Vaderlandsch museum voor Nederduitsche letterkunde, oudheid en geschiedenis. Deel 5
(1863)–C.P. Serrure, [tijdschrift] Vaderlandsch Museum–
Auteursrechtvrij
[pagina t.o. 401]
| |
 PL. I.
| |
[pagina 401]
| |
§ I. Onuitgegevene munten van Brabant.In de verzameling van mynen vader zijn eenige brabantsche munten voorhanden, die niet in het belangrijk werk van professor Van der Chijs voorkomenGa naar voetnoot(1). Ik trek hier op een viertal dezer de aendacht. | |
Hertog Jan II (1294-1312).1. + MONETA BRVXEL. Een kasteel of stadspoort met twee torens aen de zyden, in eenen rand van twaelf schildjens, op ieder van welke drie bolletjens. Dit stuk is in alles gelijk aen dat hetwelk by Van der Chijs op pl. VI no 9 voorkomt, uitgenomen dat aldaer op de keerzyde in den binnenrand rond het kruis: brabantie dvx, in plaets van: moneta brvxel. te lezen staet. Ik ben het met den leidschen hoogleeraer eens, om de door hem beschrevene munt, alsook de hier uitgegevene, aen de regering van hertog Jan II toe te schryven; de reden waerom op deze laetste alle melding van den brabantschen vorst weggelaten werd is my echter niet gebleken. | |
[pagina 402]
| |
Hertog Jan III (1312-1355).2. + MONETA 3. MONETA ANWPENSIS. Links loopend leeuwken. Dit laetste stuk is in zwart billoen, zijnde zeer waerschijnlijk eene nabootsing van eenen valschen munter uit den tijd. In alle gevalle is het toch eene zeer belangryke munt, dewijl zy bewijst, dat er stukken te Antwerpen werden geslagen met den naem van Lodewijk van Nevers, graef van Vlaenderen, waerschijnlijk ter gelegenheid van het traktaet van Dendermonde, den 31 Maert 1336, tusschen Brabant en Vlaenderen gesloten. Dergelijk stukjen, doch voor Halen in plaets van voor Antwerpen geslagen, was van Lodewijk van Crecy reeds bekend. Het staet beschreven in het zoo verdienstelijk werk van wylen mynen vriend Victor Gaillard over de munten van VlaenderenGa naar voetnoot(1). | |
Philips-de-Goede (1419-1467).4. + PHS DVX BVRG - BRAB. Z. LIMB. De H. Pieter ten halven lyve, houdende in de eene hand eenen sleutel, in de andere een boek, onder hem het wapenschild van Burgondië. Dit stuk is de halve van hetgeen by Van der Chijs op plaet xxxiv no 6 afgebeeld staet. | |
[pagina t.o. 403]
| |
 PL. II.
| |
[pagina 403]
| |
§ II. Onuitgegeven munt van het graefschap Loon.Over de munten van het voormalig graefschap Loon, dat thands een aenzienlijk deel van belgisch Limburg uitmaekt, schreef vroeger de heer Pereau in de Revue de numismatique belge, een belangrijk artikelGa naar voetnoot(1). Sedert dien werden enkele stukken van deze kleine vorsten hier en daer uitgegeven; ik zelf maekte er nog eenige in eenen lateren jaergang der Revue bekendGa naar voetnoot(2). Thands wil ik nog de aendacht trekken op eene munt van den laetsten graef van Loon, Diederik van Heinsberg (1336-1361), te Hasselt geslagen. THEODRI. COMES LOS. De graef in vorstelijk gewaed houdende den rijksappel en schepter. Diederik sloeg in zyne heerlijkheid van Heinsberg munten van de zelfde type, die niet heel zeldzaem zijn, en waerop reeds vroeger de aendacht werd gevestigdGa naar voetnoot(3). | |
§ III. Penningjen betrekkelijk Hondschote en Nieupoort.Het oudste penningjen, dat betrekking heeft op Nieupoort en tevens het eenige wellicht dat belang oplevert voor het kleine vlaemsch steedjen Hondschote, is het volgende, waervan ik nergends een tweede exemplaer aentrof. Het stukjen stelt op de eene zyde het wapen van Nieupoort voor, zijnde een klimmende leeuw in eenen boot. | |
