Vaderlandsch museum voor Nederduitsche letterkunde, oudheid en geschiedenis. Deel 3

[p. 225]

Rinclus, door Gielijs van Molhem en Hendrik.

Tot de onuitgegevene overblijfsels van onze middeleeuwsche letterkunde behoort het nog al uitgebreide dichtstuk, hetwelk Gielijs van Molhem en zijn voortzetter uit het fransch van den Reclus de Moliens, in onze tael overbrachten⁽¹⁾.

In het eenige handschrift, waerin dit gedicht voorkomt, staet er telkens byna aen elk blad, het woord Rinclus bovenaen geschreven: daerdoor is het dan ook in onze letterkunde onder dien naem bekend. In het oud-fransch beteekent renclus, zoo veel als in het hedendaegsch reclus, dat is een kluizenaer.

De naem des franschen dichters, die onder den naem van Le reclus de Moliens schuilt, is tot hiertoe een raedsel, en zyne werken bestaen niet dan in handschrift, onder andere, op de keizerlyke bibliotheek te Parijs⁽²⁾. By veel der oudere schryvers over de fransche tael- en letterkunde, zoo als Pasquier, Fauchet, Du Verdier, De la Croix du Maine, enz., wordt er niet eens van hem gewag gemaekt. By andere echter vindt men eenige

(1) Mone, Uebersicht, bl. 252. - Hoffmann von Fallersleben, Horae Belgicae. - Uebersicht bl. 24. Deze laetste geleerde heeft het aldaer onder de Sproken gerangschikt.

(2) Paulin Paris, les Manuscrits françois de la Bibliothèque du Roi. D, V, bl. 43 en 50. - D. VI, bl. 397.

[p. 226]

inlichtingen. Volgends Daire was hy geboortig van Abbeville in Picardie⁽¹⁾. Stellig is het, dat Moliens vroeger eene heerlykheid was, verdeeld in Moliens-au-val en Moliens-au-bois. Men leest dat deze, in de vijftiende eeuw, in het bezit was van Jan V, heer van Crequy, ridder van het Gulden Vlies en eerste kamerling van Philips-den-Goede⁽²⁾. Er was ook nog in Frankrijk in de diocesis van Angers, eene mans-abdy van de orde van den H. Augustinus, le Molinais genaemd, en door Hendrik II, koning van Engeland gesticht⁽³⁾. Maer men zal zich waerschijnlyk by het eerste moeten houden.

Van den Reclus de Moliens bestaen er twee of drie werken: Le roman de Charité, Le Miserere, en ook, schijnt het, eene poëtische bearbeiding van het Onze Vader. Alle, zooals ik reeds zegde, zijn tot hiertoe onuitgegeven; daerdoor is het nog niet mogelyk onzen nederlandschen tekst met den oorspronkelyken te vergelyken.

De fransche geleerden zijn het omtrent eens over den leeftijd van den Reclus de Moliens. Volgends Ducange, aengehaeld door Roquefort⁽⁴⁾, leefde deze kluizenaer ten tyde van Hendrik II, koning van Engeland, die van 1154 tot 1189 den troon bekleedde. De geleerde Ménage⁽⁵⁾ denkt, dat de Roman de Charité onder Philippe-Auguste (1180-1223), werd geschreven. Het zelfde kan op het ander werk, le Miserere, worden toegepast. Ginguené, die hem le Reclus de Moliens ou de Mollens noemt, en over zyne werken eenige belangryke bladzyden schreef, zegt dat deze dichter waerschijnlyk vóór het jaer 1180 bloeide⁽⁶⁾.

(1) Tableau des Sciences et des belles-lettres dans la Picardie, bl. 160.

(2) Anselme, Histoire générale de la Maison royale de France. D. VI, bl. 728.

(3) Bruzen de la Martinière, Dictionnaire géographique. La Haye 1735. In-folio.

(4) Zie Mone, Anzeiger 1836. Bl. 208, die zich op Ducange, Histoire de S. Louis, observations, bl. 136, en op het Glossarium, D. III bl. 998, beroept, en ook Roquefort, Histoire de la Poésie française, bl. 69 tot 71.

(5) Origines de la Langue françoise, bl. 172, op het woord Calenger.

(6) Histoire littéraire de la France, Paris 1817, D. XIV bl. 33-38.

[p. 227]

Talryke fransche schryvers, zoo als Borel⁽¹⁾, Duchesne⁽²⁾, Menage⁽³⁾, Du Cange⁽⁴⁾, Carpentier⁽⁵⁾, Barbazan⁽⁶⁾ enz., die enkele verzen uit het een of ander der gedichten van den Reclus aenhalen, hadden niet eens opgemerkt, dat die dichter de eerste by de franschen schijnt geweest te zijn, die de gekruiste verzen invoerde. In der daed zijn Miserere en zijn Roman de Charité zijn in strofen van twaelf achtvoetige verzen, waerby twee verschillende rymen gebruikt worden. Roquefort⁽⁷⁾ was de eerste, die zulks deed opmerken, en hy haelt als voorbeeld de 199^ste strofe uit den Miserere aen:

Droite vie est de mariaige,
chascun doit servir sans outraige,

li uns l'autre quant à son per.

Noces sont aussi comme la caige,
où en enclot oisel sauvaige,

k'il ne puist jamais eschaper.

Ne se doit pas cil encourper,

qui vigne a de l'autrui graper.

Noces sont refui pour oraige,

et sont pour celui atraper,

qui veut autrui feme happer;

noces font as trop chaus ombraige.

De heer Paulin Paris, by het beschryven van een der handschriften der keizerlyke bibliotheek te Parijs, waerin le Miserere voorkomt, en aldaer le livre del Renclus de Moiliens heet, zegt dat het gedicht uit ongeveer 300 twaelfregelige strofen bestaet; maer Ginguenébrengt het getal der strofen van le Miserere slechts op 275, en dat van le Roman de Charité op 215. Beide geleerden zijn het eens

(1) Trésor des Antiquités, in den Catalogue des Auteurs.

(2) In zyne Notes sur Alain Chartier.

(3) Origines de la langue française, bl. 172 en 571.

(4) Glossarium, en Observations sur Joinville.

(5) Glossarium novum.

(6) Fabliaux D. I, bl. 37 en D. III, Préface, Bl. XIV.

(7) Histoire de la Poésie française, bl. 71.

[p. 228]

om te bekennen, dat die dichtstukken uit de pen gevloeid zijn van eenen zeer ervaren verzenmaker, wiens godvruchtige gevoelens zich doorgaends onder de trekken van de scherpste hekeling of de strengste zedeleer vertoonen. Le Miserere begint als volgt:

Miserere mei Deus!
Trop me sui longuement téus,

que je déusse avoir bien dit;

assez ai temps et lieuz éus
des maus blasmer que j'ai véus.

Dex, par le prophète! maudit

qui respont et qui escondit

le froument au peuple maudit

dont il doit être repéus.

Pour ce qu'ainsi le truis escris,

del blé de mon grenier petit,

ai des meillors grains esleus.

Paulin Paris voegt er by, dat in gezegde bibliotheek talryke kopyen van dit gedicht bestaen, waervan onderscheidene tot de twaelfde eeuw opklimmen.

Hier en daer vindt men nog, het zy geheele strofen, het zy enkele verzen van den Miserere of van den Roman de Charité aengehaeld. By voorbeeld by Ginguené leest men de 19^de strofe van den franschen tekst, die in den onzen onder nummer 20 voorkomt.

Hom, or entend, tu dois oïr,
qui tu es ne te dois jéir.

Qui es tu donc? sans plein de fiens

tu te veux chascun jour emplir,
et puis vuidier et puis remplir.

Quant tu es vuis mal te contiens,

et quand tu es trop pleins si giens

assez as fiens.......

Jà ne te saras tant polir;

tu enordis quanque tu tiens,

car n'attouche pas tant nette riens

à toi, que ne faches soillir.

[p. 229]

Ook de 32^ste, die in onzen tekst de 33^ste is:

Par cheux est li monde destruis
par qui il déust estre estruis

car chil, qui nous doivent conduire,

nous mènent par estrois pertuis,
et ils ont trouvé un grand huis

large u parent ils vont déduire

ou choses qui tant puist nuire.

Chil qui ruevent les déduis fuire,

sont chils qui quièrent les déduis.

Or ne sai-jou où me refuire;

chil qui doivent autrui estruire

che sont chils u tous les maus truis.

Eindelyk nog de 112^ste strofe, welke met onze 110^ste overeenkomt, waerin de oorsprong van de quade tonghen, dat is, den laster, op eene niet ondichterlyke wyze verteld wordt:

Envie, chele serve amère,
dist qu'ele volait estre mère

et mettre au monde de son fruit.

Par pechié plus laict qu'avoutère
ala couchier avec son père.

Par une mout horrible nuit,

menèrent horrible déduit,

n'en leva pas à ventre vaire;
de son père conchut un frère,

que on nomme mesdit maudit;

la mère l'a en ses meurs déduit

et il retint bien sa matère.

Ook komt by Roquefort⁽¹⁾ de 82^ste fransche strofe, by ons de 79^tse, voor. Zy luidt als volgt:

Orgilleus, pris es à ton las
quant de autrui nom as soulas,

et d'autrui biens-fais qui est la glore;

quant de ton bon père parlas,

(1) Supplément au Glossaire de la langue Romane, bl. 33, op het woord Avoler.

[p. 230]

 

et de rien ressemblé ne l'as,

 

chest à ton oës honteuse estore,

 

li bien qu'il fist en son tempore.

 

Tu mauvaisetiez pas ne restore,

 

de son los ton nom violas

 

pourquoi te desnatures ores?

 

Oncques-mais ne me fui mémore

 

du bon ni dont tu avolas.

Ik ruimde hier geerne eene plaets in voor deze fragmenten van den franschen Renclus, omdat men deze alzoo met onzen dietschen tekst kan vergelyken.

Doch keeren wy tot onzen Rinclus te rug. Het handschrift, waerin hy voorkomt, was vroeger het eigendom van den engelschen boekverzamelaer R. Heber, en is sedert ruim vijf-en-twintig jaren het myne. Het is een kleine, maer tamelyk dikke, op perkament, in de eerste helft der veertiende eeuw geschrevene kwarto, waerin de verzen achtereen volgen zoo als proza, maer nochtans met een rood streepjen door de eerste letter van elk vers, om aldus de aendacht er op te vestigen, en aen te duiden, dat er telkens een ander begint⁽¹⁾. Willems heeft het fac-simile van een blad uit dit handschrift medegedeeld⁽²⁾, en later zal ik, by de uitgave van het vierde boek van den Wapene Martijn, die daerin insgelyks bevat is, een nauwkeurig verslag van geheel den inhoud mededeelen.

Ons gedicht beslaet in den Codex 18 bladen of 36 bladzyden. Aen het einde echter van het stuk ontbreken er een of meer. By het beschouwen van het handschrift zou men denken, dat er slechts één blad faelt; maer alzoo de fransche tekst uit twee honderd en vijf-en-zeventig of drie honderd strofen bestaet, en er

(1) De heer Verwijs, in zyne uitgave van Jacob van Maerlants Wapene Martijn, bl. XLI, gewag makende van dit handschrift, spreekt ten onrechte van: ‘De meerdere slordigheid, daar wel de strophen, maar niet de verzen behoorlijk zijn afgescheiden.’

(2) Mengelingen van Historisch-Vaderlandschen inhoud, bl. 45.

[p. 231]

by ons slechts honderd en een-en-twintig overblyven, moeten er onderscheidene bladen verdwenen zijn: in de veronderstelling, wel te verstaen, dat het werk van den franschen dichter in zijn geheel in onze tael overging.

Ik heb boven gezegd, dat men het fransch gedicht als tusschen de jaren 1154 en 1223, of zelfs, volgends Guingené, als vóór het jaer 1180 opgesteld zijnde, mag beschouwen. Wanneer werd het in onze tael berijmd? Met zekerheid is hieromtrent niets te bepalen; doch het is te veronderstellen, dat dit niet zeer lang na de verschyning van het oorspronkelyke gebeurde.

Heinrec, de voortzetter van den Rinclus, schijnt echter nog al eenen geruimen tijd na Gielis van Molhem geleefd te hebben, vermits hy niet bepaeldelyk kon zeggen, om welke reden zijn voorganger het stuk onvoltooid had gelaten (Str. 97, v. 1155-1160). Ook verdient het vers: ‘Met altemale haren reinarden,’ hetwelk in het vervolg door dezen Hendrik voorkomt (Str. 114, v. 1363), eenige opmerking, daer het aen onzen Reinaert doet denken⁽¹⁾, die misschien reeds bestond, toen het tweede gedeelte van den Rinclus werd geschreven; maer dit verzet zich geens zins tegen de oudheid van geheel ons dichtstuk. Want niemand by ons heeft tot hiertoe den Reinaert beschouwd als na de jaren 1200-1220 geschreven zijnde⁽²⁾, terwijl professor Jonckbloet, een der laetsten, die over ons beroemd epos, op eene kritische wyze handelden, zich aen het gevoelen van Willems en Snellaert houdende, zegt: ‘Het komt ons nog altijd voor, dat de vlaamsche Reinaert tot de laatste jaren der twaalfde eeuw mag en moet gebracht worden⁽³⁾.’

De Rinclus klimt dus tot de twaelfde, of minstens stellig tot de

(1) Willems, Reinaert de Vos, Inleiding, bl. XX, had dit reeds opgemerkt.

(2) C.A. Serrure, Geschiedenis der Nederlandshe en Fransche Letterkunde in Vlaenderen, bl. 143. Zie ook bl. 141, en ook A. Willems, in Messager des Sciences Historiques van 1857, bl. 320.

(3) Vanden Vos Reinaerde. Groningen, 1856. Inleiding, bl. CL.

