Vaderlandsch museum voor Nederduitsche letterkunde, oudheid en geschiedenis. Deel 3

[p. 181]

Over het gebruik onzer moedertael te Brussel, in vroegere dagen.

Toen onder het vorig Bestuer, tydens vereeniging met Noord-Nederland, onze moedertael in hare oude rechten werd hersteld, gebeurde zulks, niet in eens, maer langzamer hand. De fransche overheersching had immers hier te lande zulken schadelyken invloed uitgeoefend, dat sedert menig jaer de tael onzer voorouders algemeen verwaerloosd, en door de meesten met onverschilligheid, ja zelfs door sommigen met minachting werd bejegend. Het nederlandsch was gedurende de Republiek en het Keizerrijk t'eenen mael uit het onderwijs gebannen geweest; het werd byna als letterkundige tael niet meer beoefend, en bleef slechts in den mond van het volk, waeruit men het nooit zal uitroeijen, ongekunsteld en onbeschaefd voortleven. Weldra echter na de oprichting van het koningrijk der Nederlanden, werd men allengskens met de voortreffelyke hoedanigheden onzer moedertael weder bekend, begreep men het nuttige harer opbeuring, en onverschilligheid en vooroordeelen verdwenen van dag tot dag. In de provintie Oost- en West-Vlaenderen, Antwerpen, Limburg en een gedeelte van Brabant werden de moeijelykheden spoedig overwonnen; doch de hoofdstad Brussel bleef steeds een hinderpael, en wanneer men in 1828 den troon van koning Willem I begon te ondermynen, was het van daer dat de kreet tegen het herinvoeren der landtael uitging, en dat men om deze

[p. 182]

van kant te houden, de vryheid in het gebruik der talen vergde. Er ontstond alsdan een hevige pennentwist, waerin Willems als moedige voorstander der moedertael optrad. Zyne schriften zijn genoegzaem bekend; maer als teenemael vergeten beschouw ik een allerverdienstelyk opstel van eenen ongenoemde: Over het gebruik onzer moedertael te Brussel, in vroegere dagen. Dit stuk werd als medegedeeld (communiqué), in het te Brussel verschynende dagblad Gazette des Pays-Bas, van den 5^den en 6^den September 1829, opgenomen. Het vloeide dus uit de pen der gewoone redaktie niet; doch aen wien men het verschuldigd is, kan ik niet zeggen. Ik heb wel eens den heer advokaet Van Lennep, alsdan te Brussel woonende, als schryver hooren noemen. Wat er ook van zy, het is eene zeer verdienstelyke bydrage, welke men te danken heeft aen iemand, die met het onderwerp grondig bekend was. Zy getuigt immers niet alleen van uitgebreide kennissen in het vak van onze vaderlandsche geschiedenis, van onze voormalige rechterlyke inrichtingen, en van onze letterkunde, maer tevens ook van vlytige opsporingen in de archieven te Brussel, opzettelyk voor dit schryven gedaen. Uit dien hoofde dacht ik ze aen de vergetelheid te moeten onttrekken, en ze in dit Museum, by vertaling in te lasschen.

Meer dan een punt in het stuk behandeld kan heden, dat de Vlamingen de rechten hunner moedertael zoo schandelyk miskend zien, door hun worden ingeroepen. En indien men het op enkele plaetsen misschien niet volkomen met den schryver eens zal zijn, moet men toch bekennen dat hy met de grootste onpartydigheid en gemagtigdheid zijn onderwerp heeft behandeld. Zijn voorbeeld daerin volgende, heb ik het zoo getrouw mogelyk vertaeld en het hier in zijn geheel overgenomen.

Men verlieze niet uit het oog dat in deze bydrage slechts gehandeld wordt over den vroegeren toestand der landtael te Brussel, de eenige stad van Vlaemsch-België omtrent welke eenige twyfel

[p. 183]

kon bestaen. Elders, zoo in Brabant, als in Vlaenderen en Limburg, troonde de moedertael byna uitsluitelyk.