[pagina 404]
| |
Keerzyde: Midden het veld het volgend opschrift: Hetgeen beduidt: 1582; na de verdelging van Hondschote hebben deszelfs inwoners naer Nieupoort gevlucht zijnde, dit doen slagen. Tusschen Veurne en St.-Winoxbergen gelegen, was Hondschote, dat thands deel van Frankrijk maekt, in de middeneeuwen bekend door zyne lakenweveryen. Later verviel deze nyverheid, en de bloei van het steedjen ging vooral te niet onder Philips den Tweeden, tydens welks regering het herhaeldelijk, hetzy geheel of ten deele verwoest werd. In 1558 maekten de Franschen er zich meester van, en richteden er eene verschrikkelyke plundering aen; in 1576 woedde er een hevige brand, die met een aenzienlijk gedeelte der stad zes honderd weversgetouwen in asch legde; in 1582, te midden der algemeene verwarring, die alsdan ontstond, werd het overweldigd door fransche legerbenden, welke op last van den hertog van Alençon in het land waren gekomen, en weinig schilde het of de stad werd ten gronde vernield. Geheel de bevolking, althans geheel de katholieke bevolking - want de protestanten waren voor iets in de zaek - vluchtte naer Nieupoort, alwaer zy te dier gelegenheid den zeldzamen legpenning, dien ik hier beschrijf, als aendenken lieten slaenGa naar voetnoot(1). | |
[pagina 405]
| |
§ IV. Friesche familiepenning.Deze gegraveerde penning had ik het genoegen op een reisjen, onlangs in Noord-Nederland gedaen, aen te treffen. H. VAN - HERMANA; gekroond wapenschild van het friesch geslacht Hermana. Het stuk werd vervaerdigd ter gelegenheid van het huwelijk van Hessel Wijbrens van Hermana, met Anna van Liaukama, den 8 January 1596 gevierd. Het geslacht van Hermana was een der aanzienlijkste uit Friesland; deszelfs genealogie opgesteld door den frieschen geschiedschryver Suffridus Petrus verscheen te Franeker in 1624, by Fredericus Heinsius, in-4. De afkomst der Liaukama's was niet min doorluchtig, een hunner, Siecke Liauckama, maekte zich reeds by den eersten kruistocht beroemd, en stierf den heldendood vóór Nicea. Het verblijf van dit geslacht was te Sixbierum, in de grieteny Barradeel. Hessel van Hermana was de derde zoon van Riem van Hermana en zyne tweede vrouw Wijtse Riencks van Camstra (+ 4 Maert 1555). Anna van Liaucama was het elfde kind van Schelte van Liauckama (+ op H. Sacramentsdag 1579) en van zyne derde vrouw Jel van Dekema (+ 28 November 1583); zy zelve overleed in de kraem den 22 Maert 1603, zonder kinderen uit haer huwelijk. Hessel Wybrens van Hermana, zooals talryke Friesen uit vroegere eeuw, had den smaek van verre reizen te ondernemen. Begeerig om zich in de wetenschappen te oefenen en om vreemde | |
[pagina 406]
| |
talen aen te leeren, bezocht hy in den jeugdigen ouderdom van 17 jaren, Duitschland, Engeland, Frankrijk, Spanje, Italië, Griekenland en eindelijk Jeruzalem: aldaer verkreeg hy den rang van ridder van Jeruzalem, en keerde toen in zijn vaderland terug. Hy was de laetste van zijn geslacht, en is te Minnertsga begraven. Het wapen van het geslacht Hermana is van goud, met eenen dubbelen arend van zwart, waeronder drie zesbladige roozen of sterren van zilver en waernaest twee leeuwtjens van rood. Dat van Liauckama bevat in de eerste helft een gouden veld met halven zwarten adelaer; terwijl de andere helft in het bovendeel, op een blauw veld, eene zesbladige roos of ster van goud draegt, en in het onderdeel eene gouden lelie op rood veldGa naar voetnoot(1). | |