[p. 232]

eerste jaren der dertiende eeuw op, en dit dichtstuk dagteekent diensvolgends van een veel vroeger tijdvak dan dat, waerin Maerlant bloeide⁽¹⁾. Het is nogmaels een bewijs, dat men maer in 't geheel niet zal aennemen hetgeen mijn geleerde collega, professor David, onlangs heeft geschreven: ‘Het is slechts in de eerste helft der dertiende eeuw dat er, uit het mengelmoes van velerlei dialecten, eene gemeene Nederduitsche of Belgische tael tot stand kwam, met vaste vormen, met syntaxische hebbelykheid, vatbaer derhalve tot nauwkeurige uitdrukking, in het schrift, van gedachten en gevoelens⁽²⁾.’ Volgends my was de tael reeds in de twaelfde eeuw gevormd, en het is immers genoegzaem bewezen, dat er byna eene geheele letterkunde vóór Maerlant bestond.

Onze Rinclus is, even als de fransche, in kunstig gekruiste verzen, alzoo in elke strofe van twaelf regels slechts twee rymen voorkomen, waervan het eene telkens voor de verzen 1, 2, 4, 5, 9, en 12, en het andere voor de verzen 3, 6, 7, 8, 10 en 11 gebruikt wordt. Dit gedicht zal dus ook wel by ons een der oudste van dit slach zijn. Maerlant, weet men, schreef insgelyks in verzen van den zelfden aerd; maer in zynen Wapene Martijn heeft elke strofe dertien regels.

Het gedicht van den kluizenaer van Moliens werd in onze tael overgebracht door Gielijs van Molhem, die slechts de zes-en-negentig eerste strofen afmaekte, en dus het stuk onvoltooid liet. Zekere Heinrec vertaelde het vervolg, en van zynen arbeid kwamen vijf-en-twintig strofen tot ons. Of hy geheel het werk voltooid heeft, blijft onzeker.

Wie waren Gielis van Molhem en Hendrik? Willems schreef: ‘Molhem ligt op een klein uer afstands van Assche, naer den kant van Merchem, en maekt thans met Bollebeek ééne gemeente uit,

(1) Willems, Belgisch Museum, D. I, bl. 344, heeft ook den Rinclus vóór Maerlant gesteld.

(2) Rymbybel van Jacob van Maerlant, D. I. Voorrede, bl. V.

[p. 233]

van omtrent 550 zielen. Men mag gelooven dat Gielis aldaer geboren is, vermids men in zynen tyd veelal gewoon was zich naer zyn geboorteplaets te noemen⁽¹⁾.’ Sedert heeft men niets meerder ontdekt. Molhem lag niet verre verwyderd van de abdy Afflighem, welke reeds vóór het jaer 1100 bestond. Hierdoor komt men tot de gissing, dat Gielis en Hendrik twee moniken uit dat gesticht waren. Doch hiermede is men niet verre gevorderd; want ik heb reeds vóór twintig jaren, toen ik over Willem van Afflighem handelde⁽²⁾, gelegenheid gehad te zeggen, dat men over de schryvers, welke in die vermaerde abdy tydens de middeleeuwen leefden, weinige inlichtingen kan verhopen. Reeds ten tyde van Sanderus was de bibliotheek van Afflighem, die, toen Guicciardini (1566) schreef, voor de rijkste aen handschriften van geheel Nederland doorging, in eenen jammerlyken toestand. De bibliothekaris Odo Cambier, in eenen brief aen Sanderus gericht, beklaegt zich bitter over het verstrooijen der boeken gedurende de beroerten der zestiende eeuw. ‘Het meeste van hetgene wy vroeger bezaten,’ zegt Cambier, ‘ja zelfs de werken der mannen, die in dit gesticht gebloeid hebben, als Simon, Willem, Hendrik, Gerard, zijn thands voor ons verloren⁽³⁾’ Er wordt hier een Hendrik genoemd; maer van eenen Gielis zegt men niet het minste woord. De namen der beide dichters zijn dus slechts door den Rinclus bekend.

Mone deelde in den Anzeiger⁽⁴⁾, de zes eerste strofen van Gielis van Molhem en de eerste van Hendrik mede. Willems, in zijn Museum⁽⁵⁾, nam nog eens de drie eerste strofen op, en

(1) Belgisch Museum, D. I, bl. 344.

(2) In: De Middelaer of Bydragen ter bevordering van Tael, Onderwys en Geschiedenis. Leuven, 1840-1841. D. I, bl. 77-81.

(3) Sanderus, Bibliotheca Belgica Manuscripta. D. II, bl. 143.

(4) Anzeiger für Kunde der teutschen Vorzeit fünfter Jahrgang, 1836. bl. 209-211.

(5) Deel I, bl. 345.

[p. 234]

hy wederlegt te recht Mone, die voor het woord Molhem, in het handschrift by verkorting Molhē geschreven, aen het aenzienlyk dorp Mol, in de brabantsche kempen gelegen, wilde doen denken. De hoogduitsche geleerde heeft niet geweten, dat er by ons een Molhem bestond. D^r Snellaert heeft ook de eerste strofe in zyne bekroonde verhandeling als proeve gegeven⁽¹⁾.

De Rinclus verschijnt dus hier voor de eerste mael, zoo als hy tot ons is gekomen, in honderd en een-en-twintig strofen, waervan de laetste zelfs niet geheel is overgebleven. Aen twee strofen, namelyk aen de 10^de en de 59^ste, ontbreekt één vers, terwijl de 13^de uit zestien regels bestaende, vier regels te veel telt.

Naer myne gewoonte geef ik den tekst van het handschrift zoo getrouw mogelyk te rug, zonder daeraen de minste veranderingen of kritische herstellingen te doen. Wanneer men dit gedicht vergelijkt met de talryke stukken, welke ik uit den grooten Hultemschen codex gedrukt heb, zal men dadelyk gewaer worden dat de spelling en taelvormen van den Rinclus doorgaends ouder zijn.

Opmerking verdient het, dat in dit handschrift meestal, niet altijd, geen stip of schreefjen op de i staet, terwijl de letter y overal eenen punt draegt, by voorbeeld in paradẏse, greẏn, eẏgen, noẏt, enz. Daerdoor is in het schrift het onderscheid tusschen deze letter y en de ij zeer duidelyk. Bilderdijk deed vroeger de aenmerking dat ‘'t Angelsakisch geen stip op de i heeft aangenomen; zy onderscheidt zich ook genoeg in dat schrift, en behoefde dus geen byschrift (of 't ware) van dit is een i; maar de y wordt daarin met een stip geteekend, en deze beduidt, dat hy als een i uitgesproken moet worden, en het schijnt dat dit aangenomen werd toen de klank van de letterfiguur in

(1) Bl. 129.

[p. 235]

't gebruik ongelijk was. Het was van belang dit aanteteekenen, op dat youth, by voorbeeld, niet vouth of wouth zou gelezen worden, maar jouth⁽¹⁾.’

De verkortingsteekenen in dit handschrift gebruikt, alhoewel talryker dan in het Hultemsche, laten zich gemakkelyk oplossen.

1.
Deus! edel God vanden paradyse,
gheeft gracie van Molhem Gielise,^{Vers 2}

dat hi uten walsche vertiere³

in dietsche, woerde die staen in prise⁴
ende salech sijn oec, want hise

vant in dboec, dat de clusenere⁶

van Molinens maecte; hets sijn gere.⁷

Ute hem dichtic te bat, want here⁸

bi namen wi voegen in ene wise:

Molhem, Molinens, hiers geene were;¹⁰

niet dat den goeden man gedere,¹¹

dat selc dwaes steet in sine assise.

2.
Want Gielijs wert des wel geware,¹³
dat hijs herde onwerdech ware,¹⁴

noemde hi hem inden getale¹⁵

des goets mans, die sijn lange iare
heilechlec, in pinen sware,

heeft geleidt; dats sonder hale.¹⁸

(1) Over het Letterschrift. Rott., 1820. 8^o, bl. 201.

Vers 2 gracie, in het Hs. gr̄e. - Molhē.

3 wten.

4 wo'de.

6 clusen'e.

7 g'e.

8 hē.

10 Molhē. - w'e.

11 ged'e.

13 w't.

14 h'de.

15 hē.

18 sond'.

[p. 236]

 

Mer gerne soude hi, conste hi wale,^{Vers 19.}

20.

translateren in dietsche tale²⁰

 

sijn boec, want hets ene ware

 

hem, diere na werct, vor tfiants strale.²²

 

dBeghin des weres settic te male²³

 

in Gods gewout, dat hijt beware.

 

 

 

3.

25.

Ghenadech God! hebt mijns genade,

 

want langen tijt hebdi mi stade

 

verleent te doene, dat u bequame;²⁷

 

dats dat ic soude blameren tquade;²⁸

 

want die prophete, uut uwen rade,

30.

verdoemt den vrecken, om de blame,³⁰

 

dat hi tgraen slut, na ontame,

 

vore hem, die bidt in uwen name;³²

 

want dit steet in den heilegen blade:

 

‘tGreyn te reiken uut minen lichame

35.

op dat menre nutscap af name;’

 

ontpluct voert, al eest te spade.

 

 

 

4.

 

In eenre ander stat machmen lesen,

 

God sprect uten prophete van desen³⁸

 

onreine vrecke, pannetieren:³⁹

40.

‘Cleine volc bidt broet, het moet wesen,

 

dune wilt hen shongers niet genesen;’⁴¹

 

soe wee hem, diet dus doet verdieren;⁴²

 

hine wilt tontginnene niet meer finieren⁴³

 

sijn broedekijn in tweën, in vieren,

45.

ter armer behoef, dat sijt mochten kesen.

 

Oec sie ic volc, van vele manieren,

 

woudt op mijn broedekijn vele mengieren,

 

het worde meer van mi gepresen.

Vers 19. m' g'ne.

20 translate'n.

22 Hē......w'ct.

23 w'cs.

27 v'leent.

28 blam'en.

30 v'doēt dē v'ckē ō.

32 hē.

38 pph'e.

39 pāneti'en.

41 hen.

42 hē.

43 me', ook aldus 48.

[p. 237]

 

5.

 

Lostelec es broet ingesonden,

50.

mer die sieke weret van monde^{Vers 50}

 

ende nemt liever den appel suren:

 

ghelijc eest, dies benic orconde,

 

dat de sot en haet dinc meer te gronde,

 

dan castiën; men maechs niet rueren,

55.

want hi es so arch van naturen,

 

dat goet raet wert in hem seerre te sueren⁵⁶

 

dan broet in den sieken monde.

 

Wie sonden volcht van uren turen,

 

es ongecust van waerden puren,⁵⁹

60.

soe overoncuusch es de sonde.

 

 

 

6.

 

Ia, selc es so verkeert in schine,

 

dat hem gheeft al te groten pine

 

doecht te hoerne, want hine caens verbeiden

 

ende soect noetsaken elre tsine.

65.

Hi peist: dune sels hier niet bliven

 

daer men sprect van salecheiden;⁶⁶

 

men caent so soetelec niet geleiden,

 

hine vliet alst scaep den wolf inder weiden,

 

soe ruertenne de sonde met venine.

70.

Mer die hen voegen ter sotheiden,⁷⁰

 

derwert siet menne gereiden,⁷¹

 

want dan alre ierst es hi an tsine.

 

 

 

7.

 

Een anxt eest sieken weder keren

 

sine spise; daer moet bi verseeren⁷⁴

75.

siecheit ende daers de doot tontsiene.

 

Doot es hi, die niet en wille leeren

 

Gods woert, mer doecht in arch verkeren⁷⁷

Vers 50 m'.

56 w't ī hē.

59 pe²n.

66 d' mē.

70 M'.

71 derw't.

74 da'.

77 m'.

[p. 238]

 

ende wisen raet niene acht tantsiene,

 

no wat hem na es te gesciene:^{Vers 79}

80.

hi maect sine dinc voer Gode onsiene

 

ende roeft hem selven van alre eren.⁸¹

 

Wie hem niet en voecht na doecht te pliene,⁸²

 

mer in lanc so meer te vliene,⁸³

 

werdt met gewout viant ons Heren.⁸⁴

 

 

 

8.

85.

Lichter ware mi de hant te slane

 

toten hemele, dan te weder stane

 

elc gebrec, in caent verbieden;

 

niene latic daer bi voert te gane,

 

al ne waers bate meer tontfane

90.

dan van .m. verkeerden lieden

 

hen .ii., die van sonden scieden

 

ochte een, ic naemt ter groter mieden.⁹²

 

Daer bi pleechtmen ten brande te gane,

 

mochtemen tferlies iet weder nieden;

95.

scudden en mach geen cleet gewieden,

 

mer te min onreyns hancter ane.⁹⁶

 

 

 

9.

 

Magic dit werc ten inde bringen,⁹⁷

 

het mach vromen te menegen dingen;

 

ende quaet gedaen waert dat ic swege,

100.

want wils de lieve God gehingen,

 

iemans weldaet salre bi lingen,

 

te beter saels sijn allewege,

 

die goede, die quade, slaetmen sege

 

goet tsine ocht gaen beter wege,

105.

die goede poente in hen dringen:¹⁰⁵

 

ende swegic dan ende der quaetheit nege,

 

recht waert dat mi God betege

 

der liede gebrec, die quaet begingen.

Vers 79 hē.

81 hē.

82 hē.

83 m'.

84 w'dt.

92 g^ot'.

96 m'.

97 w'c.

105 hen.

[p. 239]

 

10.

 

[O]m drie dinge, mensche, ic die vrage:^{Vers 109.}

110.

wanen quaemstu van iersten dage?

 

waer bestu? ende waer selstu henen?

 

Sech voert, want ics di niet en verdrage,

 

drie ander dinc, die ic gewage:

 

wie du wars sal sijn gerenen,¹¹⁴

115.

die mine woerde dijn sinne snenen;

 

die wijsheit volcht, quelt dese plage.