De moeder- of nationale tael is die van het land waer men geboren is, en die door de meerderheid gesproken wordt. Het is niet de tael van het bestuer, dat het land beheerscht, noch die van eenige genootschappen, maetschappyen of enkele persoonen. Indien de bevolking vlaemsch is, zal hare tael noch spaensch, noch duitsch, noch fransch worden, volgends de spaensche, duitsche of fransche regering, waeraen zy zal worden onderworpen.

De moeder- of volkstael van de noordelyke provintiën, van Limburg, van Oost- en West-Vlaenderen, van Antwerpen, zoo wel als van het arrondissement Leuven, is onbetwistelyk de hollandsche of vlaemsche tael; terwijl de waelsche of fransche die is van de provintiën Luik, Henegauw en Namen, en van het arrondissement Nyvel. De fransche en hoogduitsche talen zijn die van Luxemburg.

Maer, al is het dat de hollandsche of vlaemsche tael, die van de meerderheid der natie uitmaekt, en aldus de tael van het koningrijk der Nederlanden is, zou zy niet algemeen als de volkstael van al de provintiën moeten beschouwd worden. Het zou misschien nauwkeuriger zijn aen haer den naem van nederlandsche of nederduitsche tael te geven, en daerdoor zou men tot de ineensmelting van den vlaemschen en hollandschen tongval geraken.

Van al de vlaemsche arrondissementen, biedt dat van Brussel alleen, by eenen eersten oogopslag, eenigen twyfel, onder betrekking van zyne moedertael, aen.

In der daed te Brussel spreekt men in 't algemeen fransch; men spreekt de vlaemsche tael niet in het waelsche gedeelte van de

[p. 184]

stad, en by de hooge standen is zy weinig in gebruik. Bovendien bevat de stad nog een aenzienlyk getal vreemdelingen, die in 't algemeen het fransch, en niet het vlaemsch kennen.

Ook deden dikwijls te Brussel de staetkundige gebeurtenissen den voorkeur geven aen het fransch, hetwelk meer algemeen de tael der beschaving der hoven en der diplomatie is, en ook der groote vergaderingen, waer lieden van onderscheidene volkeren byeenkomen.

De t'eenen mael fransche opvoeding, die men hier gedurende de laetstverloopene vijf-en-twintig jaren aen de kinderen heeft gegeven, was oorzaek dat zy de tael hunner ouders verwaerloosden of verachteden; en het lang verblijf der Franschen hier te lande deed daer insgelyks veel toe. Gedurende gemeld tijdvak werd het vlaemsch zeer weinig te Brussel beoefend.

Andere oorzaken hadden reeds van ouds medegewerkt, om het fransch, vooral in de stad Brussel, te verspreiden.

In de twaelfde eeuw waren te Brussel de akten van de stedelyke overheden in het latijn zelfs waren de algemeene rekeningen van Brabant, tydens de veertiende eeuw, nog in die tael gehouden. In de dertiende en in de veertiende eeuw werd het vlaemsch in de akten ingevoerd.

De keur van Brussel van 1229, het oudste bekend gedenkstuk in de nederlandsche tael van geheel het koninkrijk, was in het vlaemsch geschreven⁽¹⁾. Sedert werd beurtelings het vlaemsch en het latijn gebezigd. Maer ten tyde der burgondische regering kwam het fransch het latijn vervangen.

Onder die regering, en sedert, werden de stukken van het

(1) Willems had dit beweerd in zyne Verhandeling over de Nederduytsche Taelen Letterkunde. D. I, bl. 132. Sedert is het bewezen dat de brusselsche keur van 1229, in het latijn werd uitgevaerdigd, en dat de oudste tot hiertoe bekende dietsche oorkonde slechts van 1249 dagteekent. Zie C.A. Serrure, Geschiedenis der nederlandsche en fransche letterkunde in Vlaenderen, bl. 90.
C.P.S.

[p. 185]

algemeen bestuer des lands in het fransch uitgevaerdigd. Maer men moet in aenmerking nemen, dat zy die aen het hoofd der zaken stonden, in 't algemeen vreemdelingen waren of in het vreemde woonden; en verder, dat die stukken in de waelsche provintiën, en, op zeker tijdstip, in Fransch-Vlaenderen moesten dienen. Nochtans werden dergelyke akten altijd in het vlaemsch of in de twee talen, naer de vlaemsche provintiën, waervan Brussel deel maekte, gezonden.

