Verhael der reformatie van de abdy van Maegdendale, voorheen een vrouwenklooster binnen de stad Audenaerde

[p. 7]

[Inleiding]

Tydens het verblyf van den heiligen Bernardus in Belgie, (1138) alwaer hy door de schittering zyner deugden en de balsemvolle kracht zyner predicatien vele menschen tot zedeverbetering en godsvrucht bekeerde, werd eerstmael de monnikenorde van Citeaux in Vlaenderen ingevoerd. De abdy vanden Dunen, alsdan een gering klooster, dat in 1107 gesticht was op eene dorre landstreek van Vuerne-ambacht, langs de zee, was de eerste die den regel van den H. abt van Clairvaux ontving, en een' van deszelfs monniken, met name Robertus, geboortig van Brugge, als abt erkende. (Meyerus.)

Het duerde niet lang of andere kloosters van deze orde werden in verscheidene gewesten van Belgie gesticht. Men weet dat alsdan in die kloosters het bidden, de stilzwygenheid,

[p. 8]

de strenge oefening der deugden by den handen arbeid waren gepaerd, en daerdoor waren zy in die woeste tyden van het grootste nut voor de zamenleving. Trouwens, hoe menige dorre velden zyn niet, in Vlaenderen en elders, in welige en vruchtbare akkers, door deze monniken verkeerd geworden; hoe vele landbewoners hebben by hen niet het brood en goede voorbeelden gevonden! Dit beweegde, boven andere godvruchtige inzichten, de vorsten van den lande om mildadig hunne gunsten over deze gestichten te spreiden, en dezelve, waer het noodig was te beschermen. Voorbygaende dient opgemerkt te worden dat de orde van Citeaux onafhanglyk was van den diocesanen bisschop, en geene tienden betaelde.

Wanneer de vrouwenkloosters van deze orde, in Belgie en vooral in Vlaenderen, eerst hun aenzyn hebben verkregen, is ons onbekend. Doch dit moet almede zeer vroeg zyn geweest; want de vrouwenkunne volgt gaerne godvruchtige voorbeelden. Zy waren affiliatien van de abdy Du Tard, te Dijon, en stonden onder het geestelyke en wereldlyke gezag van den abt van Citeaux, in Bourgogne. In later tyden zyn hieraen wyzigingen toegebragt.

Onder het gering getal dier nonnenkloosters, telde men, in de eerste helft der dertiende eeuw, de priory of liever de abdy van Maegdendale, gesticht te Vloersberge (Flobecque) by Lessene, op de uiterste grenspalen, die Vlaenderen van Henegouwe afscheidden.

[p. 9]

In die tyden had de magtige Arnoud van Audenaerde, ber van Vlaenderen, baron van Pamele, heere van Lessene, Vloersberge enz., allezins zoo gekend in onze vaderlandsche geschiedenis, aldaer een versterkt slot, dat tevens ter beschutting mogt dienen aen dit eenzaem klooster. Mogelyks was een van deszelfs voorzaten er de stichter, of althans de voorname weldoener van geweest.

De woestheid der landstreek, het lastige bezoek van baldadige krygsknechten, gedurende de vlaemsche en henegouwsche geschillen over dit gewest; de herhaelde afwezigheid van Arnoud, den beschutsheer dier godverloofde dochters; dit waren de voorname beweegredenen, welke eindelyk de abdis van Maegdendale aennoopten om den hoogedelen baron, ten jare 1232, eene nieuwe schuilplaets te verzoeken, binnen de stadswallen van Audenaerde, naby zyn kasteel van Pamele. Deze vraeg werd toegestaen. Doch eene zwarigheid was voorloopig uit den weg te ruimen: de abdy van Eename, een naburig mansklooster had het patronaetschap der parochiekerk van Pamele, van welke zy, uit dien hoofde, geldelyke beneficien ontving.

Daer immers een klooster niet wel kon bestaen zonder eene kerk, of ten minste eene bidplaets, waer goddelyke diensten worden verricht, moest daeromtrent eene vaste overeenkomst plaets hebben, opdat de abdy van Eename geene schade aen hare rechten zou lyden, van welken aerd zy ook mogten

[p. 10]

wezen. Na een geruimen tyd wederzyds de zaek te hebben behandeld, werd eindelyk, op 6 february 1232(1233 n. styl.) door de abdis en convent van Maegdendale een verdrag bezegeld, waerby het klooster van Eename in alles wordt te vrede gesteld.

