|
| |
| |
| |
Spreekwoorden verzameld door Michiel Theysbaert. 1594.
Het ontbreekt ons niet aen verzamelingen van Spreekwoorden, welke in de vijftiende en in de zestiende eeuw in de Nederlanden het licht zagen. De heer Harrebomée heeft er in zijn SpreekwoordenboekGa naar voetnoot(1) een veertiental opgegeven, welke alle vóór het jaer 1600 het licht zagen. De meeste dezer bevatten onze Spreekwoorden met eene latijnsche vertaling. Eene enkele, welke te Antwerpen in 1549, by de Laet van de pers kwam, bevat fransche Spreekwoorden door eene nederlandsche vertaling gevolgd. Het is voor eene kleine verzameling van dien aerd, dat ik hier in het Museum eene plaets inruim.
Ik ben in het bezit van een papieren handschrift in-4o-formaet, hetwelk vroeger het eigendom was van den heer Hye-Schoutheer, in leven sekretaris der stad Gent en lid van het koninklijk Nederlandsch Instituut. Het is herkomstig van de familie Theysbaert, en diende, in het jaer 1571 en later, tot handboek aen Daniël Theysbaert, van Wachtebeke. Zulks blijkt immers uit hetgeen hy op het eerste blad schreef: Desen bouck behoort toe Daneel
| |
| |
Theysbaert wonende te Wachbeke. - Cest lievre appartient à Daneel Theysbaert demorant à Wachbèque, devant le églieze. Een aental bladzyden, zoo voor- als achteraen in het boek, bevatten aenteekeningen van allen aerd, waervan vele betrekking hebben op het verpachten van land, het verkoopen van vleesch, schuldbekentenissen van dezen of genen, enz. Hieruit blijkt, dat deze Daniël Theysbaert zoon was van Adriaen, en zekeren Willem Hamere tot zwager had, terwijl er nog een ander Daniël Theysbaert voorkomt, maer deze was zoon van Jacob. Dit handboek van Daniël ging over op zynen zoon Michiel Theysbaert, die te Gent verbleef, zooals men uit den volgenden brief schijnt te mogen opmaken:
‘Vriendelijcke groetenesse voorschreven an hu, mynen beminden vadere Daniël Theysbaert, zoo laete ick u weten ende bidde hu op alle vrienschepe, die ghy op my begheerende zijt, dat ghy den Dysendaghe naest commende sout willen tot Ghendt commen, indient u moghelijck ware; ende zult wel doen, desen
By my Michiel Theysbaert.
Theysbaert, de zoon, schreef op de bladen, welke in het vaderlijk handboek wit waren gebleven, eerst de Spreekwoorden, die ik hier laet drukken, en vervolgends deze:
Sottelicke boerde.
Godt groete u, heer coninc, hooghe ghezeten
met uwen onderzaten, om vruecht ghewinnen;
wy zouden ooc gheerne vruecht ghenieten.
God groete u, heer coninc, hooghe ghezeten;
haddic wat goedts, ic sout wel eten,
blyde van herten ende van zinnen.
Godt groete u, heer coninc, hooghe ghezeten
met uwen onderzaten, om vruecht ghewinnen;
ic diene hier ooc ter feesten
| |
| |
en wilt hooren, niet om verstyvene,
wat sotte boerde sal brynghen voort
zo zwijcht al stille ende hier naer hoort.
Dit stukjen schijnt zoo wat eene algemeene inleiding te zijn tot het vertoonen van eene Klucht of Tafelspel. Hierop volgt ook wezenlijk in het handschrift: Een tafelspeelken van twee personagen om up den dry Conynghen avond te spelen; het heeft 98 verzen. Dan komt: Een tafelspeelken van twee personaigien: eenen man ende een wijf, ghecleet up zijn boerssche; dit telt 214 regels. Vervolgends: Een ghenouchelicke clute van: Nu noch, van iiii personagien, te weten: Den man, den ghebuere, dwijf ende die pape. Eindelijk komt een fransch liedeken. Het opgenoemde maekt den inhoud van letterkundigen aerd uit, die in den bundel voorkomt. Thands is de vraeg: Mag men Michiel Theysbaert, die denkelijk te Gent op studie was, als den opsteller van die stukken beschouwen, of heeft hy ze slechts afgeschreven? Het fransch liedeken is stellig uit zyne pen gevloeid; de spreekwoorden schijnt hy insgelijks, en wel om zich in de fransche tael te oefenen, verzameld te hebben; het overige zal men dus ook wel als zijn werk mogen beschouwen. By eene andere gelegenheid neem ik waerschijnlijk die Tafelspelen in dit Museum op.
