Vaderlandsch museum voor Nederduitsche letterkunde, oudheid en geschiedenis. Deel 1

[p. 402]

Grafschriften te Hal.

Tot de graf- of opschriften toe uit onze kerken hebben ten allen tyde, doch vooral in onze dagen, de aendacht der geschiedkundige navorschers opgewekt. De sedert lang bestaende verzamelingen van Sweertius⁽¹⁾, Christijn⁽²⁾, Le Roy⁽³⁾, Timareten⁽⁴⁾, Cuypers⁽⁵⁾ en dergelyke, worden dikwijls met vrucht geraedpleegd, en de Graf- en Gedenkschriften der provincie Antwerpen, die thands aldaer, met zooveel zorg als smaek, worden uitgegeven, zullen eene ryke bron worden, waeruit er in het vervolg meer te putten zal zijn dan men wellicht zou denken. Dergelyke werken zijn immers niet alleen nuttig voor diegenen, die zich met geslachtkundige opsporingen bezig houden, (iets, het zy in het voorbygaen gezegd, waerop men zich, in deze laetste jaren, wat al te ernstig en al te dapper toelegt, en dat meestal uitsluitelyk om de eigenliefde van deze of gene familie, van dezen of genen persoon te

(1) Monumenta sepulchralia et Inscriptiones publicae privataeque ducatus Brabantiae. Antv., 1613. in-12^o.

(2) Basilica Bruxellensis sive monumenta antiqua, Inscriptiones et caenotaphia insignis Ecclesiae collegiatae SS. Michaëli et Gudilae sacrae. Mechlin., 1743. in-12^o.

(3) Le grand Théâtre sacré du duché de Brabant. La Haye, 1729. 4 dⁿ in-fol.

(4) Collectio Monumentorum faederati Belgii. Amst., 1684. in-12^o, of de vertaling van dit werk: Verzameling van Gedenkstukken in Nederland, uit geestelyke, wereldlyke en andere voorname gestichten. 's Hage, 1777-78. 2 dⁿ in-8^o.

(5) Provincie, stad ende district van Mechelen opgehelderd. Brussel, 1770. 2 dⁿ in-4^o.

[p. 403]

voldoen, zonder dat de geschiedkundige wetenschappen daerby te winnen hebben), maer voor allen die zich met het vervaerdigen van nauwkeurige biographiën van onze staets- of krijgsmannen, van onze kunstenaers, van onze geleerden of letterkundigen, of van andere verdienstelyke voorzaten, willen onledig houden. Soms ook zijn zulke opschriften niet zonder belang voor de geschiedenis onzer tael, en meer dan eens mogen de zerksteenen als oprechte meesterstukken van steenhouwery beschouwd worden. By onze voorvaders immers was het gevoel van kunst zoo diep ingeworteld, dat men het, in meest alles wat zy ons hebben nagelaten, ziet doorstralen.

Van tijd tot tijd ben ik voornemens onuitgegegevene grafschriften mede te deelen, die, onder het een of ander oogpunt, verdienen bekend gemaekt te worden. Dit mael ruim ik eene plaets in voor een zevental dergelyke gedenkstukken, die nog heden voor handen zijn in de Minderbroederskerk te Hal, in Braband.

Hal of Halle, vroeger in het fransch Haulx genoemd, is eene kleine stad van de huidige provincie Braband. Zy ligt op de Senne, drie uren van Brussel en zeven van Bergen, en heeft eene bevolking van ruim 6,000 zielen. Oudtijds, en tot aen den inval der Franschen, behoorde Hal tot Henegouw en maekte eenen uithoek van dit graefschap uit. Doch, na de inlyving van ons vaderland met Frankrijk, en door de wet van 28 Pluviôse, jaer VII der Republiek, werd dit steedjen de hoofdplaets eens kantons van het eerste arrondissement van het departement der Dyle⁽¹⁾, waeraen onze hedendaegsche provincie Braband beantwoordt.

Hoe echter Hal, alwaer het dietsch de landtael is, in aloude tyden aen het waelsche graefschap Henegouw onderhoorig

(1) Oudiette, Description géographique et topographique du Département de la Dyle. Brux.; an VIII, in-8^o, bl. 73.

[p. 404]

geworden is, valt uit de geschiedenis bezwaerlyk op te maken.

Het steedjen klimt op tot eene hooge oudheid en is vooral bekend door eene beroemde bedevaert tot een O.-L.-Vrouwenbeeld, dat aldaer, sedert het jaer 1267, bewaerd wordt⁽¹⁾.

Het was te Hal dat Philips de Stoute, hertog van Burgondië en graef van Vlaenderen, in de afspanning den Hert, schijnt het, op den 27^sten April van het jaer 1404, stierf. Zijn ingewand werd aldaer in de groote kerk begraven, terwijl zijn hart naer de abdy van Sint-Denijs, by Parijs, en zijn lijk naer den grafkelder van zijn geslacht, te Dijon, werden overgebracht.

