Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1864

Guldenseditie no. 45 en 46. Louise van der Heide en Herinneringen eener moeder. Twee novellen van J. Hoek. Te Arnhem, bij D.A. Thieme. Prijs van elk deel ƒ 1. -

‘De guldenseditie schijnt te blijven bestaan!’ zei een vriend, die de twee deeltjes, hierboven vermeld, op mijne schrijftafel zag liggen.

‘Ja,’ gaf ik hem ten antwoord, ‘en als de heer Thieme voortgaat, met zulke kost te leveren, als hij in de twee daarliggende deeltjes toedient, dan geloof ik niet, dat hij vooreerst zal behoeven te vreezen voor vermindering van belangstelling in zijne onderneming.’

Ik moest mijn vriend nu het een en ander uit de Novellen van Hoek verhalen. Wat ik toen sprak, kwam mij later niet ongeschikt voor tot de beschouwing die ik van deze twee nommers der guldens-editie moest leveren. Zoe goed mijn gehengen dit toelaat, geef ik het gesprokene dus weder.

De gang van het verhaal, de intrigues van de eerste novelle is eenvoudig. Louise van der Heide is de oudste dochter, en met een broeder, en eene jongere zuster, de drie kinderen van een med. doctor, die overleden is, en zijne echtgenoot en kroost in geene ruime omstandigheden heeft achtergelaten. De

[p. 242]

weduwe heeft zich met hare dochter in eene provinciestad gevestigd, terwijl haar zoon te Kampen wordt opgeleid voor een rang bij het leger. Hier vindt de moeder in den burgemeester een waardig vriend en helper in alle omstandigheden, terwijl Louise en zijne dochter innige vriendinnen zijn geworden. Bij de ziekte, die de echtgenoot van een zoon des burgemeesters (predikant in eene gemeente nabij Arnhem) treft, gaat Louise haren bijstand daar bieden voor het huisgezin, en wint door hare kunde en zachte geaardheid gedurende haar verblijf aldaar, zoodanig de liefde van den predikant en zijne vrouw, maar meer nog de gehechtheid der kinderen, dat men haar noode ziet vertrekken. Haar werkkring aldaar heeft Louise versterkt in een vroeger opgevat voornemen, om zich aan de opvoeding van kinderen te wijden, en zoowel tot volvoering van dit plan, als tot verligting van de bekrompen omstandigheden harer moeder, wordt zij secondante op de kostschool harer woonplaats. Zij moet om hare zachtheid en godsdienstigheid vele onaangenaamheden van de institutrice verduren, waarover hare zustor, niet zij, dikwijls te huis klaagt. De moeder stemt evenwel in denkwijze ook geenszins met de dochter overeen, en al draagt zij haar kind eene innige liefde toe, smart het haar toch zeer, dat Louise niet ‘haar geloof’ deelt, maar zulke ‘nieuwerwetsche begrippen’ heeft.

Intusschen is de schoonzoon eener adellijke familie uit dezelfde gemeente, waar Louise een jaar vertoefde, in Oost-Indië als officier gestorven, en de dochter, die met twee kinderen naar het vaderland wilde terugkeeren, mag den Nederlandschen bodem niet betreden, maar sterft eenige dagen voor het schip te Nieuwe-Diep binnenkomt. Tot opvoeding dier kinderen, wordt Louise door de adellijke familie aangezocht, om zich als gouvernante met die taak te belasten. Zij gaat hiertoe te gereeder over, door de behandeling, die zij van de institutrice ondervindt, en die haar reeds hadden doen besluiten, om met de vacantie haar ontslag te nemen. Meer evenwel dringt haar daartoe de toestand harer moeder en harer zuster, dewijl bij een brand, die in de buurt harer woning woedde, die moeder hare effecten zijn ontvreemd, en deze nu van de giften van anderen moet leven. Louise komt op het kasteel, geniet hier van den baron en de barones eene minzame behandeling, en vindt in de jongste dochter eene lieve vriendin, die met haar,

[p. 243]

als met eene zuster omgaat. En moge de oudere dochter al iets meer teruggetrokken zijn, zij vindt vergoeding daarvoor in de liefde en gehechtheid der kinderen, die haar zijn toevertrouwd. Veel heeft zij echter te lijden van den jonker, die haar overal vervolgt met zijne declaratie's van liefde......neen, hartstogt, en die, toen hij ziet, dat hij afstuit op de godsdienstige stemming der maagd, haar naam zoekt te bezwadderen en een smet te werpen op hare eer. Dat maakt haar het leven onverdragelijk, doch zij is genoodzaakt door de armoede harer familie in hare betrekking te blijven, en zij draagt haar lot met geduld en in het volle bewustzijn harer onschuld.