De wetten en verordeningen werden ook in het fransch uitgevaerdigd in de waelsche, en in het vlaemsch of in beide talen, in de vlaemsche gewesten.

Onder de spaensche, duitsche en fransche besturen, die ons regeerden, kenden de hooge beambten in 't algemeen het fransch, en omdat zy geen vlaemsch verstonden, zagen zy natuerlyk liever dat de Belgen geen vlaemsch gebruikten; dit ging zelfs zoo verre, dat men in 1787 aen de beambten van 's Lands schatkist beval hunne geschriften in het fransch te houden.

Men heeft ook opgemerkt, dat in België, in de eerste tyden van de Hervorming, en na de politieke scheiding der zeventien provintiën, onderscheidene katholieke geestelyken, aen wie destijds het onderwijs grooten deels toevertrouwd was, de studie van het vlaemsch afrieden, en die van het fransch aenmoedigden, ten einde de Belgen meer van de Hollanders af te zonderen, omdat hun alzoo de godsdienstige leeringen der hervormden, die nog al algemeen in het hollandsch geschreven waren, onbekend zouden blyven en zy zich daermede niet zouden bezig houden.

Ten allen tyde gebruikte men zoo wel de fransche als de vlaemsche tael in den Grooten Raed van Mechelen. Guicciardini had zulks reeds opgemerkt in de zestiende eeuw, en zegt bl. 208, dat dit voor het gemak der vreemdelingen was. De registers van het Opperhof van Mechelen, welke op de archieven bewaerd worden,

[p. 186]

zijn sedert 1470 gedeeltelyk in het vlaemsch, gedeeltelyk in het fransch.

In den Raed van Brabant gebruikte men de twee talen; maer al de leden van den Raed moesten, in gevolge onze Blyde Inkomsten (welke byna altijd oorspronkelyk in het vlaemsch opgesteld zijn), het latijn, het vlaemsch en het fransch kennen.

Het artikel 5 van de Blyde Inkomst van Maria-Theresia, en een der eerste artikels van die van Joseph II (1781), legden vooral die verplichting aen den kanselier van Brabant en aen de overige beambten van den Raed op.

De registers van den Raed van Brabant, van 1445 tot in 1794, bevatten schriften in het vlaemsch en in het fransch; maer men moet in aenmerking nemen, dat het rechtsgezag van dien Raed zich over Waelsch-Brabant (het arrondissement van Nyvel), uitstrekte.

Nu, het schijnt dan billyk dat de walen en franschen niet gedwongen worden eene tael te spreken, die hun vreemd is, en dat de zaken van de waelsche arrondissementen in al de trappen van rechtvordering in het fransch bediend worden.

Vóór de vereeniging van Belgie met Frankrijk zag men nog in de bemiddelde klasse en by het onderwijs het vlaemsch ter zelfder tijd als het fransch aengeleerd worden. Nochtans de mangel aen merkwaerdige letterkundige voortbrengsels in het vlaemsch, vooral gedurende de laetste eeuw, deed dat men by voorkeur de werken van de fransche letterkunde las, en dat men daer natuerlyk smaek in vond.

Het lezen van fransche nieuwsbladeren beviel ook ten allen tyde te Brussel, en (het fransch) nieuwsblad, hetwelk aldaer den 2^den January 1655 verscheen, en opvolgenlyk onder den titel van Relations véritables, Gazette de Bruxelles en Gazette française des Pays-Bas uitkwam, genoot eenen grooten en langen byval.

En zie daer hoe het fransch sedert langen tijd te Brussel verspreid was.

[p. 187]

Maer niet tegenstaende dit alles, was en bleef de groote meerderheid der bevolking van Brussel vlaemsch, zoo wel als die van het geheele arrondissement, en nooit heeft men het fransch als de moedertael der Brusselaren beschouwd.

Reeds in 1566 had Guicciardini de opmerking gedaen, dat de inwooners van Nederland (en hy bevond zich alsdan te Brussel), al was het dat zy niet buiten 's lands geweest waren, behalve hunne moedertael, onderscheidene andere talen, en byzonder het fransch, konden spreken.