[Verdrag]

Daer dit stuk ons is toegeschenen als eenige geschiedkundige stof in zich te bevatten, deelen wy hier deszelfs inhoud mede:

Universis presens scriptum visuris, Abbatissa et conventus Vallis Virginum, Cisterciensis ordinis, salutem in Domino. Cum inter nos, ex unâ parte, et conventum et Abbatem Eyhamensis ecclesie, ex alterâ, quaestio, longo tempore, verteretur super eo quod nos coenobium nostrum in personatu dicte ecclesie Eyhamensis, apud Pamellam fundare proponeremus, tandem de consilio prudentum virorum, et ex consensu utriusque partis, et Willelmi presbyteri in ecclesiâ de Pamellâ, tunc temporis curati, pax fuit formata sub hac formâ:
Quod nos tenemur reddere, singulis annis, in perpetuum, ecclesie Eyhamensi, nomine pensionis annue, xx solidos flandrensis monete legalis, pro tempore currentis in patriâ, in festo beati Brictii, persolvendos, in recompensationem decimationis territorii, in quo nos coenobium nostrum fundare proponimus, pro portione que ibidem contingit ecclesiam Eyhamensem.
Si vero corpus alicuius defuncti, in parochiâ de Pamellâ, feratur ad coenobium nostrum, qui spontaneâ voluntate ibidem suam elegit sepulturam, absque misse celebratione in suâ parochiali ecclesiâ, de omnibus oblationibus et luminaribus tam maioribus quam minoribus, que ibidem, occasione defuncti, pervenient, ecclesia Eyhamensis et presbyteri parochiales medietatem percipient, nos verò medietatem aliam. - Si verò presbyter parochialis de Pamellâ maluerit missam defuncti in ecclesiâ parochiali

[p. 11]

celebrare, celebrabitur, et tunc omnes oblationes pro defuncto factas, et luminaria, tam maiora quam minora, presbyter parochialis cum personâ suâ integrè percipiet, etsi, post celebrationem misse, corpus defuncti ab ecclesiâ de Pamellâ ad coenobium nostrum deferatur. - Oblationes et luminaria tam maiora quam minora, que ibidem pervenient, occasione eiusdem defuncti, ad coenobium nostrum de iure nostro pertinebunt.
Preterea, nos nullam terram, seu feudum, que tenentur de ecclesiâ Eyhamensi, possimus acquirere, nisi de consensu predicte ecclesie Eyhamensis. Et si qua talia nobis fuerint in elemosinam puram collata, infra annum tenemur ea alienare, nisi aliter cum ecclesiâ Eyhamensi fuerit propositum. Et si alienaverimus, nec tam ecclesie vel ecclesiastice persone, sed tali, qui ea teneat in eo statu, in quo erant, antequam ad nos, ex purâ, ut diximus, elemosinâ pervenissent.
Nullam etiam decimam, in personatu ecclesie Eyhamensis, possumus acquirere, nisi de consensu ecclesie Eyhamensis. Scilicet si fuit nobis in puram elemosinam collata, et canonicè prout debuit, possimus, de iure nostro, nobis retinere.
Insuper, nos, nec presbyter ibi celebrans divina, nullas oblationes possumus recipere de parochianis de Pamellâ, in precipuis solemnitatibus anni: in festivitate nativitatis Domini, purificationis Beate Virginis, pasche et pentecostes scilicet. Presbyter in coenobio nostro celebrans, diebus predictis, debet inhibere, sub penâ excommunicationis, ne quis parochianorum de Pamellâ officiat ad altare coenobii nostri, diebus predictis; nam de certâ conscientiâ aliquis non posset oblationes recipere.
De familiâ verò coenobii nostri uti debet coenobium nostrum, sicuti uti convenit in talibus ordo cisterciensis.
Si verò aliqua legata coenobio nostro contingat fieri, illa integrè percipiemus; salvis tamen omnibus predictis ecclesie Eyhamensis.
Preterea, si aliquis presbyter inquietare voluit coenobium nostrum, dicendo coenobium non esse fundatum in parochiâ de Pamellâ sed in suâ, Abbatia et conventus Eyhamensis tenentur