Intusschen zijn door de ijverige pogingen van een jong advocaat, die juist op den avond van den brand eene leesbeurt had vervuld in de vergadering van het dep. t.N.v. 't A., ter woonplaats van Louise's moeder, de effecten wedergevonden. De weduwe van der Heide, daardoor weder in een' beteren staat geraakt, huurt een klein buiten nabij Arnhem, en wil nu niet langer, dat hare dochter gouvernante zal zijn. Louise komt thuis, maar blijft hier steeds de liefde betoonen, die haar altijd eigen was. Vooral bij eene ziekte, die haar broeder en hare zuster treffen, en waardoor de slaapkamers tot ziekenkamers worden, is zij een troostende engel, die het lijden weet te temperen. Ter wille harer moeder slaat zij het aanzoek van bovenbedoelden advocaat van de hand, om zijne gade te worden, en blijft zich na haars zusters dood, en haars broeders herstelling, die weldra tot luitenant bevorderd wordt, aan de verzorging harer moeder wijden. Mevrouw van der Heide trekt later weder naar de provinciestad terug en bij een vernieuwd aanzoek van den advocaat, die inmiddels substituut-officier aan de regtbank te Zierikzee geworden is, geeft Louise hem hart en hand en wordt zijne gelukkige echtgenoote. Hun huwelijk wordt ingezegend door den predikant, bij wien Louise eenmaal een jaar vertoefde, doch nog vóór dit geschiedde, werd de aanstaande schoonzoon van mevrouw van der Heide door de bemoeijingen van den burgemeester, benoemd tot officier bij de regtbank harer woonplaats. De jongelieden slijten een allergenoegelijksten echt en Louise geniet de onverdeelde achting van allen die haar kennen.

Dat is de gang van het verhaal, - neen, dat zijn de ruwe potloodstrepen der keurige schets van den auteur. Al moesten

[p. 244]

wij niets anders dan eene bloote novelle in dit verhaal zoeken, dan nog zou zij allen lof verdienen. Maar dit is de hoofdbedoeling van den Kampenschen prediker niet geweest. Hij levert een krachtig pleidooi voor de moderne rigting op godsdienstig gebied. Zijne Louise, omringd en gesteund door mannen als Ds. Stenasius en Ds. Veldhuijs (de jonge), te meer in het licht gesteld, door de handelingen van eene mevrouw Visscher en de gesprekken van Eva, geacht door freule Claire en Hageman, weersproken door hare moeder en anderen, vervolgd door de laffe aardigheden van van Vulpen en de onedele bedoelingen van Adolf van Teems, het voorwerp der vleijerij van François van Harpen en den laster harer belagers; Louise, te midden van dat alles, zich gelijk blijvende en haar geloof, hare godsdienst, hare zelfde gemoedsstemming behoudende, - het is een liefelijk beeld, waarop te staren, men niet moede wordt.

Vraagt men ons, of wij in alles, het zegel onzer vereeniging hechten, wat de schrijver zijne heldin bovenal, maar ook de haar omringende personen in den mond legt, dan moeten wij een ontkennend antwoord geven. Niet, dat wij Louise zullen beschuldigen, zoo als anderen uit hare omgeving deden, dat zij te wijs was en te veel dweepte met hare begrippen. - Maar wat wij er tegen hebben, is, dat de auteur zijne personen zoo lang achter elkander laat spreken. Somtijds is het of de een of de ander eene geimproviseerde redevoering houdt, terwijl het vuur, dat nu en dan uit Louise's woorden spreekt, wel wat te hevig gloeit, voor een meisje met het karakter, dat haar gegeven is. Wij gelooven echter de oorzaak te moeten zoeken in de verandering van vorm, die de oorspronkelijke schets heeft ondergaan. Het waren toch niets anders dan brieven, voor een van onze tijdschriften bestemd, en wat de schrijver toen uit de pen had doen vloeijen, moest hij nu handelende personen in den mond leggen. Niet altijd valt het gemakkelijk een karakter te teekenen naar de woorden, die men laat zeggen, omgekeerd gaat dit veel beter.

Doch wij maken geen aanmerkingen en eindigen onze beschouwing met de herhaling van ons oordeel aan het begin geuit: als de heer Thieme voortgaat, met dergelijke verhalen in zijne Guldens-editie op te nemen, gelooven wij, dat hij voor het debiet niet behoeft te vreezen.

[p. 245]

Louise van der Heide was uitgedijd tot een verhaal, te groot voor een deel, en te klein voor twee deelen. De heer Hoek gebruikte nu tot aanvulling ‘de herinneringen eener Moeder,’ die uit brieven bestaan, met hetzelfde doel als de eerste opgesteld. Deze brieven verdienen ook de lezing ten volle en wel is het waar, wat de auteur in zijn naschrift zegt: ‘als dit genre van schrijven slechts niet een genre ennuyeux genoemd wordt, als het slechts gelezen, overdacht, besproken wordt, zal het zeker niet geheel vruchteloos blijven.’

Met dien wensch besluiten ook wij onze beschouwing.