghedoen, beede vanden eenen ende vanden anderen, hine moeste terstont vertrecken ende huten oghen gaen. Doe so ghinc mijn heere van Chistaulx ende mijn heere vanden Dunen in de blaeu camere. Daer quamen die van Lyckeerke over een sijde ende mijn vrauwe over ander sijde. Daer so seyden sij hare vele injurien, mijn vrauwe haer antwordende, zo dat sou versochte dat mijn heere informacie hoeren soude; van welken mijn heere bevant al de contrayrie, ende oec den persoen daer voren dat sij volchden niet in doene⁽²⁾ noch eerbaer en was omme abdesse tsine van sulc eenen godshuuse. Ende dit overleden sinde, mijn vrauwe gaf te kennene minen heere van Chistaulx ende minen heere vanden Dunen tguent dat sou voren hadde, dat was dat sou gheerne tgodshuus reformeren ende sluten soude, de welke de heeren van monde sloughen, meenende wel dat sout wilde doen huut nide, omme datmen harer confusichede ghedaen hadde, ende wilder niet naer hoeren, trocken wech.

Item dit aldus regnerende wat hoe vele jaeren, mijn vrauwe en const niet te boven ghecommen; ende waer sou raet vraegde deen riet deen ende dander riet dander; deen seyde dat goet ware, ende dander seyde dat quaet ware. Op eenen tijt zo quam ter Maegdendale mijn heere van Molin die seyde

(1) Tfaselment genomen. Quid? Moet men verstaen: het fulciment (fulcimentum) de ondersteuning genomen van alle de kloosters van Citeaux om de hervorming niet te laten gebeuren?

(2) Niet in doene. Lees: niet idoene (idoine) niet bekwaem.

[p. 32]

mer vrauwen: ‘Naer dat sout emmer begheerde ende daer bij bleef hij en wiste gheenen beteren raedt dan dat sou soude senden bij mer gheduchter Vrauwen, vrauwe Isabeele van Portingale, hertoochs Kaerels moedere, die was altoes gheneghen de godshuusen te reformeerene; ende wilde sou te Brugghe senden hij souder sijn, ende so vele doen dat men mer Vrauwen spreken soude.’

Item mijn vrauwe sant hueren ontfangher ten fornoemden daghe te Brugghe, daer hij vant minen heere van Mollin, trocken te samen in mer Vrauwen hof ende in haer camere. Daer so sadt sou up een voetbanc; daer so seyde, als zij voor haer gheknielt waren, mijn heere van Mollyn hoe dat mijn vrauwe dabdesse van Maegdendale daer bij huer ghesonden adde hueren ontfanghere, haer oetmoedelijke biddende, om de doot die God staerf an thaut des crucen, dat sou gehuldich soude willen sijn, om Gods wille hulpe, ende bijstandichede doen omme tgodshuus vander Maegdendale, dat so notabele een godshuus was, te reformerene ende te slutene, want sous nommermeer over en quame, en ware bijder hulpen ende sercoerse van Hare; ende hoopte dat soure deewich leven in verdienen soude.

Item mijn gheduchte Vrauwe dit hoorende louch, segghende: ‘Ic hebber wat af ghehoort, maer versta dat dabdesse wel wilde dat haer couvent ghesloten ware ende sou niet.’ Doe so seyde dontfanghere: ‘Zeker, mijn ghenadeghe Vrauwe, dat en hebbic noeyt verstaen, ende soudi datte peynsen ende hu ghelieft, ic sal mer vrauwen ontbieden dat sou toot hu comme, ende sulse selve hooren spreken; sou sal hier wel sijn binnen twee of drie daghen.’

[p. 33]

Item hier op scieden sij. Mijn gheduchte Vrauwe hadde langhenesse dabdesse selve te sprekene. Dontfanghere sant sinen knecht, die met hem was, terstont omme mer vrauwe van Maegdendale, haer scrivende dat sou commen soude sonder letten, ende adde sou yet dies sou quite sijn wilde dat sout met haer brochte; hij hoopte dat hare zaken commen souden tot harer begheerten.

Item mijn vrauwe dese bootscepe ontfaen hebbende, sat sanderdaechs tielicke op ende trac te Brugghe waert, daerse mijn heere van Molin ende hueren ontfanghere verbeyden; brochte met hare eene rikelijcke borsse, daer af men haer dickent gheboden adde ·c· ℔. parisise ende eenen paeu ende pauwinne, de scoenste diemen dincken mochte. Daer vertrac⁽¹⁾ haer mijn heere van Molin ende dontfangher wat hem mijn gheduchte Vrauwe gheseydt adde.