[p. 12]

ei occurrere, et coenobium nostrum super hoc defendere, tanquam in parochiâ de Pamellâ situm et fundatum.
Hanc autem compositionem per omnes articulos tenentur fortiter observare, sub penâ centum marcarum flandrensium, monete legalis..., pro quâlibet marcâ triginta tres solidos et quatuor denarios, ecclesie Eyhamensi reddendarum.
Si fortè contingat nos, seu ordinem Cisterciensem dictam compositionem infringere vel non tenere, infra xv dies post suam monitionem nobis factam in nostrâ ecclesiâ, ex parte ecclesie Eyhamensis, satisfaceremus competenter de eo, quo fuimus in defectu.
Ut autem istud firmum et inconcussum permaneat, presentem paginam sigilli nostri munimine fecimus roborari. Actum anno Domini M^o CC^o XXX^o secundo, feriâ iiij^â post purificationem Beate Virginis (6 february).

Naer eene oude copy dragende aen het hoofd: Extractum ex libro privilegiorum Abbatiae S^ti Salvatoris Eenamensis, ƒ^o 84 et 85⁽¹⁾.

(1) Dit stuk en de navolgende komen voort uit eenige overblyfzelen van het archief der abdy van Maegdendale.

[Donatie]

Korten tyd na de sluiting dezer overeenkomst, hebben Arnoud van Audenaerde en Aelis zyne gemalin eene eeuwige donatie bezegeld, waerby zy aen de religieusen van Maegdendale, tot dan op Vloersberge verblyvende, den noodigen grond bezorgen om in de nabyheid van het kasteel van Pamele hun klooster te bouwen. Zie hier den inhoud dezer gifte:

Universis presentes litteras inspecturis, Arnulphus, dictus Dominus de Aldenardâ et Aelis uxor eius, salutem in omnium salutari. Quia contigit sepe ut ea, que ecclesiis Dei collata sunt, vel malivolentiâ destruuntur vel oblivione delentur; ideoque presentium testimonio notum facimus universis tam presentibus

[p. 13]

quam futuris quod nos, pro remedio animarum nostrarum et antecessorum nostrorum omniumque heredum nostrorum, quicquid nos iuris et dominii habebamus in loco qui dicitur ham⁽¹⁾, sito iuxta Pamellam, et tales usus, in omnibus aisentiis, quales nos habituri essemus, vel heredes nostri, ecclesie Beate Marie de Valle Virginum in elemosinam tradidimus, iure perpetuo possidenda. Et sciendum quod hanc donationem tam solempniter factam ego Arnulphus et ego Aelidis, et heredes nostri similiter post obitum nostrum, guarantizare tenemur et defensare. Ut autem hec donatio perpetuò permaneat inconvulsa presentem paginam sigillorum nostrorum appensione volumus roborari.
Actum anno Domini M^o CC^o XXX^o tercio.

Naer eene oude copy. - Ook te vinden in de H.S. Kronyk, ten stadhuize van Audenaerde, f^o XXXVIII.

Van dien tyd af is het oude klooster van Vloersberge in eene groote pagthove veranderd, dewelke tot den huidigen dage nog genoemd wordt cense ou ferme de Maegdendale of d'Aubecq, naer den naem van het gehugt, waer dit klooster eerst was gesticht geweest.

Deze verplaetsing was gebeurd zonder tusschenkomst van Johanna van Constantinopelen, destyds gravin van Vlaenderen en Henegouwe, hetwelk haer niet behagelyk schynt te zyn geweest. Men weet immers dat de godvruchtige Johanna veel lust vond in het stichten van vrouwenkloosters, wat zy mogelyks als een soort van graeflyk recht wilde beschouwen; althans gaf zy gaerne hare bezegelde confirmatie en hooge

(1) Eene vlakke en vruchbare weide aen den rechten oever der Schelde binnen stadswallen.

[p. 14]

bescherming aen dezelve. Nu, Arnoud van Audenaerde, de eerste ber van Vlaenderen, een voorname en tevens woelige staetsman van den lande, had, zoo wel op het gemeende graeflyke recht als op de graeflyke bevestiging geen acht genomen, en had de abdis van Maegdendale met hare dochters zich op zyne heerlykheid van Pamele laten vestigen, zonder kennisgeving aen hare Hoogheid; want zyn recht van beschutsheer was hy niet voornemens aftestaen.

