Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1864

De Bewaarschool. Haar verleden, tegenwoordige toestand en hare toekomst, door dr. S. Sr. Coronel. Te Amsterdam, bij P.N. van Kampen, 1864. Een deel in gr. 8vo; 396 bladz. Prijs ƒ 3.60.

De zucht tot navolging is den mensch ingeplant, en met ons bestaan en onze ontwikkeling ten innigste verbonden. Dit is zoowel in kleine, alledaagsche als in belangrijke zaken op te merken. In den loop der Geschiedenis en beschaving zien wij die navolging op reusachtige schaal zich vertoonen en niet zelden ontaardt alsdan de navolging in overdrijving.

Als zoodanig heb ik slechts te noemen: Jachtclub, wedren, tentoonstelling en bijna had ik er het woord bewaarschool bijgezet. Men zou het mij ten kwade geduid hebben en ik heb het niet gedaan, maar aangezien er toch eenige neiging toe bestond, ben ik verpligt de aanleiding tot die neiging op te geven. Zij is deze: even als men de 3 eerstgenoemden heeft overdreven, even zoo heeft men hier en daar het oprigten van Bewaarscholen overdreven en men heeft menige moeder de taak, die haar uitsluitend was opgelegd, eene taak zoo verheven als genotvol, uit de hand genomen, en ze tot gemakzucht en onverschilligheid verleid.

Het hoogst belangrijk, voor mij liggend werk bevat de geschiedenis der bewaarscholen en waarlijk! de schrijver heeft moed en volharding noodig gehad, om zulk eene taak op zulk eene wijze ten uitvoer te brengen.

[p. 315]

Het eerste gedeelte bladz. 3-106 bevat een geschiedkundig overzigt van het bewaarschoolwezen van de vroegste tijden tot op heden. - Ik aarzel niet, dat overzigt uiterst belangrijk en uitnemend geslaagd te mogen noemen. Denk niet dat gij u hinderen zult aan een droog verslag! In geenen deele; de inhoud is zoo boeijend en onderhoudend geschreven, dat gij meer en meer lust gevoelt, om door te lezen; dat uwe belangstelling in hooge mate wordt opgewekt, en dat gij u verblijdt over de gelukkige en zegenrijke gevolgen van de pogingen dier edeldenkenden, die een gedeelte huns levens aan die gewigtige taak toewijdden! De mededeelingen, u daarin gedaan, omtrent den toestand van de vrouwenscholen in de 14e en 15e eeuw en der kleine kinderscholen in de 17e en 18e eeuw doet u beurtelings den toestand dier kleinen beklagen, perst u ook somwijlen eenen glimlach af, maar doet u ook tevens zien, dat onze bewaarscholen veel, zeer veel moeten voor hebben bij de vroeger bestaanden, zullen zij in waarheid beter zijn.

Hoe zij zijn, dat gaat de schrijver in het tweede gedeelte van zijn werk na: bladz. 108-285.

Eerst behandelt hij de kleine kinder-bewaarplaatsen. Ik wenschte om den wille van mijn vaderland, dat ik hem van leugen kon beschuldigen, maar zijne positie in de maatschappij waarborgt mij voor de waarheid van hetgeen hij aanvoert. 't Is schandelijk, 't is verantwoordelijk hoe het bestuur eener stad zoo iets kan gedoogen. Ik werd er pijnlijk door aangedaan, toen ik het las; oordeel slechts:

Pag. 112. In een uithoek der stad, in het midden eener sterk bevolkte buurt werd ons aangewezen een fatsoenlijke burgerhuis, berucht wegens de talrijke bevolking der school, welke daarin gevestigd was. In het hartje van den winter ging ik er heen. Bij het open stooten der straatdeur kwam mij een klein doch stevig gebouwd mannetje tegemoet, met een levendig, rood gekleurd gelaat, die mij alles behalve bescheiden vroeg, wat ik wilde. Ik gaf beleefd het verlangen te kennen, de jufvrouw van de school te mogen spreken.

‘De jufvrouw, jufvrouw, meenje? Ik ben de jufvrouw!’ was het antwoord. ‘Als mijn vrouw uit werken is, houd ik order onder den boel!’