Item sanderdaechs trac mijn vrauwe dabdesse vors., mijn heere van Molyn, dontfanghere ende meer anderen in mijns Heeren hof, in mijn Vrauwen camere. Daer gaf sou mer gheduchter Vrauwen haer paeuwen ende huer borsse. Maer terstont quam mijn vrauwe van Charloes⁽²⁾, doe was hertoochs Kaerels dochtere, van boven, mer Vrauwen visenteren. Daer toochde haer mijn gheduchte Vrauwe wat haer ghegheven was, diet met groeter neereste besach, segghende: wilde wel dat haer ghegheven ware. Ende met haer quamen wel ·xvi· of ·xx· jonghe joffrauwen, ende wilden de paeuwen hare scoene

(1) Daer vertrac haer. Daer verhaelde haer.

(2) Myn vrauwe van Charloes. M^elle de Charolois, Marie van Bourgondie, alsdan 10 jaren oud zynde.

[p. 34]

vederkins uut trecken; maer mijn Vrauwe en wildes niet ghedoeghen, ende deetse wech draghen ende bewaren.

Item mijn vrauwe van Chaerloes de bursse zeere wel besien hebbende hoe de preheelkins ghemaect waren, ende hoe datter eene jouffrauwe in sadt ende maecte een roesin hoeykin, trac wedere spelen met haren jonghen joffrauwen.

Item daer sprac mijn gheduchte Vrauwe ende mijn vrauwe vander Maegdendale langhe jeghen mallicandere, so verre dat haer mijn gheduchte Vrauwe beloofde dat soere haer macht in doen soude. Ende seyde hare dat sou senden soude den ontfanghere te Bruesele, teenen ghenoemden daghe, die sou seyde; want meende wel dan daer te sine bijden hertooghe Kaerle haren sone; ende en wiste niet mijn heere van Chistaulx en souder oec sijn, dat mens haer vermaende, soudene daer spreken ende weten sine meeninghe. Doe ghinc mijn vrauwe van Maegdendale ende baets oec mer vrauwen vander Tramerien, mer gheduchter opperste vrauwen, dat soure de hant an hauden soude, de welke dat hare beloofde.

Item te dien daghe omme commende, mijn vrauwe sant haren ontfanghere, midsgaders broeder Gillis van Ghent, te Sent Jans⁽¹⁾, die groete hertte adde, ende vele meer andere ter reformacien, omme de groete salichede diere an lach. Maer elc simuleerde hem, om den ondanc vander religihuesen ende hueren vrienden, dat niement openbaerlijcke volghen

(1) Te Sent Jans. Wy verstaen: het huis van den Duinen, by Sint Janskerk, te Gent.

[p. 35]

en wilde; want als men yement wiste, diere thoe halp, men verweet hem; dus en deet niement gheerne openbaerlijc.

Item de ontfanghere ende meester Gillis sinde te Bruesele, mijn gheduchte Vrauwe beval hemlieden dat sij neestelijcke thoe sien souden als mijn heere van Chistaulx quame int hof, dat sijt haer souden laten weten. Myn heere van Chistaulx quam. Myn Vrauwe ontboet hem daer hij was, boven bij minen gheduchten Heere, datti niet laten en soude hij en soude tgheghen haer commen spreken. Hier af waren middeleers tusschen mer gheduchter Vrauwen ende mer vrauwen lieden vander Maegdendale, mids dat sij mer gheduchter Vrauwen niet altoes en conste selve ghespreken: myn vrauwe vander Tramerien, doe naest mer Vrauwen sinde, ende een gheheeten Anthonis Maes.

Item mijn heere van Chistaulx van boven commende trac in mijn Vrauwen camere, ende mer vrauwen lieden vander Maegdendale doken bachten den steenputte, te Caudenberghe, int hof, omme dat mensse niet en soude sien; want meester Gillis vanden Dunen, die was altoes met mijn heere van Chistaulx, ende die adse wel bekent.

Item mijn heere van Chistaulx in de camere sijnde, naer vele reverencien diere ghedaen waren, seyde hem mijn gheduchte Vrauwe: ‘O! heere van Chystaulx, ghij hebt versocht ghesijn vander abdessen ende eeneghe religihuesen van Maegdendale, tAudenaerde, omme besloten te sine ende ghereformeert, naer dinhauden vanden ordene.’ Mijn heere van Chistaulx vraechde of sou wel wiste of sijt begheerden, peynsde

[p. 36]

dat al ghefingierde dinghen waren: dabdesse wilde wel datmen de religihuesen slote, maer haer niet. Mijn vors. Vrauwe antworde ende seyde: ‘Sou wiste wel dat sout begheerde, want sou hadde selve te Brugghe by haer ghesijn ende haer oetmoedelijcke ghebeden dat soere thoe helpen wilde. Aldus, al wildy selve niet ghereformeert noch goet sijn, laetse doch reformeren diet gheerne waren.’

