Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1862

[p. 1]

Mengelwerk.

Jan Gijsbert Vorstman.

Den 7^den Junij des vorigen jaars overleed te 's Gravenhage in 64jarigen ouderdom een man, die zoowel om zijne uitstekende bekwaamheden als heel- en verloskundige, als ook om zijne groote verdiensten als mensch en burger algemeen geacht werd. Over den roem toch, dien hij bij de faculteit bezat, was slechts ééne stem, gelijk ook het vertrouwen, dat zijne lijders in hem stelden, onbeperkt kon genoemd worden. Hem komt derhalve in meer dan een opzigt de eer toe, dat wij zijne wetenschappelijke en praktische loopbaan in dit tijdschrift vermelden.

Jan Gijsbert Vorstman werd den 6^den November 1797 te Delft geboren, alwaar zijn vader met veel roem de heelkunde uitoefende, en een dergenen was, die zoowel door voorbeeld als woord veel bijdroegen tot verheffing van den heelkundigen stand uit de diepte, waarin zij sinds lang verzonken lag. Het kon dan ook niet anders, of een man, die blijken gaf van moed en geestkracht te bezitten, moest van grooten invloed zijn op den zoon, wien hij lust tot het vak wist in te boezemen, niettegenstaande zijne oorspronkelijke keuze eene andere was. Reeds vroeg openbaarde zich bij dezen een onverzadelijke lust tot studie, waarvoor hij alle genoegens wist op te offeren. Nadat hij van zijn verdienstelijken vader gedurende drie achtereenvolgende jaren het eerste onderrigt had genoten in de praktische heelkunde, begaf hij zich op jeugdigen leeftijd naar Amsterdam, waar hij zich weldra met ijver op de wetenschappelijke heelkunde toelegde, en zijn naam spoedig gunstig bekend werd. Vooral woonde hij met onverflaauwde belangstelling de lessen over de ontleed en natuurkunde van den mensch van Prof. G. Vrolik bij, die hem steeds onder de besten zijner tijdgenooten rekende. Van zulk een wel doorbragten studietijd zou hij weldra de vruchten gaan plukken.

Naauwelijks toch in den Haag gevestigd (1817), werd hij

[p. 2]

bekroond met de zilveren medaille wegens zijne Verhandeling over de Vijt, in beantwoording der prijsvraag, in 1819 uitgeschreven bij het Genootschap ter bevordering der Hleelkunde te Amsterdam. Kort daarop, in het jaar 1822, beantwoordde hij, in vereeniging met zijnen vader, de door het Provinciaal Utrechtsche Genootschap van Kunsten en Wetenschappen uitgeschrevene prijsvraag over den Kanker, waaraan de gouden eereprijs werd toegekend. Voortdurend werkzaam en met lust tot de wetenschap bezield, leverde hij vervolgens verschillende bijdragen en verhandelingen in verschillende tijdschriften, vooral in dat van Boerhaave, aan genees-, heel-, verlosen artsenijmengkunde gewijd, waarin als het belangrijkste van hem kan aangemerkt worden zijne: Proeve over den aard en de verdeeling der slagader-gezwellen; Een woord over de Mola vesicularis; Eenige wenken aangaande de natuur en zetel der spinaalirritatie; Eenige praktische wenken, ontleend uit: die Beobachtungen und Vorschläge aus dem Gebiete der praktischen Medicin von Marshall Hall, en meer anderen, die in den derden tot achtsten jaargang van dat tijdschrift te vinden zijn (1844-1848). In het jaar 1846 gaf hij eene vertaling van Kilian's beschrijving van het Elythromochlion met eene begeleidende voorrede, en vier jaren later zijne Twee heelkundige waarnemingen eener slagaderbreuk, als eene bijdrage tot de kennis en behandeling dezer gebreken, door de Electro-punctuur en de onderbinding, waardoor hij een der eersten was in ons vaderland, die de electro-punctuur bij de behandeling der slagaderbreuken in toepassing bragten.

Voorts bestaat er van hem eene onuitgegeven verhandeling over de retentio-plaeentae, alsmede eene rijke verzameling van verloskundige waarnemingen, die over een tijdvak van 44 jaren loopen. De hulde, die aan zijn wetenschappelijk streven ten deel viel, bleek uit den ijver, waarmede verschillende geleerde genootschappen hem als om strijd het lidmaatschap opdroegen; want behalve dat hij reeds in den aanvang van zijne loopbaan onder de leden van de genees- en heelkundige genootschappen te Amsterdam, Utrecht, Hoorn en Rotterdam werd gevonden, was zijn naam ook weldra buiten 's lands bekend bij zijne benoeming tot lid van de Societé de Medicine d'Anvers.