Theysbaert liet zynen arbeid, wat de Spreekwoorden betreft, by de letter A reeds steken; maer aen het einde geeft hy er nog eenige op, waerby hy geene fransche vertaling gevoegd heeft.
Hoe weinig het ook zy, acht ik deze bydrage als niet geheel zonder belang voor de literatuer onzer Spreekwoorden.
Cy commencent les Proverbes communs, selon l'ordre de l'A.B.C.D.E.F.G., etc. Et premièrement de ceulx qui se commencent par A. et translatez du Franchoys en langue Flamengue, moult utilz et profitables
| |
| |
aux joeunes enfantz désirants et appétans à sçavoir la langue françoyse.
A.
A bon entendeur il ne fault que un mot.
Den verstandighen behouft lettelijcke woirden.
A la fin on le sçait tout.
Byder tijd weetmen alle dynck.
A petit mercier petit panier.
Cleen voghelen maecken cleen nesten.
A rude asne rude asnier; à pesant asne dur aguillon.
Den straffen zalmen straf zijn, of: Den
ezele behoort de slaghen toe.
A tous oyseau son nid est beau.
't Vogelken es gheerne daert ghebroet es.
A tel seigneur tel honneur, of:
A tel sainct telle offrande, of:
Tel maistre, tel varlet.
Zulcken meester, zulcken cnape, of:
Zulcken zant, zulcke offerande, of:
Zulc potkin, zulck schijfkin, of:
Zulcke maerte, zulcken tol, of:
Zulc mesken, zulc scheeken.
Avalle ce que tu as brassé.
Drynct dat ghy ghebrauwen hebt, of:
Spint dat ghy gheroct hebt, of:
Eit dat ghy ghecoct hebt.
Autant que le père amasse, le fils en gaspille.
Dat de vadere vergadert, verdoet de zoon.
| |
| |
Au grand besoing cognoist on ses bons amys.
Inden noot kendmen zyn' goede vrienden.
A l'ouvrage cognoist on le bon ouvrier.
An dwerck kendmen den goeden weerckman.
A noble plante noble fruict.
Zulc boom, zulcke vrucht.
A coeur vaillant rien impossible.
Een vroom herte es alle dync moghelic.
A chair de chien saulce de loup.
't Es recht dat u dient.
Après raire n' y a que tondre.
Daer niet en es en ontvalt niet, of:
Treckt een haer uut mijn paline.
A riche bride frain dorée.
't Goet wilt tot een goede.
Au ris cognoit on le fol.
An 't lachen kendmen den zot.
A ma lampe l'huyle deffault.
Ic bender af, of: Ic werde bijstier.
A gentz signez te fault garder.
Wacht u vanden gheteeckenden.
A son maistre on ne se doibt jouer.
N'a plus hault que soy frotter.
't Es quaed teghen u overhooft steken
ende met grooten heeren kriecken eten.
Adviens souvent à grand personage
n'avoir enfantz ou non pas sage.
Machtighe lieden hebben zelden goede kinderen.
| |
| |
Après dommaige chascun est sage.
Elc leert t' zynen coste, of: Als 't calf verdroncken is, dan vultmen den put.
Aux bons jours bons oeuvres.
Up goede daghen goede ghewercken.
A peu de vent faict on son fuseau bruyre.
In natte poelen reynet lichte.
Au malheureux chet la buchette en l'oeil.
Den onnoozelen moet al becoopen.
Au clair soleil ne fault nulles chandelles.
't Es alzo claer als den dach.
A vuyde main vuyde prière.
Daer niet en is verliest den bailliu zijn boete, of:
Lettel gheven, lettel wegh draghen.
A l'aveugle ne duyst peincture,
couleur, mirouer ne figure.
Den blenden en dient gheen keersse.
Au trésor gist le caeur.
Inden schat ligghet herte.
A son fumier le chien s'engresse.
Den hondt es staudt up zynen messynck.
Avoir la soleil en l'oeil.
't En wilt hem niet mede.
A gros larron grosse corde.
Tot eenen grooten dief een groote coorde.
A la gorge d'un chien jettez un ors, tu l'appaisera bien tost.
Werpt den hondt een been inde kele, gy zult hem vullic paeyen.
| |
| |
Autant vault qui chasse et rien ne prent,
que celluy qui list et rien n'entendt.
Lezen ende niet verstaen
dat 's jaghen ende niet vaen.
A table ronde n'y a desbat
pour estre assiz au premier plat.
