Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1873

(1873)– [tijdschrift] Vaderlandsche Letteroefeningen– rechtenstatus

I. Fraaie Letteren.

Marineliteratuur.

I. De toestand der Nederlandsche marine.

De redactie van ‘de Vaderlandsche Letteroefeningen’ had ons reeds geruimen tijd geleden aangezocht, om nu en dan een overzicht te geven van de verschillende brochures, die over de Marine het licht zien. Was het voor ons streelend van een zoo geachte zijde dit aanzoek te ontvangen, gaarne hadden wij gezien, dat aan bevoegder personen dan wij, die taak ware opgedragen. Intusschen het bewustzijn op deze wijze nog nuttig te kunnen zijn aan een korps, waarmede wij vele jaren lief en leed gedeeld hebben, deed ons heenstappen over het vele moeielijke, dat aan een dergelijk overzicht is verbonden. Een paar malen 's jaars, naargelang er stof is, zullen dus voortaan ‘de Vaderlandsche Letteroefeningen’ een critische beschouwing geven van de geschriften, die over onze Marine uitkomen.

Het was eene goede gedachte van de redactie van dit tijdschrift, ook het zeewezen onder hare onderwerpen op te nemen. De redactie toont hierdoor toch volkomen op de hoogte van haren tijd te zijn. Den geheimzinnigen sluier, die nog over ons krijgswezen in het algemeen verspreid ligt, zal zij mede helpen op-

lichten. De pennevruchten der krijgskundigen zullen niet meer alleen in handen komen van hen, die, tot den militairen stand behooren of van het krijgswezen eene studie maken. Neen! zij zullen meer publiek domein worden. Moge dit iets bijdragen, om de onverschilligheid te doen verdwijnen, die nog bestaat omtrent een tak van dienst, waarvan de toekomst van ons Vaderland en zijne koloniën afhangt.

I.

Moeielijk was een beter onderwerp voor begin van deze marineliteratuur te vinden dan: De toestand der Nederlandsche marine in 1873 door een zeeofficier. (Nieuwe Diep, L.A. Laurey. 1873). Aanleiding tot dit geschrift was de treurige toestand onzer oorlogsvloot bij den oorlog tegen Atchin. In een naar ons oordeel goed geschreven werkje heeft de schrijver zich ten taak gesteld de beantwoording van de drie volgende vragen:

1^o. Welke taak onze zeemacht in het algemeen te vervullen heeft?

2^o. Of het bestaande materieel in die behoefte kan voldoen, en aangeven waarmede het vermeerderd of hoedanig het veranderd moet worden, en

3^o. Of het personeel voldoende ervaren en geoefend, en voldoende in getal is, om met dit materieel de gewenschte uitkomsten te verkrijgen?

Alvorens de schrijver in zijne beschouwingen te volgen, beginnen wij met op te merken dat hij niet, zooals de meeste militaire schrijvers, tot degenen behoort, die alles afkeuren, voor wien niets deugt; hij erkent de groote schrede, die voorwaarts gedaan is in het materieel tot de kustverdediging; hij acht het herstel der marine binnen een niet ver verwijderd tijdsverloop zeer mogelijk.

Slechts een zaak bejammeren wij, n.l. dat hij het werkje niet uitgebreider heeft gemaakt. Wat hij ons mededeelt is den zeeofficieren bekend, hij schrijft echter voor een met het zeewezen onbekend publiek, en daarom hadden wij sommige punten

wel wat uitgebreider willen zien. Die taak willen wij overnemen, door onze eigene denkbeelden omtrent de Nederlandsche Marine in de zijnen lasschen.

De eerst gestelde vraag omtrent de roeping onzer zeemacht beantwoordt de schrijver door den volgenden werkkring vast te stellen:

1^o.	De verdediging onzer kusten, zeegaten, stroomen en rivieren met medewerking der kustbatterijen en andere vaste sterkten.
2^o.	Het waken voor de rust en veiligheid in den Oost Indischen archipel, het zoo noodig kracht bijzetten aan gesloten verdragen met Inlandsche vorsten, het vertoonen onzer vlag, het verrichten van hydrographische opnamen en tal van andere diensten in dien archipel.
3^o.	Het vertoonen onzer vlag op alle zeeën van den aardbol tot bescherming van onzen handel, het aanknoopen van handelsbetrekkingen, stichten van consulaten.

Men behoeft volstrekt geen krijgskundige te zijn, om te weten, dat de verdediging van onze kusten, zeegaten en stroomen moet geschieden met gepantserd materieel. Of het voor den zeeman al niet aangenaam is zijn leven te moeten slijten op schepen zonder lucht en licht, of de poëzij van het zeeleven nu al vernietigd is doordien het trotsche oorlogschip zich niet meer bevallig buigt onder den last zijner zeilen, dat al geeft niets. De aanval zal geschieden, indien onze kustverdediging goed is ingericht, met gepantserde schepen. Daartegenover houten of ongepantserd materieel te stellen zou wel een dwaasheid zijn. In 1866 heeft men met krachtige hand het herscheppen onzer Marine in een pantservloot aangevangen en in een zevenjarig tijdvak heeft onze oorlogsvloot een, naar ons oordeel, zeer aanzienlijke vermeerdering ondergaan van 14 gepantserde schepen (rammen en monitors); zoodat het gepantserd materieel, dat het tegenwoordige hoofd van het Departement van Marine voor onze kustverdediging noodig acht voor een groot deel voorhanden is.

Bij de snelle verandering van Ministers van Oorlog in de laatste jaren, zijn de inzichten van de regeering omtrent de landsverdediging even snel veranderd. Bij een aandachtige lezing der verschillende wetten op de regeling en voltooiing van ons vestingstelsel zal men ontwaren, dat de verdediging telken male meer ingekrompen wordt, zoodat als die ministersopruimingsepidemie mocht blijven voortgaan, weldra de verdediging tot niets zal worden beperkt. In dien toestand van zaken is het moeielijk de

grootte te bepalen van de scheepsmacht, die wij voor de landsverdediging behoeven. Wiskundig juist het aantal schepen op te geven is een onmogelijkheid. Men moet dus, daar nog geen wettelijke regeling bestaat, hierin min of meer op het doorzicht der regeering afgaan. De tegenwoordige minister rekent voor onze verdediging noodig het volgende materieel:

Mond van de Eems: 4 kanonneerbooten; Het Vlie: 5 monitors en 8 kanonneerbooten; Durgerdam: 3 drijvende batterijen, Texel-Helder: 1 stoombatterij en een ramtorenschip en 4 ramschepen; Zuidelijke vaarwaters: 7 monitors, 2 drijvende batterijen, 12 stoomkanonneerbooten; te zamen: een ramtorenschip, vijf ramschepen, elf monitors, vier en twintig stoomkanonneerbooten, een stoombatterijen vijf drijvende batterijen.

Hiervan zijn gereed: 1 ramtorenschip, 4 ramschepen, 10 monitorsGa naar voetnoot1), 2 stoomkanonneerbooten, 1 stoombatterij en 4 drijvende batterijen, zoodat ontbreken: 1 monitor, 22 stoomkanonneerbooten en 1 drijvende batterij.

Volgens de begrooting van 1874 worden dit jaar echter nog 2 en het volgende jaar nog 4 kanonneerbooten op stapel gezet, zoodat men, bij eenige voortvarendheid bij aanbouw, mag rekenen in 1875 6 stoomkanonneerbooten meer te bezitten. De schrijver laat ons in het onzekere of hij die zeemacht voor de aangewezene taak voldoende acht; hij zegt wel: ‘op dit oogenblik ontbreekt er wel is waar nog veel aan’, doch hoeveel schepen hij noodig acht, geeft hij niet aan.

Wij voor ons achten die zeemacht niet geheel voldoende. In de eerste plaats, aangenomen, dat het opgegeven getal schepen voldoende is, wijst de Minister van Marine bij de verdediging een vijftal drijvende batterijen aan, die volstrekt geen defensieve waarde hebben of ooit gehad hebben. Een dier vaartuigen is reeds den dienst ontvallen, en achter drie der vier anderen leest men in de begrooting van 1874, ‘komt voor slooping in aanmerking’ hetgeen niet te verwonderen is, daar het oude linieschepen of fregatten zijn, die, de hemel weet, voor hoeveel jaren te water zijn gelaten. Trouwens is van twee dier schepen de slooping reeds aanbesteed en toegewezen. Daar men niet mag aannemen dat de Minister van Marine in een wet, schepen tot verde-

diging bestemd zal hebben, die bij hunne slooping niet meer noodig zouden zijn, zoo moeten er bijtijds maatregelen genomen worden deze te vervangen. In de tweede plaats zijn 5 ramschepen en 11 monitors ter onzer verdediging aangewezen, maar het laat zich aanzien, dat steeds een gedeelte dier schepen min of meer voor den dienst ongeschikt zal zijn. Reeds nu wijst de memorie van toelichting op hoofdstuk VI op de aanstaande vernieuwing van ketels van 5 onzer pantserschepen. Om dus 16 pantserschepen gereed voor den dienst te hebben, moeten wij er minstens 20 bezitten. Er bestaat echter geen enkel bezwaar om in plaats van de vijf drijvende batterijen vijf rammen of monitors te bestemmen, die de plaats der drijvende batterijen kunnen innemen in oorlogstijd, en waarvoor men dan de minder voor den dienst geschikte pantserschepen zoude kunnen gebruiken. Wel zagen wij liever bepaalde drijvende batterijen - namelijk: zwaar gepantserde schepen met zware artillerie en slechts stoomkracht, om zich te verplaatsen - daartoe aangewezen, doch wij vermeenen, dat de verdediging met die pantserschepen beter verzekerd is, dan met die vroegere niets beteekenende drijvende batterijen.Ga naar voetnoot1). Ons inziens zoude dus, om ons met de zeemacht door den Minister aangegeven te vergenoegen, het gepantserde materieel dienen te bestaan uit: 7 ramschepen en 14 monitors. In de derde plaats kennen wij aan de voor Texel-Helder bestemde stoombatterij (de Ruyter) weinig waarde toe. Bovendien begint dat schip een eerbiedwaardigen ouderdom te verkrijgen, zoodat het toch eerlang aan onze vloot zal ontvallen. In plaats van dat schip wenschten wij een groot ramtorenschip te bouwen, dat zwaar gepantserd is en tevens een artillerie voert als het thans in aanbouw zijnde schip ‘Koning der Nederlanden.’ Eindelijk achten wij de verdediging onzer kusten niet verzekerd voor dat wij een drie of viertal schepen hebben, die de vijandelijke vloot, die troepen op de kust wil werpen, kan verontrusten zulke schepen ontbreken in ons stelsel van defensie. Heeft men geen eskader, dat zich op de kust vertoonen kan, zonder de verdediging onzer zeegaten te verzwakken, dan zal een klein smaldeel van den vijand steeds onze kusten kunnen bedreigen en alarmeeren.

Het thans bestaande ramtorenschip ‘Prins Hendrik,’ nu voor

de verdediging Texel-Helder bestemd, het schip dat de stoombatterij zal vervangen en een derde daarvoor opzettelijk aan te bouwen schip zouden voorloopig dit actieve eskader kunnen vormen, waardoor men een offensieve kracht verkrijgt, die noodwendig in een stelsel van goede verdediging past. Tegenover het materieel door den Minister van Marine noodig geoordeeld van 1 stoombatterij, 1 ramtorenschip, 4 rammen, 11 monitors, 5 drijvende batterijen en 24 kanonneerbooten stellen wij dus 3 ramtorenschepen, 6 rammen, 14 monitors en 24 stoomkanonneerbooten, dus slechts de luttele vermeerdering van één schip. Doch onze verdeeling maakt de zeemacht oneindig sterker. Successievelijk zoude dus nog aangebouwd moeten worden 2 ramtorenschepen, 2 rammen (liever zagen wij daarvoor in plaats zwaar gepantserde monitors met 28 c.m. kanonnen, waardoor het mogelijk zoude worden die schepen een diepgang van 33 d.m. te geven) en 4 monitors. Wij gelooven niet dat de werf te Amsterdam bij den aanbouw van de pantserschepen voor het auxiliaire eskader voor Indië die scheepsmacht in een viertal jaren zoude kunnen leveren, zoodat de 2 rammen en 4 monitors aan de particuliere industrie overgelaten terwijl de beide ramtorenschepen te Amsterdam gebouwd moeten worden.

Deze zeker zeer aanzienlijke scheepsmacht zal evenwel nog gesteund moeten worden door goed ingerichte kustbatterijen, door torpedos en versperringen Het ontwerpen van een stelsel torpedos voor onze vaarwaters is thans aan een commissie van zee- en landofficieren opgedragen. Met belangstelling wordt die langdurige arbeid afgewacht en de hoop uitgedrukt dat, indien de commissie een voorstel doen kan, onmiddelijk tot de aanschaffing van het benoodigde materieel zal worden overgegaan. Ook voor versperringen is nog niets aangewezen, de proefnemingen worden steeds voorgezet; maar tot dusverre schijnen die nog niet tot zekerheid geleid te hebben.

Zijn de kusten, stroomen en zeegaten door de bovenopgenoemde scheepsmacht, naar ons oordeel, tegen elken vijand verzekerd, de taak der Marine strekt zich ook nog uit tot verdediging der bovenrivieren. Tot dus verre is het aandeel onzer Marine in die verdediging nog niet omschreven, wel wordt in de aangehaalde wet op de voltooiing en regeling van ons vestingstelsel gesproken van de gewichtige diensten die stoomkanonneerbooten ook op de Maas, de Merwede en Waal kunnen bewijzen, doch

de werkkring en het aantal scheepjes, dat daartoe bestemd wordt is niet opgegeven. Thans heeft men 1 gepantserden pontonram zonder geschut van 1.5 m. diepgang en de stalen kanonneerboot n^o. 3 met 2 getrokken kanonnen van 12 c.m. terwijl een groote barkas met een 12 c.m. achterlaad kanon in aanbouw is. Voldoet dit vaartuigje, dan zijn er spoedig een voldoend aantal te maken, terwijl de kosten niet te bezwarend zullen zijn. Een 10- of 12 tal van die stoomscheepjes zullen voorzeker een geduchte kracht bij de rivierverdediging daar stellen. Volgens de jongste berichten schijnen te Bremen voor de Duitsche Marine monitors in aanbouw te zijn van 5 vt. diepgang en gewapend met 1 kanon â 15 c.m. Zoo dit bericht waarheid bevat, zal men langs de rivierzijde kunnen rekenen op een aanval met dergelijke monitors en dienen daartegen maatregelen genomen te worden.

De schrijver van het meergenoemde werkje gelooft, dat men op den goeden weg is tot verkrijging van het materieel onzer kustverdediging en wenschte alleen maar dat met wat meer spoed werd gehandeld in deze zaak, met welken wensch wij gaarne instemmen. De schrijver verlangt verder die schepen zooveel mogelijk gereed te hebben voor dadelijke indienststelling; want moet dit na de oorlogsverklaring geschieden dan zal het voor den vijand, die vermoedelijk steeds eskaders in dienst heeft, niet moeielijk vallen ons door een coup de main te overvallen.