 

Hine can hem suchtens niet ontwenen,¹¹⁷

 

als hi sijn broesche lijf siet lenen

 

op so iammerliken lage.

 

 

 

11.

120.

[H]oe mochten si gesijn in rasten,

 

die wel verstonden ende compasten

 

dbedieden mijnre corter waerde.

 

Selc hoert wel goet dinc, van .ii. basten

 

dies niet en acht, noch en wilter hem met lasten¹²⁴

125.

meer dan hijt prijst. Fi! behagelarde,

 

hoert mi, wat holpt dat ic u sparde,

 

die sin mijns dichtens es selc van arde

 

hi sal u toten merge tasten.

 

Scuwet den prekel van dies viants garde,

130.

dats overmoet, sijts op u warde,

 

ocht u ne helpt vullegaen no vasten.

 

 

 

12.

 

[M]ensche, hore wanen du comen sijs:

 

tgebod dat Adaem brac, hadde hijs

 

ontbaert, ende dat hem God geboet,¹³⁴

135.

ende den appel opt doode rijs

 

niene hadde aneveerdt, int paradijs,

Vers 109. De aenvangletter van deze strofe, alsook die van de zes volgende, zijn in het Hs. niet aengevuld.

114 In deze strofe is een vers te kort, waerschijnlyk tusschen v. 114 en 115.

117 hē.

124 hē.

134 hē.

[p. 240]

 

God haddene, na de weelde groet,

 

met hem gemaect ingels genoet;^{Vers 138}

 

neen hi, dat brachte ons ter doot.

140.

o Wach hi! die was sins so wijs,

 

waer bi el diende hi, sonder noet,

 

dat hem God dat goet vore sloet¹⁴²

 

ende ons, want noch gevoelen wijs.

 

 

 

13.

 

[V]an so subtilen man waest wonder,

145.

dat hi ter noet sijns sins werdt sonder

 

ende ons allen eygen maecte,

 

dien God gevrijt hadde sonder.

 

[H]ine wrachte niet bider wijsheit,¹⁴⁸

 

die den bant der onderhorecheit

150.

brac, sonder noet, om cleine dinc.

 

Wach di, armer gierecheit!

 

God screef, in der voersienecheit,

 

die doot an des appels ommerinc,

 

want de doot was des appels geminc?

155.

mer God orloefde hem dat hi ginc¹⁵⁵

 

ghebruken, met groter geweldecheit,¹⁵⁶

 

al ander vrocht, waer si daer hinc.

 

Dit en halp Adame al niet

 

ten naesten siere salecheit¹⁵⁹

 

 

 

14.

160.

[M]ensche, proef den last dien du draechs:

 

dune cans geslapen, nachts na daechs,¹⁶¹

 

met rasten, dore die sonde Adaems;

 

wach mesdaet! dier du noeyt en plaechs,

 

no est di; dune aets, no oec en saechs

165.

die vrocht, daer du in pinen om quaems,

 

viant, die tserpent vernaems;

 

knaechs hier in so vele dijns alaems

Vers 138 hē.

142 hē.

148 De eerste letter faelt in het Hs.

155 m'....hē.

156 g^ot'.

159 De 13^de strofe heeft vier verzen te veel.

161 na, aldus.

[p. 241]

 

datture noch menegen bi versaechs,

 

want du na elcs archste raems,

170.

ende in lanc so meer vorwert craems;^{Vers 170.}

 

dat moet God versien, want du valsch iaechs.

 

 

 

15.

 

[t]Hoet es gestoert tot in die lede,

 

ja, overmids Sathanas gecnede,

 

dat ons quetst buten ende binnen,

175.

'tfleesch geeft den geeste onvrede

 

mids tvenijn, dat die viant dede

 

in teech, dats dat hem liet verwinnen

 

Adaem an teech, machmen tfleesch bekinnen,

 

dat reinicheit niet en wille minnen,¹⁷⁹

180.

mer sonden soeken telker stonde,¹⁸⁰

 

ende leckerlec dat can ontginnen,

 

hier laten dit, dat daer beginnen;

 

het keret danent quam, dat es sijn sede.

 

 

 

16.

 

[M]ensche, du sprancs den spronc van qualen,

185.

ja, uter paradyscher salen

 

hier neder, in den armen weenne.¹⁸⁶

 

Uter bliscap, die niet en mach smalen,

 

moestu int dal van weenne dalen,

 

daer dijn gebrec en es niet cleenne;¹⁸⁹

190.

dorst, honger, coude heefstu gemeenne;

 

dar bi es, nacht ende dach, dijn meenne¹⁹¹

 

hoe du dijn lijfttocht moechs verhalen,¹⁹²

 

ende peist daer na toten leene;

 

ende, wenstu lijftocht maer allene,

195.

wie sal der sielen cost betalen?

 

 

 

17.

 

Icken hebbe, mensche, niet gemest

 

wanen du quaems ende wie du best;

Vers 170. vorw't.

179 mⁿ.

180 m'.

186 weēne.

189 da'.

191 dar.

192 lijfttocht.

[p. 242]

 

mer war du sels, en wetic niet.^{Vers 198.}

 

Du sies twee wege, als oest ende west,

200.

ongelijc, deen quaetst, dander best;

 

deen geeft bliscap, dander verdriet,

 

sich vore di, du best bespiet.

 

God dinen eygenen wille di liet,

 

hi settet al an di te lest;

205.

ten goeden wege hi di riet;

 

wie noyt met wille danen sciet,

 

vant in die helle sinen nest.

 

 

 

18.

 

Die worstelt ende boven geet

 

prijstmen, noch meer die op steet

210.

onder den sterken ende boven blijft.

 

Du sproncs van boven in dit leet,

 

sprinct weder op, hets di gereet,

 

op dat goet wille an di beclijft,

 

verhale dine scade, eer die verstijft

215.

dijn vlocht, ochtu blijft verkeytijft.

 

Lase! hoe dit dijn herte ontfeet,

 

eest dat dijn spronc niet op en clijft;

 

du sprancs hier na, alsoemen ons scrijft,

 

soe diepe, dat mens gront en weet.

 

 

 

19.

220.

Mensche, verstant ende hore na mi;

 

wie du wars, dat seggic di.²²¹

 

Mi es leet dat ics gewagen moet,

 

want daers so vele scanden bi.

 

Hoeverdege, proef dit dan, o wi!²²⁴

225.

dijn behagel lijf, dijn vleesch, dijn bloet

 

nam sijn begen uut armer vloet.²²⁶

 

Sprakic vorder, en ware niet goet,

 

an di wilic dat tgronden si,

 

du proefs den sen, bestu vroet.

Vers 198. m'war.

221 wars, aldus.

224 hoev'dege.

226 wt.

[p. 243]

230.

Settestu dit wel in dinen moet,

 

so bleefstu meneger sonden vri.

 

 

 

20.

 

Mensche, wie bestu, dat ane hore:

 

bestu niet een sac vol van gore,

 

die dagelijcs sleic wilt sijn gemeten,

235.

nu ydel, dan weder vol? nu core.

 

Dune heefs niet in maten behore,

 

du deens heefstu te vele geten,

 

ende crieps heefstu te cleine ontbeten.

 

Dijnre maten es di al vergeten,

240.

want oncuuscheit art di an van ore,

 

en es dinc so reine, wiltuut weten,

 

dat di genaect of heefs beseten,

 

en werdt ontreynt; anesich dit dore.

 

 

 

21.

 

Wattu salt, mensche, na dit leven

245.

sijn, willic di te kinnen geven:

 

spise der wormen onder derde;^{Vers 246.}

 

dijn vleesch, dat cierlijc es verheven,

 

daer menege weelde an es bedreven,²⁴⁸

 

sal sijn gekeert in groter onwerde,²⁴⁹

250.

als die doot comt met haren swerde,²⁵⁰

 

die siele sceedt uut slijfs gewerde,²⁵¹

 

dan geetd an tsuchten ende an dbeven²⁵²

 

tfleesch, dat sijns willen noede ontberde;²⁵³

 

heeftstu gedaen so wat begerde,²⁵⁴

255.

du moetster iammerlijc om sneven.

 

 

 

22.

 

Heefstu mi, mensche, wel verstaen?

 

du kins dat di hebben gedaen

Vers 246. ōd' d'de.

248 da'.

249 g^ot' ōw'de.

250 sw'de.

251 wt..... gew'de.

252 geetd, aldus.

253 otb'de.

254 beg'de.

[p. 244]

 

Adaem ende Yeve groet verlies;^{Vers 258}

 

sintu in noede best bevaen,

260.

pijndi hoe du moges wederstaen:

 

God heeft di hermaect bi dies

 

den sterken bant, na onsen kies,

 

die uut gehorsamheiden wies,²⁶³

 

daer Adaem iegen was gegaen.

265.

Nu ne maecti nemmeer so ries,

 

dattu gehorsamheit verlies,

 

want si can alle smetten dwaen.

 

 

 

23.

 

Dat wi Gods hulde niet en behouden,

 

comt al bi onser traecheit scouden.

270.

Sijn dienst es licht; ia, make wi moete

 

dat wi onse werc daer in vouden.

 

Hi weecht ons daer wi wesen souden

 

ende sent bliscap ons te gemoete;

 

sijn reyne gebode sijn so soete,

275.

si geven alles doegens boete.

 

Op dit mogen wi ons verhouden:

 

valle wi, mids sonden groete,

 

God set ons weder op onse voete

 

ongequetst, ende hem vergouden.²⁷⁹

 

 

 

24.

280.

Die met doegene es verladen,

 

wilt hi keren ter Gods genaden,

 

God sent hem troest, die wel can sachten

 

ende tempereren sijn verdriet met staden,

 

so dat bijt lichter dreecht. Dus daden

285.

die martelaren, die hare gedachten

 

nietne keerden, te wat noede sise brachten,

 

dondadege, diere moert ane wrachten.

 

Al mochtmen hare live scaden,

 

tgeloeve bleef in vrayer wachten;

Vers 258 g^ot.

263 wt.

279 hē.

[p. 245]

290.

sine wouden op die doot niet achten,

 

mer in Gods dienste hare wesen gaden.^{Vers 291}

 

 

 

25.

 

Die Gode hebben van herten wert,²⁹²

 

in hen en mach niet sijn verwert²⁹³

 

tfier, dat uut caritate ruert,²⁹⁴

295.

noet, honger, coude, dorst dan deert²⁹⁵

 

hen, want God te sine begert²⁹⁶

 

gheselle, daer hem therte puert;²⁹⁷

 

sent ons swaerheit in tsalege vuert,

 

soe eest beter, hoe soet besuert,

300.

dat men der weldecheit ontbert,³⁰⁰

 

dan salecheit es geavontuert

 

ende doegen mint, daer God bi duert,

 

dan weldech varen hender wert.³⁰³

 

 

 

26.

 

o Wach! ende wat hadde hi gewonnen

305.

dies tgoet al ware onder der sonnen,

 

ende dan die siele niet behielde.

 

Die goede Laureis was des versonnen:

 

hi lach, met vieregen bloede beronnen,

 

op den roestere, in ongewilde,

310.

alse dier der martieliën niene scilde;³¹⁰

 

den tyran vraechde hi, ochte hi wilde

 

eten sijns vleeschs, het ware begonnen

 

dorbraden, want het van den beenen vilde;

 

dies was hi hier te toegene milde

315.

dies hem God soude sijn rike geonnen.³¹⁵

 

 

 

27.

 

Wat scrijft men vanden goeden man

 

Vincente, die Daciane verwan,

Vers 291 m'.

292 w't.

293 hen, aldus... v'w't.

294 wt.

295 de't.

296 hē... begert.

297 da'hē.

300 ōtb;'t.

303 w't.

310 d'.

315 hē.

[p. 246]

 

daer hi vore hem leet swaren torment.^{Vers 318}

 

Hi lach op den roester van

320.

ysere, daer hem dhloet af ran³²⁰

 

ende tsmout, recht als van hersten;

 

het was in vierech al ontrent,³²²

 

hem en ruerde hi noyt en twent;³²³

 

mer sinen scepper hi te loven began.³²⁴

325.

Hi temperde wel dat instrument,

 

dat hi voer Gode heeft oeyt sent

 

ghespeelt ende spelen sal voert an.³²⁷

 

 

 

28.

 

Si, die weec sijn ende alte trage,

 

merken hoe die Gods vriende, hare daghe,³²⁹

330.

ontfunct waren in caritaten.

 

Die sente Andriese, sente Stevene sage,

 

welke tormente ende welke plage

 

si doechden, mochten hen gerne gematen.³³³

 

Drie daghe hinc deen ant cruce verhaten

335.

ende predecte elken te baten;

 

dander bat God, sonder clage,

 

dat hi hen die sonden wilde verlaten,³³⁷

 

diene steinden of arch besaten;

 

sine wisten watter ane gelage.

 

 

 

29.

340.

Meesters warent van goeder scolen:

 

hare woert, hare daet, hoe sijt bequolen,³⁴¹

 

verlichten die Heilige Kerke.

 

Alse wise tonge slaet in dolen,

 

doet hare woerde met logenen solen,³⁴⁴

345.

elc volc begertse inden werke;³⁴⁵

 

dat brinct menege siele in swerke.³⁴⁶

 

Woerde sonder daet, uut leecken, uut clerke,³⁴⁷

 

dienen gelijc den scoen sonder solen,

 

want si staen buten hantgemerke.³⁴⁹

Vers 318 da'... hē.

320 hē.

322 ōtrent.

323 hē.... en.

324 m'.

327 vo't.

329 m'ken.

333 hen g'ne.

337 hen.

341 wo't.

344 wo'de.

345 w'ke.

346 sw'ke.

347 wo'de.. wt.. wt.

349 hātgem'ke.

[p. 247]

350.

Met enen vlogele mach qualike stercke

 

vlocht vogel doen; dits onverholen.

 

 

 

30.