Item mijn heere van Chistaulx die scaerpe worden van mer Vrauwen hoerende seyde hare ende verantworde dat hijse reformeren ende sluten soude, al heer hij huten lande trocke, sonder falen. Doe vraechde mijn gheduchte Vrauwe: ‘Heere als ghijse gesloten ende ghereformeert hebt ende wech trect, wie suldy hem laten teenen heerdere ende visenteerere, dat de zaken moghen hebben affect ende ghestade bliven?’ Mijn heere van Chistaulx seyde: ‘Wij sullen hemlieden laten onsen goeden vrient teenen visenteerere, den abt vanden Dunen.’ Dies en was mijn Vrauwe niet wel te vreden ende en dochte haer niet goet sinde.

Item mijn gheduchte Vrauwe vraechde hem: ‘Dinct hu dit goet sinde? Suldy niet leeden den wulf onder de scapen? Waert niet beter dat sij eenen visenteerere adden vander reformacie, minen heere van Gardinet of mijn heere van Mollin?’ Dwelke hare mijn heere van Chistaulx met hoesscheden afleyde, belovende hemlieden te stellene ende doen hebbene eenen notabelen man teenen confessoere, die vander reformacien sijn saude, ende nam dach.

Item te dien tijden dat hij ter Maegdendale commen soude, ontboet hy Dans Joes van Dormale, eenen meester Lenaert

[p. 37]

van Bruesele, ende vele meer anderen, te dien daghe tsine ter Maegdendale daer, omme tvors. cloester te reformeerne ende te slutene, omme daer in te procedeerene alsoet behoerde ende naer de regule vander ordene.

Item mijn heere van Chistaulx, mijn heere vanden Dunen, Dans Joes vors. ende vele meer andere notabele lieden hoorden de arguwacie vanden religihuesen, den eenen dach voren ende den anderen dach naer, ende oec eenichghe vrienden van hemlieden. Deen seyde: sij en hadden gheen slot beloeft; dander seyde: hadt sout van te voren gheweten sou en warer niet in commen; de derde seyde: ja, ·lxxx· jaer haut sinde en wiste van gheender reformacien. Dese vors. heeren dese arguwacie hoerende, ·iij· of ·iiij· daghen lanc, schieden ende ghinghen te rade.

Item dien nacht te rade ghesijn hebbende, trocken sanderdaechs in capitelen, ende gaven tslot, ende reformeerden den cloostere, op sulke condicie: waert datter yement ware diere niet bliven en wilde, men soude hem helpen datty yeuwers soude sijn in eenen anderen cloostere; ende op dat sloten de parloer duere.

Item noch bleef vrauwe Jorine Mondekins, abdesse in dien tijt, ende diet al versocht adde buuten; de vorseyde prelaten meenende dat sou wel te vreden sijn soude als de religihuesen ghesloten waren ende sou niet.

Item dit mijn vrauwe siende, haer dinckende dat men stont na haren scamp, quam an de vors. prelaten, seggende

[p. 38]

dat sout niet ghedaen en adde omme haren religihuesen te slutene ende haer niet, sou was deerste die besloten ende ghereformeert sijn wilde.

Item de prelaten dit hoerende dat hare was in neerste, sonder dissimulatie, slotense ghelijc den anderen, ende waren blijde dat haer meeninghe also was.

Item aldus ghesloten sinde, was den religihuesen ghevraecht ofter yement ware die vertrecken wilde in anderen cloosters. Daer en vertrac niement dan vrauwe Barbele van Lyckeercke, daer omme dat al tremoel commen was, mids dat sou gheerne abdesse gheweest adde. Ende die vertrac in cloostere te Dooriseele⁽¹⁾, daer sou staerf. Ende de vrauwen baden eens tsjaers huut te ghane tot haerlieder vrienden.

Item de vors. prelaten baden ende bevolen Dans Joes vors. datti daer bliven soude metten anderen pater, diere was vanden Dunen, toot ter tijt dat de religihuesen bet ghestelt souden wesen ende te vreden in de reformacie, ende dweerc dat sij daer met groeter pinen ende bescaemtheden ghewrocht adden soude moghen stede hauden ende bliven ghestade.