De hoofdzaak bij de indienststelling is voornamelijk de machine; de ondervinding in het jaar 1870 opgedaan heeft echter bij het Departement van Marine een nieuwe regeling in het leven geroepen voor het onderhoud van al wat tot de werktuigelijke inrichtingen aan boord der schepen behoort, onder de verantwoordelijkheid van een officier-machinist, uitgevoerd door een uitsluitend daarvoor bestemd personeel. Die regeling heeft blijkens de memorie van toelichting ‘reeds uitstekende gunstige uitkomsten opgeleverd, zoowel wat betreft de bruikbaarheid als den tijd die vereischt wordt om de schepen in den staat van indienststelling te brengen.’

Met den schrijver verschillen wij ten eenemale in gevoelen omtrent het wenschelijke om de wachtschepen te vervangen door ramschepen en monitors. De wachtschepen hebben hunne eigenaardige inrichting, het zijn goedkoope kazernen. Zij zijn meestal voor bijzondere diensten; zoo is b.v. het wachtschip te Amsterdam ingericht voor de opleiding van stuurmansleerlingen, dat

te Hellevoetsluis voor machinistleerlingen. Te Hellevoetsluis en te Nieuwe Diep zijn het meer de kazerneschepen der zeemiliciens. Jong volk moet met de zeilen leeren exerceeren, ruimte moet aan boord zijn voor exercitien, enz. waartoe zich de pantserschepen en in het algemeen actieve schepen nimmer zullen eigenen.

Ook gelooven wij, dat een binnenlandsch smaldeel van twee ramschepen en drie monitors met eenige stoomkanonneerbooten voldoende is tot oefening van het personeel en de kern kan vormen voor de bemanning onzer pantserschepen.

Het denkbeeld van den schrijver, om voor elk in conservatie zijnde schip een afzonderlijke bergplaats voor den inventaris te hebben, komt ons ook minder doelmatig voor. Beter zouden wij het vinden dat op ieder defensischip die behoeften zoo veel mogelijk aan boord waren en een officier in de rol van het wachtschip met het toezicht worde belast. Een machinist, een onderofficier, een paar miliciestokers en miliciens worden aan boord gedetacheerd, zoodat binnen een paar dagen het schip geheel gereed kan zijn.

Is schrijver's oordeel over de defensieschepen niet ongunstig, over het gedeelte der zeemacht bestemd tot de tweede categorie d.i. het waken voor de rust en de veiligheid in den O.I. archipel, het zoo noodig kracht bij zetten der gesloten verdragen met inlandsche vorsten, het vertoonen onzer vlag, het verrichten van hydrographische opnamen en tal van andere diensten in den archipel, hangt hij een hoogst treurig tooneel op.

Tot recht verstand dier zaak zij opgemerkt, dat in Indië de Marine uit twee gedeelten bestaat: n.l. het zoogenaamde auxiliair eskader, gewoonlijk sterk een viertal schepen met 700 koppen, doch thans door den oorlog tegen Atchin 7 schepen met 1500 koppen, en de Indische Militaire Marine opde begrooting van 1874 uitgetrokken met 22 schepen en 1850 koppen.

Behalve deze scheepsmacht heeft men nog eene zoogenaamde Gouvernements Marine bestaande uit 13 - en 3 in aanbouw - stoomschepen grootendeels met inlanders bemand en 64 - en 15 in aanbouw - kruisbooten, welker geheele equipage uit inlanders bestaat. In den tegenwoordigen oorlog tegen Atchin zijn sommige dier stoomscheepjes voor de blokkade aangewezen, en deze hebben daartoe een zeeofficier als militaire kommandant, een adelborst en eenig gewapend volk aan boord gekregen. Waarvoor die Gouvernements Marine echter niet zuiver militair wordt ingericht, is ons nooit recht duidelijk gebleken.

Het auxilaire eskader wordt uit de Nederlandsche begrooting betaald, behalve de kolen en machinekamerbehoeften. Dit is een gevolg van de scheiding, die in het materieel in het jaar 1866 heeft plaats gehad. De schepen der Indische Militaire Marine worden bemand door de Nederlandsche Marine en geheel, even als de Gouvernements Marine, uit de Indische begrooting betaald.

Volgens de begrooting van het jaar 1874 bestaat de Indische Militaire Marine uit 11 schepen als: 2 wachtschepen, 1 schroefstoomschip 3^e kl., 4 schroefstoomschepen 4^e kl., 1 raderstoomschip 1^e kl. en 3 raderstoomschepen 4^e klasse.

Om zich een denkbeeld van den toestand dier schepen te vormen, behoeft men slechts de regeeringsbescheiden te raadplegen. Van al die schepen is niet één in goeden staat. Een wachtschip, een schroefstoomschip 4^e klasse en een raderstoomschip 4^e klasse zijn in bruikbaren staat, zeven schepen in verouderden staat - lees: bijna geschikt voor slooping - en één in ongunstigen staat - lees: voor niets meer bruikbaar.

Ongunstiger kan men zich moeielijker een toestand voorstellen. Intusschen mag niet vergeten worden, dat, al is de oorlog tegen Atchin er ook de schuld van, met krachtige hand door het Departement van Koloniën de aanbouw van eenige schepen bevolen is. Dat departement doet tegenwoordig de schepen voor het Indisch eskader zelf bouwen, en zoo zal het weldra in het bezit zijn van een 18tal stoomschepen, waarvan 5 zes jaren oud zijn, 4 van dit jaar geheel nieuw naar O.I. zijn gezonden en 7 in aanbouw zijn; behalve die 18 schepen bezit het Departement van Koloniën nog een kanonneerboot en doet een wachtschip en een stoomvaartuig voor hydrographische opnemingen aanbouwen.

Voor den Indischen dienst zal men dus weldra te beschikken hebben over 22 schepen, als: 3 wachtschepen, 1 kanonneerboot, 1 vaartuig voor de hydrographie, 1 schroefstoomschip 3^e kl., 12 schroefstoomschepen 4^e kl., 2 raderstoomschepen 1^e kl., 6 raderstoomschepen 3^e kl., 6 raderstoomschepen 4^e kl.

Voor het behoorlijk bekruisen van onzen O.I. archipel rekenen wij - de Noordkust van Sumatra daaronder begrepen - 20 stoomschepen noodig onder dien verstande, dat al die schepen bruikbaar zijn. Het Departement van Koloniën zoude dus volgens dien maatstaf beschikbaar moeten hebben; 3 wachtschepen, 1 kanonneerboot, 6 raderstoomschepen 3^e klasse, 4 raderstoomsche-

pen 4^e klasse, 10 schroefstoomschepen 4^e klasse en 1 stoomschip (hydrographie).

Voor het jaar 1874 is gerekend dat de Indische Militaire Marine zoude bestaan uit 3 wachtschepen, 1 kanonneerboot, 1 opnemingsvaartuig en 18 stoomschepen, zoodat wij slechts twee stoomschepen meer in dienst noodig rekenen dan thans het geval is.

Om echter te voorkomen, dat de schepen ettelijke maanden in reparatie liggen, is een reserve van een raderstoomschip 3^e kl., een raderstoomschip 4^e kl. en twee schroefstoomschepen dringend noodzakelijk.

Het zuinigheidsysteem, om geene schepen in Indië in reserve te hebben, is mede een hoofdoorzaak van den spoedigen achter uitgang der schepen; schepen, die noodzakelijk hersteld moesten worden, bleven doorvaren, zoodat zij letterlijk opgevaren werden. De tegenwoordige Minister van Koloniën heeft zeer wijselijk een einde aan dien toestand gemaakt, want in de toelichting tot zijne begrooting voor het volgende jaar lezen wij: ‘het ligt niet in de bedoeling om in gewone tijden meer schepen in dienst te hebben dan vroeger, maar om steeds een of meer schepen van elke type voor het geval van noodige reparatiën aan anderen in conservatie en gereed voor den dienst te hebben’

De geheele Indische Militaire Marine, zoowel in dienst als in reserve zal dus moeten bestaan, behalve de wachtschepen en het opnemensvaartuig, uit 7 raderstoomschepen 3^e klasse type ‘Sumatra’, 5 raderstoomschepen 4^e klasse (rivierschepen) en 12 schroefstoomschepen; zoodat, indien slechts de verouderde stoomschepen door nieuwe vervangen worden ons Indisch eskader op behoorlijke sterkte zal zijn. De op de begrooting voorkomende aanvrage om nog twee raderstoomschepen te bouwen getuigt van het voornemen, om tot die vermeerdering over te gaan.

Door den aanbouw in 1872 bevolen, en door den buitengewonen aanbouw in 1873, zijnde een gevolg van den oorlog tegen Atchin, zal de Indische Marine weldra in een hoogst gunstigen toestand verkeeren en heeft die oorlog, zoo als de schrijver terecht opmerkt, in dat opzicht zijne goede en weldadige zijde.

Voegen wij hier nog bij, dat de raderstoomschepen 3^e klasse en de schroefstoomschepen 4^e klasse, composite bouw, over het algemeen geroemd worden en zeer zeker door hunne wapening,

alsmede hunne betrekkelijk geringe bemanning, vaartuigen zijn, waarvan in Indië vele nuttige diensten te verwachten zijn. Wenschelijk ware het evenwel dat bij de laatste soort van vaartuigen de ketel beter beschermd ware.

De oorlog tegen Atchin heeft ook aanleiding gegeven tot den aanbouw vân een tiental stoombarkassen, een maatregel die alleszins toejuiching verdient, kunnende van dat soort van stoomsloepen bij elke expeditie, of bij het bezoeken van rivieren en kreken, die in onze koloniën zoo menigvuldig zijn, veel partij worden getrokken.

Is onze Indische vloot op de bovengenoemde sterkte gebracht, zeer geschikt voor de diensten, die de schrijver van onze zeemacht in O.I. wil vergen, tegen een Europeeschen vijand is zij van luttele of geene beteekenis.

De verdediging of bescherming onzer O.I. bezittingen tegen een buitenlandschen vijand - de schrijver heeft blijkbaar vergeten dit in de bestemming onzer zeemacht op te nemen, doch dat zulks in zijne bedoeling lag blijkt uit zijne beschouwingen, die daarover in zijn werkje voorkomen - is de taak van het Indisch eskader. In Oost-Indië kunnen wij aangevallen worden door gepantserde schepen. Waarschijnlijk is het evenwel niet, dat de vijand met een groote pantservloot zal opdagen. Zulk een vloot over den Oceaan te brengen is een zeer moeielijke onderneming; doch zijn wij van gepantserde schepen daar voorzien, dan zijn wij ook tegen een talrijke houten vloot opgewassen.

Het auxilaire eskader zal daarom uit gepantserde schepen moeten bestaan, in gewone tijden twee of drie; in oorlogstijden vier à vijf. G oede gepantserde schepen zullen aan de verdediging onzer koloniën een klem bijzetten, die niet gering te achten is. Voor dat doel is thans het ramtorenschip ‘de Koning der Nederlanden’ in aanbouw, dat met zijne zware pantsering van 20 c.m. op de waterlijn en 25 c.m. op den toren, en krachtige wapening van 4 kanonnen à 28 c.m. een duchtig vaartuig kan worden. Daar er in 1874 een tweede op stapel wordt gezet, schijnt het in de bedoeling der regeering te liggen, den aanbouw met kracht door te zetten en dus ook daarin vinden wij geen reden van ongerustheid, en gelooven wij dat ook binnen een niet ver verwijderd tijdstip de zeemacht in onze koloniën tegen buitenlandsche vijanden zal kunnen ageeren.

Het is noodig voor onze vloot een steunpunt in den O.I. ar-

chipel voor hare operatiën en voor retraite der ongepantserde vloot te hebben. De aangewezen plaats daarvoor is Soerabaija, waar onze voornaamste maritime etablissementen zijn. Gaarne erkennen wij echter dat Soerabaija zich zeer weinig voor dat doel eigent, doch nu men eenmaal die kostbare etablissementen daar heeft gebouwd, nu onze voornaamste magazijnen en middelen tot reparatie daar zijn, worden wij wel genoodzaakt hier een oorlogshaven te maken. De verdediging van de reede moet dus door permanente werken aan wal worden verzekerd, hetgeen echter niet zoo gemakkelijk is en bovendien vele uitgaven na zich zal slepen.

Voor de diensten, die de schrijver ook in het derde hoofdpunt voor onze zeemacht weglegt, dienen de schepen in de sterktelijst bekend onder den naam van schepen voor algemeenen dienst, zij bestaan uit: 1 ramtorenschip (auxiliair eskader), 5 fregatten met stoomvermogen, 7 schroefstoomschepen 1^e kl., 4 schroefstoomschepen 2^e kl., 4 schroefstoomschepen 3^e kl., 6 schroefstoomschepen 4^e klasse, 1 stoomtransportschip (waarvan 1 stoomschip 3^e klasse en 1 stoomschip 4^e klasse in aanbouw.)

Dit zeker niet onaanzienlijk getal schepen heeft - behalve het ramtorenschip - door de omwenteling, die in het zeewezen in de laatste jaren heeft plaats gehad, veel van zijne waarde verloren. De fregatten met het weinige stoomvermogen, dat zij bezitten, komen als strijders niet meer in aanmerking, en te bejammeren is het niet, want wat onze personeele krachten aangaat. Wij zouden nimmer meer in staat geweest zijn een vloot van fregatten te bemannen. Te dien opzichte zijn wij door de invoering der pantserschepen in veel gunstiger verhouding gekomen dan vroeger. Voor den algemeenen dienst achten wij noodig, zoodra de aanbouw van nieuwe houten schepen noodzakelijk is geworden (dat vooreerst nog niet het geval is,) en zoodra het auxiliaire eskader uit gepantserde schepen is samengesteld:

6 à 7 schroefstoomschepen, composite bouw, met een viertal zware kanonnen, eene bemanning van circa 150 à 180 koppen, met een snelheid van 14 à 15 mijl kunnende stoomen en bovendien van een volzeilvermogen voorzien en 5 à 6 schroefstoomschepen 4^e klasse, even als die der Indische Marine. Van de groote schroefstoomschepen rekenen wij er immer 3 in eskader vereenigd en 1 voor speciale diensten tot vertooning der vlag of anderszins; van de schroefstoomschepen der 4^e klasse, 2 in West-Indië, en 1 voor speciale diensten.