't Es wel ghesproken daer 't wel ghenomen es.
A cheval doné ne luy regardera à la bouche.
Een geschoncken peerdt en zuldy niet inden mont zien.
A qui bien vient, semble estre sage.
Den ghenen, die 't goet toevloeyt, schijnt wijs te zijn.
A tout remède, fors la mort.
Tot alle dync remedie, behalfven de doot.
A la chère on cognoist les gentz.
An 't aenzicht kendtmen de lieden.
Au pisser cognoist on les jumentz.
An 't pissen kendmen de meeriën, of: Men kendt de vueghel an zyn' plumen.
Assez gaingne, qui putain perd.
Hy windt ghenouch, die een hoere verliest.
Amour faict moult, argent faict tout.
Liefde doet vele, ghelt doeghet al.
A renard endormy rien ne luy chet à la bouche.
Die slaept en windt niet, of: Den slapenden vosch en valt niet inden mont.
Aise faict les larons.
Weelde maect de dieven.
Amendement n'est pas péché.
Beterynghe en es gheen zonde, of: 't Es beter ghebetert dan quaedt blyven.
| |
| |
A petite pluye chyet grand vendt.
Met cleynen reghen valt grooten windt.
A petite fontaine boit on souef.
An een cleyn fonteyne drynct men zaecht, of: Cleen pacxkens draecht men lichte.
Aultant faict celluy qui escorche que celluy qui tient.
Alzo veel doet hy die 't beenken haut als die 't calveken vlaet.
Assuer dort qui n'a que perdre.
Gherust slaept hy die niet te verliesen en heeft.
Au premier coup ne chiet pas l'arbre.
Met den eersten slach en valt den boom niet, of: Met den eersten woirden en eyst niet te doene.
Aultant despent chiche que large.
Alzo veel verteert vrecke als milde.
Au voir dire perd on le jeu.
Met de waerheyt te zegghen verliest men 't spel, of: De waerheid en es niet alomme willecomme.
Avant chant fol que prestre.
Eer zynght zot dan priestere.
A bon droict est il puny,
qui à son maistre desobeyt.
Met rechte es hy ghepuniert
die zynen meestere niet en obediert.
A bon vin ne fault point d'enseigne.
Den goeden wijn en behouft gheen teecken.
Au monde n'y ha point de repos.
Ter weerelt en es gheen ruste.
Advocats ne voyent pas en leur causes,
Niemandt en es in zijn zelfs zaken wijs.
| |
| |
A grand homme grand verre.
Grooten man grooten back.
A grand pécheur grand esclandre.
Den quaden ghebueren groote schande.
A grand pescheur eschappe anguille.
Den boghe en mach niet altijts gespannen zijn.
A haulte montée le faitz encombre.
't Pack hooghe draghen verweicht
A la fin sera le renard moine.
't Zal doncker zijn daer hy verdolen zal.
A père, maistre et à Dieu tout puissant
nul ne poeult rendre l'équivalant.
Vader, moeder ende God almachtich
en canmen niet voldoen, zijt dit indachtich.
Assez boit qui ha deuil.
Hy drynet ghenouch die bedruct es.
Assez demande qui bien sert.
Die wel verdient die heescht ghenouch.
A bon cheval bon guet.
Tot een goedt perdt dient goede wachte.
A courte chausse longue lanière.
Tot curte caussens langhe nastelynghen.
A chat lécheur bat on souvent la guele.
Een lecker catte slaetmen dicwils de mule.
Aide toy, Dieu t'aidera.
Helpt u zelven, zo helpt u God.
Annemy ne dort.
| |
| |
Niemant en es in zy zelfs zaken wijsGa naar voetnoot(1).
Grooten man grooten back.
Den quaden ghebueren groote schande.
Den boghe en mach niet altijts ghespannen zijn.
't Pack hooghe draecht verweecht.
't Sal doncker zijn daer hy verdoolen zal.
Vader, meestere, Godt almachtich
en connen niet vuldoen, zijt dat andachtich.
Hy drynct ghenouch die bedruct es.
Die wel verdient, die heeft ghenouch.
Tot een goet peert dient goede wacht.
Tot corte caussens dienen langhe nastelynghen.
Een lecker catte slaetmen dicwels de mule.
Helpt hu zelven, zoe helpt hu Godt.
By my Mychiel Theysbaert, geschreven den laetsten van Meye 1594.
|
-
voetnoot(1)
- Theysbaert had dit spreekwoord en byna alle die hier volgen, reeds vroeger opgegeven.
|
Auteursrechtvrij