Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1860

[p. 529]

Boekbeschouwing.

S.G. Jorissen. Bedenkingen op het gebied der godgeleerdheid naar aanleiding van brieven in brieven. Met een voorwoord aan Ds. B.J. Adriani. Derde stuk. Utrecht, Kemink en Zoon, 1860. Prijs f 1,60.

Met dit derde stuk heeft de hr. jorissen alles, wat hem op het hart lag, tegen de moderne theologie uitgesproken. In de vier brieven, waaruit dit stuk bestaat, wordt achtereenvolgens gehandeld over het openbaringsbegrip, over het goddelijk gezag van jezus en de apostelen, als grond en steun van het christelijk geloof: terwijl ten slotte nog eens in het breede wordt in het licht gesteld - het gevaar, waarmeê godsdienst en zedelijkheid in onze dagen door genoemde theologie worden bedreigd.

Na al wat wij reeds in dit tijdschrift omtrent de Bedenkingen van den schrijver hebben in het midden gebragt, kunnen wij bij de aankondiging van dit laatste stuk met een enkel woord volstaan. Te meer gevoelen wij ons daartoe genoopt, omdat wij anders het voorbeeld van den hr. jorissen zouden moeten navolgen en nog eens herhalen en uitbreiden hetgeen vroeger door ons werd gezegd. Deze laatste brieven toch, bevatten niet veel meer dan nieuwe uitwijdingen over reeds behandelde punten, zonder dat een nieuw licht over de zaken zelve opgaat. Wij zonderen daarvan uit: het voorwoord, waarmeê dit stuk wordt geopend en waarin de S. zijnen vroegeren ambtgenoot adriani in den arm neemt, om in zijn gezelschap en, door hem bij het gaan ondersteund, zijnen weg te voltooijen. Ook het volgende verdient te worden opgemerkt. Wat vroeger alleen in het algemeen was behandeld, het openbarings-begrip, daarop komt de S. in den 10^den brief terug en gaat nu meer in bijzonderheden na, wat er wel te denken is van de onderscheiding, door den hoogleeraar scholten gemaakt (en door Dr. van bell in zijne dissertatie uitvoerig ontwikkeld) tusschen eene objectieve en subjectieve openbaring, hierin bestaande, dat God

[p. 530]

van zijne zijde de godsdienstige waarheid aan ons geestesoog vertoont, maar dat daarbij, om die waarheid te kunnen zien, het bedeksel van ons geestes-oog moet worden weggenomen. Met andere woorden: God openbaart zich in de natuur en in de wereldgeschiedenis, doch er behoort godsdienstige ontwikkeling toe, om die openbaring op te merken en te verstaan. De S. ontkent, dat zulk eene onderscheiding in den Bijbel en bepaald in het N.T. aanwezig is, en treedt op nieuw als verdediger der bovennatuurlijke openbaring op. Hij beroept zich, ter weêrlegging van het openbarings-begrip des Leidschen hoogleeraars o.a. op Gal. I:16, waar paulus zegt dat het ‘Gode behaagd heeft zijnen Zoon in hem te openbaren.’ Zonder eenig nader bewijs wordt door Ds. j. beweerd, dat deze woorden duidelijk doelen op de geschiedenis van paulus' bekeering, zooals deze in Hand. IX wordt medegedeeld, hoewel de uitdrukking ‘in mij openbaren’ zelfs den lezer, die geen Grieksch verstaat, al aanstonds op het vermoeden zou brengen, dat hier van geene uitwendige, maar wel (zooals ook het oorspronkelijk woord, in onze overzetting door openbaren vertaald, volgens de onderscheiding van scholten, aanwijst) van een inwendige openbaring, eene ontsluijering van het geestes-oog, gehandeld wordt. Na dit eenmaal te hebben vastgesteld, gaat de S. door en stapelt eenige vragen op elkander, om aan te toonen, dat alles wat ons omtrent paulus' bekeering in Hand. IX wordt berigt, bovennatuurlijk, mechanisch is, en dus lijnregt strijdt met de soort van openbaring, die door de moderne theologie als bijbelleer verkondigd wordt. Hier vinden wij een nieuwe proeve van des schrijvers volslagen gemis aan wetenschappelijke methode in het verdedigen zijner zaak, zooals dat door het geheele werk telkens aan het licht komt. Wanneer wij in Hand. IX een photographie bezitten van het gebeurde op den weg naar Damaskus, dan zal er wel geen twijfel bestaan, of aan paulus is een bovennatuurlijke openbaring te beurt gevallen. Doch de hr. j. bedenkt niet, dat de geloofwaardigheid van dit verhaal eerst moet worden onderzocht; dat de kritiek in de laatste jaren wel degelijk bezwaren heeft ingebragt tegen het Boek der Hand. en de historische trouw van zijnen schrijver, bezwaren, die nog niet voldoende weêrlegd zijn geworden. Al komt het verbaal van paulus' bekeering meer dan

[p. 531]

eens in het B.d.H. voor, al wordt het zelfs aan paulus in den mond gelegd, het is toch altijd de schrijver van het Boek der H., die het ons in verschillende vormen mededeelt, en zoolang de geloofwaardigheid van dien schrijver niet op onweêrlegbare gronden rust, kunnen wij uit zijne berigten geene bewijzen ontleenen voor eene zaak, die geheel en al buiten het gebied onzer waarneming en onzer ervaring ligt.

Doch waartoe langer stilgestaan bij een boek, als dat van den hr. j., zoo weinig vatbaar voor weêrlegging, omdat de S. zich steeds in een kring rondom het supranaturalisme, dat bij hem vaststaat, beweegt? Op wetenschappelijk gebied is de afstand tusschen hem en ons te groot, dan dat eene vruchtbare discussie mogelijk zou zijn. En toch, - wat de hr. j. waarschijnlijk niet toestemmen zal, - aarzelen wij niet tegenover hem te betuigen, dat wij beiden één zijn in liefde tot waarheid, tot godsdienst, tot zedelijkheid, in liefde tot jezus christus, den eenigen Zaligmaker van zondaren. De weg, die ons brengt tot hem, is alleen verschillend. Bewandele elk onzer zijn eigen weg, voordeel doende met degelijke bedenkingen, door de tegenpartij in het midden gebragt. Wie de Leidsche theologie, de moderne, of hoe men ze noemen wil, alleen kent uit het geschrift van den hr. j., hij zal, zonder twijfel even zeer aan haar geërgerd worden, als de Utrechtsche predikant. Wie echter een onpartijdig oog slaat in de werken, die van de nieuwe rigting in de godgeleerde wetenschap uitgaan, zal spoedig tot de overtuiging komen, dat het beeld, door den hr. j. van zijne tegenpartij geschetst, in vele opzigten afwijkt van de waarheid, misschien ook wel, dat het niet zulk een schrikbeeld is als de grijze Evangelie-dienaar ons wil doen gelooven. Aan hem wenschen wij een stille rust na zijn volbragten arbeid toe, en aan de wetenschap, die hij bestrijdt, een voortdurenden en toenemenden bloei, tot zegen der christelijke godsdienst.

- r. -