Over de wenschelijkheid van het permanent in dienst houden van een eskader van minstens 3 schepen zullen wij bij onze beschouwingen over het personeel onze gedachten mededeelen. Het aantal schepen, dat van het charter van schroefstoomschepen 1^e klasse voorhanden is, laat dadelijk de samenstelling van een dusdanig eskader toe. Die schepen te vervangen door anderen, die beter aan de eischen van den tijd voldoen, is dus eene quaestie van latere zorg. Het stoomtransportschip rekenen wij onnoodig, vooral door de geregelde maildiensten, die thans met Indië bestaat. Tegenover die 28 schepen, die men thans heeft, hebben wij in de toekomst maar 11 à 13 schepen noodig; tot bemanning van die 28 schepen worden circa 5400 koppen gevorderd terwijl die 11 á 13 schepen slechts 1500 man equipage zullen behoeven. Bovendien zullen de kosten van onderhoud en reparatie beduidend worden verminderd. Nog bezit onze marine, want in een beschouwing over den toestand is het noodig dit niet te vergeten: 1 raderstoomschip voor kleine tochten, 4 wachtschepen, 4 exercitie vaartuigen, 20 kanonneerbooten, die mogelijk goed voor kleine zinkschepen zijn, en 5 houten schepen nog voor wacht- en blokschepen bruikbaar, die echter opgeteekend staan als: ‘komt tot slooping in aanmerking.’ Hoe die twee rubrieken te rijmen zijn, valt moeielijk te begrijpen; evenwel gelooven wij met zekerheid te kunnen zeggen, dat zij nergens meer dan voor zinkschepen geschikt zijn, en daar dit soort van schepen niet opzettelijk wordt onderhouden, zoo zullen zij weldra gesloopt worden.

Indien wij nu resumeeren dan zoude de Nederlandsche Marine aldus moeten zijn samengesteld:

BENAMING.	Gereed of in aanbouw.	Nog aan te bouwen.	Totaal.	AANMERKINGEN.
Kustverdediging.

Ramtorenschepen	2	1	3	De ‘de Ruyter’ en de ‘Prins Hendrik’ komen voorloopig daar voor in aanmerking.
Ramschepen	4	2	6
Monitors	10	4	14
Stoomkanonneerbooten	8	16	24	De in 1874 aan te bouwen zijn reeds in de sterkte opgenomen.
Rivierverdediging.

Riviervaartuigen	3	9	12	10 à 12 benoodigd.

Auxiliaireskader.

Ramtorenschepen	2	2	4	In 1874 wordt eerst de tweede op stapel gezet.
Indische marine.

Wachtschepen	4	2	4	Waarvan een kanonneerboot.
Raderstoomschepen 3^e kl.	7	2	7
Raderstoomschepen 4^e kl.	5	2	5
Schroefstoomschepen 4^e kl.	12	2	12
Opnemingsvaartuig	1	2	1

Algemeene dienst.

Wachtschepen	3	2	3
Exercitievaartuigen	4	2	4
Raderstoomschip	1	2	1
Fregatt. en Stoomsch. 1^e kl. en 2^e kl.	16	2	16	6 à 7 voldoende.
Stoomschepen 3^e en 4^e kl.	10	2	10	5 à 6 voldoende.
	_____	_____	_____
	92	34	126	dit getal vermindert later tot 111 à 113 oorlogsbodems, waaronder 36 stoomkanonneerbooten en riviervaartuigen.

Aangebouwd zullen dus nog moeten worden voor de kustverdediging, behalve het thans reeds bestaande en de schepen, welke aanbouw op de begrooting van 1874 voorkomt: 1 ramtorenschip, 2 ramschepen of groote monitors, 4 monitors en 16 stoomkanon-

neerbooten, welke een waarde voorstellen van circa 10 millioen. Verder zal voor het auxilaire eskader nog vereischt worden een som van 6 millioen voor 2 ramtorenschepen. Dit verdeelende over vier jaren zal aan buitengewone uitgaven 's jaarlijks vier millioen moeten worden besteed, evenwel zal daardoor de afdeeling materieel der zeemacht aanmerkelijk verlicht kunnen worden.

De Scheepsmacht voor algemeene diensten zoude eerst na het gereed zijn van onze pantservloot behoeven gebouwd te worden. Is de vloot op die sterkte gebracht, dan zal men uit een budget van 9 à 10 millioen den aanbouw zoo kunnen regelen, dat de scheepsmacht op zijne bepaalde sterkte blijft; want natuurlijk zullen langzamerhand de schepen verslijten.

Er bestaat bij vele personen het denkbeeld dat het pantseren der schepen en het zware kanon ontzaggelijke kosten na zich slepen in vergelijking met de vroegere maritime verdedigingsmiddelen. Reeds elders hebben wij die bewering tegengesproken, en wij achten het niet overbodig nogmaals de gronden, waarop onze meening steunt, hier te doen volgen.

Een schip, zoo als het fregat ‘Adolf hertog van Nassau,’ het welk van 1858-1861 werd gebouwd, kostte 1½ millioen gulden, een ramschip, type ‘Buffel’, 1½, millioen, terwijl een houten schroefstoomschip der 1^e kl. zoo als ‘Het Zilveren Kruis’ slechts een ton gouds minder kost dan de ‘Buffel.’

Noch een ‘Adolf,’ noch ‘Het Zilveren Kruis’ was een eigenlijke strijder. Waar zij in de verdediging gebruikt werden, konden zij door krachtiger schepen worden aangevallen. Toch oordeelde men een 20tal van iedere soort noodig, dus voor een waarde van circa 50 millioen gulden. De zes ramtorenschepen, zes ramschepen en veertien monitors, die voor onze kustverdediging en voor het auxiliaire eskader noodig zijn, vertegenwoordigen een waarde van cira 34 millioenen gulden, maar die zes en twintig schepen zijn oneindig sterker dan de veertig eerstgenoemden. Niettegenstaande die 40 schepen niet tegen een eenigszins sterken vijand opgewassen waren, kosten zij dus 16 millioen meer dan een pantservloot, die zich met iederen Europeeschen vijand zoude kunnen meten.

De artillerie van een ramschip of monitor kost maar weinig meer, dan de helft van die van een stoomfregat. Een ijzeren schip - en dit zijn al onze pantserschepen - vereischt niet zoo veel aan onderhoud als een houten schip. Maar de hoofdzaak van alles is,

dat het voor ons onmogelijk zoude geweest zijn ooit een houten vloot te bemannen. Een vloot, zooals wij hier boven voorstelden vereischt, als al het materieel in dienst is, slechts een bemanning van ± 9500 koppen, terwijl de geprojecteerde vloot in 1852 een bemanning van 21599 en die in 1856 door den minister de Smit van den Broeke de vertegenwoordiging voorgelegd 18500 koppen moest voeren. Uit de equipage van een houten stoomfregat kunnen nagenoeg vijf monitors worden bemand. Voor de kleinere staten heeft dus de invoering van de pantserschepen en het zware kanon een ontzachelijk voordeel.

De lezer, die ons betoog heeft gevolgd, zal daaruit zien, dat wij over het algemeen den toestand van ons materieel niet ongunstig vinden. Groote verwondering baarde ons dan ook de aanval, dien de Minister van Marine in het voorloopig verslag. op zijne begrooting van 1874 te verduren heeft. Heeft toch één minister zich gehouden aan hetgeen hij beloofd heeft omtrent het materieel, dan is het de heer Brocx. Bij de eerste begrooting door dien minister ingediend (zie memorie van toelichting hoofdstuk VI 1868-1869) heeft hij trouwens zijn stelsel duidelijk uiteengezet, en wij kunnen niet bemerken dat hij een haar breed daarvan is afgeweken.

‘Hij’ - de minister Brocx - ‘gelooft toch te mogen aannemen dat het voldingend is uitgekomen, dat als een gevolg van de omwenteling, die in het oorlog voeren ter zee ontstaan en van de afscheiding, die tusschen de deelen van de Oost Indische scheepmacht noodzakelijk geacht is, ons zeewezen in hoofdzaak moet zijn samengesteld uit gepantserd materieel voor onze kusten rivierverdediging en uit een eskader, bestemd om voor de handhaving onzer souvereine rechten in Oost Indië te waken, terwijl alle andere diensten, zooals het vertoonen van de vlag, de bescherming van groote handelsbelangen, de oefening van officieren, schepelingen en miliciens met behulp van dat materieel kunnen geschieden en voor onze West Indische bezittingen slechts een gering getal stoomschepen van het kleinste charter vereischt worden.’

Als een gevolg daarvan koos hij het ramschip en de monitors voor de kustverdediging en, na de afbouwing van de 2 nog op stapel staande houten stoomschepen 1^e klasse, gepantserde zeeschepen - 6 of 7 in plaats van 12 Djambi's - voor het auxilaire eskader.

Dat binnen korten tijd - hoe wenschelijk ook - het gepantserd materieel niet gereed zoude zijn, deelde o.a. de heer Nierstrasz mede in zijne rede van den 15 Dec. 1868 (V 164 - blz. 609), ‘ook omdat men toch nog zoo ver van het minimum, dat door den voorgaanden minister als noodzakelijk was aangenomen, verwijderd was en dat er waarschijnlijk nog jaren zullen verloopen voor dat dit getal een punt van discussie behoeft uit te maken.’

Onder het vijfjarig bestuur van den minister Brocx zijn gebouwd voor de kustverdediging en gereed gekomen: 1 ramschip, 5 monitors, 1 gepantserd riviervaartuig en 2 stoomkanonneerbooten, terwijl nog in aanbouw zijn: 2 monitors (bijna gereed) en 1 ramtorenschip (voor het auxilaire eskader). Deze aanbouw is uit het gewone budget bekostigd, en het is natuurlijk, dat bij de beperkte middelen, die men had, de aanbouw niet met meer spoed kon geschieden. Wij kunnen daarom niet begrijpen waarom niet reeds lang tot de wettelijke regeling van onze zeemacht is besloten. Ware b.v. in het jaar 1866, toen de buitengewone aanbouw van 6 gepantserde schepen toegestaan is, bij de wet de sterkte van onze zeemacht geregeld geworden, met bepaling der jaarlijksche som, die tot bekoming van dat materieel moest uitgetrokken worden, onze zeemacht zoude thans hare voltooiing nabij zijn. En het vreemdste van deze zaak is, dat juist zij, die op meerdere snelheid van aanbouw en uitbreiding aandringen, de grootste tegenstanders van wettelijke regeling zijn. Toch gedoogt naar ons oordeel zulk een wettelijke regeling geen langer uitstel.

II.

Niet zoo gunstig als over het materieel zijn onze denkbeelden over het personeel. De aanschaffing van het materieel is in zekeren zin een questie van geld; maar het beste materieel zonder geoefend personeel heeft maar zeer weinig waarde. De regelen, die de schrijver van de meergenoemde brochure daaraan wijdt, zijn inderdaad zeer lezenswaardig.

‘Onze rammen, monitors en stoomkanonneerbooten zijn krachtige kustverdedigers, mits zij gekommandeerd worden door uit-

stekende bevelhebbers en hunne bemanningen degelijk geoefend zijn’, de moeielijke plicht van den kommandant van zulk een schip wordt met juistheid geschetst ‘kalmte, bedaard overleg en zelfvertrouwen, gepaard met een volmaakte kennis van de eigenschappen van zijn onderhebbend schip, van de beste uitwerking van zijn geschut en van onze vaarwaters, zijn meer dan ooit onmisbare eigenschappen voor de bevelhebbers dezer kustverdedigers.’

Daarna betoogt de schrijver, dat de bovengenoemde eigenschappen alleen kunnen verkregen worden door langdurige en rijpe ervaring als zeeman, en dat het korps zeeofficieren die ervaring mist.

Aan oefening op het nieuwe gepantserd materieel ontbreekt het geenszins. De 2 rammen en 3 monitors, die in dienst zijn, een macht zoo als bij de houten vloot nooit aanwezig is geweest, vormen een goede gelegenheid, tot oefening van officieren en manschappen. Men kan den tegenwoordigen minister dan ook de eer niet ontzeggen, dat hij veel heeft bij gebracht, om kommandanten en officieren zelfvertrouwen te doen verkrijgen. Indien bij vroegere besturen de kommandant van een oorlogschip een ongeluk had, werd hem zulks zeer euvel geduid. De grootste aanmerkingen haalde hij bij de minste averij zich op den hals. Door die kleingeestigheid werden kommandeerende officieren bevreesd en het zoo noodige zelfvertrouwen ging geheel verloren. Het veelvuldig varen met pantserschepen tusschen de ondiepten en banken, tusschen de talrijke schepen door, vormt een aantal stoute en bekwame kommandanten en officieren voor onze gepantserde flotille. Vroeger lagen binnenslands de schepen aan de kaai en terwijl zij in zee zeemanschap opdeden, ontbrak den bevelhebbers echter alle kennis van onze vaarwaters, zeegaten en rivieren, waar zij in oorlogstijd juist gebezigd moesten worden. Men versta ons wel. Wij verwerpen volstrekt niet de ervaring als zeeman. Integendeel, indien het mogelijk ware onze rammen en monitors zee te doen bouwen, wij zouden de eersten zijn, die zouden aanraden, om ook een gedeelte van den oefeningstijd in zee door te brengen. Maar dit kan nu eenmaal niet en men moet roeien met de riemen, die men heeft. Een scheepsmacht van 2 rammen, 3 monitors en eenige stoomkanonneerbooten, immer gereed, stelt een aanzienlijke macht daar. Maar - en hierop kunnen wij niet met genoeg nadruk wijzen - die macht is niet ten allen tijde

gereed. De zomeroefeningen vangen gewoonlijk aan met medio Mei en eindigen ultimo September. Gedurende dien tijd zijn de equipages der gepantserde schepen voltallig, omdat de zeemilicie in dienst is; want van de 521 koppen, die het gepantserde eskader telt, zijn er niet minder dan 238 zeemiliciens. Gaan die tegen October naar huis, dan wordt de rol aangevuld met alles wat het wachtschip maar bij elkander kan brengen, en er behoort een bepaalde studie toe, om dan dien schepen nog een eenigszins behoorlijke bemanning te geven. Van October tot medio Mei, dus 7½ maand zijn zij onvoldoende, maar ook die 4½ overige maand van het jaar zijn die schepen geenszins behoorlijk bemand; want de miliciens zijn ongeoefend, als zij aan boord komen, en als zij, na circa twee maanden aan boord van de pantserschepen te zijn geweest, die bodems verlaten, ja dan weten zij wel wat van de exercitien af; doch niemand zal durven beweren, dat zij behoorlijk geoefend zijn.

Een zeemilicien heeft veel te leeren, behalve zich aan het scheepsleven te wennen, want dat is vrij wat moeielijker dan in de kazerne, moet hij leeren roeien en met sloepen, ook gewapend, omgaan, exercitiën met verschillende systemen geschut, geweer, en verdere handwapenen leeren, bovendien worden eenige zeemiliciens opgeleid als vuurstokers, ziekenoppassers en voor andere bedrijven. Dit alles moeten zij leeren in vijf maanden, hetgeen wij te kort achten. Wel worden op de begrooting gelden aangevraagd voor 9 maanden in diensthouden der zeemiliciens, doch uit de begrooting 1874 zal men ontwaren, dat in 1872 als genoegzaam geoefend werd en ontslagen in Sept. 331, dus 55% na ruim 4 maanden oefening; in Oct. 200, dus 33% na ruim 5 maanden oefening; in Nov. 52 dus 9% na ruim 6 maanden oefening, in Dec. 8 dus 1% terwijl 8 zeemiliciens overleden of bij andere corpsen waren overgaan.

