Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1860

De Paus in 1859. Een woord tot de Katholieken van Nederland, door Dr. W.J.T. Nuijens. Uitgegeven te Amsterdam, bij C.L. van Langenhuijsen, 1860. In gr. 8vo. Prijs f 0,30.

Daar is eene soort van nederigheid, die sterk naar hoogmoed riekt. Reeds ten tijde van diogenes bekend, leeft zij in onze dagen voort en schijnt onder anderen ook in den schrijver van bovenstaande brochure eenen volgeling te hebben gevonden. Getuige de aanhef van het woord, hetwelk hij tot zijne geloofsgenooten rigt: ‘vergeeft het mij, indien ik door den wijdklinkenden mond der pers tot u durf spreken.’ Immers ware die bede regt gemeend en hadde de heer nuijens zich niet bekwaam geacht, om de Katholieken van

[p. 390]

Nederland iets goeds te zeggen, hij zou het dan met de daad bewezen en gezwegen hebben. Doch neen! hetgeen de man te zeggen heeft, is wel wat goeds, althans hij beschouwt het als zijnen en hunnen pligt, waartoe hij de pausgezinden hier te lande aan te sporen tracht. Is dit echter zoo; eilieve! waarvoor heeft hij dan hunne vergiffenis noodig? Dwaze vraag! De geringe doctor is verlegen met zijn persoon. Hij acht zich te weinig beduidend om zijne meening te openbaren in druk. Niet hij - want wie is hij? - een ander, een hooger geplaatste of geleerde had den noodkreet aan moeten heffen, welke thans uitgaat van hem. Hoe nederig klinkt die taal. Bij een kleedingstuk vergeleken, is zij de mantel van een bedelaar, en toch de hoogmoed komt de scheuren door, want nuijens spreekt en hij doet dat door den mond der pers.

Niet onaardig is de wijze, waarop hij zich daarover zoekt te verontschuldigen bij het publiek, namelijk bij de Katholieke leeken, tot wie hij zich alleen wil rigten, daar het hem niet past het woord ook tot de geestelijkheid zijner kerk te voeren. Hij schrijft - opdat zij hem niet ten kwade duiden dat hij het woord genomen heeft - ‘vaak gebeurt het dat een drom van volk, de stille aanschouwer is van hetgeen duizendtallen een kreet van verontwaardiging uit de beklemde borst moest ontwringen: roerloos staan zij daar, de woorden willen niet ontvloeijen aan hunne lippen. Aarzelende zien zij elkander aan en schijnen elkander te vragen: wie onzer zal toch de eerste zijn om aan zijn boezem lucht te geven? Uit de op een gedrongene schaar klinkt plotseling eene stem van een der minsten onder het volk - misschien van een kind of onbesuisden knaap - en de eerste stoot is gegeven. Snel verspreidt zich de beweging naar alle zijden, gelijk eene door den wind opgejaagde baar, eene andere in beweging brengt en het geheele, straks nog spiegelvlakke, meer rusteloos doet golven?

Waarom redden die inderdaad schoone volzinnen de voorgewende nederigheid des schrijvers niet? Omdat hij om eerlijk te zijn zelf belijden moet: ‘Niet in alle punten is mijne vergelijking van toepassing op hetgeen ik bedoel. De eerste kreet toch is niet van mij, onbekende, in den digten drom des volks opgegaan. Behalve de stem van onze doorluchtige herders, welke zich reeds heeft laten hooren, heeft ook die

[p. 391]

van de bij uitstek ijverige vereeniging van Amsterdamsche Katholieken “Regt voor allen” niet gezwegen.’ - Maar Dr. nuijens, indien uwe vergelijking in dit punt niet van toepassing is op hetgeen gij bedoelt, in welk punt is zij het dan wel? Rondborstig moeten wij verklaren, dat wij zulks niet begrijpen. Doch al begrepen wij het ook, er zou in geen geval uit volgen, wat gij er door bewijzen wilt. Integendeel uit alles, wat gij ons tot hiertoe lezen liet, schijnt veeleer te blijken, dat gij uwe opzieners minder dan u zelven acht, ten minste dat gij niet tevreden met het woord, dat zij spraken, uwe stem meendet te moeten voegen bij de hunne, om de Nederlandsche Katholieken te doen ijveren, bidden, offeren voor den door de Roomsche Katholieken haast onttroonden Paus.

