Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1862

Paul Heijse, Novellen naar het Hoogduitsch. (Te) Culenborg, (bij) J.C. Gaade, 1860.

De schetsen, die Paul Heijse hier heeft geleverd, kunnen niet gezegd worden uit te munten door natuurlijkheid en door waarheid; hunne eenige verdienste is, naar ons voorkomt, in de bevallige, losse inkleeding gelegen. Karaktertee-

[p. 174]

kening zal men in deze verhalen mede niet aantreffen, of het moest alleen zijn in de Rabbiata, eene luchtige visscherslegende, waaraan wij om meer dan eene reden de voorkeur geven. De hoofdfiguur dezer schets is zuiver geteekend, en wij kunnen het ons zeer wel verklaren, dat de trots van Laurella, uit een natuurlijk gevoel van terughouding voortgesproten, gebroken wordt bij de aanschouwing en bepeinzing van het leed, dat zij op zoo onregtvaardige wijze haren hartstogtelijken geliefde berokkend heeft. Minder natuurlijk kunnen wij het echter vinden, dat in dit karakter zich die plotselinge overgang vertoont, waardoor het vurig minnende meisje er niet voor terug deinst, om op eenmaal de wond van haren minnaar te heelen met eene voorkomendheid en ongeveinsdheid, welke wel eenigzins de grenzen der welvoegelijkheid overschrijdt. Indien Laurella op een gunstiger tijdstip had gewacht om haren minnaar, dien zij wat te hard had bejegend, verschooning te vragen, en zich niet zoover had vergeten, om zich te gedragen, alsof zij reeds met haren Antonino in de huwelijksboot was gevaren, wij gelooven dat het geheel der novelle daarbij veel zou gewonnen hebben. In ieder geval is over deze schets een frissche adem verspreid, welke inderdaad aan den Italiaanschen hemel denken doet.

Diezelfde frischheid zal men moeten erkennen in het verhaal, dat de schrijver titelde: Aan het Tiberstrand. Doch vooral in deze schildering, hoe onderhoudend zij ook moge geschreven zijn, mist men die belangrijkheid van onderwerp, die natuurlijkheid van inkleeding, welke de eerste vereischten der novelle behooren te zijn. Ligt er in den opbruischenden hartstogt, welken Theodoor voor Catharina voedt, ongeveer op hetzelfde tijdstip, als hij zich aan Mary verloofd heeft, op zich zelven al iets zonderlings, nog zondelinger moet het geacht worden, dat Bianchi, de grillige camëensnijder, die eenige uitsluitende regten op deze Catharina beweert te hebben, toelaat, dat deze zich met hare bewaakster in het openbaar vertoone in eene herberg, om ieders blikken tot zich te trekken, en wat nog zonderlinger is, dat hij die achttienjarige gevoelvolle schoone, hoewel niet zoo verlegen als hare beschermster meent, aan zijnen vriend voorstelt en hem, die om eene opkomenden vlam te verdooven, het rumoer

[p. 175]

en de castagnetten wil ontgaan, aandringt om te blijven en om met aandacht toe te zien......hoe diezelfde Catharina met eenen vreemde Checo danst. Voorwaar, er ligt meer dan zelfopoffering in de liefde van Bianche, die dat alles met kalmte en vertrouwen kan aanzien: die liefde is zoo onnatuurlijk mogelijk in een karakter, dat in zijne eerste ontmoeting met Theodoor als zeer opgewonden en hartstogtelijk wordt voorgesteld. Daarenboven is het al zeer vreemd, dat Bianchi, die zijnen vriend tot zijn vertrouweling maakt, hem steeds zorgvuldig het voorwerp zijner liefde verzwijgt. Wat evenwel in dit verhaal wel het verwonderlijkste mag toeschijnen - want wij gaan voorbij de leemten, welke in de ontwikkeling van deze schets gevonden worden, waarin men vruchteloos een logisch verband zoude zoeken tusschen de verschillende personen, die daarin handelend optreden en waarover een nevel blijft hangen, welke de ontknooping niet oplost - mag wel zijn het conflict bij den togt van Catharina naar Ostia, waar zij haren Bianchi, wien zij getrouw wenscht te blijven, hoopt te ontmoeten, doch waarvan zij wederom afziet, om door Theodoor te worden weggevoerd. Vreesde zij door dezen te worden achtervolgd? Maar, wanneer zij haren Bianchi zoo opregt beminde, dat zij hem alleen in hare gunsten deed deelen, behoefde zij dit gevaar niet te schromen, zij was immers de reine Catharina, wel ongelukkig, wel onbeschermd, maar ontrouw niet!