 

Wat vrochte mach dragen lant verspaect?

 

die sondecht ende sermone maect

 

van dat een ander sonde iaecht;

355.

wat achtmen sijns, want hi es naect

 

van doechden, daer sijn ere in laect;

 

hi sal eer doen dat Gode behaecht,

 

eer hi den sondere meer versaect,^{Vers 358}

 

sijn goede werke ane hem bedaecht;

360.

so wert sijn woert na recht gesmaect.³⁶⁰

 

Met redenen hi versmaedheit draecht

 

die meester, die sijn woert laecht,³⁶²

 

es hi van daden ongeraect.

 

 

 

31.

 

Qualec prisic des meesters dingen,

365.

die hem wilt met welden mingen³⁶⁵

 

ende hetet enen anderen dragen rouwe;

 

hi scuwet den wech van siere leringen

 

ende wijst den swaren pat, den ingen

 

ons te gane, dits geen trouwe.

370.

Hi peist eer gin ic, daer ic cnouwe

 

iet leckers, ocht anesage ene vrouwe,

 

die ic te valle mochte bringen,

 

dan te doene dat men scouwe.

 

Elc dus volcht des viants bouwe,

375.

die hem nog swaren sanc sal singen.³⁷⁵

 

 

 

32.

 

Wat wondere eest, al geloeft men twent,

 

ochte lettel goet, die predect sent;

Vers 358 me'.

360 w't..wo't.

362 wo't.

365 hē.

375 hē.

[p. 248]

 

die vasten hiet ende selve es sat

 

van spisen, die hi lecker kent:

380.

van claren wine, die saechte rent

 

dor sine kele. Voert hiet hi dat

 

te makene hert onse bedde stat^{Vers 382}

 

ende de sine es saechte; dus vliet hi wat

 

hi raedt ons, waent hi maken blent,

385.

vent hijt dus goet hier, ginder bat;

 

hine proeve tiersten tswerte gewat,³⁸⁶

 

so staet sijn seil te wensche in went.

 

 

 

33.

 

Die werelt wert bi haren scouden³⁸⁸

 

bederft, die ons berechten souden;

390.

si leggen ons poente wel te voren,

 

die si selve lettel houden,

 

want hare gescrifte glose vouden

 

na hare gevoech, niet na behoren.

 

Die onse bliscap niet en willecoren,

395.

leidense selve bi den oren,

 

dat sietmen wel. Fi! derre wi souden,³⁹⁶

 

die sculdech sijn, dat si ondaet scoren,

 

dat sijn die, die alle doecht versmoren;

 

dits alte nauwe God vergouden.

 

 

 

34.

400.

Dit en seggic niet bi selken saken,

 

dat ic mi mach onsculdech maken,

 

om dat ic lachtere iemens gebreke.

 

Wie dat wel seget, men volge der spraken,

 

al sagemen oec in sonden blaken,

405.

want men minct wel lose treken

 

in doecht. Hoert wat ic daer toe sal spreken:

 

God, die wert es dat hem elc weke,⁴⁰⁷

 

sal dat te scedene wel geraken,

Vers 382 h't.

386 tsw'te.

388 w't.

396 d're

407 w't.... hē.

[p. 249]

 

want sijn ordeel strijct rechten streke;

410.

ende den mensche, hi nemmermeer besweke,^{Vers 410}

 

minde hi Gode ende wilde arch messaken.

 

 

 

35.

 

Hi, die recht elken willecoert,

 

die doecht arch loent, na dat behoert,

 

ende negeenen mensche onrecht en doet,

415.

want hi in tfolc meester behoert,

 

sijn si gerechtech ocht verdoert,

 

loent hi tweevout, eest quaet of goet,

 

ja, dobbele crone of dobbele gloet.

 

Cleine troest eest mi, dies benic vroet,

420.

dat mijn meester .II. pinen cort,

 

ende ic dan ene becoren moet.

 

Wach sijns! die inder meester gloet stoet,

 

sine bluscht niet, mer pijnt altoes voert.

 

 

 

36.

 

Hi, die es overste ende here

425.

van alre dinc, leert ons ene leere,

 

dat wi den meester niet en versmaden

 

die predect, ruert hi die Gods eere.

 

Al sijn sine werke buten keere,

 

volgen wi den woerden, niet den daden;⁴²⁹

430.

ochte hi met sonden es beladen,

 

wat mach dat den sermoene scaden,

 

dat ter doecht wert raedt even seere.⁴³²

 

Men sal den sotten meester gaden

 

metten ossen, die dlant besaden,

435.

dies bate en hebben nemmermeere.

 

 

 

37.

 

Meester, die quaet doet ende wel seecht,

 

es, mensche, dijn osse, want hi dreecht

Vers 410 nēm'me'.

429 wo'dē.

432 w't.

[p. 250]

 

dyoc tuwen boef, mer vore hem niet;^{Vers 438}

 

dine nutscap te winne pleegt

440.

mids menegen woerde, datse weegt,⁴⁴⁰

 

in wisene dat men archeit vliet,

 

ocht hi dan qualeke voer hem siet,

 

ende selve na sine woerde niet en tiet,

 

hets recht dat daer sine scade ane leegt.

445.

Al siestune springen in den vliet,

 

en volge hem niet, mer doe dat hi di riet,⁴⁴⁶

 

ochtu blijfs van Gods rike ontweegt.

 

 

 

38.

 

Die Gode ontsprinct, hi vindt, o wach!

 

den armsten troest die wesen mach.

450.

Sijn spronc gelijct den groeyenden boem,

 

diemen noyt vrocht bringen en sach;

 

dats die werelt, die dies oeyt plach;⁴⁵²

 

si toent vrient, ic ben moye ende oem;⁴⁵³

 

dits al gedroch, sine heves goem,

455.

wat si geloeft, dannes mer droem.⁴⁵⁵

 

Wie hare beraet noyt en ontsach,

 

bant si te lest an haren toem

 

ende tracken inden helschen doem,

 

daer nemmermeer en es verdrach.⁴⁵⁹

 

 

 

39.

460.

Hier vormaels brachtmen altoes

 

dien wive, die haren man verloes,

 

enen hoet van wilgen groenne, geloeft,

 

selken hoet, mensche sorgeloes,

 

wachstu; ia een arm cleet ende allettel stroes,

465.

vander werelt alse du legts thoet.⁴⁶⁵

 

Si nam di naect, nacomt si ende roeft

 

di alles, verstaens, du best verdoeft.

 

Der werelt gave es alte loes,

 

hijs salech, die hem van hare cloeft,⁴⁶⁹

Vers 438 m'...hē.

440 wo'de.

446 hē....m'.

452 w'elt.

453 bē.

455 m'.

459 nēm'me'

465 w'elt thoz, (thoet) in plaets van thoeft.

469 hē.

[p. 251]

470.

God geeft hem, op dat hijs geloeft,

 

die rijcste crone die noyt man coes.

 

 

 

40.

 

Antwert, mensche, ic wille di kinnen;^{Vers 472}

 

si twee dier dochtere sere minnen,

 

des eens goet es erve, dander have,

475.

welc van tween wildi ghewinnen?

 

bepeyst du, wies wiltu beginnen?

 

erfnesse dat en nemt niet ave,

 

mer havelec goet dwaest gelijc den cave;

 

dits ene ongedeilde gave;

480.

hier proeftmen heefstu wijsheit binnen,

 

die een es keyser, dander slave,

 

laetstu den cepter ende vaes ten stave,

 

wie saldi clagen? in caent versinnen.

 

 

 

41.

 

Du, die wijs bes ende merken sout⁴⁸⁴

485.

den sin van desen .II., onthout:

 

deen es de werelt, dander God.⁴⁸⁶

 

De werelt heeft in hare gewout

 

dit wandel goet, scat, selver, gout,

 

dan ruert Gods erve niet een not;

490.

sine grote rijcheit, sijn gebot

 

es sonder verganc, ansich dit, sot,

 

ghef Gode dijn siele, betale dine scout;

 

dese werelt en es mer een spot.⁴⁹³

 

Sich Gods palais, sich sduvels cot,

495.

kyes daer du ewelec in bliven wout.

 

 

 

42.

 

Vanden riken man bescreef

 

Lucas, hoe dat hi rijcheit dreef

 

ende in groter weldecheiden at⁴⁹⁸

 

ghewafleerde sopten ende in wreef

Vers 472 antw't.

484 m'ken.

486 w'elt.

493 m'.

498 g^ot'.

[p. 252]

500.

wat hem bequam, wat hem gereef,

 

alse die in der tijt sijn vuele vat

 

en waende niet gemaken sat.

 

Ach! wat ees siere sielen te bat,

 

die uter wijsheit Gods becleef;

505.

swarlec gout hare die werelt, dat

 

dat sise verleidde in thelsche gat,

 

dar noyt siele ongepijnt en bleef.^{Vers 507}

 

 

 

43.

 

Hets recht dat hem die helle wreet

 

met harre felre wraken sleet

510.

den gieregen tyrant, den quaden hont,

 

die Lasaruse was ongereet

 

iet lafenessen, dar hi ontbeet.^{Vers 512}

 

Hore herwert, proeft desen gront,⁵¹³

 

gulsege siele, leckere mont,

515.

daer soberheit noyt in en stont.⁵¹⁵

 

Fi! dijns, laet di dit wesen leet,

 

ocht God wreket in corter stont,

 

want om dies die tyrant al verslont,

 

heeft hi een stinckende bat ende heet.

 

 

 

44.

520.

Wach! hoe ontekent ende hoe swart

 

es dese tyrant nu, die so hart

 

den armen Lasaruse was.

 

Ter porten claterde hi sijn bart,

 

ende riep dat hem die kele smart:

525.

‘Ghef broet, mi honghert boven pas.’

 

Men sant hem niet dan hontgebas;

 

sinen hongher daer niemen en genas,

 

noch enen voet te hem wert tart;⁵²⁸

 

nu es sine rijcheit mer gedwas,⁵²⁹

530.

die dus tgemeyne goet in las,

 

want hem rout dat hi ye gewart.⁵³¹

Vers 507 dar.

Vers 512 dar.

513 h'w't.

515 da'.

528 hē.

529 m'.

531 hē.

[p. 253]

 

45.

 

Here! es die catijf gescofiert,

 

die hem so grotelec hadde geciert^{Vers 533}

 

met haven, die hi qualike nam.

535.

God heeftene verre van hem gestiert;⁵³⁵

 

hi hadde den armen tgoet verdiert,

 

dies wederseide hem Abraham⁵³⁷

 

den dropel, dat bi redenen quam.

 

Wach! sine hitte en wert niet lam,⁵³⁹

540.

ware hi vol waters gevisiert,

 

want die gloet es so vreesam,

 

oec sijn hem die viande gram:

 

dus es hi swarlec geantiert.

 

 

 

46.

 

o Rike, ane sich dinen armen fijn!

545.

ter quader tijt waest tgoet ye dijn,

 

ende dien tresoer, dien du vercreechs.

 

God ordeelt di, dats wel in scijn;

 

hi wrect over den groten wijn,⁵⁴⁸

 

dien du dore dine kele seechs;

550.

verdoemt du inden tormente leechs,

 

om dattu vore Lasaruse sweechs,

 

ende niet en stoppes den hongher sijn,

 

ende ginc ellendech wech sijns weechs.

 

Den berrenden dorst, dien du nu dreechs

555.

en bluschste niet, droncstu den Rijn.

 

 

 

47.

 

Nu hoert na mi, ghi lecker kelen,

 

hoedt u van overtullegen velen,

 

die uwen God maect van uwen buken.

 

Hine bat den dropel om geen spelen

560.

Lazaruse, dien hi hadde sien quelen

 

ter porten, die hi dede sluten.

Vers 533 hē.

535 hē.

537 hē.

539 w't.

548 g^otē.

[p. 254]

 

Wach! hoene nu die vlammen ruken,

 

hine mach geenre welden meer gebruken.^{Vers 563}

 

Her leckernie, dus canstu stelen,

565.

hare welvaert, die vore di ontpluken

 

den mont ende der maten ontuken;⁵⁶⁶

 

hets di quaet enege dinc bevelen

 

 

 

48.

 

Ene smette dreecht hi van dorpernien,

 

die hem voeghet ter leckernien,⁵⁶⁹

570.

want die sonde es al tonreyne.

 

Men swige der sonden, wilmens lien,⁵⁷¹

 

buuc half sat sal bat bedien

 

dan vol in gesonden alleine.

 

Dese vertuut en es niet cleine,

575.

oec en heeft soberheit negeyne

 

onvriende, men weet hare wies tien;

 

mer de gulsege, die ic meine,⁵⁷⁷

 

ende dien die vrecheit ruert te beine,

 

heeft lettel vriende in siere partien.

 

 

 

49.

580.

In overdade was dese gevoedt,

 

ende Lazarus siec, vermoedt,

 

in breken siec, want hi was arm.

 

Nu es die dinc anders verhoedt,

 

elc vint nu dat hi heeft gebroedt:

585.

die arme es blide in Abrahams arm,

 

daer boven, in themelsche geherm;

 

ende die rike hevet so werm

 

int vier, dat niemene en verhoedt:

 

hem en helpt bert, scadue, no scerm.

590.

Hi goet voermaels dor sinen derm⁵⁹⁰

 

dat bleven ware, hadde hi ghevroedt.

Vers 563 me'.

566 d'.

569 hē.

571 d'.

577 m'.

590 vo'maels.

[p. 255]

 

50.

 

Wel was die man in groet delijt,^{Vers 592}

 

mer sere verwandelde hem die tijt,⁵⁹³

 

doen hi den dropel waters iesch.

595.

‘Swijch, sone, du bes vermaledijd!’