Slechts één zeemilicien ging bij de zeemacht over en één bij de mariniers, voorwaar wel een bewijs, dat de lust, om zich voor vast bij de korpsen der zeemacht te verbinden, niet bijzonder groot is. Onzes inziens moest de milicien minstens een jaar en zes weken in dienst zijn. Zes weken zoude de jongere lichting eerst geoefend worden op het wachtschip, alvorens het gedeelte der oudere lichting op de pantserschepen af te lossen, ten einde hen op laatstgenoemde schepen eenigszins geoefend aan boord te krijgen. De oefeningen en kruistochten der pantserschepen moeten in

April aanvangen en met October eindigen, en dus circa zeven maanden duren. Ieder gedeelte, want alle kunnen niet te gelijk aan boord zijn, zouden dan ruim zes maanden op de pantserschepen wezen, waarvan drie maanden op kruistocht, dat waarlijk niet te veel is.

Aan soldijen zouden dan f 19,000 meer moeten uitgetrokken worden en aan schafting ongeveer f 29,000, te zamen ongeveer f 50,000, dus een luttele vermeerdering van uitgaven, waarbij echter nog een meerder kolenverbruik en machinekamerbehoeften voor de meerdere oefeningstochten moeten gevoegd worden. Door dien maatregel had men, behalve goede oefening steeds genoegzaam zeemiliciens, om 12 rammen en monitors te bemannen.

De ervaring als zeeman achten wij, zoo wel voor de zeeofficieren als minderen, hoogst noodzakelijk. Drie snelzeilende houten schepen met krachtig stoomvermogen en zwaar gewapend vormen het oefeningseskader voor officieren en matrozen. Zulk een divisie onder een vlagofficier, meest buitengaats in den Atlantischen Oceaan of Middellandsche Zee, bemand met ± 540 koppen - dus nagenoeg gelijk in bemanning aan het eenige fregat, dat gewoonlijk in dienst is - zoude ware zeelieden kunnen vormen en de zeemanschap aankweeken. Aan dat eskader konden tevens de diensten worden opgedragen, die de schrijver der brochure als derde hoofdpunt voor de Marine weglegt. In oorlogstijd zouden die schepen, mits door kundige bevelhebbers gekommandeerd, zich op verschillende punten van den Oceaan kunnen vertoonen, om 's vijands handel afbreuk te doen, en represailles te nemen, op verkenningen uit te gaan, medewerken tot verdediging onzer Oost- en West-Indische bezittingen en eindelijk als blokkadebrekers. Een andere oefeningschool wordt voor officieren en minderen het gepantserd smaldeel in Indië, dat in plaats van het tegenwoordige auxiliaire eskader zal treden. Is de Indische Militaire Marine op hare sterkte gebracht en zijn eenige reserveschepen beschikbaar, dan zoude het auxiliaire eskader steeds vereenigd kunnen blijven en onzen Oost-Indischen archipel doorkruisen.

Tegenover de 7 schepen met 1500 koppen in O.I. en de 3 schepen met 445 koppen in Nederland voor kruistochten, zoo als tegenwoordig het geval is, komen dus: 3 gepantserde schepen in O.I. met 900, 3 stoomschepen 1^e kl. met 540 en 1 stoomschip 1^e kl. met 180 en 1 gepantserd schip met 300 in reserve,

totaal 1920, of 25 koppen minder dan tegenwoordig, zoodat die sterkte in bemanning ongeveer gelijk blijft. Dat daarmede wordt verkregen een goede oefening van ons personeel, is boven allen twijfel verheven.

Het is inderdaad moeielijk, en wie ook Minister van Marine ware, zoude daartegen te strijden hebben, om de schepen tegenwoordig behoorlijk bemand te krijgen. Geen wonder! wie is tegenwoordig met het armzalige traktementje van den matroos te vreden? f 18 in de maand voor een matroos der 1^e klasse, is het niet belachelijk? Een goed werkman, en daarmede kan men toch minstens een matroos der 1^e kl. gelijkstellen, verdient toch minstens f 2 daags. Ware nu maar de oude dag verzekerd, dan had men nog eenige kans matrozen te houden, doch ongelukkig schijnt de Minister van Marine niet van het denkbeeld doordrongen, dat de herziening der pensioenen geen uitstel duldt, wil hij niet spoedig in het geheel geen matrozen meer kunnen krijgen.Ga naar voetnoot1)

Ook, en hierin zijn wij het met den schrijver geheel eens, ligt de slechte toestand, waarin het minder personeel verkeert, en welke nog steeds verergeren zal, aan den eenzijdigen werkkring, waarin onze zeemacht zich beweegt, die toestand eischt oogenblikkelijk dringende voorziening. De eentonige dienst, die thans slechts bestaat in het per transportschip naar Indië gaan, daar 3 a 4 jaren op kleine stoomers dienen, verdooven de ambitie. Wat is het leven van den oorlogsmatroos? Zijne behandeling aan hoord is over het algemeen goed, voor zijne voeding wordt uitstekend gezorgd. Op jeugdigen leeftijd komt hij gewoonlijk aan boord; past hij goed op, dan is bevordering zijn deel. Dit alles is dus inderdaad niet gering te achten; maar het verrichten van koloniale diensten op kleine schepen verveelt spoedig en daarbij beloond met een karig traktement, dat geenzins in verhouding staat met de loonen, die zij elders kunnen bekomen. Was er nu maar een eskader, zoo als wij vermeenen, dat allicht uit onze schroefstoomschepen der 1^e klasse en later uit de daarvoor in plaats te bouwen groote houten stoomschepen kon samengesteld worden, kruisende, wij gelooven, even als de schrijver, dat daardoor een degelijke oefenschool zoude gevormd worden, die de kern van de bemanning der overige schepen kon uitmaken. Maar ook dient

gezorgd te worden, het kostte wat het wil, dat het minder personeel, wat matrozen 1^e en 2^e klasse en vuurstokers aangaat, uitgebreid worde.

De officieele staten bij de begrooting gevoegd, geven inderdaad een niet onaanzienlijk cijfer op van matrozen binnenlands; tegen 3515 koppen in O en W.I. zijn 2128 koppen binnen lands of op kruistocht dus 62% in de koloniën, en 38% voor de binnenlandschen dienst of kruistochten; tegen over 4 jaren in de koloniën zoude de schepeling, volgens die verhouding, bijna 2½ jaar voor den binnenlandschen dienst of kruistochten in aanmerking komen, dat naar ons oordeel ook voldoende is.

Het is er echter verre af, dat de sterkte van de zeemacht te beoordeelen is naar officieele bescheiden. Zoo hebben de wachtschepen te Willemsoord, Hellevoetsluis en Amsterdam volgens de begrooting resp. 450, 400 en 200 koppen, dus te zamen 1050 man, de bemanning was feitelijk op 1^e Oct. jl. 541, 295 en 223 dus te zamen 1059), maar daaronder ressorteeren op alle wachtschepen vele personen ‘uitsluitend bestemd voor binnenlandschen dienst’; op het eerste wachtschip behooren daaronder ook een 28tal bootsmansleerlingen, op het tweede 35 machinistleerlingen en een tal van ziekenvaders, die voor de ziekeninrichting zijn bestemd, die volgens de officieele bescheiden N.B. wordt beheerd door twee opzichters der zieken, terwijl eindelijk onder de bemanning van het wachtschip te Amsterdam 37 jongens van de kweekschool te Leiden zijn begrepen. Onder die 1059 koppen waren slechts 31 matrozen der 1^e klasse en 52 matrozen der 2^e klasse. In het geheel waren op de 3 wachtschepen 2 rammen, 3 monitors, 1 schroefstoomschip der 3^e kl. en 1 raderstoomschip: 58 matrozen der 1^e klasse en 76 matrozen der 2^e klasse; met dat luttele getal eigenlijke matrozen moesten, behalve die schepen, nog bemand worden: de Ternate, de Vulcaan, de Propatria, de Wodan, de Hector en een kanonneerboot, dus 16 schepen van oorlog. Geen wonder dan ook dat het raderstoomschip ‘de Valk’ maar één matroos der 1^e kl. en één der 2^e klasse aan boord had. Het spreekt van zelve, dat door die ongunstige verhouding de goede matrozen geheel opgevaren worden. Nauwelijks hebben zij een viertal jaren in de koloniën doorgebracht en is het schip in de haven teruggekeerd of reeds is de schepeling bestemd om op een ramschip, monitor of kanonneerboot geplaatst te worden; dadelijk weer, als hij het hem toeko-

mend, vaak beknibbeld, verlof heeft gehad aan het varen en nauwelijks is hij twee jaren uit de keerkringen of dan gaat hij weder voor vier jaren naar Indië, waar hij, de hemel mag weten, op hoeveel schepen wordt overgeplaatst. Denk echter nu niet dat hij die twee jaren binnen land is, o neen, schepen voor kruistochten, moet hij mede bemannen en reisjes als naar de Middelandsche zee, de kust van Guinea of dergelijken rekenen onder de binnenlandsche plaatsingen, ja, somwijlen bij gebrek aan volk rekent men de West-Indische Koloniën ook als een binnenlandsche plaatsing! Aan boord op schepen zonder een bemanning, die zij hebben moeten, komt al het zware werk voor het kleine getal goede matrozen, dat men heeft, en is men genoodzaakt tot hoogere klasse te bevorderen, matrozen, die in gewone omstandigheden daarvoor niet in aanmerking zouden komen.

Is het wonder dat men voor het karige traktement van matroos geen menschen houden kan? Een matroos 1^e klasse zal f 25 mogelijk f 30 gagie 's maands moeten hebben. Ook het pensioen zal verhoogd moeten worden, over welke belangrijke zaak wij evenwel nader zullen spreken.

Bovendien achten wij nog tot aanmoediging tot in dienst treden het navolgende noodzakelijk: trapsgewijze afschaffing der lijfstraffen; vermeerdering van het mindere personeel der marine, waardoor het mogelijk wordt de schepen behoorlijk te bemannen zonder den matrozen den noodigen rusttijd aan boord der wachtschepen te ontnemen, en vooral het niet gedurig verwisselen van equipages, dat nu door het te klein personeel wordt veroorzaakt.

Om zich een denkbeeld te vormen van de werving, zoo zij opgemerkt dat - behalve de reëngagementen - aangenomen zijn van 1 Jan. tot 1 Oct. 1873. Te Nieuwe Diep: 1 matroos 1^e kl., te Amsterdam: 1 matroos 1^e kl. - en 13 koopvaardijmatrozen op bijzondere voorwaarden, te Hellevoetsluis 6 matrozen 1^e kl. en 1 2^e kl., dus in 9 maanden tijds te zamen 8 matrozen 1^e kl. en 1 matroos 2^e kl.!!

Aan opleidingen voor de zeemacht ontbreekt het niet:

De adelborsten ontvangen uitstekend onderricht op het Koninklijk Instituut voor de Marine te Willemsoord. Voor de vorming van bootsmansleerlingen en scheepsonderofficieren heeft men een instructiebrik: ‘De Ternate’; voor de opleiding van kanonniers is het vroegere flotillevaartuig ‘de Vulkaan’ ingericht,

bovendien heeft men een opleiding voor machinistleerlingen te Hellevoetsluis, voor stuurmansleerlingen te Amsterdam en voor jongens, hoewel niet direct onder de Marine behoorende, te Leiden. Theoretisch worden onze bemanningen goed geoefend, doch het praktische ontbreekt en dat kan gevonden worden door het eskader, dat wij voorstelden, en waarop ook de schrijver der meergenoemde brochure zijne hoop gevestigd heeft.

Reeds hebben wij aangetoond dat het mindere personeel wat eigenlijke matrozen aangaat te klein is, de schrijver vindt echter het getal zeeofficieren te talrijk, en hierin verschillen wij eenigszins met hem in opinie.

Wij willen gaarne erkennen, dat er bij de Marine te veel op den ouden toestand gelet wordt. Toen werd voor een verdedigingsschip een groot étatmajor vereischt. Toen had men fregatten met 9 zeeofficieren, waarvoor men thans ramschepen en monitors heeft, die, oneindig krachtiger zijn, doch die slechts 5 zeeofficieren aan boord hebben. Toen rekende men met 75 of 100 kanonneerbooten, nu met 24.

De toestand is in dit opzicht dus veel veranderd; doch toch gelooven wij, dat bij het voltallig komen van ons materieel het korps zeeofficieren niet te groot is; want vroeger was het te klein, om in oorlogstijd de vloot te bemannen.

Men heeft thans, behalve Z.K.H. prins Hendrik, 5 vlagofficieren, waarvan er 3 actief zijn. De vroegere organisatie vergunde dit getal op 6 te brengen, doch slechts eenmaal werd onder het bestuur van den tegenwoordigen minister daarvan gebruik gemaakt. Waarom nu die organisatie veranderd is, zal velen vreemd voorkomen. De ministers vulden bijna nooit die plaats aan en hadden dus het voordeel daartoe, zoo noodig, over te kunnen gaan. Tegenwoordig heeft men een vlagofficier in O.I., een te Amsterdam en een te Willemsoord; waarom in de directie te Hellevoetsluis geen vlagofficier kommandeert, is ons nooit recht duidelijk gebleken. In oorlogstijd is een belangrijk deel der zeemacht in het zuiden van ons land geconcentrcerd en zal naluurlijker wijze het bevel daarover aan een vlagofficier moeten worden opgedragen. Men zal ons mogelijk tegenwerpen, dat de directeur en kommandant in de zeeplaats blijft; want het is inderdaad een waarheid, dat zijn werkkring in oorlogstijd niet is voorgeschreven; maar dan vragen wij: wat moet hij daar verrichten, als de geheele vloot op de reede of in de verschillende vaarwaters verspreid

ligt? Het is dus aan te nemen, dat de vlagofficieren, directeuren en kommandanten der marine aan boord zullen gaan bij het uitbreken van den oorlog; maar waarom behoort dan niet tot hun werkkring, gedurende eenigen tijd met de onder hunne orders staande gepantserde schepen te gaan kruisen? Wij kunnen ons daarvan niet anders dan een goeden invloed op kommandanten, officieren en minderen voorstellen. Is de werf te Hellevoetsluis niet belangrijk genoeg om een vlagofficier aan het hoofd te hebben, zijn werkkring strekt zich verder uit, zoowel de wachtschepen te Rotterdam als te Vlissingen staan onder zijne orders, terwijl 3 monitors voortdurend in actieven dienst zijn, waarbij nog eenige kanonneerbooten gevoegd kunnen worden.