§ V. Kerkpenningen van Gent en Kortrijk.In het tweede deel van dit Museum werden twee penningen der voormalige kerk van Ste-Pharaïldis, te Gent, voor het eerst bekend gemaekt, de eene dagteekenende uit de vijftiende eeuw, de andere van het tijdstip van den prins van Parma. Thands is het my mogelijk, dank zy aen de welwillende mededeeling van den heer majoor Maillet, van Doornijk, eenen derden kerkpenning, berustende in zijn fraei kabinet, uit te geven. Volgens de tijdorde valt dit stuk tusschen de twee andere in. SIG. CAPELLANORV. ECCLE - GANDEN SCTE. (dit is: Teeken of merk der kapellanen van de gentsche kerk der Heilige:) De H. Pharaïldis rechtstaende; zy draegt in de rechter hand den palmtak en in de linker een open boek. Naest haer op den grond staen twee | |
[pagina 407]
| |
trapganzen. Midden het veld ziet men aen den eenen kant het jaertal 1508, aen den anderen kant het jaertal 1525. Op den kerkpenning van Ste-Pharaïldis, dragende het jaertal 1585, die in het tweede deel des Museums werd afgebeeld, staet de naem van Michiel de la Roière. Deze persoon zal wel dezelfde zijn als de pastoor van Afsné (een dorp op eene kleine uer afstands van Gent), wiens grafzerk aldaer nog in het koor ligt. Het is een blauwe steen, waerop men eenen kelk nevens het lam Gods ziet, met het opschrift: Sepulture van heer In het werk, dat de heer Neumann, thands te Praeg in Bohemen, uitgeeft over de kopermuntenGa naar voetnoot(2), treft men de beschryving aen van eenen penning van St-Baefs-kerk, verschillend van den genen vroeger in het tweede deel van dit Museum bekend gemaekt: SIG. CAPLI SANCTI - BAVONIS GAND. De H. Bavo in heerlijk gewaed in eenen zetel. Hy houdt in de rechter hand een zwaerd en in de linker eenen schepter, als eigenschappen van zyne grafelyke waerdigheid. | |
[pagina 408]
| |
Keerzyde: DE + TORRENTE + IN + VIA + BIBET. (Op den weg zal hy aen de beek drinken.) Midden het veld: geheel dit opschrift is op den penning ingesneden.
Dit belangrijk stuk berust in de verzameling van Dr Freudenthal, te Londen. L. Torrentinus is waerschijnlijk niemand anders dan Livinus Torrentius, alias Van der Beken, de beroemde bisschop van Antwerpen, te Gent den 8 Maert 1525, uit eene begoedde familie geborenGa naar voetnoot(1). Mogelijk bekwam hy van jongs af eene prebende van kapellaen in de Sint-Veerle kerk. Dat op den kerkpenning Torrentinus staet, terwijl later de Antwerpsche bisschop zich steeds Torrentius noemde, is geen bezwaer; de zelfde nederduitsche naem werd in de zestiende eeuw op verschillende wyzen in het latijn overgebracht; zoo vinden wy eenigen tijd vóór dat Livinus Torrentius leefde, zekeren schryver met name Hermannus Torrentinus, die stellig ook Van der Beken zal geheeten hebbenGa naar voetnoot(2). De volgende penning van Kortrijk (berustende in de verzameling van mijn' vader) is allerwaerschijnlijkst van de kollegiale kerk van O.-L.-V. aldaer. + EX DONO MGRI ANTHONI DE MAI CANTOR. Wapen van Kortrijk. Keerzyde: ORATE PRO CVCTIS FIDELIBVS DEFVCTIS. Midden het veld: ANNO - 1534. Mogelijk is er nog het een of ander over de fondatie van meester Anthonius de Mai in de archieven op te spooren.
C.A. Serrure. |
|
ANWPENSIS. Links loopend leeuwken.