Item de vors. Dans Joes daer ghesijn hebbende een stic tijts

(1) Dooriseele. Eene wyk in de gemeente Everghem, alwaer, omtrent den jare 1200, een vrouwenklooster van de orde van Citeaux was gesticht. In de tweede helft der XVI^e eeuw verlieten de religieusen deze woonplaets, om zich aen de menigvuldige oorlogsrampen te onttrekken, en gingen haer huis of refugie te Gent bewonen, waer zy in 't vervolg gebleven zyn.

[p. 39]

trac toot tSerthogendale⁽¹⁾. Hij wech sinde, mijn vrauwe duchte altoes dat achter soude moghen bliven; ende sach dat niet wel voort en ghinc in de keerke ende eldere, sant haren ontfanghere met eenen waghene tSerthoghendale, an den vorseyden Dans Joes ende an mer vrauwen, datti commen soude ende bringhen met hem ·iii· of ·iiii· religihuesen ende susteren om de reformacie te onderhaudene.

Item Dans Joes quam, ende mijn vrauwe van tSerthoghendale sant haer prihuese ende twee religihuesen ende twee susteren, dewelke de reformacie versteercten in alle zaken daerthoe dienende, ghelijc dat sij noch sijn ende hauden. Ende waren daer bicans een jaer.

Item de vors. vrauwe Jorine, abdesse boven ghenoemt, wart siec ende quellende, ende loet dwater, bijden welken sou resingneerde vander prelacien, diet wel ende eerlike gheregieert hadde, ende brochte ter reformacien ende slote, met groeter pinen ende bescaemtede.

Item doe was ghesonden omme de prihuese van Argentom⁽²⁾ die bij minen heere vanden Dunen was ghestelt in den staet ende abdesse ter Maegdendale, gheheeten vrauwe Elysabet

(1) 's Hertogendale. Een vrouwenklooster van Citeaux, te Hamme by Leuven, gesticht door Hendrik II, hertog van Braband, in 't jaer 1232. Margareta 's hertogen dochter werd aldaer abdesse en overleed in 1277, in odore sanctitatis, zegt Van Ghestel. Dans Joes was een der kloosterpaters van dit gesticht.

(2) Argentom, Argenton, een dorp by Gembloux, waer eene priory van Citeaux bestond, van in 1229.

[p. 40]

Oliviers, int jaer vors., de welke was doe prihuese ter biloken van Argentom brocht, om dat sou vander reformacie was.

Item in deser vorseyder manieren wart de cloostere ende godshuus vander Maegdendale besloten ende ghereformeert, met groeter pinen ende bescaemtheden, int jaer ons heeren duust ·cccc ende ·lxviii·.

Omme dat alle dinghen huuter memorien gaen ende vergetelike zijn, diemen niet en vint int ghescrifte, so hebbic hier ghestelt tguent dat ic den auden vrauwen hebbe hoeren vertellen hoe de cloostere vander Maegdendale ghetransporteert was van Floesbeerghe tAudenaerde.

In tijden voorleden so stont de cloostere van Maegdendale te Floersberghe, dwelke nu een pachtgoet es gheheeten Aelbeke, ende in de prochie van Floersbeerghe in den eenen cant. Ende doe woende een machtich heere daer op sijn casteel, gheheeten de Beer van Vlaendere, ja so machtich dat hy ghinc van danen toot Parys meest op sijn heerlichede; ende gaf Compingen den conync, omme dattijt van hem in leene hauden saude ende sijn man sijn⁽¹⁾.

(1) De magtige heer, van wien hier gesproken wordt, was Arnoud van Audenaerde, in onze voorrede meermaels gemeld. - Men weet dat hy zamen met Raesse van Gavere aen het hoofd der Vlamingen, in 1211, den graef Ferrand, dien de Gentenaren niet erkennen wilden, had uit het land doen vlugten. Na het eindigen van deze oneenigheden werd hy één van Ferrands voornaemste edelmannen, en was met hem in den gedenkwaerdigen slag van Bouvines (1214), alwaer hy met zynen vorst en vele vlaemsche ridders gevangen werd. Het was na dat hy zich van zyne gevangenis had vry gekocht dat hy, zegt Oudegherst (pag. 104), het kasteel van Lessen deed bouwen en die stad met muren omringen. Op het jaer 1226 staet hy vermeld met de waerdigheid van Souverein-bailliu van Vlaenderen, een gewigtig ambt dat schynt door Arnoud eerstmael bekleed te zyn geweest. In 1227, vergezelde hy Ferrand met andere vlaemsche edellieden in den veldtogt tegen Hendrik, hertog van Braband, dewelke omtrent Assche werd gevangen genomen en in Vlaenderen gebragt. (Meyer.) Na den dood van graef Ferrand, in 1232, maekt de geschiedenis minder melding van den heere van Audenaerde, wiens jaren de rust begonnen te vorderen. Echter had hy, als een vroom kristen, nog moeds genoeg om, ten jare 1233, deel te maken van de vlaemsche heeren, welke beantwoordden aen den oproep van Gregorius IX tot eenen kruistogt, onder geleide van prins Hendrik van Braband, tegen de ketters, die het bisdom van Bremen in onrust hadden gebragt. - Wat aengaet het gezegde dat hy Compiègne aen den koning van Frankryk gaf op dat deze zyn leenman zoude worden, dit is eene omstandigheid die wy niet bereid zyn te bewyzen.