 

sprac Abraham, ‘dats om den nijt,

 

die Lazarus ane di gevriesch;

 

ellendech, op den herden driesch,⁵⁹⁸

 

daer waest dat hi sine sonden wiesch,⁵⁹⁹

600.

ende du viels iegen Gode in strijt;

 

blijf daer in des viants gebriesch.’⁶⁰¹

 

God kinnet, al eest walsch, eest vriesch;

 

hi es gerecht, dus ordeelt hijt.

 

 

 

51.

 

‘Met selker maten,’ Ihesus seecht,’⁶⁰⁴

605.

als elc anderen te metene pleecht,

 

sal hi ons meten,’ want hijt trecht prijst;

 

dat es een woert, hoe dat ons weecht,⁶⁰⁷

 

daer God geen archeit in en dreecht.⁶⁰⁸

 

Proeft, want hi hoeveschelec bewijst

610.

dat smenschen scout es, daelt hi of rijst;

 

hi werdt genoedt, die darme spijst,⁶¹¹

 

ende die wel doet, in doecht geseedt;

 

mer van quaet doene niemen en wijst.⁶¹³

 

Mensche, God wilt dattu selve sijst

615.

doemere van dat andi leecht.

 

 

 

52.

 

Dit bispel mach huut ende haer⁶¹⁶

 

den riken crempen doen in vaer,

 

mer en bevreest den armen twent.⁶¹⁸

 

Wel heeft die rike tgoet te caer,

Vers 592 g^ot.

593 m'.

598 h'dē.

599 da'.

601 daer.

604 ih'c.

607 wo't.

608 da'.

611 w'rdt.

613 m'.

616 ha'.

618 m'.

[p. 256]

620.

diet nutten mach om menech iaer,

 

ende swarlec geldet inden torment,

 

mer die arme, diemen niet en kint,^{Vers 622}

 

alsmen hem smadelec op rent,⁶²³

 

verdreecht hijt wel, so es God aldaer,⁶²⁴

625.

dien hi ene hemelsche crone ane sent;

 

ende den riken in doechden verblendt,

 

wijst God ter hellen oppebaer.⁶²⁷

 

 

 

53.

 

In dewangelie, die niet en verkeert,⁶²⁸

 

dies doecht ane ons soude sijn gemeert,

630.

waren bescreven dese waert:⁶³⁰

 

‘hijs saechte gecastijt, geleert,

 

die scuwet dat een ander bereert.’

 

Spise, die de nature bespaert,

 

goet raet, diemen stect achter waert,

635.

dese twee sijn beide op quade vaert.⁶³⁵

 

Doecht gerne horen ende dan versceert⁶³⁶

 

tesine, so datmen weldoen spaert,⁶³⁷

 

dat trect den mensche an bosen art,

 

bi wien hi ewelec blijft onteert.

 

 

 

54.

640.

Dattu bids Gode es te vergeefs,

 

diet tsgoets te vele an di heefs,

 

dat God in tgemeine strect

 

alden volke dattu verkeefs

 

ende metten haren in weelde leefs.

645.

Alse de arme te di wert trect⁶⁴⁵

 

om broet of om daer hi hem mede dect,

 

ghehelpt hem vloechs dies hem gebrect;⁶⁴⁷

 

en sorge voer breke, kints, no neefs.⁶⁴⁸

 

Gereede aelmoesene Gode wect

Vers 622 m'.

623 hē.

624 alda'.

627 oppebaer.

628 v'ke't,

630 wa't.

635 va't.

636 g'rne.

637 spa't.

645 w't.

647 hē....hē.

648 vo'.

[p. 257]

650.

ende tweevout dient, mer sijs bevlect^{Vers 650}

 

de ongereede, al warse eens greefs.

 

 

 

55.

 

Beraedt di bat, quaet sot, verdoert,

 

waenstu dat di God willecoert

 

allene al tgoet, om dijn gemac,

655.

dat alden volke toe behoert.⁶⁵⁵

 

Dijn solre es vol corens gesmoert,⁶⁵⁶

 

ende in dijns evenkerstens sac,

 

die oyt in laste van kinderen stac,

 

en es noch coren noch gebac,

660.

ende leegt ende swelt, dits niet dan moert

 

vore Gode die oyt swarlec wrac;

 

antwertstu noch, want hijt vore sprac,⁶⁶²

 

ende dies en wertstuus niet verstoert.⁶⁶³

 

 

 

56.

 

Wi souden, nacht ende dach, voresien

665.

van goede, dat wi an ons tien,

 

dat ons tere ware gemingt

 

met maten, dat wijs mochten gien

 

vore Gode, die ons noch van dien

 

anspreken sal, waer als hi dingt⁶⁶⁹

670.

in dordeel; wie daer doncker bringt

 

sijn feit, vloechs van hem verlingt;

 

dies en mach paus, no prince ontvlien,

 

want God daer menst vordeels gehingt⁶⁷³

 

den rijcsten, dien hier vrecheit dwingt;

675.

negeen crom en mach vore hem geschien.

 

 

 

57.

 

Een gierech man, hert ende ruut,

 

was teenre stont, die sijn deduut

Vers 650 m'.

655 beho't.

656 gesmo't.

662 ātw'stu.

663 w'rtstuus.

669 wa'.

673 da'.

[p. 258]

 

algader leide an goet, an gelt;

 

hine achte niet dat, naecter huut,

680.

derme maecte groet geluut;^{Vers 680}

 

hi vergat Gods ende siere gewelt.

 

Eens droemde hem ende sach, aen een velt,⁶⁸²

 

tscoenste perc met muren omstelt,

 

dat noyt man sach ende tscoenste fruut;

685.

derwert heeft hi hem versnelt⁶⁸⁵

 

ende waender in; het wert bevelt,⁶⁸⁶

 

die dore was toe, dus bleef hiere uut.

 

 

 

58.

 

Hine mochte niet in, ende hi ontfinc

 

van hongere na een hert ontsinc,

690.

om tscoene fruut, dat hi daer sach;⁶⁹⁰

 

hi claterde der doren rinc;⁶⁹¹

 

te lest quam een die hem ontfinc⁶⁹²

 

vriendelec, ende seide hem: ‘o Wach!⁶⁹³

 

in hebbe der scoenre vrocht, in mach

695.

van hongere vollenen den dach,

 

nu geffer mi, vrient, ende bedinc

 

dat de doot es te swaren slach.’

 

‘dAnder spac: ‘Doeds mi verdrach,

 

in daedt om geen ertsche dinc.’

 

 

 

59.

700.

De bogartman sprac: ‘Vrient, dat verstant,

 

ic moet wachten met moedeger hant

 

den inganc ane den bogaert,

 

want noyt man scoenre vrocht en vant.

 

Wijs volc, dat sit in ander lant,

705.

heeft hier binnen geplant, gespaert.⁷⁰⁵

 

Niene vinder elre so vermaert

 

van spisen, sonder in desen pant;

 

ende niemen en weet werwaert,⁷⁰⁸

Vers 680 g^ot.

682 hē.

685 d'w't....hē.

686 w't.

690 da'.

691 d'.

692 hē.

693 hē.

705 Waerschijnlyk moet het, aen deze strofe ontbrekende vers, tusschen V. 705 en 706 komen.

708 w'wa't.

[p. 259]

 

dan selen si comen, in den aert,^{Vers 709}

710.

hier nemen, wierre hem iegen spant.’⁷¹⁰

 

 

 

60.

 

‘Sonder orlof geen cnecht en sal

 

sijns heren goet, eest groet, eest smal,⁷¹²

 

ontkeren, diet in hoeden heeft:

 

dus moetic des fruuts getal

715.

wel wachten, sint ment mi beval;

 

in gaefs geennen man die leeft

 

dan hem, diement van rechte geeft;⁷¹⁷

 

mer stoede hier, suwes iet dat bedeeft,⁷¹⁸

 

hoe ghi woudt, wat helpt groet gescal,⁷¹⁹

720.

ghine bites, dat ghiere doot om bleeft.’

 

Hi die dus lach in droeme versteeft,

 

ontspranc, ende dies verloes hijt al.

 

 

 

61.

 

Die man besochte sinen sin

 

te gronde, dat hi wert daer in⁷²⁴

725.

van wondere mat ende verveert oec;⁷²⁵

 

als hi ane sach dinde ende dbegin

 

sijns hongers, prijsdi hem te min

 

datmen den bogaert vore hem loec.

 

Hi sprac te hem selven vuele goet:⁷²⁹

730.

‘Mijn sin, die oyt na vrecheit roec,

 

heeft mi benomen groet gewin;⁷³¹

 

ende derme volc, dat vore mi doec,⁷³²

 

daer noyt mijn hant vore en ontploec

 

in doechden, dies ic targher bin.’

 

 

 

62.

735.

Alse hi de scoenheit vore ogen hilt

 

dies bogaerts, scout hi sijn herte wilt,

Vers 709 a't.

710 hē.

712 he'n...g^oet.

717 hē.

718 m'....suwes, twyfelachtig in het Hs.

719 g^oet.

724 w't da'.

725 v've't.

729 hē.

731 g^ot.

732 d'me.

[p. 260]

 

ende heeft sijn ongeval geclaecht.

 

Vroet volc, eest dat dus wilt

 

vorsienech sijn ende met gewilt

740.

in selc vergier sijn vordeel iaecht,

 

want wiere in deilt, blijft onversaecht;

 

hare voerraet mi wel behaecht,

 

in werde nemmermeer gestilt,^{Vers 743}

 

in hebbere boem in die vrocht draecht;

745.

wanneer mi noet of anxt bedaecht,⁷⁴⁵

 

dat ic daer vonde minen scilt.⁷⁴⁶

 

 

 

63.

 

Wel heeft die goede man bediedt

 

sbogaerds woert, dienne weder niedt

 

sere hadde ende verwermt.

750.

Nu roept hi: ‘God, die mi beriedt

 

den droem, genade, och! gijt gebiedt!

 

archeit heeft soe in mi gehermt,

 

dat ic van gisteren ben verwermt.

 

Ay! haddic al mijn leven gekermt

755.

vore tparc, en hadde mi gediedt.

 

Nu proevic, Here, mijns ontfermt!

 

dat elc sal, na sinen termt,

 

si goet, si quaet, na recht sijn gemiedt.’

 

 

 

64.

 

‘Ay! God’ seit hi, ‘niet en gedinct

760.

der sonden, die mi vore u minct;

 

ic was met gierecheiden geëent

 

ende wrachtere bi, die vore u stinct,

 

want siden menegen an hare winct,

 

dat namaels sine siele beweent;

765.

van dien dat ghi mi hebt verleent,

 

om dat mi werden mochte ontleent,

 

en werdt tuwer eren niet gescinct;

 

eest dat gi mi tordeelne meent

Vers 743 nēm'me'.

745 wāne'.

746 da'.

[p. 261]

 

hier na, daer nu vore vereendt,

770.

in werde inden tormente gesinct.’

 

 

 

65.

 

Elc mensche sie wel wat hi doe,

 

want God en trachem noyt toe

 

aelmoesene, daer sonde in mingde.

 

Die wolle mingde in vlas, in stroe,

775.

maecte den gewande quade vloe.

 

Wach! hem, die in hem noyt dringde

 

dleven, dat Gode de siele onttingde,

 

betert, dies pleget om die lingde

 

van hem, die wrake tongeroe.^{Vers 779}

780.

Proeft, noyt aelmoesene en verstringde

 

aflaet, hoe lude, hoe stille clingde,

 

ute bloedeger hant, nu verstaet hoe:

 

 

 

66.

 

Want bloedecheit heet die anderen haet,

 

hantbloedech heet die niemen en laet,⁷⁸⁴

785.

hantbloedech heet verrader, dief,⁷⁸⁵

 

hantbloedech heet die hoeverde raedt,

 

hantbloedech wie dat roeven badt,

 

hantbloedech wroegher iemens gerief,

 

hantbloedech in der lecker brief,

790.

hantbloedech die oeyt logene hief,

 

hantbloedech putier die niet en maedt,

 

hantbloedech persemeers gerief,

 

hantbloedech valsche orcunde, onlief,

 

hantbloedech daer gedreych in vaedt.

 

 

 

67.

795.

Hantbloedech hebben si alle dese,

 

want Gods recht tuucht dat si wese,

Vers 779 In het Hs. tonge roe.

784 heeft voluit hātbloedech, maer in al de volgende regels staet er by verkorting: hantbloed', hātbloed' of hātbl'.

785 badt.

[p. 262]

 

dat hise bloedech wille noemen.

 

Hoe ic verradere ochte roevere prese,

 

hare bloedege name hare niet ontrese,

800.

diet volc hier geesselen ende doemen,

 

nement hier ende gevent hen somen,

 

quaet spreken, liegen omme roemen,

 

dit trect al in die bloedege pese.

 

Maechdoem roeven ende volgen keesdoeme,

805.

bloedege oge traen helpt geen broemen;

 

wies niet en geloeft, nemt, scrijf ende lese.

 

 

 

68.

 

Doet hoeftsonde man of kint,

 

hi heet bloedech als hijt versint,

 

na recht es hem den name geleit,^{Vers 809}

810.

soe vele quaets steet op haren tint,

 

want si die glotternie mint,

 

niet dan boet en vleesch, naer waerheit;

 

die hem oec met luxuriën meyt,

 

verget Gods ende siere salecheit,

815.

eren, redenen, trouwen oec sint.

 

tVleesch heeft soe grote mogentheit⁸¹⁶

 

dat sinen wille al doet ende seit,

 

soe es geenre sielen scout bekint.

 

 

 

69.

 

o Wach! ghi leckers, die vleesch ende bloet

820.

meer ontsiet, ende diet al verdoet,

 

ende uwen buke schijnt soe vrient;

 

ghi gierege, u steet de moet

 

na dit verganclijc ertsche goet,

 

hoe wel dat ghi den vleessche dient,

825.

waerdi eneger sielen vrient

 

diert deren mochte, ghi ontspient

 

teer u ondaet ende socht oetmoet.

