Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1863

Dr. Christian German. De Tijdgeest en de Kerk. Uit het Hoogduitsch. Te Kampen, bij K. van Hulst, 1862. Prijs ƒ 1.20.

't Spijt Ref. in één opzigt niet, dat hij zijn aankondiging van dit uitnemend geschrift wat laat inzendt. Het kan geen kwaad, dat er de aandacht nog eens op gevestigd wordt, nu er bijna een jaar na de uitgave is voorbijgegaan. Van de massa boeken en boekskens die er uitkomen zijn er veel al zeer spoedig vergeten, en doorgaans behoeft men zich daarover niet te beklagen. Dat werk van dr. Christian German verdient echter een beter lot.

Reeds is dit boeksken in meer dan één tijdschrift beoordeeld, en niet overal even gunstig. In de Godgeleerde Bijdragen o.a. (die wat van kleur veranderd schijnt zijn in den laatsten tijd, en thans bij voorkeur stukken schijnen te plaatsen, waarin de moderne theologie veroordeeld wordt) heeft een aankondiging gestaan, waarin wel eenige dingen worden genoemd, die in 't oog van den recensent flaters van den schrijver zijn, maar waarin niets van het schoone en goede schijnt opgemerkt, dat in dit geschrift te vinden is. Er is nu niets vreemds in, dat iemand in de beschouwingswijze van dr. Christian German niet deelt, maar men geeft blijken van groote partijdigheid, met in een aankondiging geen melding te maken van de groote verdiensten dezes auteurs.

Dat men in den naam des schrijvers een pseudoniem voor zich heeft, is niet twijfelachtig. Men heeft de twee woorden, waaruit deze naam is zamengesteld maar te vertalen, en men heeft de opgave van wat de schrijver eigentlijk wil: eene hervorming in de kerk, waarvoor in onze dagen de tijd gekomen is, en deze in Germaanschen geest. Aan een Germaansch christendom heeft men tegenwoordig behoefte. Het Romaansche heeft uitgediend. Met deze hervorming alleen is de religieuse kwestie van den dag op te lossen, en van haar is ook de oplossing afhankelijk van het groote politieke probleem in Duitschland: de Duitsche éénheid.

[p. 239]

Ref. wil niet ontkennen, dat de schrijver hier en daar wel wat schwärmerisch is, maar over 't algemeen is hij dit niet.

Hij bewandelt een goeden weg, om de waarheid zijner beschouwingen te staven, - dien der geschiedenis, en dien der religions-philosophie. Hij toont zich een zeer geleerd man, en een zeer verlicht en vrijzinnig Christen. Hij is niet alleen geheel te huis in het onderwerp, dat hij behandelt, maar hij maakt ook van zijne wijsheid een geestig gebruik. Hij is blijkbaar enthusiast voor de beschouwingswijze, welke hij voorstaat, en daardoor wegslepend, maar de kracht van zijn werk ligt in de argumenten, welke hij gebruikt.

De tijdgeest en de kerk - wie eene zoowel degelijke als geestige inleiding begeert te lezen, op de belangrijkste der brandende kwestiën van den dag, zal dit geschrift zeker niet onbevredigd uit de hand leggen. Ref. beveelt het zeer aan allen aan, die er belang in stellen wat te weten aangaande de tegenwoordige wereldbeschouwing, en de verhouding waarin de kerk tot deze staat. Zij zullen tevens in dit boek bewezen zien, dat men zeer ten onregte aan de moderne theologie verwijt, dat zij alleen maar afbreekt, zonder iets in de plaats te geven, en dat zij dingen verkondigt, die maar in de lucht hangen en allen vasten grondslag missen.