Wordt nu tevens het auxilaire eskader uit 3 zware gepantserde schepen samengesteld, dan zeer zal zeker een vlagofficier kommandant van die divisie zijn en dus zouden in des ministers eigen stelsel - en indien de directie te Hellevoetsluis ook een vlagofficier verkreeg - reeds alle vijf de vlagofficieren actief kunnen zijn. Volgens het door ons ontwikkeld stelsel met een eskader van drie schepen in zee, zoude men zes vlagofficieren actief moeten hebben, daar echter drie dier betrekkingen aan wal zijn, zoo zoude men slechts één vlagofficier meer behoeven aan te stellen. De noodzakelijkheid bij dergelijke organisatie, brengt mede dat men in tijd van vrede evenveel vlagofficieren als in tijd van oorlog in dienst had; nonactieve vlagofficieren komen dan niet meer voor.

Ook het aantal kapiteins ter zee (20) komt ons niet te groot voor. Bij het tegenwoordige materieel reeds hebben wij door kapiteins ter zee gekommandeerde schepen, de in aanbouw zijnde mede gerekend: 2 ramtorenschepen, 5 stoomfregatten, 7 stoomschepen der 1^e klasse, 1 stoombatterij, 3 wachtschepen O.I., 1 wachtschip Nederland, dat is reeds 19, behalve de speciale betrekkingen als directeur en kommandant te Hellevoetsluis, waarvoor wij echter een vlagofficier wenschen, de chef van het personeel, de kommandant van het instituut, de equipagemeester en de havenmeester te Willemsoord, zijnde dan bij de tegenwoordige inrichting der scheepsmacht reeds 24 kapiteins ter zee benoodigd in tijd van oorlog, de gepantserde batterij buiten rekening gelaten en men heeft dan geen enkele kapitein ter zee in reserve. Voegt men daar nu bij, dat ook later de inspecteur van de artillerie, de chef van het loodswezen en de chef der hydrographie kapiteins ter zee of kapitein luitenants zullen zijn,

want des Ministers van Marine voornemen wordt aldus geformuleerd: ‘Het voornemen bestaat, om zoowel in het belang van den lande als in dat der zeeofficieren de sedentaire betrekkingen niet langer dan vier jaren achtereen aan denzelfden persoon op te dragen en deze betrekkingen te laten waarnemen door officieren behoorende tot het corps. Slechts in zeer bijzondere gevallen, bijvoorbeeld voor officieren, die uithoofde van lichamelijke gebreken minder geschikt zijn voor den actieven dienst, doch in sedentaire betrekking nuttig kunnen werkzaam zijn, wenscht men van dien regel af te wijken.’ Men zoude dus 27 kapiteins ter zee noodig hebben, daar echter enkele schepen, vooral in oorlogstijd door kapitein luitenants ter zee kunnen gekommandeerd worden, is het getal van 20 kapiteins ter zee voldoende. Men heeft tegenwoordig 40 kapitein luitenants ter zee, trekt men daar de zeven af, die men op de kapiteins ter zee te kort komt, dan heeft men er 33 disponibel, hiervan zijn er volgens de formatie: 5 eerste officieren op fregatten, 2 eerste officieren op ramtorenschepen, 1 eerste officier op de drijvende stoombatterij, 1 eerste officier op een wachtschip, 1 kommandant van een wachtschip, 4 kommandanten van monitors tevens kommandant van divisien, 4 kommandanten van divisien stoomkanonneerbooten, 7 kommandanten van schroefstoomschepen 2 en 3^e kl., 3 kommandanten van raderstoomschepen, 1 chef personeel in Indië, 1 chef stoomwezen, 1 bij de hydrographie, 1 bij het loodswezen, 1 onder-directeur te Amsterdam, 2 chefs divisien sloepen of vaartuigen op de bovenrivieren, te zamen 38, terwijl er maar 33 disponibel zijn; maar nu moeten, als de sedentaire betrekkingen aan zeeofficieren komen, nog vervuld worden: 3 chefs loodswezen, 3 Indische betrekkingen, 3 speciale diensten, chefs der versperring en torpedos in de directie, dus zoude men, als de sedentaire betrekkingen door zeeofficieren vervuld werden, 26 kapiteins ter zee en 44 kapiteins luitenants ter zee behoeven, en dan is er geen enkele disponibel of ziek. Naar die gegevens zijn er nog te weinig hoofdofficieren bij het korps zeeofficieren.

Evenzoo is het gesteld met de overige zeeofficieren en het is ons een raadsel, waarom het korps met 20 luitenants ter zee der 2^e kl. verminderd is, omdat de minister toch in de laatste tijden nimmer dat getal aanvulde en dus de gelegenheid had in oorlogstijd het korps tot het getal van 220 op te voeren. Het korps zeeofficieren is volgens de laatste organisatie thans gebracht op:

2 vice admiraals, 3 schouten bij nacht, 20 kapiteins ter zee, 40 kapiteinluitenants ter zee, 120 luitenants ter zee der 1^e kl., 200 luitenants ter zee der 2^e kl., adelborsten naar de bestaande behoeften. Het spreekt van zelf, dat al die officieren niet in dienst kunnen zijn in tijd van vrede, dit zoude te kostbaar zijn; de staat heeft echter in oorlogstijd behoefte aan het bovengenoemde getal, en nu wordt een gedeelte der officieren non-actief. Volgens de begrooting van 1874 rekent men gemiddeld nonactief te hebben: 8 kapiteins ter zee, 18 kapitein luitenants, 37 luitenants ter zee der 1^e kl., en 36 luitenants ter zee der 2^e kl. Dat nonactief zijn is alleen ten nadeele van de zeeofficieren, en nu vinden wij het een onbillijkheid, dat de staat gebruik maakt van zulke omstandigheden, om zijne dienaren op zulke belachelijk kleine traktementen te houden. Een jongeling komt op zijn 15^de jaar op het Koninklijk Instituut voor de Marine en verlaat dit op zijn 18^de; hij komt dan op een nonactiviteits traktement van f 250, in dien rang dient hij, volgens den tegenwoordigen stand der promotie 3 jaren, soms langer; op zijn 21^e jaar wordt hij luitenant ter zee 2^e klasse en heeft f 600 nonactiviteits traktement, na 5¾ jaar dus op 26¾ jarigen leeftijd geniet hij f 800. Na 11 jaren in den rang van luitenant ter zee 2^e klasse gediend te hebben, wordt hij 1^e kl. met een traktement van f 1000 - hij is dan 32 jaren - dat tot f 1200 klimmen kan; vervolgens wordt hij na ruim 11 jaren - d.i. op 43jarigen leeftijd - kapitein luitenant ter zee en heeft dan f 1700 of 1900. Na 6 jaren - hij is om en bij de 50 jaren - geniet hij eindelijk een traktement van f 2500 à 2700. Kapitein ter zee blijft hij bijna 7 jaren; op zeven en vijftigjarigen leeftijd kan hij op een traktement komen van - let wel - f 3200. Ziedaar de betaling der vlagofficieren op nonactiviteit. Wij gevoelen, dat in ons betoog vele cijfers, mogelijk te veel cijfers, voorkomen; maar wij gelooven dat inderdaad die cijfers noodig zijn, om den toestand der marine te openbaren en tevens te doen zien, dat wij geen utopiën najagen. Men moet erkennen dat de Minister, na een paar jaren geleden, een verbetering in de zeetraktementen gebracht te hebben, thans een luttele verbetering in de nonactiviteitstraktementen heeft voorgesteld. Indien de begrooting voor dit jaar wordt aangenomen, zullen de nonactiviteits traktementen worden zoo als in den volgenden staat is aangegeven, waarbij wij voegen de verlofstraktementen van de Indische officieren, van overeenkomstigen rang, om

eens te zien hoe onbillijk de zeeofficieren behandeld worden:

Zeeofficieren.		Indische officieren.
Vice-admiraal	f 4000
Schout-bij-nacht	f 3200	f 5500
Kapitein-ter-zee	f 2900/2700	f 4500
Kapitein-luitenant-ter-zee	f 2100/1900	f 3400
Luitenant-ter-zee 1^e kl.	f 1400/1100	f 2300
Luitenant-ter-zee 2^e kl.	f 900/700	f 1250
Adelborst der 1^e kl.	f 250	f 1050

Is dat billijk? Wij weten zeer goed dat het antwoord zal luiden: ja, men kan zeeofficieren genoeg verkrijgen, die daarmede tevreden zijn, ergo: waarom dan de traktementen verhoogd?

Mag de staat eene dergelijke redeneering volgen? Toch hebben wij de tastbare bewijzen, dat het gedaan wordt. Officieren van gezondheid zijn moeielijk te bekomen, en nu ondergaat het korps bijna ieder jaar een reorganisatie, terwijl de traktementen ieder jaar worden opgevoerd. Waarom moet de officier van gezondheid der 1^e klasse f 1500 tot f 1300 nonactiviteits traktement hebben, waarom de officier van administratie f 1500 tot f 1100, terwijl de luitenants ter zee der 1^e klasse er maar f 1400 tot f 1100 bekomen? Waarom moet de officier van gezondheid der 2^e klasse f 1100 tot f 800, de officier van administratie der 2^e klasse f 1000 tot f 900, jaarlijks inkomen hebben, terwijl den luitenant ter zee der 2^e klasse maar f 900 à 700 wordt toegewezen? Waarom worden nu de nonactiveits-traktementen niet gelijk gemaakt, of vooronderstelt men dat de luitenant ter zee meer gebrek moet lijden dan de andere officieren. Geenszins staat dan ook de verbetering thans voor de zeeofficieren aangevraagd in verhouding met hetgeen voor andere korpsen der zeemacht is gedaan. De officieren van gezondheid, de machinistofficieren, de officieren der mariniers, de ingenieurs, allen ondergingen aanmerkelijke lotsverbeteringen, maar voor de zeeofficieren werden de eischen verzwaard. Hunne examina werden moeielijker gemaakt; de eischen om hooger rang te bekomen werden hooger

CHARTER.	OORLOGSTIJD.
	Aantal.	Bemanning.
		h.o.	L.t.z. 1e kl.	L.t.z. 2e kl.	Totaal.
BINNENLANDSCHE DIENST.

Kustverdediging.

Ramtorenschepen	3	6	6	12	900
Ramschepen	6	6	6	18	900
Monitors	14	4	14	52	1582
Stoomkannonneerbooten	24	4	10	10	480

Wachtschepen, enz.

Wachtschepen	5	3	9	12	1000
Exercitievaartuigen	3		3	1	-
Raderstoomschip	1	1	1	3	120

Rivierverdediging.

Verschillende vaartuigen	10	2	3	7	300
	a
	12

ALGEMEENE DIENST.

Schroefstoomschepen 1^e kl.	5	5	5	20	900
Schroefstoomschepen 4^e kl.	4		4	12	264

OOST-INDIË.

Auxiliair eskader.

Ramtorenschepen	4	8	8	16	1200

Indische marine.

Wachtschepen	4	3	3	10	300
Raderstoomschepen 3^e kl.	6		12	18	540
Raderstoomschepen 4^e kl.	4		4	12	200
Schroefstoomschepen 4^e kl.	10		10	30	660

SPECIALE BETREKKINGEN.

Nederland		9	12	10
Oost-Indië		4	5	5

NON ACTIEF.

Hospitaal, op reis, enz.		5	9	13	154
	_____	_____	_____	_____	_____
Totaal	103	60	124	261	9500
	a
	105

CHARTER.	VREDESTIJD.					AANMERKINGEN.
	Aantal.	Bemanning.
		h.o.	L.t.z. 1e kl.	L.t.z. 2e kl.	Totaal.
BINNENLANDSCHE DIENST.						h.o. beteekent hoofdofficieren.

Kustverdediging.

Ramtorenschepen						Gedeeltelijk miliciens. Gedeeltel. miliciens. Hoofdofficieren, chef-divisiën. In vredestijd uit de wachtschepen bemannen. Hoofdofficieren, chef-divisiën.
Ramschepen	2	2	2	6	300
Monitors	3		3	9	339
Stoomkannonneerbooten	6		2	4

Wachtschepen, enz.

Wachtschepen	5	3	9	12	1050
Exercitievaartuigen	3		3	1		Uit de wachtschepen bemand.
Raderstoomschip	1	1	1	3	120

Rivierverdediging.

Verschillende waartuigen	3		1	2		Uit de wachtschepen bemand. Hoofdofficieren, chef-divisiën.

ALGEMEENE DIENST.

Schroefstoomschepen 1^e kl.	4	4	4	16	720	2 in reserve.
Schroefstoomschepen 4^e kl.	3		3	9	198	idem.

OOST-INDIË.

Auxiliair eskader.

Ramtorenschepen	4	8	8	16	1200	1 in Europa ter aflossing in vredestijd.

Indische marine.

Wachtschepen	4	3	3	10	300
Raderstoomschepen 3^e kl.	6	3	12	18	540	1 in reserve.
Raderstoomschepen 4^e kl.	4	3	4	12	200	1 in reserve.
Schroefstoomschepen 4^e kl.	10		10	30	660	2 in reserve.

SPECIALE BETREKKINGEN.

	Nederland	12	15	6		Sedentaire betrekkingen door zeeofficieren vervuld;
Oost-Indië		4	5	4

NON ACTIEF.						bij torpedo's, versperringen.

Hospitaal, op reis, enz.		23	35	42	223	Bovenrol v. sommige schep.
	_____	_____	_____	_____	_____
Totaal	58	60	120	200	5850

gesteld, adelborsten der 1^e klasse, die volgens de vroegere formatie recht op promotie hadden, bleven in hunnen rang doordienen. Geenszins bedoelen wij, dat wij de lotsverbetering der boven aangehaalde officieren niet noodig vonden, het tegendeel van dien, wij juichen het van harte toe, en wij erkennen, dat de minister daarin goed heeft gehandeld, doch wij vermeenen ook op boven aangegevene gronden dat voor de lotsverbetering der zeeofficieren niet genoeg is gedaan. De groote lotsverbetering: een goed pensioen blijft echter altijd achterwege en dit is vreemd, vooral na dat de wetgevende macht als haar oordeel heeft doen kennen: ‘Gesteld, de tegenwoordige wetsvoordracht werd niet tot wet verheven, dan vertrouwt de commissie, dat de Minister van Marine in ernstige overweging moge nemen van zijn kant eene verhooging dier pensioenen in te dienen.’

De ruimte, die wij ditmaal ter onzer beschikking hebben veroorlooft ons niet over de pensioenen uit te wijden wij stellen ons voor dit in een der volgende nummers te doen.

Wij hebben hierboven reeds medegedeeld, dat wij voor het oogenblik het verkleinen van het korps zeeofficieren niet raadzaam oordeelen. Onbekend met de plannen van den minister, omtrent het aantal schepen, dat hij wenscht te laten bouwen, is een juiste berekening moeielijk te maken. Het stelsel, dat wij in de voorgaande regelen ontwikkeld hebben, vereischt in oorlogstijd de volgde bemanning der vloot:

(Zie de tabel.)