De oorspronkelyke namen der straten van Brussel en die der gemeenten van het arrondissement zijn, in 't algemeen, vlaemsch.

Al is het dat te Brussel, al wat het algemeen bestuer van het land aenging, onder de vorige regeringen, by voorkeur in 't fransch geschiedde, werd ten minste al wat provintiael of plaetselyk was, niet alleen by voorkeur, maer byna uitsluitelyk in het vlaemsch behandeld.

De rekeningen van het domein van Brussel, van 1406 tot in 1795, en dus van drie of vier eeuwen, zijn uitsluitelyk in het vlaemsch.

De zaken van den amman, ambtenaer met de stedelyke justitie en politie belast, waervan de registers van 1403 tot aen onze vereeniging met Frankrijk dagteekenen, zijn niet anders dan in het vlaemsch gehouden.

De boeken van de groote en de kleine rollen te Brussel, bewyzen dat de plaetselyke rechtsvordering aldaer, ten allen tyde, in het vlaemsch uitgeoefend werd.

In de mindere rechtbanken van de vlaemsche arrondissementen was men verplicht uitsluitelyk de moedertael van het land te gebruiken. Dit ging zoo verre, dat een gewijsde van den Raed van Brabant, van 14^den July 1622, zelfs aen de Walen, wier byzondere gerechtshoven aen de magistraten van Leuven onderhoorig waren, verbood van het fransch gebruik te maken.

[p. 188]

De heer Willems, Mengelingen van historisch-vaderlandschen inhoud, bl. 388, deelt dit vonnis mede, hetwelk aldus luidt:

Veu au Conseil de Brabant la requeste y présentée le XXII d'Avril dernier, par les Grand-bailly et aultres officiers du roman pays de Brabant, ressortissant à la loy de Louvain, afin que la cour fust servie de décréter, par forme de réglement ou ordonnance, que ceulx de la ditte loy de Louvain auront d'oresnavant à permettre qu'ès procès, qui sont et seront aportez pardevant eulx en matières d'appel, et autres y commencez, ou à commencer en première instance, entre les inhabitans du dit roman pays de Brabant, l'on pourra procéder en langue franchoise, non obstant le stil ou observance à ce contraire, et de faire adjouster le dit réglement ou ordonnance aux coustumes du ressort de la ditte ville de Louvain naguères omologuées; veue aussy la rescription des Bourgemaistres, Eschevins, et Conseil de la ditte ville de Louvain sur ce service, et le tout considéré, La Cour déclaire les dits suppliants es fins et conclusions prinses par leur dite requeste, non recepvables ny fondez. Ainsy fait en la ville de Bruxelles, le quatorziesme de Juillet XVI^c vingt et deux. Estoit signé Steenhuyse⁽¹⁾.

De manieren van procederen in civiele en crimineele zaken, voor Brabant, waren in het vlaemsch, in gevolge de verordeningen van den 5^den en 9^den. July 1570 en 1^sten April 1580. Maer de reglementen en instructiën voor de gerechtshoven der Oostenrijksche Nederlanden van 1786 en 1787 verschenen in het fransch.

De greffiën van de heerlykheden en byzondere rechtbanken van het platte land, in het arrondissement van Brussel, bewyzen dat aldaer het vlaemsch uitsluitelyk in gebruik was.

De archieven der stad Brussel verbrandden grooten deels door het bombardement van 1695. In de akten van overschryvingen en opteekeningen van de schepenen en den sekretaris, welke sedert gemeld tijdstip bestaen, gebruikte men in 't algemeen het vlaemsch, maer ook wel het fransch.

(1) Toen ik in 1829 te Leuven studeerde, ontdekte ik op het stedelyk archief aldaer dit merkwaerdig stuk, en zond er eene kopy van aen Willems, die er een plaets voor in ruimde in zyne Mengelingen van historisch-vaderlandschen inhoud.
C.P.S.

[p. 189]

Al de akten van de Staten van Brabant, waervan de handvesten dagteekenende van 1673 tot 1794, op de archieven berusten, waren uitsluitelyk in het vlaemsch geschreven.