Doch behalve op eigen gebied, was hij ook op dat van his-

[p. 3]

torie, litteratuur en aesthetiek geen vreemdeling, integendeel, hem kenmerkten eene belezenheid en goeden smaak, zoo als die slechts zelden worden aangetroffen, bij iemand, die door bezigheden van allerlei aard is overladen. Deze universele kennis en de beschaafde manieren, die hij zich wist eigen te maken, stelden hem in staat met iedereen, hoe hoog geplaatst ook, om te gaan, en verzekerden hem bij voortduring de algemeene hoogachting, die men hem toedroeg.

Wat nu zijne praktischen loopbaan betreft, hierin slaagde hij bij uitnemendheid. In het jaar 1823 tot stads-chirurgijn aangesteld, bekleedde hij deze betrekking met den meesten lust en ijver tot aan het jaar 1839, toen men hem tot heelmeester van het burgergasthuis benoemde, aan hetwelk hij tot aan zijnen dood verbonden bleef. Hij geraakte hierdoor in de gelegenheid zijne heelkundige kennis op ruimere schaal in toepassing te brengen, waardoor zich zijn naam als bekwaam operateur later vestigde, en hij onder de middelbare en hoogere klassen der maatschappij eene chirurgische praktijk erlangde, zoo als geen zijner ambtgenooten in de stad zijner inwoning bezat.

Vooral echter in verloskundig opzigt werden zijne bekwaamheid en ervaring bij het toenemen zijner praktijk boven elke verdenking verheven, hetgeen alle zijne ambtgenooten, zelfs zijne meest verklaarde tegenstanders, moesten erkennen. In het bezit van eene groote vaardigheid, gepaard met bedaard overleg, toegerust met een praktischen en veel omvattenden blik, getrouw in het bezoek zijner lijders, en bezield met het edel streven, om allen, van welken rang of stand ook, gelijkelijk met al zijne magt bij te staan, werd hij eindelijk in de stad zijner inwoning de man, dien men bij voorkeur begeerde, en die zich door eigen kracht boven velen zijner tijdgenooten wist te verheffen, zonder daartoe middelen te bezigen, die men tegenwoordig veelal ziet aangewend, om spoediger opgang te maken. Welken dunk men van zijne bekwaamheid ook in andere opzigten koesterde, bleek veeltijds bij de meeste gevallen van geregtelijk-geneeskundigen aard, waarin men zich steeds van zijne voorlichting bediende.

Het kon dan ook niet anders, of de roep zijner bekwaamheden drong tot de hoogste standen in de maatschappij door; en groot moet hem de zelfvoldoening geweest zijn, toen

[p. 4]

hij niet alleen als heelkundige aan het hof van Z.K.H. prins Frederik der Nederlanden werd aangesteld, maar het ook H.M. de koningin goedgunstig behaagde, hem H.D. vertrouwen te schenken.

Hij was tevens lid en seeretaris van de plaatselijke commissie van geneeskundig toevoorzigt, en lid van de provinciale commissie van geneeskundig onderzoek en toevoorzigt in Zuid-Holland. In beide commissiën wist hij zich hoogst verdienstelijk te maken, zoowel door naauwgezette uitvoering van alles wat hem werd opgedragen, als door zijne overige werkzaamheden aan beide betrekkingen verbonden. Gedurende een tijdvak van 44 jaren wijdde hij zich met onverdroten ijver aan de beoefening en uitoefening der heel- en verloskunde: termineerde in dat tijdsverloop bij de 4000 verlossingen, verrigtte talrijke heel- en verloskundige operatiën met een doorgaans gewenschten uitslag, en liet ten slotte een gevierden naam achter. Hij overleed onverwachts aan de gevolgen eener hersen-beroerte, zonder dat hem het geluk te beurt mogt vallen, het laatste tijdperk zijns levens in te treden, om daarin rust te vinden na zoo vele opofferende werkzaamheden en ligehamelijke vermoeijenissen, die aan het leven van een heel- en verloskundige onafscheidelijk zijn verbonden. Zijne nagedachtenis zal zeker bij velen in dankbare herinnering bewaard blijven, daar hij niet alleen voor velen een redder was in nood, maar ook in den waren zin des woords voor zijne lijders leefde en werkte.