Die 9500 koppen zouden te vinden zijn uit de 100 non actieve officieren, 2000 miliciens - wij rekenen dat 400 niet opkomen door buitenlandsche vaart, sterfte enz. - 900 mariniers, zijnde het gedeelte dat niet geëmbarkeerd is. 5600 koppen, die nu in dienst zijn; te zamen 8600, zoodat slechts in oorlogstijd door buitengewone middelen behoeven aangenomen te worden 900 koppen ten einde de bemanningen voltallig te krijgen. Wordt de sterkte in vredestijd op 6000 koppen gebracht, dan zoude men in oorlogstijd nog slechts 500 man behoeven aan te werven, die allicht uit de vroegere zeemilicie aan te vullen zouden zijn.

In plaats van 5613 koppen. die in het volgende jaar in dienst zullen zijn, stellen wij 5850 of 237 koppen meer. Evenwel rekenen wij onder de sterkte 238 zeemiliciens aan boord der

pantserschepen, zoodat die vermeerdering maar schijnbear is. Doch wij zouden wenschen dat onder dat aantal koppen niet begrepen werden de bootsmans-, stuurmans en machinistleerlingen, alsmede niet de jongens van de kweekschool te Leiden, en ook geene schepelingen, die uitsluitend binnengaats moeten dienen, welke, naar ons oordeel boven de sterkte moeten worden gevoerd: trouwens bij verbetering der pensioenen kunnen zij dadelijk op pensioen worden gesteld. Voor binnenlandsche diensten en kruistochten heeft men dus 3027 tegen 2600 man in Indië, waardoor de schepeling dus kans heeft nagenoeg evenveel tijd in Nederland of op kruistocht door te brengen als in Indië. Aannemende dat de schepeling 4 jaren in Indië blijft, zouden jaarlijks 680 man naar en van Indië moeten worden overgevoerd.

Een schip van het auxiliair eskader zoude met een bovenrol van 100 koppen - dus 400 man - mogelijk naar Indië kunnen vertrekken, zoodat dan slechts 280 man per particuliere scheepsgelegenheid, of wel met scheepjes, die voor de Indische Marine hier te lande worden uitgerust, naar O.I. gezonden konden worden. Hieruit zal men kunnen opmaken, dat wij het geenszins noodzakelijk rekenen de sterkte der in dienst zijnde manschappen met 1000 koppen te vermeerderen, zooals door den schrijver wordt gewenscht. Integendeel bij het stelsel, dat wij hierboven aangenomen hebben, zal men bij eene permanente indiensthouding van 6000 koppen ruimschoots van volk zijn voorzien.

De verbetering van het lot van den matroos, aan het slot ook door den schrijver voorgesteld, beamen wij ten volle, zoo als reeds uit ons betoog is gebleken.

De rang van adelborst der 1^e klasse voor iederen schepeling te openen bij goed gedrag en het voldoen aan examina vinden wij een onbereikbare utopie. Het is toch bijna onmogelijk, om zonder speciale opleiding de kundigheden op te doen, die voor adelborst der 1^e klasse worden gevorderd, tenzij men den ouderdom buiten rekening late, en een goede regeling vereischt vooral ook bij een kleine marine, dat er onder de officieren een natuurlijk opvolgende ouderdom bestaat; ook de geregelde aflossing der schepelingen onderschrijven wij geheel.

Wat de inrichting van het korps mariniers aangaat, welk korps volgens de schrijver geheel aan zijn roeping beantwoordt, zij het ons vergund op te merken, dat wij die meening geenszins deelen.

Reeds nu na de uitzending van een detachement van 300 mariniers naar Atchin, zien wij de vreemdste samenstelling, die ooit denkbaar is. Voor 566 mariniers, die thans in Nederland gekazerneerd worden, heeft men het volgende aantal officieren: 1 kolonel, 3 luitenants kol., 8 kapiteins, 19 luitenants en 7 kwartiermeesters met een luitenant kolonel aan het hoofd, ja als de oorlog uitbreekt, dan zal het korps mariniers aan wal bestaan uit: 1 kolonel, 3 luitenants kolonel, 5 kapiteins 15 luitenants, 7 administrateurs, die gezamenlijk zullen kommandeeren: 3 adjudanten onderofficier, 1 tamboermajoor, 3 korporaals tamboer of hoornblazers en 17 onderofficieren, die wegens hunne kwaliteit met aan boord gebruikt kunnen worden, dus 31 officieren, waarvan 5 hoofdofficieren op 24 minderen!Ga naar voetnoot1) Met een dergelijke organisatie kunnen wij geen vrede hebben.

‘De algemeene toestand der Nederlandsche Marine,’ zoo besluit de schrijver ‘zooals zij tegenwoordig is, en naar welke wij in deze bladzijden een onderzoek hebben ingesteld, is dus in vele opzichten hoog ongunstig, maar hopeloos is zij niet, en wij twijfelen niet of onze marine kan, zonder de schatkist bovenmatig te bezwaren, zoodanig georganiseerd worden, dat zij volkomen aan hare roeping beantwoorden kan en zal.’ Dit gevoelen onderschrijven wij slechts ten deele; wij vinden namelijk den toestand van het materieel vrij gunstig, die van het personeel ongunstig. Herstel, spoedig herstel is mogelijk. Of echter regeering en vertegenwoordiging daartoe geneigd zijn, is de groote vraag. Onze krijgsministers zijn tegenwoordig te veel financiers. Voorzeker beheerscht het financieele vraagstuk den toestand van ons krijgswezen; maar zonder geld is geen marine mogelijk; daar is nu eenmaal niets aan te doen. Half werk is bij een marine geen werk, en overdreven zuinigheid doet hare verkeerde zijde nergens meer gevoelen dan bij dien tak van dienst. Wie kent in het parlementaire strijdperk aan de krijgsministers de mannen, die in tijd van oorlog het lot van het vaderland in handen hebben, als zij schroomvallig hunne antwoorden aan de volksvertegenwoordiging wikken en wegen? Trouwens aan den eisch van alle vertegenwoordigers te voldoen is onmogelijk; ieder specialiteit - en men wordt zoo licht specia-

liteit genoemd - heeft zijn eigen stelsel en wee den minister, die het daar niet mede eens is.

Hoe het zij aan wien de schuld ligt in het midden latende, het is niet tegen te spreken, het feit bestaat, dat wij nog bijna even weerloos zijn als in 1870. Wat helpt het al of de marine schepen bouwt en de landmacht versterkt niet de steunpunten, die tot operatiebasis der vloot moeten dienen? Wat baat het al of men de noordelijke en zuidelijke zeegaten versterkt en men laat een vaarwater, den Nieuwen Waterweg, die in het hart van ons land voert, onverdedigd? Wat geeft het of men al pantserschepen bouwt, en men ziet er op gelden aan te vragen om een behoorlijke bemanning te bekomen? Wat geeft het al of wij in Indië de scheepsmacht op goeden voet zullen krijgen en een doordrijvend minister van koloniën herschept de vroegere koloniale marine door de Indische Militaire Marine aan de bemoeingen van den vlootvoogd te onttrekken; want die is natuurlijk een hinderpaal tegen de almacht van den Minister van Koloniën. De Minister van Koloniën ziet b. v, volgens zijne memorie van beantwoording van 1874, in de wijze, waarop de Minister van Marine handelt, gevaar voor den Indische belangen; maar als de laatste nu ook eens gevaar zag in de aanstelling van een ambtenaar naast den vlootvoogd, dan zoude men mogelijk het vermakelijk schouwspel zien, dat de Minister van Marine het personeel aan zijne zorgen toevertrouwd, waarvoor hij moet zorgen, niet aan die contrôle wenschte te onderwerpen en den staten-generaal in overweging moest geven op deze voorwaarde het Indisch eskader niet meer te bemannen; want de Minister van Marine zal en kan onmogelijk aannemen, dat, omdat een vlootvoogd maar drie jaar in Indië blijft, hij een hoofdambtenaar naast zich moet hebben. De kommandant van het leger heeft bijna nooit iets van den loop der zaken op de militaire bureaux gezien, en toch plaatst men geen ambtenaar naast hem. Helpt de Minister van Marine dit voornemen uitvoeren dan zal hij medewerken het goede dat in de laatste jaren tot stand is gekomen te vernietigen en bij het korps zeeofficieren groote ontevredenheid verwekken. Trouwens het korps zeeofficieren heeft niet veel van den tegenwoordigen Minister van Koloniën te hopen; want terwijl de kamer hen even als de Indische officieren aanbeveelt voor lotsverbetering zegt de Minister: ‘niet minder dan de kamer stelt de ondergeteekende op hoogen prijs, de diensten door

de zeeofficieren in Indië bewezen. Eene lotsverbetering, tenlaste der staatsbegrooting, kan hun door hem niet worden bezorgd.’

Maar daardoor laat het korps zeeofficieren zich niet ter neer slaan. Getrouw aan het voorbeeld van den grooten de Ruyter, die zijn leven waagde, waar de staten hun vlag waagden, zullen zij steeds voortgaan met trouwe plichtsvervulling. Bij alle teleurstellingen, die zij ondervinden, houden zij fier het hoofd omhoog, bij iedere begrooting hopen zij op verbetering; maar ook telkenmale zien zij zich in hunne verwachtingen bedrogen. Dan toch geven zij het niet op, niet moedeloos worden zij er onder. Zij vertrouwen op het Nederlandsche volk, en dat vertrouwen zal niet beschaamd worden.

Zoo hebben wij de taak, die wij ons voorstelden, ten einde gebracht. De taak van criticus is ditmaal zeer gemakkelijk gevallen, omdat wij meestal met den schrijver van ‘De toestand der Nederlandsche marine in 1873’ instemden. Slechts hebben wij zijn opstel uitgebreid en wij danken hem dat hij ons zoo'n vruchtbaar veld ter bebouwing heeft aangeboden. Zijn werkje getuigt van grondig doorzicht, zijn stijl is levendig en aangenaam. Wel zijn er enkele onjuistheden in, zooals b.v. dat Soerabaija niet door de tegenwoordig bestaande gepantserde schepen van andere natiën kan worden bereikt. Wij wijzen slechts op de Engelsche monitors voor Bombaij en Melborn, op het Pruissische pantserschip Arminus, op de Amerikaansche monitors, die den Oceaan overstaken, op de Wijvern, en zoo veel meer om te noemen, maar dit neemt niet weg dat wij het boekje een ieder aanbevelen en den schrijver van harte toewenschen, dat zijne wenken worden opgevolgd.

Leerdam, Nov. '73

C.A. Jeekel.

II. Kerkrecht.

Bijdrage ter reorganisatie van het bestuur in de Nederlandsche Hervormde Kerk.

Onder dezen titel heeft de emeritus-predikant H.M.C. van Oosterzee voor eenigen tijd bij den heer W.H. Kirberger eene brochure uitgegeven, waarin hij zijne denkbeelden bloot legt ten opzichte der veranderingen, welke eene lang gewenschte verbetering in den tegenwoordigen toestand van 't N.H. Kerkgenootschap zouden kunnen te weeg brengen.

Wij hebben die brochure met genoegen gelezen. Zij is den man, die ruim 42 jaren der kerk met ijver en trouw gediend en zich op 't gebied van kerkelijke wetgeving meermalen als iemand van uitgebreide kennis en scherpzinnig oordeel heeft doen kennen, niet slechts uit de pen maar ook uit het hart gevloeid. Dat hart - men kan het als tusschen de regelen van zijn geschrift lezen, ja! men hoort het aan den toon zijner woorden, men proeft het uit den geest van zijn schrijven - klopt van liefde voor het welzijn en den bloei der kerk. Alles wil hij doen, om hare scheiding, om hare ontbinding te verhoeden. Wij juichen dit toe - en elk, die waarlijk aan haar gehecht is, zal gaarne met hem willen medewerken om dit onheil af te wenden. Met droefheid zal hij het streven van sommigen gadeslaan, die zich beijveren, om de pogingen tot kerkherstel door de Synode dezes jaars aangewend met spitsvoudige logentaal te bestrijden - en de werkzaamheid der door haar benoemde consulterende commissie a priori verdacht te maken bij de goê gemeente. Neen! niet op zulk eene wijze is het, dat men zijne liefde toont voor eene kerk, waarin men geboren en opgevoed is en waarvan men beweert den waarachtigen bloei en zegen te beoogen. Wie het goed met haar meent, zaait geen argwaan tegen 't werk van de mannen, die zich de waarlijk niet gemakkelijke taak lieten welgevallen, om eene reorganisatie te ontwerpen, ‘waardoor eendeels het samenzijn en blijven der onderscheidene richtingen in één kerkelijk verband - indien immer mogelijk - worden verzekerd, en anderdeels rechtmatige bedenkingen, omtrent de tegenwoordige regeling van het kerkbestuur ingebracht, worden opgeheven’

Of wij dan willen, dat men zich blindelings onderwerpe en als een onmondige 't recht van meêspreken late ontzeggen?...

Verre van daar! Hoe warmer de zaak ter harte genomen wordt en hoe méér stemmen zich laten hooren, des te beter. Vrij spreken zich de publieke opinie uit over de maatregelen, die dienen kunnen, om in den bestaanden toestand der felgeschokte en bestookte kerk te voorzien. Laten vooral bevoegde en bekame mannen hun advies uitbrengen over hetgeen naar hun inzien in de tegenwoordige omstandigheden te doen staat. Maar sine irâ ac studio. Zonder partijdrift en nevenbedoelingen, zonder den toeleg, om der commissie, die aan 't werk is getogen, reeds bij voorraad in diskrediet te brengen en den Synodalen maatregel tot kerkherstel op illoyale wijze te neutraliseeren. Wie dezen laakbaren toeleg verraadt, is reeds geoordeeld.

Daarentegen zal iedere opmerking, elk voorstel, elke wensch, die van welmeenende zijde komt en op eerlijkheid mag aanspraak maken, welkom zijn. Indien deze kennelijk de strekking verraden, dat zij 't groote doel pogen te bevorderen, dan zullen ook de negen-mannen - wij houden er ons van overtuigd - ze niet versmaden, maar met belangstelling er kennis van nemen.