 

Neen, u verblende herten vlient,

 

doch doet dus sonde ontsient,

830.

wat gi geeft es iegen spoet.

Vers 809 hē.

816 g^ote.

[p. 263]

 

70.

 

Vore Gode en wert noyt wilsam,^{Vers 831}

 

noch ter werelt gichte, die quam

 

van eere onbequamer hant, die stanc.

 

Wolf voer Gode, waenstu sijn lam,⁸³⁴

835.

du, die den armen bes podersam?

 

daer daflaet es ane belanc,⁸³⁶

 

dijn broet, geefstu ter Gods hant,

 

ghi sijt selve in tfiants gemanc.

 

Ghevenijnde gave noyt en bequam,

840.

mer dat vrient geeft vrient wel ontfanc,

 

ende Gods recht sal sijn die danc

 

na tsgeens herte, ute wien dat clam.

 

 

 

71.

 

Caym offerde siere vrochte

 

vore Gode, diese qualec mochte.

845.

Abelle was God goedertiere,

 

diet reine lam tofferne brochte;

 

tgrote ferdeel dat Caym cnochte,

 

versmaedde God, doet quam te viere;

 

sine felle bedochte maniere

850.

maecte die Gods vrienschap diere,

 

mer Abel vant so wat hi sochte,

 

te hemele clam sijn offer sciere.

 

God wilt dat men anders payire

 

dan daer men tkint bi sweegen mochte.

 

 

 

72.

855.

Mensche, verstant die redene claer:

 

God leet door ons armoede swaer,

 

ende wert daer toe iammerlike begaedt⁸⁵⁷

 

van hen, die hem hadden onmaer.⁸⁵⁸

 

Bedecs anschijns, met slagen swaer

860.

wert hi gegruet, bespot, versmaedt.

Vers 831 w't.

834 vo'.

836 da'.

857 w't.

858 hen.. hē.. ōmaer.

[p. 264]

 

Proeft wat danke sal sijn gestaedt

 

den gruetene, daer selc arch in baedt,

 

dat vore sie elc moederbaer,

 

want wie hem met souden belaedt,^{Vers 864}

865.

hine doet, hine seit, dat Gode gaedt,

 

wat hi beedt, hets verloren maer.

 

 

 

73.

 

Wat goede mach doen of seggen, die

 

hem dagelijcs werpt in Gods hatie!⁸⁶⁸

 

Groet es van Gode die suetecheit,

870.

die swarlec starf om ons. Besie,

 

mensche, God seit: ‘Benic God, wie

 

doet mi hier na werdecheit?

 

benic here, waer es mine mogentheit?

 

benic vader, wie heeft geleit

875.

minne an mi?’ Proeft dese drie.

 

Versoect God na gerechtecheit

 

ane ons, hier en helpt niet toe geseit,

 

wie sijnt ende warent sculdech ie.

 

 

 

74.

 

Alse God, so wilt God sijn gewerdt,⁸⁷⁹

880.

alse vader, met minnen aneverdt,⁸⁸⁰

 

alse here, ontsien, dat wel betaemt;

 

mer nu es ons doen so verhoverdt,⁸⁸²

 

ende es hoverde met ons generdt,

 

dat hem Onse Here so sere ons scaemt,

885.

want hoverde heeft des geraemt,

 

dat si meest Gods vriende ontplaemt;

 

si vaert gewapent ende geswerdt,⁸⁸⁷

 

ende wille Gods viant sijn genaemt;

 

si es stouts ende die meest Gode blaemt

890.

ende meest sielen met sonden ert.

Vers 864 hē.

868 hē.

879 gew'rdt.

880 mⁿ.

882 m'.

887 gesw'dt.

[p. 265]

 

75.

 

Hoverde altoes naerre giert,

 

si liecht, si roemt dat si antiert

 

meer goeds, dan si heeft ofte verbiet.

 

Si blameert anderen ende versiert,

895.

ende prijst hare selven gemaniert;

 

si borste, quame si daer verseit,

 

ochte worddi in hare nette geleidt,

 

daer bi si bleve verhameidt:

 

want si en wincti niet, noch en smeict,

900.

te waren, die hem ter doget gereidt,

 

dat gelijc hare sijn lijf men breidt;

 

si heeft onwert, wat hare ontiert.^{Vers 902}

 

 

 

76.

 

Hoverde, die nu heves onwert⁹⁰³

 

dies du cons, ochte fierheit baert,⁹⁰⁴

905.

ende nu verwits dinen hoegen aert,⁹⁰⁵

 

wat sal dus hoegelec gekert:

 

al bestu geclommen, gemeert,⁹⁰⁷

 

dies du in rijcheit heves bewaert

 

ende vore di niet es gespaert,

910.

rike cledere, scat, scone paert,⁹¹⁰

 

swijch stille, ende dwinc dinen staert,⁹¹¹

 

want icken ontsie niet dinen gaert,⁹¹²

 

sint dijn grote goet, musaert,⁹¹³

 

negene doget en heeft in di geschert.

 

 

 

77.

915.

Trec op den breidel dijns rossijds,

 

hoverdege, want du so rijds⁹¹⁶

 

dat dijn spronc den steenwech loemt;

 

beidt, sprect, dat clincken dijns gesmijds

Vers 902 ōw'rt.

903 Hou'rde... onw't.

904 ba't.

905 u'wits.

907 geme't.

910 pa't.

911 sta't.

912 ga't.

913 g^ote.... musa't.

916 hou'dege.

[p. 266]

 

deert mi, wien eest dat u benijds?

920.

Edel man, die mi dorper noemt,

 

beliechstu di, dats sere versoemt;

 

nu proef, wies heefstu di beroemt?

 

onser beider moeder hiet Eva ierst tijts;

 

al droechstu side in gout gebloemt,

925.

dorper blijfstu ende toe verdoemt

 

en si dattuut met doechden lijds.

 

 

 

78.

 

Nemmeer en werde mi verweten^{Vers 927}

 

mijn vader, ic laet elken weten;

 

beter waric een goet herde

930.

dan quaet van hoger aert gespleten.

 

Dat mijn moeder mijns vergeten

 

hadde, inden voet geterde,

 

ende vonden ware op enen berde

 

vondelinc, coric, wats gewerde,⁹³⁴

935.

ende dan met dogeden ware beseten,

 

dan mijn vader hiet edel herde,

 

dien ic niet en volgede enen scherde,

 

noch mi geere doget en mochte vermeten.

 

 

 

79.

 

Hoverdege, dij vaet dijn strec,⁹³⁹

940.

du glorieers ende suecs bedec

 

in weldaet, die een ander doet.

 

Wat sal dijn vader genoemt, sec,

 

waer toe doestu siere doeget vertrec,⁹⁴³

 

ende du niet en staes, daer na hi stoet;⁹⁴⁴

945.

dattu best quaet ende hi was goet,

 

es di scandelec ontmoet;

 

sijn doget en bluscht niet dijn gebrec.

 

Sich, sint dijns vader reine bloet

 

te quade in di wandelen moet,

950.

swijch, dijns geslechs nemmeer en sprec.⁹⁵⁰

Vers 927 w'de.

934 gew'de.

939 hov'dege, dij, aldus.

943 wa'.

944 da'.

950 neme'.

[p. 267]

 

80.

 

Ende du, wijs man, van groter name,^{Vers 951}

 

ende du, mids dijnre hoverde blame,⁹⁵²

 

does om dat mijn const es cleene.

 

Het schijnt, dune best niet na betame

955.

gheleert, sint hoverdege blame⁹⁵⁵

 

in di hout, hoort wat ic die meene:

 

sint wijsheit di vrome negeene⁹⁵⁷

 

en bringt, dan overmoet allene,

 

so en es mi dijn const niet bequame.

960.

Hi can genoech van Gode te leene,

 

die scuut hoverde ende blijft reene,⁹⁶¹

 

eer sine besluupt inden lichame.

 

 

 

81.

 

Ende du, met crachte dijns lijfs

 

ochte mids der werdecheiden, drijfs

965.

hoverde iegen dinen gebuer,

 

ende di in groter felheit stijfs

 

op hen, wien du hare goet ontscrijfs;

 

dijn nature, fel mensche suer,

 

scenstu, die dus bes elken stuer;

970.

ane mi cranken geen felheit ruer;

 

op telch wassic daer du op clijfs;⁹⁷¹

 

ic ben geformt als du; geduer⁹⁷²

 

in maten dan, ende niemenne en verruer⁹⁷³

 

wien du gelijc van leden blijfs.

 

 

 

82.

975.

Du behagelaert, die ane scoenheit sneefs,

 

mi iammert dattu alsoe leefs,

 

dat hoverde in dine scoenheit wast.

 

Catijf, dattu na cierheit weefs;

 

de scoenheit en ruert van di niet, geefs

980.

hem lof, die verruerde di; men bast,

Vers 951 g^oter.

952 ho'uerde.

955 ghele't.

957 v^ome.

961 hou'de, en zoo ook in het vervolg.

971 da'.

972 bē.

973 v'ruer.

[p. 268]

 

mi ende di sciep God, sijds vast.

 

Woude hi, ic ware recompast

 

scoenre dan du, diet vordeel heefs;

 

gheeft Gode de ere, hi dreegt den last.

985.

Di ware beter, hoverdege gast,^{Vers 985}

 

dan duut liets, dattu cropel bleefs.

 

 

 

83.

 

In weet hoe ic met hare gebere,

 

die Gode ontdanct, dat hi laet hare

 

aenscijn bloet van varuwen bliven,

990.

ochte dat si bleec, om enege dere,

 

int craem dan coept, om scoenheden gere,

 

blanket, ende doet hare wangen wriven,

 

hets al een bort, hare ronsen scriven,

 

dies mense gelijc iongen wiven

995.

soeken sal. ‘Met selken smere,’

 

seit si dan, ‘sal ic scoenheit driven,

 

Gode en moet geen danc becliven,’

 

maer geloeft sijs die cramer here?

 

 

 

84.

 

Vore Gode si hem swarlec scenden,

1000.

die te houdene onderwenden

 

feite van selken sabretten.

 

Der antworden si hen genenden,¹⁰⁰²

 

dier goet af heet, hoe dogt hi tsenden

 

dat wijt sijn eere dus beletten;

1005.

want war es dwijf die hen blancketten¹⁰⁰⁵

 

ende die vorme Gods besmetten,

 

willen haren sceppere ontvinden

 

dat hise sciep. Mids dien onwetten

 

loechent Gods hars ende salse setten¹⁰⁰⁹

1010.

ter pinen, die duert sonder inden,

Vers 985 hou'dege.

1002 hen.

1005 war.... hen.

1009 hars.

[p. 269]

 

85.

 

En wondere u miere woerde niet:^{Vers 1011}

 

hi es onwijs dier hem noyt anstiet.¹⁰¹²

 

Gelijc een pottere maect sijn vat

 

sciep God elken ende beriet

1015.

na sijn gevoech; soe, wee! hare, diet

 

versmaedt ende willet herverwen bat;

 

het scijnt si set hare in Gods stat,

 

te heilne dit, te brekene dat;

 

dits dat God al te noede ane siet.

1020.

Besmeert anscijn es Gode gehat,¹⁰²⁰

 

maer sijn gewerke, eest bleec, eest sat,

 

wilt hi dat blive, alsoe hijt liet.

 

 

 

86.

 

Ende di, rike, vol hoverden,

 

du werts gescent in Gods antwerden.¹⁰²⁴

1025.

Wetstu wat hi di hangt vore ogen?

 

Jhesus sprac: ‘Wach! den onwerden¹⁰²⁶

 

riken, die in tgoet der erden

 

hebben haren troest gebogen.’¹⁰²⁸

 

Besich, aldus vendict vertogen

1030.

in de Ewangelie, o! du,

 

rike, die volchs boesen gewerden,

 

dit, wach! waer di quaet ontvlogen.

 

Peister wel op, het quam van hogen;

 

sijn snede es scarpere dan van swerden.¹⁰³⁴

 

 

 

87.

1035.

Hoverde, du leids weldech tijt:

 

in scanden draechstu op mi nijt,

 

ende mi en es niet an di belanc,

 

ocht wijsheit groet an di gedijt,

Vers 1011 mi'e.... wo'de.

1012 hē.

1020 besme't.

1024 w'ts.... ātw'de.

1026 Jh'c.

1028 t^oest.

1034 sw'den.

[p. 270]

 

ende dertsche goet di hoger vrijt

1040.

dan mi. Wat helpt dat onlanc^{Vers 1040}

 

du sels sterven, sonder dinen danc,

 

ghelijc mi die ben arm ende cranc.

 

Nu maec van welden groet gecrijt,¹⁰⁴³

 

die doot comt in dijn gemanc,

1045.

ende wisselt di den rouwe ontsanc,¹⁰⁴⁵

 

dan wert dijnre welden overlijt.¹⁰⁴⁶

 

 

 

88.

 

Die hem overmoedecheit nemt ane,¹⁰⁴⁷

 

Gode orlogens te bestane,

 

dies sal hi hem beraden toren.¹⁰⁴⁹

1050.

Degene, ia wien ten ute gane¹⁰⁵⁰

 

wijct, dat leeft onder de mane,

 

si lief, si leet, het moet geboren,

 

die deluwen doet loef, bloemen, coren,

 

die tgoet quist dar veecken in versmoren,

1055.

die princen macht heeft te verslane,

 

soe swert waest dat wit was geboren,¹⁰⁵⁶

 

ende die fierste houdt metten sporen,

 

vore hare scuut overmoet die bane.

 

 

 

89.

 

Hierste ingel die hoverde ontstac

1060.

so verre, dat hi ane heme trac,¹⁰⁶⁰

 

inden hemel, den anderen stoel;

 

mer onse here dat weder sprac,¹⁰⁶²

 

ende sine claerheit hem daer af brac,¹⁰⁶³

 

ende al te swert sijn anscijn moel;¹⁰⁶⁴

1065.

nochtan op der hoverden stoel

 

sit hi hoechst, inden helschen poel.