De stukken betrekking hebbende tot de inhuldiging van Joseph II, bewyzen insgelyks hoe by ons het vlaemsch geëerbiedigd werd.

De overgeblevene protokollen van notarissen, waervan de oudste akten tot de zestiende eeuw opklimmen, toonen klaerlyk aen dat het vlaemsch altijd de tael van de groote meerderheid der inwooners van Brussel, en die van al de inwooners van het platte land van dit arrondissement geweest is. Maer de notarissen, die hunne akten in de tael der partyen konden opstellen, gebruikten, volgends de tyden of de omstandigheden, het latijn, het spaensch, het hoogduitsch en het fransch of het vlaemsch. Het eene protokol bevat veel fransche akten, vooral wanneer de notaris uit de waelsche gewesten was, of wanneer hy waelsche of fransche clienten had; het andere heeft er niet eenen enkelen.

Het grootste gedeelte der protokollen is geheel in het vlaemsch. Dat van den notaris Marcus Prevost, te Brussel, van het jaer 1595, is merkwaerdig; het bevat meer akten in het latijn, in het spaensch en in het fransch, dan in het vlaemsch.

Ten allen tyde preêkte men in het vlaemsch, en zelfs wanneer wy aen Frankrijk toebehoorden bleef men daerin preken in al de kerken ten platten lande en in de meeste der stad Brussel. De fransche sermoenen waren vroeger zeer zeldzaem. Ten huidigen dage, - alhoewel onze jonge predikanten in 't algemeen de gelegenheid gehad hebben om, onder het vorig bestuer, beter fransch dan vlaemsch te leeren, en alhoewel de fransche tael zoo talryke vrienden heeft, - zijn er te Brussel twee vlaemsche predikanten tegen eenen franschen.

De kamers van Rhetorika, die voor de oudste bekende letterkundige genootschappen doorgaen, en die voortijds zeer bloeijend waren, werkten altijd in het vlaemsch onder al de besturen, die

[p. 190]

elkander in Belgie opvolgden, en bewyzen aldus dat het vlaemsch de moedertael is van het arrondissement Brussel.

De kamers van Rhetorika van Brussel werden onder de spaensche, duitsche en fransche besturen altijd beschouwd als de vlaemsche tael- en dichtkunst uitsluitelyk beoefenende.

Het fransch tooneel te Brussel wierf steeds, byna zonder uitzondering, fransche artisten aen, omdat men zelden Belgen vond van dat slach van menschen, die in het fransch genoegzaem ervaren waren.

Eindelyk, Oudiette zegt in zynen Dictionnaire géographique et topographique des neuf Départements réunis, een boek aen Napoleon opgedragen in 1804, dat het vlaemsch de tael is van de twee grootste arrondissementen van het departement der Dyle en van de departementen der Schelde, der Leije en der twee Nethen, met uitzondering nochtans dat men in de stad Brussel meer aen het fransch gewoon is.

Verder onderzoeke men de letterkundige voortbrengsels der vlaemsche gewesten in de fransche tael geschreven, vooral vóór onze vereeniging met Frankrijk, en men zal er in overvloed, waelsche of vlaemsche uitdrukkingen, of eene rechte wantael in aentreffen. De tael en de stijl van de Brusselaren, als zy fransch spreken, uitgezonderd van die welke eene zeer beschaefde opvoeding hebben genoten, werden dikwijls door de franschen uitgelachen, en door hun met min of meer recht beschimpt. De meeste der Brusselaren hebben hunne schriften, vóór dat zy ze in het licht gaven, moeten laten overzien.