Dit schynt aenleiding te hebben gegeven tot eene verdeeling der religieusen, van welke eenigen, mogelyks de waelsche, hunnen toevlugt namen tot de bescherming en goede gunsten der gravin, terwyl de andere, de vlaemschsprekende, zich bleven vergenoegen met hunne nieuwe woonplaets, en met het behoud der verkregene giften van het zoo magtige huis van Pamele. Dit is ons gevoelen, schoon niet op bescheeden gestaefd. Wy vermeenen ook dat de charte van Johanna, bezegeld in 1233, en te vinden by Miraeus (I. bl. 201), uit deze oneenigheid is ontstaen. Dit handvest immers leert ons dat zy de geestelyke dochters van Maegdendale, uit Audenaerde, waer zy hun klooster hadden beginnen te bouwen, om de onvoeglykheid der plaets en andere redenen, naer Ath heeft doen overbrengen, ter stede genaemd Refugium B. Mariae, en dezelve met vrydommen en andere weldaden heeft begiftigd. Dit zoude doen verstaen dat de geheele vrouwelyke gemeente van Maegdendale den ham van Pamele en haren weldoener

[p. 15]

begeerd had te verlaten, maer zoo was het niet. Daerom kunnen wy de uitlegging van Miraeus niet aennemen, waer hy zegt dat, eenigen tyd nadien, sommigen der religieusen, van Ath naer Audenaerde terug zyn gekeerd, en hun verlaten klooster hebben opgebouwd.

Arnoud, in de laetste jaren van zynen leeftyd had zich teenemael van de stactkundige wereld afgezonderd. Hy betrok aenhoudend zyn kasteel van Pamele, en bleef de weldoener der abdy, die de gravin Johanna gepoogd had van daer te verplaetsen, met alles wat aen de zelve behoorde, cum omnibus que ad eam pertinebant.

[Brief]

Intusschen deed Raesse van Gavere, die, even als Arnoud, in de geschiedbladen van dien tyd vermeld staet, en aen het huis van Pamele was vermaegschapt, ook, zamen met zyne huisvrouw Margereta eene aenzienlyke gifte aen het klooster van Maegdendale. Dit blykt uit een' openen brief van adhéritement bezegeld door Aelis, korts na den dood van haren gemael, namelyk ten jare 1240. Wy deelen hier den inhoud mede:

Jo Aelis dame de Lessines, jadis dame dAudenarde, et Puesdangre, faisons savoir a toz chiaus ki cest escrit verront ke li amousne, ke sire Rasses et Margerie sa femme fisent a la mason del val des virgenes, deles Audenarde, del ordene de Citaus, de lor terre et de lor mieulz, fu par lotroy et le consentement (de) monseignor Hernout dAudenarde, ki commenda a moy y nou (et à nous?) ki estou adonc ballius de tote sa terre, et dona plain pooir daheriter laglise devant dit de tot cho kel devant ditz R. et

[p. 16]

M. tenoyent de monsignor dAudenarde, par maior et par eskevins, ki y estoyent a che tens. Et tot ensy Mesire dAudenarde devant dit lotroia, Aelis sa femme sy lotroia encoire. Pour ce ke cel soit ferme chose et incommutavle sy mettons nous nous saiaus, io et Puesdangre, ki fui ses ballius. Che fut fait en lan del incarnacion mil IJ^o et XL., le moys de geskerech (augusty).

Naer eene oude copy berustende ten stadhuize van Audenaerde. - Ook te vinden in de H.S. kronyk, aldaer, f^o XXVIIJ v^o.