 

God dar gewapens lijfs in stac¹⁰⁶⁷

 

hoverde ende wat met hare moel

Vers 1040 ōlāc.

1043 g^ot.

1045 ōsāc.

1046 w't.

1047 hē.

1049 hē.

1050 de gene.

1056 sw't.

1060 v're.... hē.

1062 m'.... h'e.

1063 hē.

1064 sw't.

1067 In het HS. staet hē daer, maer onder het woord hē, zijn er twee stipjens om aen te duiden dat het onnoodig is.

[p. 271]

 

daer drogt ende drogt mensche gevoel;

1070.

Gods wapene hi wrect ende wrac.

 

 

 

90.

 

Hoverde, waenstu tallen uren

 

leven, dune moetsti so mueren,

 

dattu di cans iegen Gode verweren.

 

Waenstu dat Gods woerde logene rueren,^{Vers 1074}

1075.

in sijn huus en mach niet dueren,

 

dat hordic hem bi David sweren;¹⁰⁷⁶

 

mer wiltu di met hem generen,¹⁰⁷⁷

 

du moets der hoverden ontberen,

 

die de Gods hant woude vervueren;

1080.

hine lietse oec anderen kempe weren

 

dan hem; sint dat dus was sijn begeren,¹⁰⁸¹

 

wie mochte ons els daer af gepueren?

 

 

 

91.

 

Den potte alte noede ontsinct

 

den gore, daer hi ierst af drinct;¹⁰⁸⁴

1085.

ghelike en es mensche, die leeft,

 

die indbegin om quaet doen dinct,

 

en werde hem met pinen ontminct,¹⁰⁸⁷

 

alse diemen sceedt daer hi an cleeft;¹⁰⁸⁸

 

mer in wat sonden datmen sneeft,¹⁰⁸⁹

1090.

der hoverden men meest geeft

 

eygendoems, ende daer doge pinct¹⁰⁹¹

 

tote dien die hoverde weeft

 

om dienst, want sijt van arde heeft.

 

Dits een poent dat vor Gode stinct.

 

 

 

92.

1095.

Hoverde die eyscht over recht

 

den dienst al ute van haren cnecht;

Vers 1074 wo'de.

1076 hē.

1077 m'.... hē.

1081 hē.

1084 da'.

1087 w'de.

1088 da'.

1089 m'.

1091 da'.

[p. 272]

 

wanneer soe si therte verwent,^{Vers 1097}

 

si onneert alle weldaet slecht;¹⁰⁹⁸

 

het moet al staen na hare berecht;

1100.

ja, dat si hare wesen bekent

 

ende menechwerven si oec rent¹¹⁰¹

 

metten bruederen aen tcovent,

 

ende ruert daer nijt, twist ende gevecht;¹¹⁰³

 

vele cloestere beslut hare gelent,

1105.

dar men hare werc verhalen spent;

 

dies menst scijnt, heves selc stont plecht.

 

 

 

93.

 

Hoverde sijns, wiese versmaedt,

 

hare ogen scinen al ontstaedt,

 

si staen so vreselike gedrayt;

1110.

die vorme des gaens si oec ontgaedt;

 

van fierheiden scijntse datse waedt.

 

Siet hoese metten armen blait

 

ende met haren scouderen mayt,

 

thoet op hals als .I. hane die crayt.

1115.

Met elker dwaesheit si hare saedt,

 

mids hope dat si hare daer in frayt;¹¹¹⁶

 

hets wonder hoet hare lijf gehayt,

 

mer sine mach roems niet sijn versaedt.¹¹¹⁸

 

 

 

94.

 

Van desen geluwen gehaerden,

1120.

behagelen, gekynden musarden

 

maghic crancke mare ontdecken.

 

Wiet hare na overmoet doet arden,

 

sine siele tijdt ten helschen varden,

 

dus can hoverde vrient betrecken,

1125.

sijnt man, sijnt wijf, diere ane swecken,

 

beter ware hen dat si tinse vlecken¹¹²⁶

Vers 1097 th'te.

1098 on̄e't.

1101 menechw'ue.

1103 da'.

1116 da'.

1118 m'.

1126 hen.

[p. 273]

 

thaer ute molen toter swarden,^{Vers 1127}

 

al ginct vort tote in thersenbecken,

 

dan scone gehart ende Gode wecken

1130.

met sonden, ende de wrake warden.

 

 

 

95.

 

Hoverde ghert dat mense sie;¹¹³¹

 

eens seden pleecht oec hare partie,

 

dats cort wenden wel den croc;

 

met redenen ics den clerc betie,

1135.

want hi can wel die meesterie,

 

proeft; den erpelstert went hi oec;¹¹³⁶

 

hi souden cort wenden, die goec

 

uter werelt, daer hi na roec,¹¹³⁸

 

hadden God geset int vrie

1140.

ochte hi boven dien Gode ontdoec,

 

ende hi de hant ter ydelheit ontploec,

 

so eest recht dat God sijns vertie.

 

 

 

96.

 

Clerc, van Gode du di sceeds,

 

alse du dijn haer lanc overbreeds,¹¹⁴⁴

1145.

daermen di scoer, al lesende tfeers:

 

Dominus pars; sich hoe du leeds¹¹⁴⁶

 

dijn godsdeel qualec, wantu cleeds

 

di na der werelt ende sceers;

 

du versmaeds dijns besscops sceers,

1150.

ende wens den croec lancs ende dweers.

 

Hore na mi: God maent u dijns eeds,

 

dien du hem swoers, proeft watser mers.¹¹⁵²

 

Du, die Gode van di weers,

 

beraeds dijnre sielen vele leeds.

 

 

 

97.

1155.

Mi wondert waer bi Gielijs liet,¹¹⁵⁵

 

dat hi vort en maecte niet

Vers 1127 tha'.

1131 gh't.

1136 erpelst't.

1138 w'elt da'.

1144 ha'.

1146 Dn̄s.

1152 hē.... mers.

1155 wa'.

[p. 274]

 

dat dichte vanden goeden man

 

van Molleyns, die so heilech hiet;

 

mer waest dat hi te saen versciet,^{Vers 1159}

1160.

soe moeste hijt varen laten dan.

 

Nu comt hier Heinrec, die nochtan

 

wale weet dat hi en can

 

jegen hem wijsheiden iet,¹¹⁶³

 

nochtan wilt hijt vort vaen an;

1165.

nu geons hem God ende sente Jan,¹¹⁶⁵

 

ende God te vorst, dart bi gesciet.

 

 

 

98.

 

Hoverde heeft dingele gewont;

 

de werelt maecse ongesont;¹¹⁶⁸

 

hemel ende erde doetse scade;

1170.

al die werelt es hare pront,¹¹⁷⁰

 

eest leec, eest clerc, siec ocht gesont;

 

het baedt al in haren bade.

 

Alse die prelate hare gaen te rade,

 

die tfolc hoeden souden van mesdade,

1175.

so vallen dandere inden gront,

 

dan comt hoverde, hare gegade,

 

ende slutet al in hare lade,

 

herde, scaep ende hont.

 

 

 

99.

 

En ware niet goet dat ic lede

1180.

die dinc, daer hoverdechede¹¹⁸⁰

 

af begint, dat sijn cleeder diere,

 

wel gevoedert van selsender chiere,

 

ende scone gevaruwet mede.

 

Dit so es der liede maniere,

1185.

dies hebbense pinen meer dan viere¹¹⁸⁵

 

omden lichame, die ondiere,

Vers 1159 m'.

1163 hē.

1165 hē God en̄. Onder de twee laetste woorden staen in het Hs. vier stipjens als om aen te duiden dat ze overtollig zijn. Er blijft dus slechts over: hem sente Jan.

1168 we'lt.

1170 we'lt.

1180 da'.

1185 me'.

[p. 275]

 

dat menne prise telker stede,

 

want woudemense vercoepen schiere,

 

sine gouden niet alsoe vele van biere

1190.

als menre amen wijns toe dede.

 

 

 

100.

 

Met grooten ademe blaest hoverde^{Vers 1191}

 

om cledere te dragene van groter werde.¹¹⁹²

 

Si willen maken die werelt blint

 

met varuwen, die hier wast op derde.

1195.

Hoverde leidt ons met cranken geverde,

 

als ons dat sien aldus verblint;

 

dat coren sietmen ende kint,

 

alst vanden cave en hevet twint:

 

also soudemen tfleesch, ware tcleet siere verde.¹¹⁹⁹

1200.

Hoverde doet meneghen tormint;

 

van palleerne den art si vint;

 

hoverde leerde ons dat oyt derde.¹²⁰²

 

 

 

101.

 

God beclaecht hem, onse lieve Here,¹²⁰³

 

over dese sloye, diemen trect seere,

1205.

ende over dese varuwen diere.

 

Het es beide in sine onnere,

 

hi priset den armen te gevene mere

 

dien cost vander varuwen fiere;

 

die sterc es vuel, hets sine maniere,

1210.

hi sloyt dor menege dinc ondiere,

 

dies lietmenne bat, semmine ere!¹²¹¹

 

Wie ane den stert leit selke chiere,

 

beter warre hem van naturen viere,¹²¹³

 

dan dese allene, na mine leere.

 

 

 

102.

1215.

God, onse here, dat verstaet,

 

heetet ene geburinne quaet

Vers 1191 g^otē.

1192 g^ot'.

1199 v'de.

1202 le'rde.

1203 hē... h'e.

1211 sēmine.

1213 hē.

[p. 276]

 

ende den man een quaet gebuer,

 

die met so vele clederen gaet,

 

dat die helecht, sonder baraet,

1220.

soude te dragene werden enen esel suer,

 

ende siet sterven van couden stuer

 

weduen ende weesen, mids ongeduer.

 

Dese en doen niet sente Mertens daet,

 

die te Amiens deilde, anden muer,

1225.

sinen mantel, die ridder puer;

 

mer nu en es niet alselc prelaet.^{Vers 1226}

 

 

 

103.

 

Ghi, die hebt grote behagelhede,¹²²⁷

 

ghefse dor Gode, ende leert die snede,

 

dien den mantel deelde in tween.

1230.

Hi verwan die gierechede,

 

doe hi deene helecht ane dede

 

ende dandere den armen gaf, die versween

 

van couden, alse an hem scheen,¹²³³

 

an sijn beven ende sijn geween;

1235.

Dies maecte hiere Gods minne mede,¹²³⁵

 

die nie sider en gefeen

 

si en maectene met hare een;

 

uut goeder herten quam dese sede.¹²³⁸

 

 

 

104.

 

Al theer versmaedde den naecten daer,¹²³⁹

1240.

mer die goede Merten quam hem naer;¹²⁴⁰

 

als hine naect daer staen sach,¹²⁴¹

 

hine versmaeddene niet een haer.

 

Goede hoverde dede der quader vaer;¹²⁴³

 

want sise veronwerdde alden dach.

1245.

Met enen snede, dies hi plach,

 

gaf hi gierecheiden enen slach,

Vers 1226 m'.

1227 g^ote.

1233 hē.

1235 mⁿ.

1238 wt... h'ten.

1239 the'... da'.

1240 m'.

1241 da'.

1243 d'.

[p. 277]

 

dat si van hem vloe oppenbaer;

 

dies catijfs bloetheit hem verwach^{Vers 1248}

 

meer dan sijns selfs, so hi eerst mach,

1250.

cleedde een mantel liede een paer.

 

 

 

105.

 

Deus! wat slage van enen riddere was dit!

 

hi toendenne melde ende onbesmit;

 

noyt en was negeen alselc geslagen;

 

saen gaf hi den armen, die bit,

1255.

deen heellecht, van daer hi sit,

 

omme dat hine iegen tcoude soude dragen;

 

niet en liet hi hem wanhagen

 

dattene half naect die liede sagen;

 

dies es hi vore Gode wit,

1260.

diet sinen ingelen ginc sagen:

 

‘Merten, die noch es ongedwagen,

 

gaf mi dit cleet, ic wille ghijt wit.’

 

 

 

106.

 

Deus! hoe goeden halven cleet

 

was, dat die goeden Merten sneet,

1265.

daer hem soe af beloefde Onse Here.¹²⁶⁵

 

Wildi, mensche, gi moget gereet¹²⁶⁶

 

verdienen, alsic wale weet,

 

dat hem God sal beloven sere,¹²⁶⁸

 

doet gelijc Mertens kere,

1270.

so sal hi u doen grote ere;¹²⁷⁰

 

ende versmaedt der gierecheiden leet;

 

ende scuwet hoverde voert meere,

 

ghelijc Merten dede wilen ere,

 

so werdi met Gode beheet.¹²⁷⁴

 

 

 

107.

1275.

Alse den lichame werpt onder voet¹²⁷⁵

 

hoverde, dat niet en doet

Vers 1248 hē.

1265 da'hē.

1266 m̄sche.

1268 hē.

1270 g^ote.

1274 w'di.

1275 w'pt.

[p. 278]

 

vanden anderen sonden negeene,^{Vers 1277}

 

ander sonden leggen hare broet

 

in enech let, daert bi moet

1280.

vuel wesen ende onreene.

 

Nidecheit dat esser eene,

 

die therte houdt vol van weene,

 

alsi siet geschien enen anderen goet;

 

mer als eens anders vroude wert cleene,¹²⁸⁴

1285.

ende sijn gout gedijt te steene,

 

dan wertse vet ende wel gemoet.¹²⁸⁶

 

 

 

108.

 

Nidecheit brouwet ende drinct

 

druefheit, alse si hare bedinct

 

dat enen anderen goet geschiet;

1290.

mer si lacht, si speelt, si singt¹²⁹⁰

 

als een ander in armoeden sinct.

 

Soe seer haetse al dat si siet,¹²⁹²

 

eer daedse haer selven quaets iet,¹²⁹³

 

eer si liete sonder verdriet

1295.

haren geselle, want sine crinct.