Ik kwam in eene kamer van 8 vierk. ned. ellen oppervlakte, waarin 85 kinderen zamengeperst waren. Ondragelijk was de

[p. 316]

hitte, onuitstaanbaar de benaauwde lucht, oorverdoovend het geschreeuw en gehuil, dat de kleinen maakten.

Het verwonderde mij, dat die kleinen allen zoo het oog gevestigd hadden op eene groep kinderen, die neer gehurkt op den grond zaten. Ik verstoutte mij daarnaar eens te vragen.

‘Och, die bl..sems z..pen den heelen dag!’ kreeg ik van den opvoeder der jeugd ten antwoord. En nu eerst bemerkte ik, dat die kleinen rondom eenen grooten steenen pot geschaard waren, waaruit ze met een kroesje water schepten. - -

En toch liet onze man zich nog al iets voorstaan op zijne inrigting, want toen ik hem vroeg, of die kinderen per dag betaalden en hoeveel, antwoordde hij: ‘per dag, meneer? Je mot niet denken, dat ik zoo'n gemeen krotje van 'n cent er op na houdt, het binne fatsoenlijke lui's kinderen, die drie stuivers in de week betalen, komme of niet!’

Arme kinderen! Ontaarde ouders, die geen beteren weg met hunne kinderen weten, dan ze daar heen te zenden!!

Om niet te uitvoerig te worden, heb ik het bovenstaande bij fragmenten meêgedeeld.

Eerst hoopte ik nog, dat de schrijver wat zwart gekleurd en daarenboven eene uitzondering had meêgedeeld, maar helaas! eenige bladzijden verder las ik:

‘De voorbeelden, die wij hier aangevoerd hebben, beschouwe men echter geenszins als uitzonderingen: in den embarras du choix hebben wij slechts een greep gedaan,’

Hierna volgt een verslag over de zoogenaamde voorbereidingsscholen, hetwelk niet veel gunstiger uitvalt en daarna komen de scholen door vereenigingen gesticht. 't Is onbegrijpelijk hoe uitvoerig en naauwkeurig de schrijver alles behandelt. Niet het geringste is vergeten. Na de gebouwen, schoolmeubelen, hulpmiddelen bij het onderwijs, en bepalingen tot regeling van het inwending bestuur der scholen onderzocht, beoordeeld en met uitvoerige tabellen toegelicht te hebben, levert hij nog eene schoolstatistiek, welke letterlijk niets overslaat. Ik herhaal het; men is verbaasd of beter gezegd, men heeft eerbied voor het taai geduld en de volhardende naauwkeurigheid, waarmede de schrijver zijne bouwstoffen heeft verzameld. Menigeen zal daaruit moeten ontwaren, dat vele van die zoo hoog geroemde bewaarscholen nog veel te wenschen overlaten, en de

[p. 317]

verschillende gemeentebesturen zullen moeten erkennen bij de lezing van dit werk, dat er nog veel kaf onder het koren schuilt en zij verpligt zijn, om die zuivering zoo spoedig en zoo streng mogelijk te doen bewerkstelligen.

Hij deed mij zeer veel genoegen dat de schrijver, die in dezen waarlijk een oordeel mag vellen, zich meermalen geërgerd had, dat men het onderwijs voor een groot gedeelte tot godsdienstonderwijs opvoerde. Hij zegt daaromtrent ronduit: De bewaarschool wordt thans door velen uit de hoogere standen als een middel gebruikt, om reeds in het jeugdige hart een ziekelijk beginsel van vroomheid en daardoor den geest van den jongen wereldburger aan banden te leggen en zijn hart te verstompen voor het gevoel van al wat natuurlijk en zuiver menschelijk is! Neen, ons kind uit het volk moet langs een anderen weg en door andere middelen tot de kennis van zijnen Schepper en Weldoener gebragt worden!’

Die taal deed mij goed, en ik eerde er den schrijver des te meer om. Ook mij heeft menigmalen dat eeuwigdurend gebeden en gebedjes-prevelen gehinderd, dat de kinderen uit gewoonte opdreunden, en er niet het minste gevoel van hadden. Het hart blijft er zoo koud bij en wat is toch van den anderen kant meer vatbaar voor het gevoel van liefde en dankbaarheid jegens God dan juist het eenvoudig kinderhart?