De Marion kunnen wij geheel voorbij gaan. Zij behelst niets dan eene anecdote, welke de schrijver in een verhaal zocht te herscheppen. Maar daarin vermogt hij niet te slagen, de anecdote is anecdote gebleven, in een luchtig gewaad gehuld, en geschreven in een ongedwongen toon, die zich met genoegen lezen laat, maar eene novelle kunnen wij dit stukje niet noemen, - een kluchtig tafereel, niets meer.

Het minst doorwerkt komt ons voor de Blinden te zijn, de eerste novelle, waarmede het boekske zich opent. Eenheid van bewerking wordt daarin geheel gemist. De karakters zijn vlugtig geteekend; doch dit is eene klip, waarop de meeste novelles struikelen, omdat de gelegenheid ontbreekt, om de voorstelling, waarnaar men streeft, te voltooijen. Toch moet erkend worden, dat de Blinden het meest door oorspronkelijkheid van gedachte uitmunt, doch die ge-

[p. 176]

dachte verdwijnt onder de snelheid, waarmede de handeling voortloopt en welke geene ruimte laat voor de overgangen der hartstogten, welke de schrijver poogde te schetsen.

Voorzeker is het een treffend beeld van zelfopofferende liefde te ontwaren, hoe de jeugdige Marlene, wier ziel aan haren Clemens hangt, die blind is als zij, door overdrevene zorg voor haren beminde verliest, hetgeen deze behoudt en hetgeen als de eerste oorzaak van de zamenstemming hunner beider zielen mogt worden beschouwd, die zich cchter voortaan van elkander zullen verwijderen. Dat die onverwachte verandering eene pooze de bekommering en somberheid van Marlene opwekt, is even verklaarbaar als dat haar vroom gemoed, na kalm en ernstig nadenken die droefgeestigheid weet te doen wegdrijven. Tot dusverre is het roerend verhaal wel geschikt, om door eenvoud en waarheid indruk te maken. De vraag is nu: hoe zal de liefde, welke door verandering van toestanden - Clemens heeft, nadat hij zijn gezigt heeft terug bekomen, de wetenschappen lief gekregen, maar daardoor ook is een al te materialistische aanleg in hem ontkiemd - is verkoeld, wederom met vuriger gloed ontbranden? Niet door de theologische boetpredikatiën van zijnen vader, den dorpspredikant, maar door een plotseling opgekomen minnenijd, welke hem weder terugvoert in den droom zijner kindsche dagen. Deze wending nu schijnt ons toe minder gelukkig te zijn geweest, en wij zouden meenen, dat de novelle beter ware geslaagd, indien de natuurlijke kennis, de kinderlijke eenvoud van het blinde en daarom juist te gevoeliger meisje had uitgewerkt, hetgeen thans op rekening van de jaloezij moet gesteld worden. De schrijver stelde zich inderdaad tot hoofddoel voor, dat Marlene, de blinde, den bevoorregten vriend harer jeugd, de ware ‘helderziendheid’ - zoo als wij op bl. 56 lezen - zoude wedergeven, welke deze onder de beoefening der wetenschappen werd gezegd verloren te hebben, doch vraagt men zich af, of in de novelle een voortdurend streven bestaat, opdat zij, Marlene, dit doel werkelijk bereike, het antwoord zal ontkennend moeten zijn: ook de materialistische vorming van den in kennis gerijpten Clemens is niet in het minst gestaafd. Het concept was goed, maar de bewerking faalde.

Ons blijft over te verzekeren, dat druk, papier en vignet

[p. 177]

lof verdienen; de vertaling is vrij voldoende, hier en daar te getrouw en daarom niet eenvoudig genoeg, de correctie laat veel te wenschen over.

N.