 

Si en sage liever metter eenre ogen niet

 

in dien in beide duwe stake .i. spriet;

 

soe seer begertse dat gi blent ginct.¹²⁹⁸

 

 

 

109.

 

o Nidecheit, des duvels kint!

1300.

u vader brachte op dit tormint

 

ane onsen iersten vader Adame,

 

si aten tfruut, si waren blint,

 

dat hen te pine verginc sint;¹³⁰³

 

want hen quammer af mesquame;¹³⁰⁴

1305.

hi hiet hen dat si der vrocht name,¹³⁰⁵

 

so ware si ewelec sonder blame

Vers 1277 negeene, in het Hs. enegeene, maer met eenen stip onder de eerste letter, om aen te toonen dat ze overtollig is.

1284 m'... w't.

1286 w'tse.

1290 m'.

1292 se'.

1293 ha'.

1298 se'.

1303 hen.

1304 hen.

1305 hen.

[p. 279]

 

ende vaste met Gode bekint.

 

Daer wert gherect ons der doot rame,^{Vers 1308}

 

beide ter sielen ende ten lichame;

1310.

dat dede dat nidege serpint.

 

 

 

110.

 

Nidecheit, die vrouwe fel,

 

seide, si soude sijn moeder wel,

 

ende ginc bi haren vader slapen.

 

Op enen nacht hadden si har spel,

1315.

dat vele wends ende donders vel;

 

dat weder en mochte niet sijn quader;

 

si wonnen onder hen beide gader¹³¹⁷

 

eenen viant, die verrader

 

es altoes ende rebel;

1320.

quade tonghe heet hi, dat wet wel;

 

hi comt vroegere ende spader,

 

ende doet den lieden grot gequel.¹³²²

 

 

 

111.

 

Quade tonge si geoneert,

 

die an die moeder heeft geleert

1325.

verraden, liegen ende smeeken.

 

Saen so was hire in verweert,¹³²⁶

 

want hiere al sijn herte toe keert;¹³²⁷

 

oec can hi wel die heren streeken;

 

beide clerke ende leeken

1330.

can hi vore met talen weeken;

 

mer hi bidt altoes achterwert,¹³³¹

 

want hi verraedt roeden ende bleeken;

 

hi swelcht den boute al metter vleeken,

 

het wert al bi hem verseert.¹³³⁴

 

 

 

112.

1335.

Quade tonge es wel te hove

 

ende steet inder heren love,¹³³⁶

Vers 1308 w't.... d'.

1317 hen.

1322 g^ot.

1326 u'weert.

1327 h'te.

1331 m'... achterw't.

1334 w't.

1336 he'n.

[p. 280]

 

dies comt si dicke te haren rade,

 

want si plucse vanden stove,

 

om dat hi bi haren orlove

1340.

van hen versteet tgoede ende tquade,^{Vers 1340}

 

dat hi hare segge, als hijs heeft stade.¹³⁴¹

 

Al waert dat mens hare niet en bade,¹³⁴²

 

hi soude ute bringen die gelove,

 

al waert oec dat hiere oec quaet an dade;

1345.

hines niemens vrient, vroech noch spade;

 

ic woude, hem sine tonge clove.¹³⁴⁶

 

 

 

113.

 

Quade tonge doet bi valscheiden

 

menegen van eeren sceiden,

 

die nochtan was rike ende goet.

1350.

Si houdt vele gesellecheiden,

 

om dat si haren raet wilt breiden

 

ende te scanden bringen datmen doet.

 

Gonneert werde sijns herten bloet,¹³⁵³

 

dat hi so saen vertrecken moet,

1355.

al dat si in doechden seiden,

 

den scalken fellen, diet onder voet

 

niet en leggen, mer in die stoet¹³⁵⁷

 

bringen vort met scalcheiden.

 

 

 

114.

 

Ouade tonge met scoennen waerden¹³⁵⁹

1360.

gheet si mi mine eere afcarden,

 

ende icken caens geblameren niet,

 

so scone redene si mi baerden,

 

met altemale haren reinarden;

 

dat scijnt dat si mi minnen iet,

1365.

mer achter, daer men mi niet en siet,¹³⁶⁵

 

singt hi van mi een argher liet.

Vers 1340 hen.

1341 dat. De lezing van dit woord is eenigs zins twyfelachtig.

1342 wa't.

1346 hē.

1353 gōne't w'de sijns h'ten.

1357 m'.

1359 wa'den.

1365 m'... da'.

[p. 281]

 

Dats iammer van selken papelarden,

 

si hebben linen in hare riet,

 

ende wullen es haer ingesciet:

1370.

si stelen dat si souden warden.

 

 

 

115.

 

Quade tonge en hevet genen rouwe

 

van altemale sine gebrouwe,

 

sint sine tonge ontbonden si;

 

want hare liet es .I. getouwe,

1375.

dat maect alle wonden nouwe,

 

die nochtan sijn van mesdade vri.

 

Beter ware te genesene mi

 

wonden van swerden, waricker bi,^{Vers 1378}

 

dan wonden van tongen gehouwe;

1380.

want hare quaet valch gecri¹³⁸⁰

 

maect gout argere dan bli;

 

nochtan wilt hi dat men tgout scouwe.

 

 

 

116.

 

Es oec een man so goet van levene

 

dat hi niet en mict te gevene

1385.

om wat dat enege tonge seget,

 

quade tonge, diene te bevene

 

gherne brachte, al warre sevene,^1387.

 

heeftene nochtan al omme beleget,

 

so dat sine op hare tonge dreget,

1390.

ende den anderen lieden vreghet:

 

‘Deus! pleget dese iet te snevene?’

 

neen hi, ic wane hi dogeden pleget,

 

mer ic waense hem luttel weget;^1393.

 

want hi nemt rogge, daer hi leent evene.

 

 

 

117.

1395.

Quade tonge clemt herde hoge;

 

want en es coninc noch hertoge,

Vers 1378 sw'dē.

1380 valch, aldus.

1387. gh'ne.

1393. m'.

[p. 282]

 

si en comt te sinen rade,

 

in cloesteren spant si haren boge:

 

om dat si daer in comen moge,^{Vers 1399}

1400.

alsi oec doet vroech ende spade.

 

Cystiaus leit si in hare pade,

 

ende Clungi clemt op hare grade,

 

ende Premonstreit mercse in doge.

 

Leeke, clerke sijn hare gegade,

1405.

ende baden meest in haren bade,

 

ende sugen van haren soge.

 

 

 

118.

 

Nidecheit, gi hebt al bloet

 

bi quaden tongen die werelt doot,

 

die gi in uwen lichame droecht;¹⁴⁰⁹

1410.

haddise versmacht met eneger noet,

 

ghi hadt der werelt bliscap grot¹⁴¹¹

 

ane bracht, die gi nu versloecht.

 

Hulpe! dat si u soe wel genoecht

 

dat gi ie op hare loecht,

1415.

ochte datmen melc op goot;

 

dat heeft de werelt al verboecht

 

ende bracht in pinen, dat u gevoecht;

 

want gi sijt selve doegede snoet.

 

 

 

119.

 

Nidecheit, quade caytivinne,

1420.

u sone maect menege onminne,¹⁴²⁰

 

daer gi der daet af sculdech sijt.¹⁴²¹

 

Ghi hebt met uwen subtilen sinne

 

menegen bracht ter doot inne,

 

die volleeft mochten haren tijt

1425.

hebben; dat dede u quade nijt.

 

Alle doget es u despijt;

Vers 1399 da'.

1409 de̊cht.

1411 g^ot.

1420 ōmin̄e.

1421 da' gi d'.

[p. 283]

 

want gi pijntse te makene dinne,

 

ghi maect in dore selc gecrijt,

 

daer vele leets af nemt delijt,^{Vers 1429}

1430.

u blasen loent alse die getene spinne.

 

 

 

120.

 

Nidecheit, sloege u die mort,

 

sone hadde u sone negeen confort;¹⁴³¹

 

want uwe doot dat ware de sine;

 

waerdi doot ende alte stort,¹⁴³⁴

1435.

so quame caritate vort,

 

die gi vergeeft met uwen venine.

 

Hoefsche minne ende fine,

 

die goet ende wettech was in schine,

 

die hebdi altemale versmort,

1440.

ende gestoten in die santine,

 

daer si inne hevet pine,¹⁴⁴¹

 

ende mede geworpen uter bort.

 

 

 

121.

 

Mensche, verstaet, ende huedt u ere,

 

ende peist dat ghijs te doene hebt sere;

1445.

want nidecheit en es niet allene,

 

si trect met haren, telken kere,

 

sonden ende quaetheiden meerre,¹⁴⁴⁷

 

die gerne u doget maken cleene;¹⁴⁴⁸

 

si cnaecht u tfleesch af toten beene,

1450.

alse si es daer, hort wat ic meene,¹⁴⁵⁰

 

ende alsi en dar................¹⁴⁵¹

By de uitgave van het vorenstaende gedicht heb ik my bepaeld, zoo als gewoonlyk, tot het leveren van eenen zoo getrouw mogelyken tekst, zonder daeraen eenige veranderingen

Vers 1429 da'.

1431 confort, in het Hs. qfort.

1434 wa'.

1441 d'.

1447 me're.

1448 g'ne.

1450 da'.

1451 Deze vier laetste woorden staen onderaen het blad, als reclaem voor het eerste vers van het volgende blad, hetwelk in den Codex ontbreekt.

[p. 284]

of herstellingen te doen. Ik laet die taek aen anderen over, en, het zy my genoeg hen daertoe in staet gesteld te hebben. Eene enkele aenmerking had ik nochtans dienen te maken. Het handschrift heeft, zoo als hierboven gedrukt staet, v. 163-164:

Wach mesdaet! dier du noeyt en plaechs,
no est di;

Doch men leze daervoor:

Wach! mesdaet, dier du noeyt en plaechs,
noest di;

Noest, komende van noesen of noosen, is een oud werkwoord, hetwelk by Kiliaen opgegeven wordt als zijnde aen Vlaenderen eigen, en beteekenende zoo veel als het latijnsche nocere. In het oud-fransch heeft men insgelyks noisier, dat is nuire, préjudicier.

De zin van het vers is: ‘o Wee! de misdaed (dat is, de erfzonde), die gy zelf nooit bedreeft, strekt ten uwen nadeele.’

Ik beken verder ronduit, dat er in dit stuk enkele woorden of zinsneden voorkomen, die voor my niet al te duidelyk zijn; daerdoor kan ook hierendaer myne punctuatie wat te wenschen overlaten. Doch dit kan licht verholpen worden. Men herinnere zich immers slechts, hoe Willems in het schoone gedicht van Jacob van Maerlant der Kerken claghe⁽¹⁾, door het verkeerd punctueeren een vers geheel onverstaenbaer maekte. Hy schreef immers:

Es een dorper scalc versworen,

mach hi geven, men salne horen
spreken, in der heren raet.

(1) Uitgegeven in zyne Mengelingen van historisch-vaderlandschen inhoud, bl. 47.

[p. 285]

en by hem was ‘dorper scalc, plompe knecht of slaef’ en ‘versworen, een beëedigd persoon, schepen, wethouder of iets van dien aerd.’ Terwijl men eenvoudig te lezen heeft:

Es een dorper, scalc, versworen,
mach hi geven, enz.

Dat wil zeggen: ‘is er een gemeen, bedriegelyk, meineedig mensch, als hy maer kan geven, dan zalmen hem toch het woord in den raed laten voeren.’

Ik uitte reeds hiervoren⁽¹⁾ het gevoelen, dat er een geruime tijd verliep tusschen het berymen van het eerste gedeelte des Rinclus door Gielis, en het schryven van het tweede door Hendrik. Myne gissing steunt aldaer enkel op de verzen 1155-1160, waeruit men kan opmaken, dat Hendrik zynen voorganger niet gekend had, vermits hy de reden niet kon opgeven, waerom Gielis den Rinclus onvoltooid liet. Doch een nader bewijs van de hoogere oudheid des eersten gedeeltes levert mijns dunkens het stuk zelf op. Men ontmoet er immers woorden en vormen, die naer de vroegste tyden onze letterkunde te rug wyzen. De tael echter van het vervolg door Hendrik is stellig veel jonger en ook veel verstaenbaerder. Het is waer, de strofen door dezen laetsten dichter geschreven, zijn met meer gemak berijmd, dan die welke door Gielis bearbeid werden. Onbetwisbaer was Hendrik meer in de kunstbedreven dan zijn voorganger.

Men weet, dat de brusselaer Hendrik van Aken by zyne tijdgenooten als een zeer ervaren dichter bekend was:

Van Bruesele Heyne van Aken,
die wel dichte conste maken.

(1) Bl. 231.

[p. 286]

luidt het immers by Jan Boendale⁽¹⁾. Doch hy bloeide slechts omtrent het jaer 1300, en indien de fransche Rinclus wezentlyk, zoo als de fransche geleerden het beweeren van de twaelfde eeuw dagteekent, dan valt het altijd bezwaerlyk aen te nemen, dat Van Aken nog de moeite op zich zou genomen hebben de vertaling af te werken van een stuk, hetwelk reeds omtrent honderd jaren oud zijnde, byna vergeten moest zijn, of ten minste op weinig byval nog kon rekenen. Zoo lang er dus geene stellige bewyzen gevonden worden om Van Aken als eenen der dichters van den Rinclus te houden, vermeen ik dat men aen eenen anderen Hendrik mag denken.

(1) In den Leken Spieghel B. III. C. 17. V. 91. - By de twee aengehaelde verzen voegt Boendale een derde: God hebbe die ziele sine! En alzoo de Leken Spiegel te Antwerpen in 1325 begonnen, in 1330 voltooid werd, kan men daeruit het gevolg trekken, dat Van Aken reeds overleden was, toen Boendale die regels schreef.