Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1864

Korte mededeelingen.

De drie voorlezingen van J.J.L. Ten Kate, getiteld: Het credo in de psalmen en in den profeet Jesaïa in betrekking tot de natuur, zijn volk en den Messias, zijn uitgegeven bij H. Höveker, door de vereeniging ter bevordering der christelijke lektuur. De rigting dezer vereeniging, wier begrip christelijk niet zeer ruim is, en de kleur van den Amsterdamschen predikant, wiens werk zij thans onder hare vlag de wereld inzendt, waren ons bekend; en de titel dezer uitgave deed ons vermoeden, wat ons zou worden opgedischt: eene demonstratie dat de christelijke geloofsbelijdenis reeds te vinden is in de boeken des Ouden Testaments.

Wij gunnen den heer Ten Kate en der genoemde vereeniging hunne meeningen, en niet in 't minst heeft het ons verwonderd, dat wij hier weder de bekende slagen op het oude aanbeeld

[p. 374]

moesten hooren, al kon het niet anders of de voorlezingen moesten daardoor voor ons iets ongenietbaars krijgen. Bij deze rigting op godsdienstig gebied staat het dogmatisme zoo op den voorgrond, dat het onredelijk zou wezen, van een harer voorstanders te verwachten, dat hij bij het behandelen van zulk een onderwerp niet vooral als christoloog van 't Oude Testament zou optreden.

Wij willen dit nu laten rusten. Wij hebben wat dit aangaat in de voorlezingen gevonden wat wij verwachtten, en daaronder niets nieuws. Over niets hebben wij ons geërgerd, behalve over 't geen wij op bladz. 62 vonden: ‘ik zal u niet vermoeden, M.H.! met de opsomming en weêrlegging der drogredenen, waarmede men, vooral sints de laatste helft der vorige eeuw en en inzonderheid in Duitschland, de echtheid van dit deel (hoofdst. XL-LXVI) der Jesaïaansche profetiën heeft zoeken te bestrijden. Wij laten aan die hoogere kritiek haren ‘grooten onbekende,’ wiens naam niet Jesaïa was, maar Jesaïa II, of Jesaïa de Onechte; en herinneren u alleen - en ditmaal moet gij ons op ons woord gelooven - dat de bedenkingen zóódanig weêrlegd zijn, dat ik geen zwarigheid maak met u te onderschrijven, zoowel de stelling van een onzer uitnemendste godgeleerden: ‘dat de bewering: het laatste gedeelte van Jesaïa onecht, haar langsten tijd heeft doorleefd,’ als de betuiging: ‘dat de schrijver niet minder een man Gods zou zijn, als droeg hij een anderen naam; maar dat het ons, juist omdat hij een man Gods bij uitnemendheid is, ook dubbel verblijdt, dat zijn naam niet verborgen is gebleven.’ - Het is, gelooven wij, niet te veel gezegd, wanneer wij het onbeschaamheid noemen, welke den heer Ten Kate dus allen voor drogredenaars doet uitmaken, die met en na Doederlein de laatste hoofdstukken van Jesaïa aan een anderen profeet toeschrijven. De verdedigers van de echtheid dier hoofdstukken maken nog altijd eene zeer kleine minderheid uit, en er bestaat volstrekt geen grond voor de bewering van den door Ten Kate geciteerden uitnemenden godgeleerde. En dan te zeggen: ‘ditmaal moet gij mij op mijn woord gelooven: de bedenkingen zijn zoodanig weêrlegd enz.!! - Maar wij zijn gewoon aan zulke manoeuvres van die zijde, welke wij volstrekt niet ter kwader trouw willen noemen, maar toeschrijven aan de verblinding en insoliede wetenschap, welke altijd zamengaan met dogmatische vooringenomenheden. Bij

[p. 375]

zulke opsnijderijen gaat men ook meestal op autoriteiten af; blijkbaar heeft de heer Ten Kate zulk een autoriteit in prof. van Oosterzee gevonden, wiens dogmatische naprater hij is, gelijk hij zich vroeger diens homiletischen nabootser getoond heeft.

Onregtvaardig zouden wij zijn, wanneer wij niet getuigden, meer dan eene schoone bladzijde in deze voorlezingen te hebben gevonden. Waar de dichter den dogmatist te magtig is, waar Israëls groote poëet en profeet niet door den theoloog, maar door den dichter Ten Kate behandeld worden, daar ontvangen wij menige juiste aanwijzing en treffende opmerking. Maar - het ligt in den aard der zaak - zulke blandzijden zijn uitzonderingen, en slechts ontsnapt aan den verhandelaar, wiens hoofddoel was: in de psalmen het credo, dat is de zoogenaamde twaalf artikelen onzer algemeenen, ongetwijfelden christelijken geloofs weder te vinden, en Jesaïa als een symbolisch poëet, en als een Messiaansch profeet te doen kennen.

