Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1863

Christendom en Empirisme. Teregtwijzing van Dr. A. Pierson, naar aanleiding van zijn geschrift: ‘De oorsprong der moderne rigting’, door Anastasio. (Te) Utrecht, (bij) Kemink & Zoon, 1862. Prijs ƒ 0,75.
Antwoord op den Open Brief van Mr. C.W. Opzoomer, door Anastasio. (Te) Utrecht, (bij) Kemink & Zoon, 1862. Prijs ƒ 0,90.

Audi et alteram partem! dat is zeker wel een regel, die door niemand verwaarloosd mag worden, als hij billijk oordeel wenscht te vellen over eenig twistgeding en bepalen, wie van twee strijdende partijen het regt aan zijne zijde heeft. Wij houden er ons ten minste zoo zeer van overtuigd, dat wij ons aan geene recensie zullen wagen van de beide bovengenoemde geschriften van Anastasio, daar ons de werken van dr. Pierson en prof. Opzoomer niet daarbij toegezonden zijn. Wij hadden ons wel op andere wijze bekend kunnen maken met hetgeen door de genoemde geleerden geschreven is, waarop Anastasio zich gedrongen voelde te antwoorden; en wij hebben dat ook natuurlijk niet verzuimd te doen. Maar wij zijn niet geroepen verslag te geven dan van hetgeen ons ter publieke aankondiging gezonden wordt. Zonder dus acht te kunnen slaan op hetgeen door zijne tegenpartij in het midden gebragt is, maken wij hier eenvoudig melding van het een en ander, dat in Anastasio's brochures vooral onze aandacht trof. 't Is, zoo als naauwelijks behoeft gezegd te worden, de Moderne Theologie, tegen welke Anastasio het harnas heeft aangegord, en wèl zoo als die Theol. voorgestaan en verdedigd wordt door Pierson. Maar deze laatste is de trouwe leerling van Opzoomer en onder de godgeleerden de vertegenwoordiger van de empirisch-wijsgeerige rigting. Derhalve om de zaak à fond te behandelen, rigt Anastasio zich tegen de wijsbegeerte der ervaring, gelijk die door den hoogleeraar wordt onderwezen. Hij onderwerpt haar

[p. 172]

aan zijne kritiek, om alzoo hare waarde en hare verhouding tot het Christendom in het licht te stellen.

De titel van de tweede brochure leert u, dat de Utrechtsche hoogleeraar den hem toegeworpen handschoen heeft opgenomen. Anastasio schreef een antwoord op den Open Brief van Opzoomer, en trachtte de tegen zijne argumentatie ingebragte bedenkingen te ontzenuwen en de juistheid zijner beschouwingen te staven. In het eerstgenoemde geschrift wordt, na de inleiding, achtervolgens gehandeld over Empirische Kritiek, Empirische Philosophie, Empirische Logica en de Moderne Theologie. In het tweede komen, eveneens na eene voorafspraak, achtervolgens te berde: Empirische Philosophie, Empirische Logica en Historische Kritiek.

Wat over deze onderwerpen hier gezegd en beweerd wordt, kunnen wij te dezer plaatse niet herhalen; maar gaarne geven wij hier aan Anastasio den welverdienden lof van groote geleerdheid, en wat daar ook geoordeeld zij over zijne geschriften, gewis heeft hij daarin duidelijk bewezen, allezins bevoegd te zijn om meê te spreken in den wijsgeerigen en godgeleerden strijd onzer dagen. Wat hij voordraagt mag niet uit vooroordeel verworpen of geignoreerd worden, maar heeft aanspraak op ernstige overweging. Hij is zonder twijfel een scherpzinnig, grondig geleerde. Jammer dat die scherpzinnigheid gepaard gaat met zoo groote scherpheid van toon en taal. Zijne ironie is bijtend, zijne satire kwetsend, zijne uitvallen somtijds grof en lomp. Wel blijkt het uit zijne citaten in den aanvang van het ‘antwoord,’ dat prof. Opzoomer dien zelfden toon van verachting en bespotting heeft aangeslagen; doch hoezeer wij dit ook in den hoogleeraar afkeuren, verontschuldigt het in geenen deele hem, die 't eerst op deze wijze sprak. Nogmaals wij bejammeren het dat de strijd op zoo hatelijke wijze gevoerd is, en hopen daarom dat de twistschriften, hoeveel belangrijks zij ook behelzen, spoedig vergeten zullen zijn. Mogten toch de geleerden, vooral de godgeleerden steeds bedenken, dat schelden en schimpen, wel verbitteren maar nooit verbeteren kan. Wij herinneren het gezegde van Rome's wijze: ‘Fideliter didicisse artes emollit mores, nec sinit esse feros.’

R.

V.