Zóó zullen zij het ook zeker gedaan hebben met 't ongevraagde advies des heeren v. Oosterzee. Men verge niet van ons, dat wij over dat advies een oordeel uitspreken. Wij onthouden ons van alle kritiek over de reorganisatie-plannen, zoolang de commissie zelve de haren nog niet heeft openbaar gemaakt. Eene andere vraag is het evenwel: of de brochure van den heer v. Oosterzee in alle opzichten voldoet aan 't doel, dat hij zich heeft voorgesteld?...Moeten wij deze vraag beantwoorden met het tweeledig mandaat, dat de Synode aan hare consulteerende commissie verstrekt heeft, in de hand, dan is ons antwoord evenzeer tweeledig. Wij gelooven nl., dat de denkbeelden van den heer v.O. voor zoover zij betrekking hebben op de laatste helft van dat mandaat: ‘de opheffing van rechtmatige bedenkingen omtrent de tegenwoordige regeling van het kerkbestuur ingebracht’ - ernstige overweging verdienen. Dat het gemeentewezen, als geworteld in den bodem der christelijke en het classe-wezen als in dien der Ned. Herv. kerk, - beginselen zijn, waarvan men bij eene eventueele organisatie moet uitgaan, schijnt aan geen twijfel onderhevig. Verder mag ook wel aange-

nomen worden, dat er tusschen de classicale vergaderingen en de synode nog een collegie van kerkelijk bestuur bestendigd worde, - al stemmen wij niet toe, wat v. Oosterzee in de 3^e plaats bl. 20 voor 't behoud der Provinciale kerkbesturen aanvoert, Eene algemeene examen-commissie ter toelating tot de Evangeliebediening van de a.s. kandidaten tot den H. Dienst verdient o.i. om velerlei redenen de voorkeur boven een onderzoek beurtelings door 10 afzonderlijke besturen af te nemen. - Wanneer hij verder het getal predikantsplaatsen tot grondslag wil gelegd zien van het vertegenwoordigend karakter der classikale vergaderingen, en de opheffing voorstelt der provinciale indeeling, ten einde deze door zes kerkelijke ressorten te vervangen, - dan heeft dit zeker veel, zeer veel, waardoor het zich aanbeveelt. En als hij eindelijk over de samenstelling der synode in 3 afdeelingen, het wegvallen der synodale commissie, het veto der Prov. kerkbesturen, het overbrengen van de eindstemming bij de classikale vergaderingen, zijne gedachten ontwikkelt, dan danken wij hem voor de mededeeling zijner beschouwingen, en bevelen die onzen consulteerenden tegenmannen zéér ter consideratie aan, omdat er veel goeds en bruikbaars in voorkomt.

Maar nu - de eerste helft van 't mandaat; ‘het sam en zijn en blijven der onderscheidene richtingen in één kerkelijk verband’ - neen! dit wordt niet verkregen door eene reorganisatie der kerkelijke besturen. De heer v. Oosterzee is het hiermeê volkomen eens. Hij erkent, dat de leerkwestie de spil is en 't zwaartepunt der geheele zaak. Van scheiding - zelfs van vreedzame scheiding bij minzame schikking wil hij niets weten. Hij acht die niet uitvoerbaar. En al ware zij uitvoerbaar - dan staat zij in zijne schatting gelijk met ontbinding, met vernietiging, met zelfmoord.

Dus daarheen niet. En...wij stemmen dit toe.

Waarheen dan?...De zaak aanpakken dáár waar 't kwaad zit: ‘de leer’?....Men zou zeggen, dat dit noodwendig uit zijne beschouwingen en redenerigen voortvloeien moet. En toch: het tegendeel is 't geval. Laat in hemelsnaam de belijdeniskwestie liggen, - zóó luidt zijn advies. En hij adstrueert dit advies met goede, welmeenende woorden - maar met geen enkel argument, dat bij de hoofd-partijën veel afdoet. 't Is zeker schoon te spreken over ‘éénigheid des geestes door den band des vredes’ enz. enz. - maar hiermeè komt men bij de dogmatische

antipoden geen stap verder. De heer v. Oosterzee zou eenige jaren vroeger wellicht met zulk een vreedzaam advies eenig effect hebben gesorteerd, - maar thans?...legt men dit, onder beleefde dankbetuiging voor de goede bedoelingen van den eerwaardigen grijsaard, als onbruikbaar ter zij. 't Is eenmaal niet anders. Wie met den actueelen toestand der zaak, met de onderlinge verhouding der partijën, met de afmetingen der geschillen over ‘leer en belijdenis’ i.e.w. wie met de teekenen van onzen tegenwoordigen tijd te rade gaat, moet toestemmen, dat de strijd niet te beslechten, de klove niet te dempen is door 't zingen van een lied des vredes. De heer v. Oosterzee wil, dat men van weerszijden wat zal toegeven, dat men zal schikken, dat men wat zal opofferen - en dat elk op zijne wijze, de een zonder den ander te belemmeren, aan de bevordering van 't Godsrijk zal arbeiden. Maar hoe?...Indien wij niet beter wisten, zouden wij geneigd zijn te vragen: zijt gij die zóó spreekt, een vreemdeling te Jeruzalem?...Kent gij de kerkelijke kaart van 't land niet meer?...Weet gij niet, dat de tijd der concessiën voorbij, voor sommigen althans voorbij is?...Hebt gij dan geen oog voor al wat in onze vaderlandsche gemeenten voorvalt - met Amsterdam aan 't hoofd?...Zijt gij onkundig gebleven met al de geschillen, loopende over de belijdenis, die gebracht zijn en nog dagelijks gebracht worden tot voor de rechtbank van 't Hoogste kerkbestuur? Weet gij niet, welke gedingen er over ‘de leer’ aanhangig zijn of op de rollen zullen prijken?...En hoe wilt gij nu, terwijl de zee der dogmatische beroeringen aan alle kanten hare opgestoken haren hemelhoog verheft, die razende woede temmen door een kalmeerend en gemoedelijk woord? Hoe wilt gij 't schip der kerk bewaren, behoeden, behouden met eene welmeenende bede, die bij 't loeien van den storm door niemand verstaan, ja! door enkelen bespot wordt?

Neen! 't spijt ons voor den geachten adviseur, maar wij voorspellen hem niet veel succès van zijn advies op dit punt. Waarom?...Wij hebben het gezegd en voegen er ten overvloede nog bij, wat wij, ter bevestiging onzer overtuiging, in het weekblad ‘de Vrijheid’ van 1 Nov. j.l. N^o. 44 aantroffen: De rechterzijde noemt deze kwestie (n.l. de belijdeniskwestie) het hart van alle kwestiën. 't Is wel, maar wie durft de belijdenis van de Ned. Hervormde kerk in woorden brengen? Waar hebben wij haar te zoeken? Op de oude Ned. geloofsbelijdenis

zegt niemand van de leden der Commissie ja en amen. In de formulieren van eenigheid heerscht niet altijd de gewenschte overeenstemming. De belijdenis in de vragen bij de bevestiging van lidmaten vervat, kan aan velen niet voldoen. Eilieve, welke is de belijdenis van onze kerk? En nu roept men ons toe: raakt niet aan die belijdenis! reorganiseert zonder in die kwestie u te begeven! Is het niet alsof men zeide: geneest de wonde, maar zorgt vooral de wondeplek niet aan te raken.’ Bijna gelijkluidend spreekt de Kerkel. Courant van dezelfde dagteekening zijne bezwaren uit tegen dit deel van v. Oosterzee's advies. ‘Wie zoo unbedingt op den voorgrond stelt, dat men de leerkwestie moet laten liggen’, - zegt zij, - ‘handelt als een medicijnmeester die zijn patient een palliatief toedient, in plaats van de kwaal in den hartader aan te tasten - ja! zonder zelfs een onderzoek naar mogelijkheid en middelen van genezing in te stellen. Wie in het onmiskenbaar belang van alle richtingen zonder onderscheid eene dreigende scheuring tracht te verhoeden en zoo immer mogelijk het zamenzijn en zamenblijven der verschillende richtingen in één kerkelijk verband en daarmede de instandhouding van de Hervormde Kerk verzekeren wil,’ - moet niet beginnen met tot voorwaarde te stellen: ‘Zonder ingrijpen in de belijdeniskwestie. Met dit verbod werpt men één der hoofddeuren dicht, die tot 't ruime veld, waarop men allen vergaderen wil, den toegang banen. Met deze restrictie ontzegt men misschien aan den patient het eenige geneesmiddel, waarbij hij herstel vinden kan. Voorbarig is het voor 't minst, om dit vast te stellen, vóór dat de omvang der kwaal goed gepraeciseerd en over de behandelings-kuur diep nagedacht is.’

Wij onderschrijven dit volkomen. Bedriegt ons niet alles, dan schijnt ook de heer v. Oosterzee 't gewicht van dit bezwaar te hebben gevoeld. In de Kerk. Cour. van 8 Nov. trouwens licht hij zijne meening nader toe en verklaart hij ‘dat de strekking van zijn “ongevraagd advies” is: te beginnen met eene reorganisatie van het kerkbestuur op billijke grondslagen, en dan aan dat gereorganiseerde bestuur over te laten, wat voorts in het belang der kerk is.’ Wij nemen natuurlijk deze nadere verklaring gaarne aan - maar vraagt hij, of dit helder en klaar in zijne brochure uitkomt, dan aarzelen wij toestemmend te antwoorden. In elk geval zou dit voorstel (hetwelk bij ons bestrijding in plaats van ondersteuning zou vinden) eerst dàn kunnen

in overweging genomen worden, als 't bleek, dat de Negen-com-missie zich onmachtig verklaarde tot het geven van een collectief advies.

Terwijl wij hopen, dat haar belangrijke arbeid een beter en vruchtbaarder resultaat moge opleveren, brengen wij den heer v. Oosterzee, die zelfs den tijd zijner eervolle rust dienstbaar maakt aan 't welzijn der N.H. kerk, gaarne hulde en dank.

v.E.

III. Biblioscopie.

Oude en nieuwe zeden. Een verhaal voor meisjes. Naar het Engelsch (An old fashioned Girl) van Louisa M. Alcott, door Davina. Amsterdam, P.N. van Kampen. 1872. In Post 8vo. 247 bl.

Noch in de vertaling noch in het oorspronkelijke wordt de inhoud van dit verhaal met juistheid door den titel uitgedrukt. Doch dit zij zoo - het lieve boekje is er mij niet te minder om. De hoofdpersoon is Polly, de beminnelijke dochter van een onvermogend dorpspredikant, in eenvoud opgevoed, maar handig en goedhartig, krachtig van wil om zich als muziekonderwijzeres zelve eenen weg door het leven te banen, edel van gevoel en altijd bereid zich voor anderen op te offeren. Om haar groepeert zich eene aanzienlijke familie, in en voor de groote wereld levende, maar waar zich toch ook kracht van wil openbaart, waar men door een bankroet te gronde wordt gericht. Ten slotte loopt alles uit op een drietal gelukkige huwelijken.

Voor aankomende, ja ook voor volwassen meisjes acht ik het een zeer onderhoudend, nuttig verhaal, dat haar vele belangrijke wenken kan geven ter besturing van hart en zin, ook in levensbeproevingen en teleurstellingen. Noode echter mis ik er het religieuse element in. Op 't gevaar af van blaam eener stijve onderwetschheid waag ik te zeggen, dat, zoo ‘arbeid’ het meisje ‘adelt’; zoo zij door ijver, zelfbeheersching, zelfopoffering zich onafhankelijk weet te maken van uitwendige levensbeproevingen; zoo zij uitmunt door geestkracht aan de eene, lijdzaam-

heid aan de andere zijde; zoo zij ik weet niet wat voortreffelijke hoedanigheden al meer bezit en geen vochtige vinger op haar te leggen is - aan dat schoone beeld nog de schoonste trek, ja de trek die al het overige eerst schoon doet worden, ontbreekt, zoolang die edele hoedanigheden niet geheiligd worden door den bezielenden adem van godsdienst. En die trek ontbreekt aan het beeld van Polly. Niet dat zij wordt geschilderd als onverschillig voor, zoo al niet afkeerig van den godsdienst des harten, -'t gelijkt er niet naar, maar die godsdienst des harten komt als diepste bron van werkzaamheid, tevredenheid, onbaatzuchtigheid, edelmoedigheid niet tot zijn recht, en daarom ontbreekt aan het beeld van Polly wat Polly waarachtig beminnelijk moest maken. Men versta mij wel: ik verlang niet dat het lieve meisje altijd en overal en bij alles den mond vol zou hebben van godsdienstige uitboezemingen, maar ik had verlangd in dat eenvoudige hartje meer te vinden wat ik reeds noemde het religieuse element. En ik mis dat te nooder omdat mij het verhaal overigens zoo boeide door zijne eenvoudige natuurlijkheid. Ik schrijf de volgende plaats af, omdat zij den geest en de strekking van het geheel zeer juist uitdrukt.

‘Ik ben geen voorvechter (ster) van de rechten der vrouw, voegde jufvr. Mills hierbij (hier bij) met een glimlach over het ernstig (e) gelaat van Polly, ‘maar ik geloof, dat vrouwen veel meer voor elkander kunnen doen, als zij maar niet altijd er aan denken, wat de menschen er van zullen zeggen en hartelijk belangstellen in hetgeen haar zelven en hare zusters in staat stelt, die gaven, die God haar geschonken heeft, te gebruiken en te verdienen. Dit kan op zoovele wijzen geschieden, dat ik niet begrijp, hoe sommige menschen er geen oog voor hebben. Ik vraag niet van u dat ge redevoeringen zult gaan houden; slechts weinigen bezitten de gaven hiertoe; maar ik zou willen, dat elke vrouw zich verplicht gevoelde, mede te arbeiden aan het groote werk der liefde, en daarvoor geene opoffering te groot achtte, omdat er zooveel te doen is en niemand dan wij zelve onze taak kunnen volbrengen.’ (Bladz. 143.)

Ziet, het Evangelie heeft daar nog wel iets meer bij te voegen, en dat meerdere - noem het maken der aanmerking vrij: ‘oude zeden’ - moest in dit boekske niet ontbreken.

De vertaling is goed. Feilen als: ‘kunstenaressen, die alhunne pogingen aanwenden’ (bladz. 149); ‘wij kunnen niet samen

opschieten,’ voor: wij kunnen niet wel ééne lijn trekken (bladz. 214); ‘den armen Tom mag naar de maan loopen’ (bladz. 217), ontsnappen ligt aan het oog.

De uitvoering is goed, als men het zeer leelijke steendrukplaatje uitzondert.

v.O.

Siward de Germaaansche gevangene Een verhaal uit de eerste helft der eerste eeuw naar het Engelsch (the victory of the vanquished) door de schrijfster van ‘De familie Schönberg-Cotta’ enz. met een inleidend woord van J.P. Hasebroek Predikant te Amsterdam Amsterdam Höveker en Zoon 1872 In 8vo. 478 bl.

Gelijk de talentrijke schrijfster in ‘De familie Schönberg-Cotta’ een levendig tafereel van den hervormingstijd om het beeld van Luther groepeert, zoo verplaatst zij in ‘Siward’ hare lezers in de dagen der ontluiking van het Christendom, der ‘overwinning van den (schijnbaar) overwonnene’. Die Siward is een jeugdige Germaan, met zijne moeder door verraad in handen der Romeinen geraakt en in ketenen te Rome rondgevoerd bij den zegetocht (triumphus) van Germanicus. Die knaap of aankomende jongeling komt in aanraking, zoo met eene Vestaalsche maagd, wier zuster hij uit levensgevaar had gered, als vooral met eenen Griekschen slaaf, Laon, met wien en met nog eenige anderen hij in het gevolg van den veldheer Germanicus naar Griekenland, Egypte en Palestina reist. Christen geworden moet hij te Rome tegen de wilde dieren vechten, brengt er het leven af, maar sterft toch aan de gevolgen, in de hope des Evangelies.

