Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1861

Antwoord op eene antikritiek van den heer Alb. van Toorenenbergen, predikant te Groningen. Vaderl. Letteroef. No. 9.

't Is niet om het laatst aan 't woord te zijn, dat ik der redaktie van dit tijdschrift om eene plaats voor de volgende regels verzoek. Ik weet zeer goed, dat het regt niet altijd aan de zijde is van hem die het laatst spreekt, en meen daarenboven, dat voor de lezers der Vaderl. Letteroef. een geharrewar tusschen schrijvers en recensenten te vervelend moet zijn, om hen er dikwijls mede lastig te vallen. Ik had het ook nu niet gedaan, waren er niet redenen, welke mij daartoe aanspoorden.

1^o. De heer v.T. komt op tegen de wijze, waarop ik hem in de aankondiging van een door hem vertaald werkjen heb gesignaleerd. Ik heb gezegd: ‘de ijver van den vertaler tegen het Katholicisme is bekend; strijden tegen Rome, het is zijne bekende specialiteit.’ Ds. v.T. noemt dit eene magtspreuk, een woord tegen den persoon des schrijvers, dat noodzakelijk door onkundigen moet worden geloofd, omdat het beslissend is uitgesproken. Hij stelt de zaak voor, alsof ik geschreven had, dat hij ‘in dit korte leven niet anders deed dan vechten,’ en met het schilderen van de gruwelen, welke aan onze vaderen in het geloof zijn aangedaan, ‘speculeerde om de beurzen der goê gemeente open te breken;’ hij beweert verder, dat mijne voorstelling, ‘verder

[p. 526]

overgeleverd, eindelijk van hem zou maken een ambtgenoot van een Wawelaar, die door Max Havelaar immers een geaccrediteerd persoon is geworden bij allen, die nu eenmaal geen geld voor de Christelijke kerk over hebben.’

Waarlijk de heer v.T. heeft veel in mijne aankondiging gelezen, zij het dan op of tusschen de regels, wat ik niet gaarne geschreven zou hebben. Heb ik ‘strijden tegen Rome’ zijne bekende specialiteit genoemd - ik vraag iederen onbevooroordeelde, die met de werken van den Groninger predikant bekend is, of ik daarmede onwaarheid gesproken en iets miszegd heb, of dit eene magtspreuk is, dan wel eene waarheid welke door hetgeen Ds. v.T. schreef gestaafd wordt? Kan door mijne aankondiging eenig onkundige er toe gebragt worden, om in hem een tweeden Wawelaar te zien, of een afzetter der goê gemeente? - Is dat zoo, dan beken ik gaarne, dat ik mij in mijne aankondiging verkeerd heb uitgedrukt, al zie ik nog niet in, waar. Ik heb het genoegen niet den heer v.T. te kennen, en zou geen reden weten, waarom ik hem iets verachtelijks zou aanwrijven, al verschil ik van hem in meening.

2^o. De eigenlijke zaak in kwestie ging mijn tegenstander genoeg ter harte, om er in zijne antikritiek eenige regelen aan te wijden; zij is ook een der redenen welke mij op deze doen antwoorden.

Ds. v.T. beweerde in de voorrede van de vertaling, welke ik aankondigde, dat het hem liefelijk was de lijdensgeschiedenis der vervolgde Protestanten te heropenen; ik schreef, dat ik het niet liefelijk vond, zelfs niet om de redenen, welke hij voor zijn beweren opgaf. Zie ik de zaak wel in, dan bedoelen wij niet hetzelfde met het woord liefelijk. Ik gaf daaraan de dagelijksche beteekenis, mijn tegenstander veel ruimeren zin. Nu houd ik vol, dat het onmogelijk liefelijk kan zijn - liefelijk in den gewonen zin des woords - om op de heldengrootheid van den menschelijken geest te staren, waar die onafscheidelijk is van een vreeselijken en gruwelijken strijd der zonde tegen het Goddelijke. Verheven, nuttig, leerrijk mag het zijn, maar liefelijk niet. Ik bewonder Uncle Toms Cabin; de kruiseling van Golgotha - ik kan geene woorden vinden welke uitdrukken wat Hij mij doet gevoelen; ik durf zeer goed het boek openen, dat mij gru-

[p. 527]

welen te lezen geeft, de eenige grootheid van den stervenden Zaligmaker overstelpt mij, en ik dank God voor hetgeen ik aan de overwinning van den Christus te danken heb - maar liefelijk is voor mij geene bladzijde der geschiedenis die gruwelen vermeldt, welke die ook zijn moge.