[p. 41]

Item op eenen tijt sat de vors. heere over maeltijt in den cloostere vors. want hiere dickent quam; daer sat mijn vrauwe ende andere vrauwen. Onder dandere satter de prihuese vanden selven cloostere, eene zeer heleghe vrauwe, ende seyde ieghen den Beer: ‘Heere wildi ons eene plaetse gheven daer wij vrij sijn mochten, want wij hier so zeere verlast zijn van den lieden van wapenen mids der orloghen die altoes es tusschen Vlaendere ende Henegauwe⁽¹⁾, wij en conens niet gheheerden, ghij soudt groete aelmoesene ende weldaet doen.’

Item hij vraegde hare wat plaetsen dat sou begheerde? Sou antworde: ‘Ghij hebt vele plaetsen ledich tusschen Pamele ende Luepeghem daer wij wel sijn sauden.’ Hij seyde:

(1) Men weet dat er voorheen dikmaels tusschen de graven van Vlaenderen en van Henegouwe oorlogen en geschillen zyn opgerezen ter oorzake van de heerlykheden van Lessen en Vloersberge, wier grondgebied betwist werd. Van daer dat deze landstreek een geruimen tyd terre de débat is genaemd geweest.

[p. 42]

of ic hu die plaetse gave, wat sout ghiere mij voren gheven?’ De prihuese seyde: ‘Deeweghe leven.’ Doe seyde de heere: ‘Dies ware mij goet een goet boorghe.’

Item de vors. prihuese seyde: ‘Gheefse ons, ic steller mine ziele voren dat ghij deeweghe leven daer voren hebben sult.’ De vors. Beer vincse metten worde, ende gaf hemlieden de vors. stede. Welke priehuese van dier tijt voort noeyt blijsscepe en dreef noch en toochde, voor haer ghereveleert was dat de ziele van den vors. heere behauden was ende ten eewichghen levene⁽¹⁾.

Item doe quam men hier stichten tcloostere; ende ontgrouven de dooden, ende brochten de beenders in sacken, ende grouvense hier; ende deden hier een kerchof maken ende wiën.

Item de prihuese staerf ende was gheleyt in den pant voor tpalloer, met eender croone op haer hooft, ghehauwen in haren saerc, die ic dickent ghesien hebbe; maer den zaerc was so versleten dat ic noyt de letteren ghelesen en conste noch haren name gheweten. Dit was int jaer ons heeren duust ·cc· ende ·xxxiij· (1234 n. st.) onttrent maerte; ende doe was de keerke van Pamele oec ghesticht, in welke keerke gheweest soude hebben eene Canesie⁽²⁾. Maer de Beer staerf ende tgoet quam

(1) Grammaye deelt ook deze byzonderheid mede, waerdoor het schynt dat hy het onderhavige Handschrift heeft in handen gehad.

(2) De kerk van Pamele, binnen Audenaerde, werd een jaer later gebouwd. Dit blykt uit het opschrift van een' steen, die, zoo wy vermoeden, sedert het herbouwen van den regter zydebeuk, in 1515, langs buiten in den ommeloop van den choor eene vry onveilige plaets heeft bekomen. Dit eventydige monument, van welks slach de fransche oudheidsminnaren veel werk maken, zal niet lang den tyd meer kunnen verduren, zoo men niet haest aen het bewerkstelligen van een maetregel tot behoud denke. Zie hier den inhoud van het opschrift:



(Anno Domini M CC XXX IIII, IIII idus martii (12^o martii) incepta fuit ecclesia ista a magistro Arnulpho de Bincho.)

[p. 43]

op sinder zustere⁽¹⁾, die doe vrauwe van Luese was, ende die leyde de Cannesie te Luese, ende noch essere.

(1) Ende tgoed quam op sinder sustere, enz. Dwaling: de leengoederen kwamen op zynen zoon Johan, die in 't vervolg zamen met zyne moeder weduwe en erfachtige vrouw van Lessene (niet van Leuse) aldaer ook het gasthuis heeft gesticht.