Uit hetgene hiervoren aengehaeld is, blijkt dat het vlaemsch de moedertael is van het arrondissement Brussel (en des te meer van de overige vlaemsche arrondissementen), en onder geen opzicht eene vreemde spraek is, die aen hare inwooners is worden opgedrongen. Het is dus zeer ongegrond dat men het Bestuer het gewaend juk der nationale tael verwijt. By den aenvang van het

[p. 191]

jaer 1814, vóór dat er over de vereeniging van Belgie met Holland gehandeld werd, toen de oostenrijksche generael baron Vincent alhier gouverneur-generael was, en dat er by ons waren die misschien meenden dat wy onder den scepter van het huis van Oostenrijk zouden terug keeren, vroeg het volk te Brussel het gebruik van zyne moedertael. De syndics van de negen natiën en honderd-en-vijf dekens van de stad Brussel boden uit naem van den voormaligen Derden Staet van Brabant, een smeekschrift aen om den ouden staet van zaken te bekomen; en men leest in dit stuk, geteekend door de HH. Ophalfens, Boeykens, De Puyt, Poot, Brisbaert, Janssens, Verheylen, De Wandelaer en Van Custem, qq., de belangryke volgende zinsneden: ‘De volkeren van Duitschland... hebben aen de tael van hun land hulde gedaen, en wy moeten blozen dat wy onze nationale tael in niet eenen openbaren akt mogen gebruiken... Wy zijn nog onder het juk van de fransche tael... De verbanning van de vlaemsche tael moet ophouden⁽¹⁾.’

Reeds had het Opperbestuer, ten tyde en in den naem van de verbondene Mogendheden, dezen wensch beantwoord, door zijn besluit van 18^den Juny 1814, waerby het toeliet akten in het vlaemsch en in het fransch op te stellen. Toen in 1819 het tegenwoordige Gouvernement het gebruik van het vlaemsch aenbeval, hetwelk slechts in 1823 verplichtend is geworden, en wanneer deze maetregel nog op het arrondissement Brussel niet toepasselyk was, bevlytigden zich dadelyk de beambten om by voorkeur het vlaemsch te gebruiken; en die van de vlaemsche arrondissementen, welke naer bedieningen stonden, bewezen dadelyk dat het vlaemsch hun niet vreemd was.

De onpartydige Belgen herinnerden zich welke moeite beambten en advokaten ontmoet hadden, wanneer zy, ingevolge het

(1) Ik heb het oorspronkelyk stuk niet by de hand en kan dus deze woorden slechts by vertaling geven.
C.P.S.

[p. 192]

besluit van 24 Prairial jaer XI, moesten gebruik maken van eene tael, die altijd min of meer vreemd geweest was aen sommige van hun, vooral aen die van het platte land. Men weet dat destijds de notarissen aen het fransch bestuer eenen uitstel vroegen, om zich van eene tael te kunnen bedienen, die zy niet kenden en niet hadden moeten leeren.

Al onze Vlamingen, zonder uitzondering, en er waren er in een zeer groot getal, die nooit een woord fransch hadden geleerd, bevonden zich alsdan verplicht uitsluitelyk het fransch te gebruiken, zoo voor het aengaen van verbindtenissen, het nemen van schikkingen van uitersten wil, als het bevorderen hunner rechtszaken.

Alsdan zag men menig Brusselaer, welke die schoone fransche tael, die men later zoo aengeprezen heeft, niet meester was, eene brabbeltael schryven en spreken, veel barbaerscher dan die welke men onlangs aen eenige advokaten van de balie van Brussel, gedacht heeft te mogen verwyten, vooral op het eerste oogenblik van het wederinvoeren van het vlaemsch in de pleitzael, ten jare 1823.

Sommige oude brusselsche advokaten, die de gewoonte van in het vlaemsch te spreken verloren hadden, en eenige jonge, die in hunne jeugd verwaerloosd hadden zich er op toe te leggen, ontmoetten in der daed, in den beginne meer moeite om zich met welsprekendheid in het vlaemsch, dan in het fransch uit te drukken; maer het herhaelde gebruik van de vlaemsche tael heeft die moeijelykheid reeds grooten deels doen verdwynen, terwijl de schriftelyke opstellen van onze oude advokaten, op weinig na, zoo goed geschreven zijn als die van de oude hollandsche advokaten, en terwijl veel jonge advokaten, waervan sommige zelfs tot de waelsche provintiën behooren, zich zonder nadeel aen de balie te 's Gravenhage zouden kunnen aenbieden, om er hunne zaken in de nederlandsche tael te pleiten.

