Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1860

[p. 289]

Boekbeschouwing.

1. De wonderverhalen des Bijbels. Een woord tegen het moderne rationalisme in de Protestantsche kerk, door F.C.A. Hoogvliet, predikant te Spaarndam.
2. Hoe de Dageraadsmannen hun standpunt verdedigen. Repliek aan den Dageraad, naar aanleiding zijner recensie van de brochure: de Wonderverhalen des Bijbels, een woord tegen het moderne rationalisme in de Protestantsche kerk, door denzelfden. Beiden uitgegeven te Amsterdam, bij G. Portielle en Zoon, 1859. Prijs 20 centen, ieder stuk.

In de Nederduitsche Hervormde kerk bestaat tegenwoordig, zoo als algemeen genoeg bekend is, eene partij, die geen der wonderen gelooft, welke ons in den bijbel worden verhaald. Wijs zijnde boven hetgeen geschreven is door hen, die den geest van God ontvingen om hen in al de waarheid te leiden, noemt zij, onder anderen, alles verdicht, wat ons aangaande de buitengewone geboorte, de ligchamelijke opstanding en de plegtstatige hemelvaart des Heeren is geboekt. Tegen die partij nu, waarvan wij den oorsprong zeker elders moeten zoeken, niettegenstaande haar stoutste woordvoerder te Haarlem woont, komt de heer hoogvliet in zijne eerste brochure op. Uitgaande van de stelling dat onze kennis van het heelal zeer beperkt is, vindt hij het vreemd dat er ten allen tijde menschen gevonden werden, die zich even als in onze dagen op eenen hoogen troon plaatsten, van waar zij aan de wereld hunne beslissende uitspraken deden hooren over hetgeen uit den aard der zaak voor ons raadselachtig is en duister. ‘In zulke uitspraken - schrijft hij - openbaart zich wel eens een geest van hooghartigheid en eigenwaan, waaromtrent wij niet weten, of we er medelijdend de schouders over ophalen, dan wel of wij er eene levendige verontwaardiging over zullen gevoelen. Nu eens worden wij tot het eene, dan weder tot het andere gedrongen. Wij hebben medelijden met zulke

[p. 290]

orakelverkondigers uit de menschen, als wij bedenken, hoe zij dikwijls toonen, nog weinig doordrongen te zijn van den geest van christus, en daarbij voor oogen houden, hoe beklagenswaardig die allen zijn, die den geest van christus missen, maar wij worden in verontwaardiging ontstoken, als wij opmerken hoe het zwakke schepsel zich vermeet de beslissende taal te voeren van eenen God.’

Zijne rede voortzettende, verklaart hij geenszins het oog te hebben op de mannen van den Dageraad, die hij, zonder eenige vrees dat het christenvolk de papieren zon, welke zij vertoonen, ooit als eene waarachtige bron van warmte en licht begroeten zal, liever in hunne schemering laat. Neen, hen niet, maar dezulken bedoelt hij, die gerekend worden te behooren tot de Christelijke, en wel meer bijzonder tot de Protestantsche of Evangelische kerk; de zoodanigen dus, die zich niet gaarne den naam van goede christenen, van verlichte discipelen des Heeren jezus laten betwisten. Met het oog op hunne ontkenning der bijbelsche wonderen, heeft hij zijne brochure geschreven ter handhaving van datgene, dat, naar zijne diepe overtuiging, een hoofdbestanddeel uitmaakt van den bijbel, en hetwelk men niet wegwerpen kan, of in verzwakte gedaante teruggeven, zonder tevens de Heilige Schrift zelve in eene harer voornaamste levensaderen aan te tasten.

Na vervolgens kortelijk de wonderverhalen aangeduid te hebben, die zij als ongerijmd en dus als ongeloofelijk verwerpen, onderzoekt hij de redenen waarom zij zulks doen. Die redenen nu zijn velen, maar komen, in één woord, hierop neder, dat zij de physische wonderen als zoodanig niet erkennen willen, omdat zij meenen, dat zulk eene erkenning niet bestaanbaar is met de hoogere verlichting des verstands, en in ieder geval niet noodzakelijk verbonden aan eene overigens zeer christelijke denkwijze.

Naar ons oordeel brengt de heer hoogvliet hier teregt tegen in, dat zij, die toch den bijbel in hooge eere willen houden, ten hoogste onbillijk en inconsequent handelen met hunnen aanval op de wonderverhalen. Want zijn die verhalen inderdaad verdicht, dan staat het boek der boeken, dat er vol van is, met ieder fabelboek gelijk, en kan het geene hoogere waarde voor ons hebben dan menig wijsgeerig werk van

[p. 291]

later tijd, waarin geen enkel wonder wordt vermeld. Bovendien neemt de wonderen uit den bijbel, en gij hebt geene bijzondere openbaring van den Allerhoogsten meer. Met belangstelling zijn wij derhalve den schrijver gevolgd in hetgeen hij ons, zoo niet tot bevestiging, dan ten minste tot handhaving der wonderverhalen in de Heilige Schrift, ter lezing heeft gegeven; en hadden wij wel iets meer gewenscht, toch konden wij ons gemakkelijk vereenigen met zijne opmerkingen: dat de absolute almagt Gods, bij de bestrijding der wonderverhalen, te veel uit het oog verloren wordt; dat wij menschen ook geen regt hebben, om altijd en overal te bepalen, wat al dan niet Gode waardig is; en eindelijk dat men niet in ernst beweren kan, den bijbel voor geloofwaardig te houden, en tegelijkertijd zijnen twijfel aan de waarheid der wonderverhalen openbaren.

Wij hopen dat velen er uit bemerken zullen, dat hun verstand hen op een dwaalweg voert, als zij zich daardoor laten verleiden om het schriftgezag te ondermijnen, God de wet te stellen en het vermogen des Almagtigen willekeurig te beperken, zoo als de moderne theologanten onzer dagen meer en meer beginnen te doen, die, in den waan dat zij christus prediken, den volke eene eigene wijsheid verkondigen, die altoos gebleken is dwaasheid bij God te zijn.

Niettegenstaande hij hen heeft gelaten voor hetgeen zij zijn, ja gelijk wij opmerkten, nadrukkelijk gezegd dat hij het woord niet rigtte tot hen, kwamen nogtans de mannen van den Dageraad tegen het werk van den heer hoogvliet op en zochten zij het op de hun eigene, dat wil zeggen, spottende en alles behalve wetenschappelijke wijze te wederleggen. Tegen die wederlegging nu van hunne zijde is de tweede brochure, die wij hier aankondigen, gerigt, waarin de schrijver hun met waardigheid aantoont dat zij hem geenzins overreed of in zijne overtuiging hebben geschokt, en van de hem aangebodene gelegenheid gebruik maakt om nogmaals op het punt der wonderverhalen terug te komen, zich nog duidelijker te uiten, en zijne stellingen met nieuwe motieven te omkleeden.

Hem onzen dank betuigende voor het goede, dat hij leverde, zien wij het gebrekkige, dat ieder menschelijk werk aankleeft, gaarne voorbij, en eindigen wij onze recensie van zijnen arbeid met de woorden, waarmede hij dien besluit:

[p. 292]

‘Wij verlangen niets vuriger dan meer en meer, zooals de apostel zich uitdrukt, volwassen te worden in het verstand, maar door Gods goedheid hopen wij bewaard te blijven voor zulk een gezond verstand, hetwelk het heil der wereld verwacht van het lage Materialisme, van het zelfgenoegzame Rationalisme, van het troostelooze Pantheisme.’

......k.