Verloren Sone

[p. 66]

III. Aanteekeningen betreffende den herdruk.

Voor den herdruk is niet de oudste ons overgeleverde uitgave van het volksboek gekozen, maar de Antwerpsche editie van 1655, omdat deze op verschillende plaatsen eene betere lezing heeft dan de 14 jaar vroegere Amsterdamsche druk en bovendien geïllustreerd is met de oorspronkelijk in het boek thuisbehoorende houtsneden. Vrij van drukfouten en bedorven lezingen is ook deze editie geenszins en het was dus wenschelijk eenige storende fouten die met zekerheid verbeterd konden worden uit den tekst te verwijderen. Van de aangebrachte veranderingen wordt hieronder rekenschap gegeven. De afwijkende lezingen in de beide andere drukken zijn in de eerste bijlage vermeld.

De illustratie.

Blijkbaar is reeds de oudste 16de-eeuwsche uitgave der Historie van den Verloren Sone met houtsneden versierd geweest. Hoe deze er uitzagen kunnen wij opmaken uit de illustratie der meer dan honderd jaar latere editie van Godtgaf Verhulst, die nog nagenoeg alle oude afbeeldingen bevat, uit de oudere uitgaven overgenomen. Teekening en costuum doen zien dat wij hier nog de oorspronkelijke voorstellingen voor ons hebben, al zijn deze houtsneden zonder twijfel slechts kopieën, en geen bijzonder fraaie, van die der eerste editie. Dat de verschillende drukkers van volksboeken in de 16^de en het begin der 17^de eeuw, wanneer zij de oude houtblokken niet bezaten, de houtsneden in de uitgaven hunner concurrenten lieten kopieëren, is een bekend feit; eveneens dat die kopieën in den oudsten tijd doorgaans zeer nauwkeurig zijn, zoodat men soms alleen door nauwlettende vergelijking kan uitmaken of men al of niet met een kopie

[p. 67]

te doen heeft. Dat ook de houtsneden in onze editie de oude voorstelling ongewijzigd hebben bewaard en dus een beeld geven van de origineele illustratie van het boek behoeven wij echter niet alleen te gissen, maar kunnen wij ook bewijzen.

De ons bekende Amsterdamsche drukken bevatten niet meer de in het volksboek thuisbehoorende houtsneden. Toch moeten de eerste nadrukken verschenen zijn met kopieën van de in de oude Antwerpsche uitgaven voorkomende afbeeldingen. Later zijn die houtblokken in het ongereede geraakt en de drukkers in de 17^de en 18^de eeuw hebben wat er nog van over was bij tijd en wijle gebruikt ter illustratie van andere boeken. Zoo behoeft het ons niet te verwonderen dat wij een der 16de-eeuwsche houtsneden uit den Verloren Sone terugvinden in de door B. Koene te Amsterdam in 1817 gedrukte uitgave der Historie van Floris en Blancefleur (blz. 12). Het is de voorstelling hoe de verloren zoon in het bordeel beroofd wordt van zijne kleeding, als al zijn geld is verdaan (zie de afbeelding op blz. 20 van onzen herdruk); in het verhaal van Floris en Blancefleur wordt de houtsnede gebezigd ter illustratie van het afscheid dat Floris neemt van zijn ouders, wanneer hij Blancefleur zal gaan zoeken. Deze houtsnede nu komt geheel overeen met die in de Antwerpsche editie, maar is wat zorgvuldiger gesneden en schijnt een oudere kopie te zijn. Of het een Antwerpsch houtblok is dat te Amsterdam te land is gekomen, gelijk b.v. bewijsbaar met sommige houtblokken van Jan van Ghelen is geschied, valt wegens gebrek aan gegevens niet meer uit te maken; de kopie kan natuurlijk ook te Amsterdam zijn gemaakt.

In de door ons herdrukte uitgave van den Verloren Sone vinden wij vier verschillende houtsneden die oorspronkelijk in het volksboek thuisbehooren. Ze zijn gereproduceerd op blz. 1 (en 18), 8, 20 en 31; uit de reproductie blijkt niet dat ze in het origineel alle dubbel omlijnd zijn, welke omlijsting zeer beschadigd en hier en daar afgebrokkeld is. De houtsnede uit Amsterdam is echter enkel omlijnd.

De op blz. 10 gereproduceerde houtsnede is overgenomen uit A, ter vervanging van die in B: een zeer beschadigde en onbelangrijke 17de-eeuwsche houtsnede, voorstellende een etend en musiceerend

[p. 68]

gezelschap in een tuin. Ofschoon de houtsnede van A evenmin voor ons volksboek is gesneden, was het toch wenschelijk deze voor reproductie te kiezen.

Verder hebben wij op blz. 49 het titelblad der oudste bewaard gebleven uitgave van het volksboek gereproduceerd.

Lezingen van het volksboek die in den herdruk zijn gewijzigd.

(Het eerste cijfer wijst de bladzijde, het tweede den regel aan.)

4, 9 Vader - 5, 15 bediee - 6, 7 pretagien - 6, 22 accoort - 7, 9 nijdinghen - 8, 11 edelen - 9, 5 darr - 9, 17 Eude - 10, 7 armen - 11, 19 vrouwen - 12, 19 ghelholpen ... alsulckeu - 14, 17 hebt - 16, 11 fortuyue - 16, 21 stamme - 16, 25 legh ... root - 17, 9 cokaert - 17, 21 stueclijcken eysch - 17, 27 ghy - 18, 17 nijdinghen - 19, 13 aldus; A en C hebben adieu - 22, 25 houden - 23, 16 Loddelijck - 29, 7 brootds - 29, 9 bedroefheydt - 29, 11 Hemelrijck - 29, 12 Want - 29, 13 verqiust - 29, 23 vleesllijckheyt - 30, 20 menschen - 32, 6 verghvende - 32, 25 de; A en C hebben der - 33, 3 nimmermeer - 36, 11 versient - 37, 13 Sermoon - 37, 21 Eude - 37, 22 Orso - 37, 23 stonden - 38, 4 verghtffenisse - 39, 2 menschelijck gheslacht - 39, 14 prijselijck - 39, 25 Dat - 40, 8 stam -

Op de volgende plaatsen is wijziging gebracht in het gebruik van hoofdletters:

sone 5, 7, 12 en 19; 6, 14; 9, 18 en 26; 11, 1, 10 en 21; 13, 20; 15, 7; 16, 3; 17, 1 en 13; 18, 7 en 24; 19, 4; 21, 8; 23, 9; 41, 4 - verdorven 11, 9; 15, 8; 19, 20 - weerdinne 12, 3; 23, 11 en 21; 24, 4; 25, 4 en 21; 26, 6 en 14 - vrient 38, 21; 39, 1, 9 en 20 - /die 41, 12 - daer 41, 13 - vader 41, 18 - Amoureus 16, 27; 24, 20 - Sot 22, 12 -

De interpunctie is alleen op de volgende plaatsen gewijzigd:

komma ingevoegd 4, 9; 8, 6; 36, 22; 38, 7 - punt ingevoegd 21, 5; 22, 5; 24, 7; 33, 5; 37, 23; 41, 13 - komma door punt vervangen 41, 12 - punt geschrapt 23, 24 achter: terstont - dubbele punt ingevoegd 7, 27; 27, 26 - vraagteeken ingevoegd 36, 26.