In 1489 poogde Philips van Cleef, des tijds in oorlog tegen Maximiliaen, en, in 1580, Olivier van den Tympel, Hal stormender hand in te nemen. Doch beiden mislukten en werden, met groot verlies, terug gedreven⁽³⁾. In vroegere eeuwen was het steedjen bemuerd en versterkt, maer ten jare 1677, tydens de oorlogen tegen Frankrijk, werden de vestingen en poorten gesloopt. De Franschen plunderden Hal op eene deerlyke wyze, in 1691.

De groote kerk, waerin het wonderbeeld der heilige Maegd berust, is een fraei gothisch gebouw van de vijftiende eeuw. Zy bevat eenen schat van rijkdommen en kunstzaken, zooals eenen ⁽²⁾

(1) Justus Lipsius heeft daerover breedvoerig gehandeld in zyne: Diva Virgo Hallensis. Beneficia eius et miracula fide atque ordine descripta. Antv., 1616. in-4^o.

(3) Op eene plaet in het werk van Lipsius voorkomende, heeft men den eenen en den anderen aenval, zoo dien van Philips van Cleef, als dien van Olivier van den Tympel, afgebeeld.

(2) Lipsius, sprekende van de dood van Philips den Stoute, zegt: Philippus Audax, is qui Flandriam cum Brabantia junxit! Philips de Stoute, hy die Vlaanderen met Braband vereenigde! Is dat van wege den leuvenschen professor diepe onwetendheid? of wel eene overdrachtelyke uitdrukking, omdat de twee zonen van Philips den Stoute, de eene, Jan de Onbevreesde, den troon van Vlaenderen, de andere, Anthonis, dien van Braband bestegen, waerdoor later de twee takken van het Burgondisch huis in één smolten, en Philips de Goede de beide landen bezat?

[p. 405]

uitmuntenden antieken autaer⁽¹⁾, een heerlyk koperen deksel eener doopvont⁽²⁾, enz. In de kapel van O.L.V. ziet men in den muer een klein gedenkstuk opgericht ter nagedachtenis van een kind van Lodewijk XI, koning van Frankrijk, dat op het kasteel van Genepiën, alwaer zijn vader, des tijds nog maer dolphijn zijnde, van onzen hertog, Philips den Goeden, eene schuilplaets had ontvangen, ter wereld kwam en stierf.

Behalve deze groote kerk, is er nog eene tweede, die namelyk van het voormalig klooster der Minderbroeders. Deze laetste, een onbeduidend gebouw van het midden der zeventiende eeuw, bestaet slechts uit eenen grooten en éénen enkelen zybeuk, aen den rechten kant, en levert in het algemeen weinig of niets voor eenen kunstkenner of oudheidminnaer op. By een bezoek in deze kerk vestigde ik myne aendacht op de aldaer nog voor handen zijnde grafschriften. En het verdient opmerking, dat alle deze, een enkel uitgezonderd, in de landtael werden opgesteld. Het is des te meer merkweerdig, omdat, zoo als ik boven zegde, Hal eene henegouwsche stad was, en die bovendien op zeer geringen afstand van de grenslinie der talen, dat is te zeggen van de streek waer men waelsch spreekt, gelegen is⁽³⁾. Het is een treffend bewijs, hoe men ten allen tyde, zoo verre zich het gebied van het dietsch uitstrekt, die tael heeft beoefend.

Het eerste dier opschriften levert deze byzonderheid op, dat het berijmd is. Mijn vriend, de heer baron de Saint-Genois, heeft reeds vroeger eenige voorbeelden van dien aerd in het Belgisch

(1) Die autaer is in onderscheidene albums afgebeeld als tot de belangrijkste kunststukken van België behoorende.

(2) Men zie die doopvont in het hoogstbelangrijk werk van mynen vriend, den heer Schayes, Histoire de l'Architecture en Belgique, D. II, bl. 130.

(3) Men zie de Taelkaert in het belangrijk werkjen van den te vroeg gestorven Van den Hoven (Delecourt), la Langue Flamande, son passé et son avenir. Brux., 1844 in-8^o.

[p. 406]

Museum⁽¹⁾ laten drukken. Uit dat zelfde grafschrift blijkt het, dat die Minderbroederskerk eerst in 1645 voltooid was, alzoo van Jan Willems, te dien jare overleden, gezegd wordt: Eerst begraven in dese nieu kerck.

De andere vijf dietsche grafschriften, al is het dat zy tot persoonen behooren, die waerschijnlyk nooit buiten hun steedjen bekend waren, heb ik gedacht hier te mogen laten volgen, eens deels omdat ze mijn gezegde omtrent het gebruik der moedertael bevestigen, eens deels omdat aldus al de opschriften van gemelde kerk te samen zullen gedrukt zijn. Het geheel getal der grafzerken beloopt slechts op een negental, waervan een paer, die insgelyks in het dietsch waren, zoodanig zijn uitgesleten, dat er schier geene volledige woorden meer leesbaer zijn.

De naem Tilmannus Goddin, van het vijfde grafschrift, doet ons eenigs zins aen dien van den brusselaer Francies Godin, die aldaer, ten jare 1661, eenen dichtbundel uitgaf, denken⁽²⁾. Misschien was Tilmannus een afstammeling van eerstgenoemde.