D.

Ter aankondiging in dit tijdschrift werden ons twee stukjes toegezonden, geschreven door den eerw. heer J.F. Corstius, predikant te Heerenveen, uitgegeven te Amsterdam, bij J.D. Sybrandi. Het eene is getiteld: Vragen en opmerkingen bij het lezen van het adres van den bijzonderen kerkeraad der Hervormde gemeente te 's Gravenhage aan de synode der Nederlandsche Hervormde kerk (ƒ 0.25); het andere: De smartlijdende kerkeraad der Hervormde gemeente te Harderwijk (ƒ 0.35). Van het standpunt des schrijvers fecit indignatio versum; maar die indignatio heeft eenen zoo sarcastischen, bitteren, scherpen toon in zijne woorden gelegd, dat wij ze alleen daarom buiten beoordeeling laten. Waar men leest van ‘onuitstaanbare arrogantie van ouderlingen’ (Vragen enz. bladz. 4), en betuigt ‘niet aan liefde voor God en den Verlosser’ bij de betrokken leden van den Harderwijkschen kerkeraad ‘te gelooven,’ - daar legt men de vraag op de lippen of bij het opstellen voor het oog des schrijvers waren de schriftplaatsen: Luk. IX:55, 1 Cor. VIII:1. Hadde de schrijver die woorden ook op de door hem aangevallenen toegepast, dan zou hij vermoedelijk aan Luk. XXIII:34 gedacht - en wij vertrouwen het - bij zelfbeproeving zijne pen niet in gal en alsem gedoopt hebben tot het schrijven dezer (wij zeggen dit laatste tot den uitgever) betrekkelijk dure brochuretjes.

[p. 376]

Een eenvoudig woord over eene ernstige zaak is een klein uit het Fransch vertaald boeksken, dat door de uitgevers Kemink & Zoon te Utrecht voor den geringen prijs van ƒ 0.15 is verkrijgbaar gesteld. Het mag zijn naam dragen, en wij hopen, dat het in handen moge komen van menig hoofd des huisgezins. Het eenvoudige geschrift behandelt een onderwerp, waarover wel eens te weinig over nagedacht wordt.

Zulk eene gunstige getuigenis kunnen noch mogen wij afleggen aangaande: Een troostwoord voor wijfelmoedige zielen. Twee gesprekken door A. Ridderbroek, dat de uitgever J.P. van Dijk te Zwolle voor ƒ 0.25 aan den man zoekt te brengen. Deze gesprekken zijn op rijm, en behelzen het vervelendst en femelachtigste geleuter, dat iemand zich kan voorstellen. De dichter, of liever zamenlapper van dit treurig produkt, beseft blijkens zijn voorwoord, dat hij geen nachtegaal is, maar meent als een minbegaafd vogeltje vrijheid te hebben, om op zijne wijze den lof zijns weldadigen Scheppers vrolijk te bezingen. Toegestemd! Alle censuur, zelfs van minbeschaafde vogeltjes, is eenvoudig in onze eeuw. Maar wij meenen ook vrijheid te hebben in naam van den goeden smaak een afkeurend oordeel over zulk prullewerk te vellen. Wij waarschuwen iedere twijfelmoedige ziel in den lande, dat zij tot iets beters hare toevlugt neme dan tot de rijmelarij van den heer Ridderbroek, en haar kwartjen in den zak houde.

Wij adviseren, lezer, dat gij notitie moet nemen van de voorlezing: Schwarz, Strausz, Renan. De drie namen op den titel - vooral die der twee befaamde biografen des Heilands - zijn tegenwoordig op ieders lippen. Over de werken dier mannen wordt geoordeeld zelfs door velen, die ze niet eens gelezen hebben. En meestal is 't maar napraterij, al die kritiek. Strausz is wel wetenschappelijk, maar hij is een afbreker; Renan is maar een romanschrijver - dat hoort men tegenwoordig van zeer velen, die, al hebben zij klokjens hooren luiden, toch niet regt weten waar de klepel hangt. Volgt hen niet na, lezer! Wanneer gij oordeelen wilt, onderzoek dan in de eerste plaats zelf, en zoo gij voorlichting noodig hebt bij uw oordeel, raadpleeg dan mannen, die niet alleen op de hoogte der zaak, maar ook zooveel mogelijk onpartijdig zijn. Lees daarom deze voorlezing van den eerwaardigen von Raumer (Kampen, bij B.L. van Dam).