Wat de advokaten betreft, vooral die uit de waelsche provin-

[p. 193]

tiën, welke in de vlaemsche woonen, die de nederduitsche tael nog niet kennen, zy zullen ongetwyfeld toelating of bepaelde vrystelling bekomen om zich in het fransch te mogen uitdrukken, wanneer zy persoonlyk aen 's Lands bestuer de aenvraeg doen, en de billykheid van het gevraegde bewyzen.

Men heeft alreeds kunnen opmerken dat de meeste der stukken komende van Corpora en beambten van Brussel of van de zuidelyke provintiën, in 't algemeen in zuiverder nederlandsch opgesteld zijn dan in de noordelyke provintiën, en dat die stukken minder van die lange en ingewikkelde zinsneden en ook minder basterdwoorden bevatten, welke men aen eenige hollandsche opstellen te recht verwijt. De zorg, die de Belgen aenwenden om zuiver te schryven is een goed voorbeeld, hetwelk ter verbetering van de nederlandsche tael, geheel het Koningrijk door, zal strekken.

's Lands bestuer beschermt des niet te min de studie van het fransch, en verre van de betrekkingen in die tael te willen verbieden, wordt het aenleeren van die tael vergemakkelykt en aengemoedigd.

Wel ten onrechte versmaedt men de vlaemsche tael: zy, die ze machtig zijn, bekennen dat ze rijk en schoon is⁽¹⁾. Door onwetendheid of door eigen belang wordt ze soms misacht, en zulks omdat men ze niet geleerd heeft, of omdat men zich met meer gemak in het fransch uitdrukt.

Men heeft gezeid, dat het vlaemsch eene brabbeltael is, die men soms nauwelijks verstaet, en dit om reden dat de tongvallen welke by het volk in gebruik zijn, dikwijls van de eene plaets tot de andere verschillen; maer het is ten onrechte, want is het niet het zelfde met de gesprokene tongvallen van alle talen? Wan-

(1)

O Neêrlant, wie is uw spraak gelyk,
Zoo kort, zoo net, zoo zin-, zoo woordenryk?

Anslo.

[p. 194]

neer men het vlaemsch spreekt gelyk men het leest en het schrijft, en dit gebeurt dagelyks in de pleitzael en op den preêkstoel, dan verstaet men elkander in al de vlaemsche gemeenten, en men is den hollandschen tongval zeer naby.

Wat meer is, de nederlandsche tael, hetzy vlaemsche of hollandsche genaemd, is eene en dezelfde tael. De hollandsche tael, zegt Ten Kate, een der meest geachte hollandsche spraekkundigen, is de oude vlaemsche tael, en werd vroeger, zelfs te Amsterdam, de vlaemsche tael genoemd. Zulks getuigen de werken en woordenboeken, welke gedrukt zijn toen de vlaemsche provintiën het bloeijendste waren. De vlaemsche schryvers verrijkten de hollandsche letterkunde. ‘De oudste dichters en schryvers der nederlandsche tael behooren byna alle tot de vlaemsche provintiën, en verscheidene dezer waren van Brussel.’

Ettelyke leeraren by de hoogescholen of hervormde predikanten, in Holland door hunne welsprekenheid in het nederlandsch uitmuntend, waren uit de zuidelyke provintiën. Het was hetzelfde met de voornaemste overzetters van den bybel. Eindelyk, ten tyde van onze vroegere vereeniging in zeventien provintiën, was er om zoo te zeggen geen verschil tusschen de vlaemsche en hollandsche spelling van het nederlandsch. De tael van veel oude vlaemsche of hollandsche schryvers, namelyk van Cats, is nog heden de tael van onze vlaemsche provintiën. Het is by voorkeur in de oude vlaemsche schryvers, eerder dan in de hollandsche, dat men het schoonste en het zuiverste nederlandsch aentreft. Twee hollandsche schryvers, de geleerde Huydecoper en Ackersdijck, geven ten dezen opzichte de gunstigste getuigenis.