Maar ik had ook het ijveren tegen het Katholicisme, de zucht tot strijden tegen Rome weinig liefderijk genoemd, en daarover schijnt Ds. v.T. niet het minst verontwaardigd te zijn. Al wil hij van de specialiteit, welke ik hem toekende, niet weten - hij daagt toch iedereen uit, die hem beschuldigt van een strijd tegen Roomsche landgenooten of broeders, ‘om zoovele Roomsche of Israëlitische of Turksche menschen hem te brengen, wie te helpen onder zijn bereik zal staan, opdat men zie, dat hij onderscheid weet te maken tusschen den mensch en de beginselen eener kerk, als die van Rome is.’ Ik heb te veel vertrouwen op des heeren v.T.'s Christelijke hulpvaardigheid en liefde, dan dat ik het noodig zou rekenen aan die uitdaging gevolg te geven, maar ik houd vol bij hetgeen ik schreef: ‘schelden op’ - of wilt ge liever: niet eerbiedigen van - ‘het Katholicisme verraadt liefdeloosheid ten opzigte van den Roomschen broeder.’ De ware Christelijke liefde is te groot, te rijk, te kiesch, om geen eerbied te hebben voor des broeders overtuiging. Men grieft iemand niet erger, dan wanneer men hem in zijne overtuiging aantast, vooral in die welke hem de dierbaarste is, in zijne godsdienstige overtuiging. Mijn geachte tegenstander neme zich zelven maar tot maatstaf: strijden tegen Rome, het moge al zijne specialiteit niet zijn, het schijnt toch, dat hij daartoe zich verpligt rekent, dat hij 't moet doen volgens eene godsdienstige overtuiging. En hoe onaangenaam is het hem reeds, dat iemand zijne opinie bestrijdt! Veronderstel eens, dat dit gedaan werd op denzelfden toon, waarop doorgaans door de Protestanten tegen Rome gestreden wordt - zou hij dan niet met regt zich over onbillijkheid en liefdeloosheid beklagen? Men mag de ijverige, welmeenende strijders tegen Rome niet voor Wawelaars uitmaken, al keurt men hunnen strijd af; maar evenmin is het geoorloofd het luide te doen hooren, dat men van de Roomsche Christenen het grootste gedeelte voor misleiden, en de overigen voor misleiders houdt. Ik weet wel,

[p. 528]

dit heeft Ds. v.T. in zijne Geschiedenis van de vervolgingen der Prot. in Boheme niet gedaan; maar deze gaf mij aanleiding om te kennen te geven, dat ik weinig ingenomen ben met des Vertalers - goed of valschelijk dus genoemde - specialiteit. Ik schreef uit overtuiging een woord tegen het aanhoudend bestrijden van Rome, omdat ik dit niet liefderijk vind, en hoogst verderfelijk in ons vaderland. Dat ‘het doel van Ds. v.T.'s geschrift zoo geldelijk mogelijk was’ kan natuurlijk mijn oordeel niet wijzigen; het doel kan toch vooral bij hem de middelen niet heiligen. Ik schreef uit overtuiging, en allerminst met het doel om den heer v. Toorenenbergen te beleedigen, of om hem in een ongunstig licht te stellen. Met deze verklaring hoop ik de kwestie uit den weg geruimd te hebben. Blijft er al verschil van opinie tusschen mijn geachten tegenstander en mij bestaan - wij kunnen elkanders overtuiging eerbiedigen, en elkander van harte zegen toewenschen op den arbeid tot welken ieder onzer zich geroepen gevoelt.

Ternaard, 11 Sept. 1861.

A.A. Deenik MLz.