Doch van de nederigheid des schrijvers genoeg. Wij gaan dus verder en beschouwen den inhoud van zijn werk. Zich niet verdiepende in bespiegelingen over hetgeen er zou kunnen gebeuren of de boozen (?) wenschen dat er gebeuren zal, bepaalt hij zijne lezers bij de gewigtige vraag van den dag, welke nu reeds voor een gedeelte beantwoord is: ‘of de H. Vader van zijne Staten of van een gedeelte daarvan beroofd zal worden, en de Katholieken van alle volken en talen dit onverschillig aan kunnen zien.’ Naar aanleiding van die vraag schetst hij eerst den benarden toestand, waarin pius IX sinds het jaar 1848 verkeert, wijst hij op de ontevredenheid in zijne staten, op de plannen van den koning van Sardinië, die de hand uitsteekt naar de kroon van Italië, alsmede op de kuiperijen van napoleon III, wiens bedoelingen den H. Vader, geheel het Episcopaat en alle waren Katholieken, de grootste spanning veroorzaken. Vervolgens gaat hij, na dit voorop gesteld te hebben, over tot het betoog, dat geen Roomschgezinde in ons vaderland een onverschillig toeschouwer daarvan blijven mag, want dan zou hij, naar de zienswijze van den heer nuijens, onverschillig zijn voor hetgeen regtvaardig is, voor hetgeen eene beleediging is, hem in het hoofd zijner kerk aangedaan, voor hetgeen in het belang van zijne godsdienst is. Eindelijk wekt hij allen, die dit niet kunnen en mogen blijven, op om even als de mannen, wier werk de strijd van onze dagen is, - hij bedoelt zeker de revolutionairen, de ontevredenen en oproermakers,

[p. 392]

om kort te gaan, de straks genoemde boozen - die zich jaren en jaren lang in stilte hebben voorbereid in het duister der zamenzwering, ter omverwerping van troon, en, zoo als velen van hen hopen, ook van altaar, zich ook voor te bereiden en op de roepstem des H. Vaders te treden in de zamenzwering des gebeds!

De Katholieken moeten dus bidden dat God den troon beware, die tegen christus wil bestaat; bidden dat God het altaar beveilige, dat evenmin als een priester te huis behoort in de kerk van Hem, die door ééne offerande volmaakte degenen, die geheiligd worden, en na Wiens verzoenend lijden en sterven aan het kruis, de toegang tot het heilige der heiligen voor iedereen geopend is! Hoe is het mogelijk, Dr. nuijens, dat gij hen durft verleiden tot die zonde? Inderdaad de zamenzwering waartoe gij hen tegen den Gezalfden des Vaders zoekt te bewegen, pleit even weinig voor uwe nederigheid als voor de deugdelijkheid der zaak, die door u verdedigd wordt. Welligt hebt gij dat zelf gevoeld en uwe geloofsgenooten daarom aangeraden, het bij zulk bidden alléén niet te laten. Naar uw voorschrift moeten zij ook werken. En welke zijn nu de middelen, waartoe zij, behalve het gebed, hunne toevlugt moeten nemen? In de eerste plaats, adressen aan den Paus, waarin hem gemeenschappelijke betuigingen van gehechtheid aan den stoel van petrus (wij denken hier onwillekeurig aan de Schriftgeleerden en Phariseën, die in christus dagen op den stoel van mozes zaten), mitsgaders luide droefheid en verontwaardiging over de beleedigingen, hem aangedaan, en over de aanranding zijner heilige en onvervreembare regten te kennen wordt gegeven. In de tweede plaats geld, de zoogenaamde St. Pieterspenning, waarover echter de heer nuijens, welligt uit schaamte, slechts met een paar woorden handelt, iets wat te gereeder in het oog valt, als men de vele volzinnen in aanmerking neemt, waarin de adressen door hem aanbevolen worden.

De geheele redenering komt derhalve hierop neder: Katholieken, de man, dien gij volgens christus geen vader noemen moogt of paus, is in gevaar geheel of gedeeltelijk te verliezen, wat hij het erfgoed van petrus noemt, maar dit onmogelijk wezen kan, aangezien petrus het nooit bezeten

[p. 393]

heeft. Gij moogt evenwel niet lijdelijk toezien, dat het hem ontnomen wordt, maar moet u wenden tot God, opdat Hij den Paus bescherme, en doet God dat niet terstond op uwe beden, dan moet gij elkander aanspreken om geld, opdat gij des noods door kracht van wapenen toch uw zin verkrijgt. Wij weten wel Dr. nuijens heeft dit alles eenigzins anders ingekleed, maar zijne van hunne bedekselen ontdane gedachten kunnen moeijelijk anders zijn. En nu - want deze boekbeschouwing duurt reeds te lang - de Katholieken in Nederland hebben gebeden en gebedeld naar zijnen raad. Honderde adressen zijn er naar Rome gezonden met duizende guldens, den armen tot spijt. Met ave Maria's en salve mater's zijn de geloovigen welligt nog veel milder geweest. Wat heeft het gebaat? De heiligen konden niet hooren, God wilde het niet, de Paus verloor inmiddels een groot deel zijner staten, komt nog altoos geld te kort, weet niet waar zijne schatten blijven, vindt niemand, die hem andere leenen wil, ziet zijne duur gehuurde troepen deserteren en - doch arme heer nuijens! er komt niet niet veel goeds van uwen slechten raad en alle uwe verwachtingen verdwijnen als kaf, dat met den wind verwaait. Het moet inderdaad eene bittere teleurstelling voor u en uwe geestverwanten zijn. Moge zij nogtans u en hun de oogen openen, opdat gij in het vervolg niet meer voor den Paus, maar met ons voor christus strijden leert!

B.

q.