[Bul]

In het vierde jaer des pausdoms van Innocentius IV, namelyk in 1247, verkregen de geestelyke dochters van Maegdendale van zyne Heiligheid eene bulle, waerby zy worden vrygesteld van alle lasten, tollen, rechten, enz., die geheft mogten worden op de byzonderste voorwerpen, welke ten behoeve van het klooster zouden verbruikt worden. Dit blykt uit een vidimus luidende als volgt:

Universis presentes litteras inspecturis. G. (Gislebertus) Dei patientiâ abbas monasterii Eyhamensis, ordinis sancti Benedicti, Cameracensis diocesis, salutem in Domino. Noverint, nos anno Domini M^o CCC^o XXXIIJ^o, feriâ tertiâ post Barnabe apostoli, vidisse, tenuisse et legisse litteras domini nostri Innocentii, summi pontificis, bullatas, non abolitas, non cancellatas, neque in aliquâ parte sui vitiatas, uti primâ facie apparebat, formam que sequitur continentes:
Innocentius, episcopus, servus servorum Dei, dilectis in Christo filiabus, abbatisse et conventui de Valle virginum, ordinis S^ti Benedicti, Cameracensis diocesis, salutem et apostolicam benedictionem. Solet annuere sedes apostolica piis votis et honestis petitionibus, principaliter favorem benevolum impertiri ipsis delectis in christo filiabus. Eapropter vestris iustis postulationibus iugiter cooperantes assensu, de blado, animalibus, vino, lanâ, lignis, lapidibus et aliis, que aliquoties vendere aut emere

[p. 17]

vobis contigerit, nulli pedagia, vinagia, voyagia (sic) et foragia, que propter hec a secularibus exiguntur, solvere teneamini, auctoritate presentium vobis indulgemus. Nulli igitur omnino hominum liceat hanc paginam nostre concessionis infringere vel ei ausu temerario contraire. Siquis autem hoc attemptare presumpserit, indignationem omnipotentis Dei, et beatorum Petri et Pauli apostolorum se noverit incursurum. Datum (apud) Luddigum (?) v^o idus augusti, pontificatûs nostri anno quarto. (9 augusti 1247.)
Quod autem vidimus hoc testamur, et in huius rei testimonium presentibus litteris, seu presenti transcripto sigillum nostrum duximus apponendum. Datum anno et feriâ tertiâ predictis. - Et fuit sigillatum sigillo in cerâ, pendenti caudâ parchamini.
Collatione factâ per me infrascriptum notarium, sacrâ apostolicâ cesareâ ac regiâ auctoritate, publicum, Gandavi commorantem, presens transcriptum repertum est concordare cum litteris scriptis in parchamino valde antiquo et difficilis lectionis, mihi exhibitis, hâc nonâ maii, anno Domini 1719. - Quod attestor. Et erat signatum: Servrancx nts. apostolicus et regius. (oude copy.)

Of deze pauzelyke ontslaging van alle tollen en rechten op koorn, vee, wyn, wolle, hout, steenen, en andere voorwerpen, die het klooster van Maegdendale zich zoude aenschaffen of wel verkoopen, door den graef, als souvereinen heer van Vlaenderen, moest bekrachtigd worden, is ons niet vast bekend. Echter meenen wy te weten dat een dergelyke vrydom reeds door de voorzaten van den toenmaligen graef was toegestaen geweest. Wy hebben onder het oog de copy van een fragment van vidimus, gegeven door schepenen en raed der stad Gend, ten jare 1440, en op nieuw door de zelfde magistraetschap bevestigd in 1471; waerby men ziet

[p. 18]

dat Philips van Elsatien aen den abt van Clairvaux deze vrydommen had gegeven ten behoeve der abdyen van deze orde, die op 's graven heerschappyen waren, of zouden gesticht worden, alsmede voor alle de kloosters, die in toekomenden tyde uit deze orde (zoo als Citeaux) zouden gesproten zyn. Welk privilegie door Boudewyn van Constantinopelen werd vernieuwd en bekrachtigd, by openen brief gegeven te Watene, in 1197.

[Brief]

Johan, de eenige zoon van Arnoud van Audenaerde, was diens opvolger en tevens beschermheer der abdy, welke hy zamen met zyne echtgenoote, Mahaud, vidamesse van Amiens, by voortduring bleef begunstigen. In de maend january 1253 (1254 n. st.) bezegelden zy een' openen brief, by welken, onder anderen, aen Maegdendale de ontslaging wordt vergund van alle tolrechten, zoo te water als te lande, op de heerlykheid van Pamele (alwaer de Schelde voorby loopt). Wy hebben zoo even gezien dat deze vrydom reeds by pauzelyke bulle was toegestaen, zonder onderscheid op wiens heerschappy het mogte wezen. Waren er dan onaengename betwistingen uitgesproten, voor aleer Johan en Mahaud dit op nieuw, by openen brief, en meer bepaeldelyk hadden bevestigd? Dit laten wy bedenken. Zie hier een afschrift van het stuk:

Jou Jehans dis sires d'Audenarde, et sires de Rosoit, et Je Mahaus se femme, vidamesse dAmiens, dame de Pickingny, faisons scavoir a tous chiaulx ki ces presentes lettres verront et orront que nous, pour le salut de noz ames et de noz anteces-

[p. 19]

seurs, labbesse et le couvent del Val des virgenes, delez Audenarde, avons quité et quitons, et afrankies, a tous iours, de tous wienages que elles devoient et doivent a nous et a noz hoirs, en no ville de Pamele, et par terre et par eaue. - Et si leur avons donné et donnons un fosset qui muet et ist de lescaut, et cuert et revient par dessous le pont quon appelle a le Bare. - Et encore leur avons nous donné et donnons un moulin au tordoir, que elles fisent faire par no congiet et par nostre assentement sour le Marcke⁽¹⁾, et le fil et le cours de celle mesme eaue quon appelle Marcke pour tourner et faire courre partout la ou bon leur semblera, pour leur profit, si avant comme leur heritage sestend. - Et greons et octroions et donnons plain pooir a labesse et couvent devant dit, de avoir et de tenir bonnement et en pais, a tous iours, de nous et de noz hoirs toutes les aumosnes que on leur a fais et fera par tout en no terre et en no seignourie, que on puist ne doive faire par droict ne par raison, parmy tele rente et tel chens paiant que chil qui sont ou aront aumosne et devoient par devant. - Et encore avec tout chou nous leur avons donné congiet et donnons que elles puissent acquerre en no terre et en no seignorie de si à iiij^xx lib. de terre par an, et avoir et tenir de nous et de noz hoirs et a tous iours bonnement et en pais parmy tele rente et tels chens paiant que chil a qui eles laqueront et devoient par devant. - Et si est à scavoir que nous en touttes ces choses et en ces luis retenons toutte no iustice et no seignorie. - Et pour chou que touttes ces choses soient fermes et estables et tenues perpetuelement, nous leur avons donnés ces presentes lettres saielées et confermées de noz propres saiaus. - Ce fu fait et donnet en lan del incarnacion nostre Seignour M^o CC^o LIIJ el mois de Jenvier, (1254 n. st).

Naer twee oude en onderscheidene afschriften.

[Dit privilegie werd voor de laetste mael bevestigd en vernieuwd door Joos van Joigny, baron van Pamele, ten jare

(1) Groote beek die zich ontlast in de Schelde.

[p. 20]

1521, met besprek dat hy en zyne nakommers, heeren van Pamele, eenmael in hun leven het recht zouden hebben van eene non in de abdy te stellen, het welk men noemde een brood ende provene geven. De baron had beweerd dat dit recht voormaels by zyne voorzaten in gebruik was geweest.]

[Verzoekschrift]

Ten jare 1285, Johan van Audenaerde, het einde van zynen leeftyd langzaem gevoelende naderen, was hy, met zyne edele echtgenoote, nog bezorgd in het lot dat zyne geliefde religieusen van Maegdendale, na zynen dood, mogte te beurt vallen. Derhalve zenden zy aen graef Guido van Dampierre een bezegeld verzoekschrift, ten einde dat hy deze abdy onder zyne hooge bescherming zoude nemen, en de giften die zy aen de zelve hadden gedaen, by openen brief, zou bekragtigen. Wy deelen hier dit verzoekschrift mede:

A noble homme leur chier singneur Monsingneur le conte de Flandres, marchis de Namur. Jehans dis sires dAudenarde et sires de Rosoit, vo feables; et Mahaus se femme vidamesse, dame de Pinkingni, salut et bon amour, et nous apparillié a vo serviche et vo commendement. Sires nous vous prihons et requerrons que vous, pour amour de Dieu, et a no requeste, al abbesse et au couvent del Val des virgenes delez Audenarde weillies donner vos lettres de confirmanche et de warandisse enviers tous, comme sires souverain, tout le leur et tous leurs biens closement et entirement que eles ont et tiennent partout en no terre, et desous nous et nous hommes, ki meut et descheut du tenement de Flandres, pour que eles le puissent tenir paisivelement, save toute no iustiche et no singnorie. En tesmoingnage de chou avons nous ches presentes lettres saielées de nous saiaus, ki furent faites et données en lan del incarnacion nostre Singneur

[p. 21]

mil CC. IIII^xx et chinc, landemain de la feeste saint Luch. (19 october 1285).
Naer een oud afschrift.

