Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1861

Reizen in het Heilige land, naar Smyrna, Beyroet, Konstantinopel, Alexandrië en Kaïro, in de jaren 1851, 1856 en 1857, door T. Fliedner, doct. in de theologie, leeraar en inspecteur der diakonessen-inrigting te Kaiserswerth. Met platen en kaarten. Uit het Hoogduitsch, door T.M. Looman. (Te) Amsterdam, (bij) H. Höveker, 1860. In gr. 8vo. XVIII en 484 blz. Prijs ƒ 0,25 per afl.

Dit boekdeel, het VIII^ste van de Christelijke Huisbibliotheek, bevat alleen de eerste reis van Fliedner naar het H. land, met vier diakonessen, die hij te Jerusalem bragt tot grondlegging van een hospitaal en opvoedingsgesticht aldaar; ligchaamszwakheid en andere beletselen hebben tot dus ver de uitgaaf van de beschrijving zijner tweede reis, in 1856 en 1857, vertraagd. De eerw. Fliedner deed haar gedeeltelijk ten einde ter herstelling zijner zeer verzwakte gezondheid een winter in het warm klimaat van Kaïro door te brengen, gedeeltelijk ter inspectie van de drie Oostersche diakonessenposten, en om te onderzoeken of niet ook te Alexandrië of te Kaïro behoefte was om eenen dergelijken post te stichten, gelijk dan ook in de eerstgemelde dezer twee steden sedert die reis een hospitaal voor kranken van alle geloofsbelijdenissen, vooral echter voor Protestanten, is tot stand gebragt.

De persoonlijkheid van den schrijver, zijn reisgezelschap en het doel van zijnen togt - dat alles doet ons verwachten, dat het gemoedelijk-godsdienstige element zeer sterk in de beschrijving van zijne reis zal op den voorgrond treden. Zoo is het ook: hoewel op de reis naar Palestina, zoo te land als ter zee, natuurtafereelen en historische herinneringen door den reiziger niet onopgemerkt worden gelaten, zijn het vooral het geestelijk leven en de middelen door welke het wordt gevoed en ontwikkeld, door welke het vrome reisgezelschap

[p. 494]

het eerst en het meest wordt geboeid. Daaraan dan ook hebben wij belangrijke berigten te danken aangaande den toestand van godsdienst en zedelijkheid, zoo bij Mohamedanen als bij Christenen. Helaas! dat die berigten zoo dikwijls van ongunstigen aard moeten zijn! Vooral aangaande de Grieksche Kerk in Turkije luiden de mededeelingen hoogst bedroevend; er moeten daar eene onkunde, eene vormdienst en vooral een grof en ergerlijk Marianisme heerschen, dat aan de Roomsche Kerk in 't minst niet toegeeft. Ook ontvangt men hier nieuwe bewijzen te over voor de diepe ellende, waarin de Islam zijne geloovigen houdt, met name hoe er het vrouwelijke geslacht in de diepste verwaarloozing en verlaging wegkwijnt. Maar des te hooger stijgt dan ook bij den lezer de ingenomenheid met die Christelijke inrigtingen, vooral in het H. land, door welke, meer nog dan door de onmiddelijke evangelieprediking of bijbelverspreiding, de volgelingen der Halve Maan gebragt worden tot het aanschouwen van de heilvolle werking der Christelijke godsdienst. Het verwondert ons dan ook in geenen deele, dat die hospitalen, verplegingsinrigtingen, opvoedingsgestichten en dergelijke weldadige, het evangelie-licht verspreidende vruchten van de Christelijke liefde en opoffering, veel toebrengen om harten te openen voor den indruk der voortreffelijkheid van het Christendom, ja dat zij als van zelve de middelpunten eener eigenlijke zending worden.

Bij het verblijf te Jerusalem en in den onmiddelijken omtrek, ja op de reizen door het geheele H. land, is het voor eenen belijder van de Christelijke godsdienst - en hoeveel te meer dan nog voor iemand die den Heer in waarheid liefheeft en dient! - onmogelijk, niet op elke schrede weg te zinken in herinneringen van het voorledene, herinneringen aan het merkwaardigste volk in de geschiedenis, herinneringen vooral aan de geschiedenis van Jezus Christus zelven. Dit is dan ook natuurlijk bij Fliedner het geval. En wij lazen zijne aanteekeningen, opmerkingen en herinneringen daarom met te meer bijval, omdat hij het juiste midden houdt tusschen den reisbeschrijver, die alleen het tegenwoordige ziet tot uitbreiding zijner tegenwoordige kennis, verbonden met eenen blik op het verledene als geschiedenis - en den hooggestemde, die tot het bijgeloovig vereeren

[p. 495]

afdaalt en alzoo in wezentlijkheid het geestelijk karakter zijner godsdienst vergeet. Wij vonden het godsdienstig gevoel bevredigd, slechts op zeer enkele plaatsen overspannen; gelijk de toon het hoog gemoedelijke niet dan hier en daar drijft tot wat eenen glimlach wekt door overdrijving; b.v. waar op den weg van Ramleh (het oude Arimathea) de meesten van het reisgezelschap meermalen van het paard vielen, maar de schrijver, schoon in geen dertig jaren te paard gezeten hebbende, ‘het alleen aan Gods beschermende genade te danken had, dat hij niet even als de anderen er van werd afgeworpen’ (bladz. 82). Zie, dat is goed gemeend, maar wat behoeft het aldus uitgedrukt? Intusschen gelukkig hij, bij wien het vrome element niet enkel in dergelijke uitdrukkingen huist! En dat het Fliedner in hart en bloed zit, getuigt de geheele geest van zijn boek.

Zeer belangrijk van inhoud en hoogst onderhoudend van vorm zijn Fliedner's berigten, met name ook die aangaande Konstantinopel in het laatste gedeelte van het werk. Hij kreeg te zien wat aan elk niet te beurt valt te beschouwen, o.a. een groot gedeelte van het paleis van den sultan. Met belangstelling volgt men hem ook bij zijne bezoeken van onderscheidene moskeën enz. In 't kort, het boek is een even aangenaam als nuttig reisverhaal, dat alle aanprijzing verdient, ook in zijn Nederlandsch gewaad; want de vertaling is uitmuntend en de overzetter heeft hier en daar aantee-keningen ter verduidelijking of bevestiging geplaatst, die van zijne kunde en oordeel getuigen.

De ‘platen,’ op den titel vermeld, ruim 80 in getal, zijn houtsneden, sommige een gedeelte van, vele eene geheele bladzijde groot. Zij geven eene aanschouwelijke voorstelling van eene menigte belangwekkende plaatsen en beantwoorden van deze zijde aan het doel. Maar uit het oogpunt der kunst zijn zij grof en leelijk, zeer ver beneden het middelmatige. De ‘kaarten’ bestaan uit: een kaartje van Palestina, een weinig verwarrend, doordien men er de namen der oudste bewoners, de verdeeling ten tijde van Jezus en nog bovendien de stammen-aanwijzing door letters op heeft willen brengen; alsmede een platten grond van Jerusalem en den omtrek.

Voor het gemak van hen, die het een of ander in het

[p. 496]

boek willen naslaan, is gezorgd door een alphabetisch register, - een bijvoegsel dat tegenwoordig wel wat veel wordt verwaarloosd, ook in boeken, die het zeer noodig hebben. De uitvoering eindelijk is goed en doet den heer Höveker alle eer aan.

v.O.