Wel is waer gingen de Belgen in de tael niet vooruit en bleven de oude spelling volgen, terwijl de Hollanders sedert de scheiding der zeventien provintiën gedurig de tael beoefenden en de spelling verbeterden, byzonderlyk ten tyde dat Belgie deel maekte van Frankrijk. Maer de hollandsche veranderingen, hoe goed zy

[p. 195]

mogen heeten, en hoe zy mogen gevolgd worden, waer omtrent men het toch in Holland niet eens is, (al is het dat zy op hooger bevel in de besturen en in het openbaer onderwijs zijn ingevoerd), zijn niet verplichtend voor de Belgen, die de oude uitdrukkingen en de regels van de oude vlaemsche spelling zouden willen volgen, en waervan de Hollanders misschien gedeeltelyk zonder gegronde redenen zijn afgeweken.

Wat er ook van zy, het verwijt, hetwelk men aen het Bestuer doet van den hollandschen tongval der nederlandsche tael aen de vlaemsche provintiën te willen opdringen, is geheellyk ongegrond: want in tegendeel het blijkt uit eenen officiëlen brief, destijds door Z.E. M^r Falck, alsdan minister van het openbaer onderwijs, dat het voornemen van 's Lands bestuer was voorloopig de verschillende vlaemsche en hollandsche spellingen van het nederlandsch zorgvuldig te bewaren, van ze te doen opmerken, en by geschrift stellen, om later ter volmaking en ter verryking van gezegde tael te strekken.

Eindelyk heeft het Bestuer, meenen wy, geen ander voornemen dan het behouden van de eigenlyke moedertael van al de arrondissementen des Koningrijks.

Wy bekennen, dat niet een bestuer het recht moet hebben aen het volk eene vreemde tael op te dringen; maer wy denken dat elk bestuer de bevolkingen, die eene moedertael bezitten, kan beletten in de openbare akten eene vreemde tael te gebruiken.

De vorsten namen ten allen tyde, in alle landen, het begunstigen der moedertael ter herte. Napoleon is de eerste vorst niet geweest, die in Frankrijk, het fransch zoo algemeen mogelyk heeft willen maken.

Verscheidene ordonnantiën van de fransche koningen hebben in vroegere dagen het gebruik van het latijn, waervan men zich by voorkeur in de akten bediende, moeten verbieden. De ordonnantiën van 1449, 1512, 1537, 1539, 1563 en 1629 geboden

[p. 196]

uitsluitelyk het fransch te gebruiken voor de akten, verbindtenissen, testamenten, vonnissen en besluiten.

Alfons X nam in 1260 maetregels om het spaensch in de openbare akten in te voeren, willende het gebruik van het latijn in Spanje verbannen. Keizer Rudolf I gebood by zyne Constitutio van 1274, dat men de hoogduitsche tael in Duitschland zou gebruiken. Staetkundige gebeurtenissen hadden in Engeland eene vreemde tael ingebracht, en haer zelfs den voorkeur doen geven; maer ten jare 1365 beval Edward III, dat de nationale engelsche tael in de akten en in de rechtspleging, in vervanging van de fransche of normandsche tael, zou worden ingevoerd.

Het uitsluitelyk gebruik van het nederlandsch had eenige moeijelykheden en klachten veroorzaekt. Wijslyk heeft het Bestuer de redelyke vragen, die gedaen werden, ingewilligd. Maer had het Bestuer meer toegelaten, en het vry gebruik van het fransch in al de akten en pleidooijen van de vlaemsche arrondissementen toegestaen, dan had het zich er kunnen op verwachten, dat men aen de fransche tael byna altijd den voorkeur zou gegeven hebben, en dat men het nederlandsch op nieuw zou verwaerloosd en misacht hebben: iets hetwelk soms uit gallomanie of uit geest van tegenkanting zou geschied zijn.

Men mag verhopen dat de nederlandsche tael, dagelyks algemeener wordende, mede zal werken om den belgischen of nationalen geest te versterken, en ons al meer en meer van het vreemde los te maken. Eene grootere eenheid van tael zou meer eenheid in de zaken van het bestuer, meer gemak in de onderlinge betrekkingen van het Koningrijk, en meer broederlykheid en eensgezindheid tusschen al de inwooners van de zuidelyke en noordelyke provintiën te weeg brengen.