Niettegenstaende deze plegtige aenvraeg, komt het ons zeer twyfelachtig voor of de graef het verzoek van zynen edelen vassaelheer, met wien hy meermaels in goede betrekking had gestaen, hebbe ingewilligd. Ware het immers zoo geweest, zouden wy voorzeker eenig berigt, eenige melding wegens dit graeflyke privilegie, in de nog overgeblevene acten der abdy hebben aengetroffen. Wie weet niet dat het beroep op een dergelyk handvest in sommige gevallen van groot gewigt was? Men zal zich dan vergenoegd hebben met de bescherming van den baenderheer van Pamele, en de tydelyke zaken van Maegdendale bleven des niet te min in goeden staet.

Dit vlugtige voorberigt zy genoeg om den lezer een denkbeeld opteleveren van het gesticht welks hervorming en sluiting zoo eigenaerdig in ons document zyn beschreven. En ofschoon hetzelve van een gering belang voor onze vlaemsche geschiedenis moge wezen, hebben wy het toch van eenige waerde vermeend te zyn, als bydrage voor het karaktermatige onzer voorvaderlyke zeden en gebruiken, in de XV^e eeuw.

Wy verhaesten ons te sluiten met de volgende bemerkingen:

Van den beginne af aen was het een der regels van het vrouwlyke kloosterleven, vooral onder de orde van Citeaux,

[p. 22]

dat de religieusen zich strengelyk binnen den omvang harer woningen moesten houden, en geene persoonlyke gemeenschap met vreemden hebben dan in eenige rare en uitgezonderde gevallen. Dit had Paus Bonifacius VIII (1294-1303) om alle inbreuken voor het vervolg te vermyden, eindelyk by eene generale Constitutie vastgesteld, en derzelver onderhoud nadrukkelyk geboden.

In hoe verre men in de XV^e eeuw van deze voorzichtige regeling was afgeweken; in hoe verre men zich van de oorspronklyke strengheid van het Bernardynsche kloosterleven had weten vry te maken, deze zyn vraegpunten welker onderzoek niet in ons bestek valt. De menschelyke zwakheid; eene zekere weelde door aengroeying van tydelyken rykdom bekomen; de onafhanklykheid van den diocesanen bisschop; de nabyheid van bloeyende steden, door ouders en vrienden bewoond; de aenvaerding van adelyke jonkvrouwen zonder fortuin, en minder nog zonder geestelyke vocatie; eene en andere dezer omstandigheden kunnen daertoe de hand hebben geleend.

Uit het naïve verhael, dat wy in het licht geven, is het baerblykelyk dat men alsdan, hier te lande, ook misbruiken in sommige kloosters had laten insluipen; maer ook dat Gods voorzienigheid meer dan die der menschen wel kon eene deugdryke en karaktervolle overste te werk stellen om, ondanks allen tegenstand, hare medezusters terug te brengen tot de heilzame hervorming, die voorheen de heilige Bernardus in de abdy

[p. 23]

van Citeaux had tot stand gebragt. Miraeus maekt melding van verscheidene zoo mannen- als vrouwenkloosters van deze orde, welke omtrent dit tydstip, in Belgie, zyn hervormd geworden (Chron. Cist. ordin.).

Aen het einde van dit verhael staet, met dezelfde hand geschreven, een kort berigt over de omstandigheden die de translatie in 1233 zyn voorafgegaen. Daer dezelve eenigermate op kloosterlyke overleveringen berusten, is het zeer bevattelyk dat er zoo wat wonderbaers is ingeslopen, hetwelk wy gaern eerbiedigen⁽¹⁾.

D^r D.J. Vander Meersch.

(1) Het handschrift, groot in-8^o, bevattende 20 bladzyden, is net geschreven. De filigranen van het papier dragen eene gothische waerboven een kruis, en een boks of stierskop met eene ster tusschen de hoornen. Vóór eenige jaren werd het met een' pak onbeduidende papieren aen een kruidenier verkogt, van wien wy het in bezit hebben gekregen.