Tot dus verre heeft de schrijver zich bepaald tot het beoordeelen der bestaande Bewaarscholen en had hij het hierbij gelaten, dan zou zijn werk op zich zelf verdienstelijk en nuttig kunnen zijn, daar het de oogen van menigen menschenvriend zou geopend hebben. Er zijn evenwel altijd wel menschen te vinden die de eene of andere kwaal kunnen aanwijzen, maar vraagt men hun om een middel ter genezing, dan halen zij de schouders op en zoeken zich van het antwoord af te maken. Zoo doet de heer C. niet. Zijn werk bevat nog een derde gedeelte getiteld: ‘de toekomst der Bewaarschool’ en dit loopt van bladz. 285-396. Heeft men dit laatste gedeelte gelezen, dan komt men tot de overtuiging, dat de schrijver het volle regt had, om een oordeel te vellen, dat het hem niet alleen te doen was, om te gispen, maar om werkelijk te verbeteren; dat hij de gebreken met groote kennis van zaken heeft opgemerkt en dat hij niet minder zorg heeft besteed aan de opsporing van de bestaande middelen om te maken, dat

[p. 318]

de Bewaarscholen worden, wat zij behooren te zijn: eene school, waar reeds de zaden gelegd worden voor eene betere, gunstige ontwikkeling.

Dit laatste gedeelte kan ik uit volle overtuiging niet alleen aanbevelen aan allen, die met eene bewaarschool direkt in verband staan - onderwijzeressen reken ik hier zelfs niet onder, dit is stilzwijgend - maar van allen, die het geluk hebben van met kinderen gezegend te zijn. Menigeen heeft als stopwoord in den mond: ja! 't is niet gemakkelijk, om kinderen op te voeden,’ maar menigeen maakt zich zoo gemakkelijk van die taak af en laat het zoo dikwijls aan 't toeval of liever aan bezoldigde personen over en roemen en pogchen op de vele guldens, die zij 's jaarlijks voor het onderwijs uitgeven.

Een ander uiterste is de overdrijving en hiertegen ijvert de schrijver zeer nadrukkelijk. Na menigen nuttigen wenk dienaangaande gegeven te hebben, eindigt hij met de aanhaling van de woorden van een Duitsch opvoedkundige: ‘men wil de rozijnen uit het deeg plukken, om zoo doende voor de lagere scholen alleen het deeg over te laten.

Niet minder ijvert hij tegen iets, dat mij ook zoo menigmalen heeft gehinderd, namelijk tegen de bepaalde rigting, die sommige bewaarscholen hebben. Ook hij erkent, dat op het meerendeel onzer bewaarscholen een soort van godsdienstonderwijs wordt gegeven, dat naar ons inzien hier niet op zijne plaats is en in den regel weinig doel treft. Wanneer men meent, dat men het kind geen goede, zoo genaamd Christelijke, opvoeding kan geven, zonder zijn hoofd op te vullen met wat bijbelplaatsen en bijbelsche verhalen, dan zouden wij weinig aan de kracht en de zuiverheid van het christelijk beginsel moeten gelooven.

Ik moet mijn verslag, hoewel hoogst ongaarne, afbreken.

Reeds heb ik de mij vergunde ruimte overschreden, maar mijne hooge ingenomenheid met dit werk, en de wensch, dat het in veler handen mogt komen; dat deed mij nog al uitvoerig zijn. Het spijt mij, dat ik den heer C. niet persoonlijk ken; anders betuigde ik hem mondeling mijnen dank, want de belangen van het onderwijs en niet het minst van de bewaarschool liggen mij na 't hart. Nu doe ik zulks langs dezen weg met de betuiging, dat ik, waar zulks mogelijk is, zijnen ar-

[p. 319]

beid zal aanprijzen, terwijl ik hem durf voorspellen, dat het werk langzamerhand meer en meer op zijn regte waarde geschat en een raadsman zal worden voor allen die begrijpen, van hoeveel belang de allereerste opvoeding is, en volmondig de woorden des schrijvers beamen:

‘Wanneer wij van de bewaarscholen spreken, dan doelen wij op een van die treden, welke gehouwen zijn in dien reusachtigen kolossus, die tot in den hemel leidt. Eene der gewigtigste treden: de eerste, die tot den weg der volmaking leidt.’

B.

des. Ch.