De zevende grafzerk eindelyk, die van Guillaume baron de Giey, is de eenige, die als een sierlyk werk van steenhouwery, dat echter zeer veel geleden heeft, mag doorgaen. Waerom dit grafschrift by uitzondering in het fransch is, laet zich licht begrypen. Die baron de Giey, alhoewel een Gentenaer van geboorte, behoorde tot een oud adellyk geslacht uit Frankrijk herkomstig⁽³⁾; bovendien was hy langen tijd, als kapitein in het leger van Lodewijk XIV, in franschen dienst. Later werd hy tot luitenant-generael der provin-

(1) D. II, bl. 375.

(2) In Willems Verhandeling wordt niet eens van dien dichter gewag gemaekt. Witsen Geysbeek, die hem Godien noemt, kende insgelyks dezes dichtbundel niet. Hy geeft slechts den titel op van een door hem geschreven tooneelstuk.

(3) Men zie over dezen Guillaume de Giey en het geslacht van dien naem, dat nog heden te Gent bestaet, Van Hoorebeke, le Nobiliaire de Gand. Gand (1850), in-8^o, bl. 55.

[p. 407]

cie Henegouw en der stad Bergen benoemd, zoodat hy veel jaren buiten het vlaemsch gedeelte van zijn vaderland doorbracht, en ook waerschijnlyk niet te Hal, maer wel in het waelsche gedeelte van België stierf.

I.

In den zybeuk voor den autaer van O.L.V.

Blauwe Steen. Boven op den zerk is, in eene versiering, een ossenkop tusschen twee gekruiste bylen, gebeeldhouwd:

Hier leyt begraven in dit
graf beqvaem Ian Willems

vader ende soene van

eenen naem

waer af den soene soe

ick wel bemerck

eerst is begraven in dese

niev kerck a^o 1645

20 Octobris

den vader weldoender

van dit convent

is oock overleden

kort daer ontrent

a^o 1646 25 January

ende syne huys vrauwe

Catelyne Maeri a^o(1)

bidt voor de sielen.

De steenhouwer heeft verwaerloosd dit grafschrift naer het rijm af te deelen, ongetwyfeld om geene te lange regels te maken.

(1) Het jaer van het overlyden is niet ingevuld.

[p. 408]

II.

Naest den voorgaenden zerk, leest men insgelyks op eenen blauwen steen:

hier light begraven

den eersaemen Gvillam

Willems die sterf den

28 Febrvary anno 1648.

Bidt voor de siele.

III.

In den grooten beuk, by de communiebank. - Blauwe steen.

hier ligt begraven

Nicolaus vanden Berghen

in syn leven geestelyken

vader van dit convent die

sterft den 23 Feb. a.^o 1731

en Maria Ludovica van Dalem

syne huysvrouwe die sterft

den 4 9.^ber A^o 1720.

Bidt voor de zielen.

IV.

Blauwe steen, by den voorgaenden.

hier ligghen begraven

joffrou^e Ioanna Van

Slabeeck sterft den 9

Oct. 1701.

Jacob Van Slabeeck

sterft 29 Meert 1709

ende

jof. Anna Van Slabeeck

geestelycke dochter en

moeder van de eerw. paters

minderbr. recoll. binnen dese

stadt Halle heeft gheleyt

desen steen sterft den 1

Meert 1723.

bidt voor de zielen.

[p. 409]

V.

Naest den voorgaenden - Blauwe steen.

hier licht beghraven

den eersaemen

Tilmannus Goddin

sterft den 25 Meert

in 't iaer 1720

ende

Joanna Du Pont

syne wettighe huys

vrouwe sterft den

29 November in 't jaer 1726

requiescant in pace.

VI.

Nog in de nabyheid van de vorige.

hier leyt begraven

den eersamen Pieter
Tasselon die overleden

is den 22 Sebtember

1646.

ende de eersame

Maria Comans syne

wettighe vrauwe

die sterft den

eersten December

1651.

bidt voor de sielen.

[p. 410]

VII.

D.O.M.

sépulture

de messire Guilliaume baron

De Giey

seigneur de Hondschot etc. maréchal

de camp et lieutenant gouverneur

de la province d'Hainaut et ville

de Mons au service de sa maiesté

catholique qui trépassa le 14 du

mois de février l'an 1733 âgé de

84 ans passé

et dame Eleonore Henriette

Le Mire

sa compagne dame dudit Hondshot etc.

laquelle décéda le 8 mars 1745.

R.I.P.⁽¹⁾

Aen den onderkant van dezen grafzerk ligt nog een andere blauwe steen, die den ingang tot den grafkelder bedekt. Op dien laetsten leest men:

Louverture
de ce tombeau.

(1) Dit grafschrift kan men reeds lezen by Van Hoorebeke, le Nobiliaire de Gand, bl. 61. Doch voor de heerlykheid Hondschot heeft men aldaer tweemael geschreven: Hontsocht. Het schijnt in der daed, dat het zoo moet wezen, alzoo een leen, onder Lembeek gelegen, en dat aen de familie de Giey toebehoorde, wezenlyk dien naem droeg, maer op den grafzerk staet zeer duidelyk: Hondschot.

[p. t.o. 410]