Vaderlandsch museum voor Nederduitsche letterkunde, oudheid en geschiedenis. Deel 4

[p. 215]

De abt van Sinte-Baefs, te Gent, schaft de lijfeigenschap af voor zyne laten en onderlaten in den Weert, te Temsche.

Het is bekend, dat de lijfeigenschap veel vroeger in Vlaenderen dan in andere landen werd afgeschaft. Reeds ten jare 1252 schonken Margareta van Constantinopelen met haren zoon Gwy van Dampetra, de persoonlyke vryheid aen al de dienstbare lieden, welke aen hen toebehoorden. Zy onderwierpen ze echter aen het betalen van eenen jaerlijkschen penning, en behielden zich het recht van het beste hoofd voor. De gravin van Vlaenderen gaf dus het voorbeeld; zy kon echter geenen algemeenen maetregel nemen, maer moest zich bepalen tot het afschaffen der lijfeigenschap voor die lieden, welke op dat gedeelte van het grondgebied, hetwelk haer eigendom was, gevestigd waren.

Langzamer hand deden ook de Heeren en de Geestelyke Gestichten, als groote grondbezitters, het zelfde voor hunne lijfeigenen, en gaven hun de persoonlyke vryheid; maer behielden zich het recht om uit de nalatenschap van de overledenen het beste hoofd, dat is het beste stuk van het huisraed of van het roerend goed, te nemen.

De lijfeigenschap werd dus in de middeleeuwen niet in eens afgeschaft. De laten, die eerst geheel en al aen hunnen heer toebehoorden, die zich van den grond, waerop zy woonden en welken zy beploegden, niet mochten verwyderen, en die aen hunne

[p. 216]

erfgenamen niets mochten nalaten, bekomen de persoonlyke vryheid. Alsdan zijn zy slechts verplicht in sommige gevallen hunnen heer ten dienste te staen, hem jaerlijks eenen kleinen penning op te brengen; en uit hunne nalatenschap wordt het beste hoofd gekozen. Later nog, in stede van het een of ander voorwerp, hetwelk aen den afgestorven toebehoorde, en meestal tot de uitoefening van zijn bedrijf gediend had, betaelde men hiervoor een klein versterfrecht.

Zie hier een stuk, waerby de abt van Sinte-Baefs de lijfeigenschap afschaft voor zyne laten en onderlaten, in den Weert, te Temsche, woonende. Het berust op het archief der Hoofdkerk alhier:

Datum per Copiam A^o Dni M^oCCCC^oLXXXI die Februarii XVI^a.
(20 Augustus 1400.)

Allen den ghenen, die dese jeghenwoordighe letteren zullen zien ofte hooren lesen. Woutre, by den ghedoeghe ons Heeren, Abdt van Sente-Baefs by Ghentd, van Sente-Benedictus ordine, vanden bisscopdomme van Dornike, saluut in onsen Heere. Wij doen te wetene hu allen, dat wij, ten oetmoedighen versouke ende beden vanden goeden lieden, onsen laten ende onderlaten, gheseten ende wonende in den Weert, in de prochie van Temsche, ons ende onser kerken van Sente-Baefs toebehorende; ter eeren van Gode, ende hute specialer gratiën ende ghiften, hebben gheconsenteert, gheöorlooft ende gheheiten bij desen presenten letteren, consenteren, orloven ende gheven ten eeuliken daghen over ons ende onse naercommers, abde van Sente-Baefs, dat alle de ghene, die nu sijn ende hier naer wesen sullen, die onder ons in den voorseyden Weert nu wonen ofte in toecommende tijden zullen wonen ofte nederslaen, van wanen sij zijn oft commen sullen, te lande ofte te watere, ende ten goede ghemitte staen ofte vry sijn, zullen vry bliven. Ende andre die ne gheene

[p. 217]

vryheit ofte goet ghemitte betoeghen en moghen, also zij sculdich zijn te doene, op dat sy commen ghesont, gaende ende staende voor onsen bailliu ende scepenen van onsen heerscape vanden Weerde voorseit, ende zijs daer begheeren orcondelike, sullen staen ter bester haven ende cateyle, dat naer hem bliven sal, huteghenomen bastaerden ende gherechten dienstlieden, dewelke by desen niet ghevriët en zullen zijn. Ende, omme dat wy willen dat dese gracie ende ghifte vorseit blive goet, vaste, ghestade ende wel ghehouden teeuweliken daghen van ons ende onsen naercommers abden van Sente-Baefs, so hebben wij Woutre, abdt boven ghenoempt, dese presente letteren doen zeghelen met onsen zegle huuthanghende. Ghegheven in den Weert, binnen der prochiën van Temsche vorseyt, den vier-ende-twintichsten dach in Ouxste, int jaer ons Heeren als men screef viertienhondert.

Et concordat Jo. de Wouda, notarius.

Op papier. Deze notarieele kopy van het oorspronkelijk stuk is een meesterstuk van schrijfkunst.

De abdy van Sinte-Baefs had sedert onheugelyke tyden zeer uitgestrekte bezittingen in den grooten en den kleinen Weert te Temsche, zoo dat het getal der laten, aen wie de vryheid geschonken werd, zeer aenzienlijk zal geweest zijn. De beroemde Jacob van Artevelde had daer insgelijks eenige gemeten gronds aengekocht en doen bebouwen; en er bestaet eene akte, waerby zijn zoon Philips de rechten, welke deze vermeende te hebben op een stuk land, aen de abdy afstaet⁽¹⁾.

(1) De geleerde schryver van de Histoire de l'abbaye de Saint-Bavon. Gand, 1855, in-4^o, de heer Van Lokeren, zegt verkeerdelijk bl. 133: il renonça à quelques parcelles de terre situées, à ce que nous croyons, dans les prairies des Moines derrière sa résidence, et que son père avait achetées et mises en culture. Il résulte de cet acte de cession, que le bras de l'Escaut, qui traverse ces prairies, y changea de direction, enz. De akte heeft geene de minste betrekking op Gent, maer wel op den Weert, alwaer die stukken land gelegen waren.