Op dit losse vlechtwerk is een tafereel geborduurd, levendig van kleuren en helder van schakeeringen; m.a.w. eene op zeer grondige studie rustende, aanschouwelijke schilderij van de zedelijke gesteldheid en godsdienstige denkwijze - en daartoe ook voor zooveel noodig van het maatschappelijke leven - bij de beschaafde volken van dien tijd. ‘Men kan’, zegt Hasebroek terecht, ‘niet nalaten de ernstige studie te waardeeren, waarvan dit tafereel getuigt, het talent dat er aan te koste is gelegd, den takt om op den achtergrond te houden wat wel in 't ver-

schiet mag worden getoond, doch niet van al te nabij onder de oogen gebracht om zekeren heiligen schroom van het heilige niet te krenken!’ Sterk komt, en hierom is het ook vooral te doen, dat onvoldane met de bestaande toestanden, dat verlangend uitzien naar iets beters uit, dat wel in die dagen hoofd en hart moest vervullen van al wat doordacht en zich niet als bewusteloos liet medeslepen door den stroom van losbandigheid, die in het ontzenuwde Rome vooral, erger wellicht nog dan in het verdartelde Griekenland, meer dan ooit de leer in praktijk bracht: ‘heden genieten en morgen sterven.’ Den geest waarin dit geschiedt leert men 't best kennen uit eene kleine aanhaling.

‘Maar terwijl de Vestaalsche maagden aldus gedurende menigen langen nacht in den tempel haar heilig dienstwerk voor Rome volbrachten, was er op de stille heuvelen van Syrië een dienst aangevangen voor de wereld, heel den langen nacht door in gebed tot God.

Er was een altaar in de wereld opgericht, waarop het heilige eeuwige vuur der onuitblusschelijke liefde brandde; het heilige vuur, verbonden met den hemel en met iederen haard op aarde; een vuur, niet slechts van heilig verlangen, machteloos om eenig ding rein te houden behalve zich zelven, maar van verlossende kracht; een vuur, dat de wereld zou doorlouteren, door het hart waarin het gloeide te verteren.

Een priesterschap was in werking getreden, niet slechts vol teeder medelijden, maar vol reddend vermogen; in staat om den ganschen zwaren last der wereld te dragen en weg te nemen, en zelfs den onherroepelijken vloek des kwaads in zegen te veranderen.

Maar de dienende Vestalen wisten hiervan niet.

Ook niet van de groote schare met witte kleederen bekleedGa naar voetnoot1), die door het hartebloed van den eenigen Redder verlost en gereinigd zou worden, opdat ook zij altaren zijn, waarvan dag en nacht de geuren van den wierook en de vlammen des heiligen eeuwigen vuurs ten hemel stijgen.’ (Bl. 71.)

Vindt men dit met ons mystieke speling - 't was ons te doen den algemeenen geest van het boek te doen proeven, en dat de poëzie hare vleugelen uitslaat is niet te verwonderen waar de

realiteit eene gansch andere wereld is dan de onze. Dat de schrijfster in die wereld thuis is, merkten we reeds op. Slechts zeer enkele malen vergist zij zich. ‘Terzijde lag Rome, de goddelijke stad, met haar torens en transen’. (Bl. 103.) De Romeinen hadden hunne versterking-torens (turres), maar gelijk de schrijfster het hier bedoelt, was in het oude Rome daarvan geen sprake. - Bladz. 120 noemt zij de via Appia, den Appiusweg, weg van Appia, en bladz. 144 staat in de aant. Augustinus voor Augustus.

De uitgave is zeer net. Alleen wil een titel, op de Fransche manier zonder eenig zinteeken, ons maar niet behagen.

v.O.

Jaarboekje der Maatschappij van weldadigheid, voor 1873. Amsterdam, D.B. Centen. 1872.
Het leven en de wandelingen van Meester Maarten Vroeg. Door Jacob Vosmaer. Arnhem, Van Egmond en Heuvelink. 1873.
De neef als oom. Blijspel in drie Bedrijven en in verzen, voor Rederijkers bewerkt naar het Hoogduitsch van Schiller, door twee leden van de kamer van Rhetorika: ‘In minnen groenen’, te Aardenburg. Purmerende, J. Schuitemaker, 1872.

Het Jaarboekje der Maatschappij van weldadigheid kwam ook nu weder veel te laat in mijne handen om het eenigzins tijdig aan te kondigen. Dat spijt mij te meer omdat de inhoud over 't geheel het geld ruim en breed waardig is (een rijmpje als op bladz. 144 en een paar andere onbeduidende kleinigheden ziet men gaarne over 't hoofd). Zelfs al had men niets anders dan het zeer belangrijke stuk van den volijverigen N.F. Eilerts de Haan over de Belgische ‘Reform’ (verbetering-scholen) in Westvlaanderen, dan nog had men het boekske niet te duur, ook omdat, en dit diene ook thans tot aanbeveling, ‘de baten geheel strekken tot bevordering en aanmoediging van het onderwijs in de koloniën der Maatschappij, in den uitgestrekten zin van het woord, en dus worden besteed, niet alleen ten behoeve van het onderwijs der leerlingen van de dag- en avondscholen, maar ook voor die der teeken-, naai- en breischolen.’

De nieuwe uitgave der bekende ‘Wandelingen van meester Maarten Vroeg’ zijn door den heer G. Veldeman op nieuw uitgegeven als eerste gedeelte van eenen herdruk van Vosmaers Nagelaten en verspreide letterarbeid. Ik juich die uitgave zeer toe; Vosmaer was een onzer beste humoristen (het sterfjaar van Vosmaer, 1834, is eene drukfout en moet zijn 1824), en aan dat genre van schrijvers is de Nederlandsche letterkunde niet bizonder rijk. De uitvoering is zeer net. De bezorger der uitgave heeft de spelling ‘alleen naar 't heerschend gebruik gewijzigd.’ Hij zou, dunkt mij, wel gedaan hebben, dat ‘alleen’ zoo gestreng niet op te nemen, maar b.v. de ‘dezelve's’ ‘deszelfs’ en en ‘derzelver’ te schrappen. Ten aanzien van het ‘van de zolders halen en afstoffen’ van boeken, ‘door onze grootvaders en grootmoeders met zooveel graagte gelezen,’ heeft de heer Velderman naar mijn bescheiden oordeel gelijk. Evenals de ‘Wandelingen’ het eerst in de Letteroefeningen waren verschenen, zoo zijn ook nog vele andere stukken in oude jaargangen van dit en andere tijdschriften voor den dag te halen en af te stoffen. Sedert lang dacht ik er aldus over. Maar vele uitgevers schijnen het er op te hebben gezet, een ‘idée’ te verwerpen dat niet van henzelven uitgaat.

Den ‘Neffe als Onkel’ ken ik alleen door Schiller. Hij noemde dat blijspel ‘uit het Fransch van Picard.’ Maar ik heb het in geene der uitgaven van diens Comédies, mij onder de oogen gekomen, aangetroffen - zeker door het onvolledige dier uitgaven. Door den Rederijkers-eisch: ‘zonder vrouwerollen’ heeft dit blijspel veel verloren. Mevrouw Dorsigny kon onmogelijk vervangen worden door den vader van den overste; jufvrouw Mirville even weinig door Louis. Onderscheidene grappige vergissingen, waar b.v. mevrouw Dorsigny met haren neef spreekt terwijl zij meent haren man voor te hebben, kunnen bij geen mogelijkheid vergoed worden. De versificatie is niet kwaad, maar een blijspel in verzen, een blijspel, waarin ongedwongen, losse dialoog op den voorgrond behoort te staan - 't is voor mij afschuwelijk. Men oordeele uit de alleenspraak in het allereerste tooneel.

Valcour treedt haastig binnen, en nadat hij rondgezien heeft, of zich ook iemand in het vertrek bevindt, komt hij op den voorgrond en leest een biljet.

 
‘Mijnheer, ik wenschte u heden avond nog te spreken,
 
Derhalve waag ik 't om een onderhoud te smeeken,
 
En in de tuinzaal liefst van d' overst Dorsigny;
 
Maar zorg, - ik bid het u - dat niemand u daar zie.
 
Geen naam - hm, hm! geen naam! Wat dat toch mag beteek'nen?
 
Misschien een schoone vrouw, die op mijn hulp durft reek'nen!
 
Een rendez-vous, waarop men mij genoodigd heeft!
 
Dat ding is ver van mal! Wie weet, wat vreugd het geeft.

Maar stil...(Hij ziet naar de opkomenden).

In zijne soort goed in rijm gebracht, maar de soort deugt niet, en het: ‘op hulp rekenen’ en ‘noodigen’ laten we passeeren. Maar - stijf, niet waar? Kan een goed acteur dat goed voordragen?

Schiller heeft letterlijk:

‘De heer Valcour wordt verzocht, dezen avond te zes uur in de tuinkamer van den heer Dorsigny te komen. Hij kan er in door het kleine poortje dat den geheelen dag open is.’ - Geen onderteekening! Hm, hm! Een vreemd avontuur - misschien eene lieve dame, die mij hier een rendez-vous geven wil. - Dat zou allerliefst zijn! - Maar stil! Wie zijn die twee figuren, die daar binnen komen door dezelfde deur als ik?

Zóó kan men in een blijspel spreken!

v.O.

S^t. Nicolaas-letters.

1. De heer P. Louwerse, als schrijver van ‘Vlissingen in 1872’ en ‘de schippersjongen’ zeer gunstig bekend, heeft gezorgd, dat wij voor onze vaderlandsche jeugd met wat nieuws kunnen voor den dag komen, als straks 't groote kinderfeest aanbreekt. Hij gaf onder den titel van ‘Kloek volk met kloeken moed’ een flink-geschreven en boeiend geschiedkundig verhaal van ‘De Overwintering der Nederlanders op Nova-Zembla in de jaren 1596-1597’ en verrijkte dit met

aanteekeningen die tot 't goed verstand dezer gebeurtenis niet weinig bijdragen. De uitgever D. Noothoven van Goor te Leiden zorgde voor een netten druk en 8 platen, die 't geheel versieren. Vooral de afbeelding der voorwerpen die door den Noorweegschen kapitein Carlsen bij zijn bezoek van Nova-Zembla in September 1871 gevonden, door onze Regeering werden aangekocht, thans in de Modelkamer van 't Ministerie van Marine berusten en in dit boekje door den verdienstelijken teekenaar G.J. Bos zéér getrouw zijn teruggegeven, is interessant.

2. Ook onze talentvolle kindervriend P.J. Andriessen, die door zoo menig product zijner welversneden pen blijk gaf, dat hij de benijdenswaardige gave bezit, om voor 't jonge Nederland recht aardig en nuttig te schrijven, heeft 't aanstaande kinderfeest niet vergeten. Bij den Deventerschen uitgever A.J. van der Sigtenhorst gaf hij een verhaal in 't licht, meer bijzonder voor onze jonge dames bestemd. Hij had bij 't schrijven er van 't oog op de opwekking der phantasie, welke onder zoovele andere zielsvermogens, die ontwikkeld moeten worden, ook (ja vooral!) in onzen tijd hare eischen heeft. En dit doel heeft hij niet gemist. Zijn ‘Eva’ verdient eene eereplaats naast zijn ‘De Deserteur,’ ‘Emma van Bergen,’ ‘Iets anders,’ ‘Land of water’ enz. en, niet minder dan dezen, heeft het zich reeds de voorliefde verworven van de meisjes, die met dit werkje kennis mochten maken. Wij hoorden er althans een paar onzer jeugdige vriendinnetjes met hooge ingenomenheid over spreken - en hebben ‘Eva’ met genoegen gelezen. Als geschenk beveelt het zich, ook naar 't uiterlijke, zeer aan. Een smaakvol bandje, allerliefste platen en een prettige druk maken het tot dit doel bijzonder geschikt.

3. ‘Voor jonge lezers’ werden door den heer Arnold Ising bewerkt en bij de boekhandelaren P.N. van Kampen en Zoon te Amsterdam uitgegeven: de reizen van den beroemden Engelschman Alfred Russel Wallace, schrijver van ‘Insulinde’. In een keurig boekje vertelt hij ons zijne avonturen op Borneo, op Bali en Lombok, op Celebes en op de Kei- en Aroecilanden. Is er iets, dat onze jongens met belangstelling, ja, met geestdrift bezielen kan, dan zijn het vooral zulke zwerftochten door wouden en over zeeën. Wij twijfelen er dan ook geen oogenblik aan, of dit boekje zal zijn weg wel vinden en de bekwame vertaler door den uitgever aangezocht worden, om ook

het tweede deel van Wallace's omzwervingen, nam. die door de Molukken, Nieuw-Guinee, Timor, Java en Sumatra te bewerken, Geen doelmatiger wijze toch om onze jongelieden reeds in hunne vroege jeugd met onzen Archipel te doen kennis maken, dan zulke reisverhalen. Wij wenschen daarom dit boekjen een ruim debiet toe.

4. Door den heer H.J. ter Gunne te Deventer is voor 't kleinere volkje goed gezorgd - en dat zijne prenteboekjes in den smaak vallen, bewijst de 2^e Druk van:

‘Hoe het Poesje te Amsterdam ging’ door R. Koopmans van Boekeren.

‘De twee zusters en de Toovergodin’ voor kinderen verteld door J.J.A. Gouverneur.

‘Nieuw A.B.C. voor de jeugd.

‘Moeder Trot en haar Poesje, een kluchtige vertelling voor jonge kinderen door J.J.A. Gouverneur

en de 3^e Druk van:

‘St. Nikolaas’, een sprookje door A.C.W. Staring.

Aan dit vijftal voegde hij een zesde toe:

De Kabouter mannetjes’, een sprookje door J.J.A. Gouverneur.

Wat aardiger is: de dolle versjes van Goeverneur of de goedgeteekende en flink-gekleurde prenten, - valt moeilijk uit te maken.

voetnoot1): Wij nemen aan dat de beide laatste monitors spoedig gereed zullen zijn.

voetnoot1): Zulks sluit niet uit, dat indien onze finantieele middelen zulks toelieten, bepaalde drijvende batterijen de voorkeur verdienen.

voetnoot1): Met genoegen vernamen wij onder het nazien der drukproeven, dat een nieuwe regeling der pensioenen in bewerking is.

voetnoot1): Even als het leger van Monaco in het tooneelspel Rabagas.

voetnoot1): De Vestaalsche maagden droegen witte kleederen. Ref.

Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1873

Binnenlandsche letterkunde.

I. Fraaie Letteren.

Marineliteratuur.

I. De toestand der Nederlandsche marine.

I.

II.

II. Kerkrecht.

III. Biblioscopie.

S^t. Nicolaas-letters.

Over het gehele werk

titels

Over dit hoofdstuk/artikel

titels

auteurs

datums

Binnenlandsche letterkunde.

I. Fraaie Letteren.

Marineliteratuur.

I. De toestand der Nederlandsche marine.

I.

II.

II. Kerkrecht.

III. Biblioscopie.

St. Nicolaas-letters.

Over het gehele werk

titels

Over dit hoofdstuk/artikel

titels

auteurs

datums

S^t. Nicolaas-letters.