Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1860

De Nieuwe Dageraad en de Oude Heilzon. Brieven van Andres en Claudius. Uitgegeven te 's Gravenhage, bij J.M. van 't Haaff, 1860. Prijs f 0,80.

Zoo als ieder uit den titel daarvan opmaken kan zijn deze brieven tegen ‘de Dageraad’ gerigt. Bij zijne eerste verschijning dacht men algemeen dat dit werk der duisternis welhaast zijn eigen dood zou sterven en dat men beter deed het ongestoord zijn weg te laten gaan dan er door bestrijding de aandacht van velen op te vestigen. Waarom onder anderen ook de schrijver dezer brieven later van dit denkbeeld teruggekomen is, deelt hij in zijne voorrede mede, waarin hij ons naar den derden brief verwijst met de opmerking dat de feiten, daarin aangevoerd, werkelijk door hem en zijne allernaasten zijn ervaren. Daarom, betuigt hij, begon mijn binnenste te branden, kon ik niet langer zwijgen. En welke zijn die feiten nu? andres deelt ze aan zijnen oom claudius in dezer voege mede:

Eerste feit. Mijne hospita, zoo gij weet, eene vrome vrouw, verhaalde mij dat zij onlangs zulk een zielbedervenden brief van haren broeder, officier bij het leger in Oost-Indie ontvangen had. Zij plag veel met dien broeder te corresponderen en van hare brieven was natuurlijk geloof en christendom een hoofdbestanddeel. De jongman, met haar in het ouderlijk huis godsdienstig opgevoed, had vroeger voor zulke too-

[p. 254]

nen steeds oor en hart gehad. Sinds eenigen tijd was dat zeer verminderd. Eindelijk ontvangt zij eenen uitvoerigen epistel, waarin hij zijn tegenwoordig deïstisch of phantheïstisch geloof bloot legt en verdedigt. Het daartoe betrekkelijke deelde zij mij onder tranen mede: ‘Hoor zuster,’ schreef hij, zoo geloofde ik vroeger ook, maar thans niet meer. Mijn geloof is nu veel redelijker en meer overeenkomende met de natuur, waarin ik overal de wijsheid en goedheid des Scheppers zie afgespiegeld, en alles aangelegd, opdat zijne schepselen zouden genieten.’ Nu volgde breeder uiteenzetting en wederlegging van de echtheid en geloofwaardigheid des Bijbels, eindelijk een verhaal van slechte Christenen en Christen-leeraars; ook voegde hij er de bekentenis aan toe, dat hij dit nieuwe geloof grootendeels had uit het tijdschrift ‘de Dageraad,’ 't welk hij met toenemend genoegen getrouwelijk las en vlijtig hielp verspreiden, hoewel, zeide hij, dit laatste overbodig scheen; want hij vond het reeds overal in Neerlandsch-Indie.

Tweede feit. Onlangs was ik in een deftig gezelschap. Zie, eene dame van stand en beschaving kwam er rond voor uit, dat zij zeer met de Dageraad was ingenomen, en op mijne ernstige bedenking, zooveel de bescheidenheid mij toeliet, hervatte zij: ‘nu, over de leerstellige punten wil ik zwijgen, maar de moraal van de Dageraad is ten minste goed.’ Ik schrikte en wist waarlijk niet wat te antwoorden.

Derde feit. Voor goed is mij verzekerd, dat een gewezen lid van de Synode der Nederlandsche Hervormde kerk, ijverig medearbeider is van ‘de Dageraad,’ terwijl mij ook uit een nommer van het tijdschrift, bl. 163, 5^o jaargang, werd getoond eene pasage uit een brief van Professor van vloten te Deventer, waarin wordt gewaagd ‘van ouderlingen, die dezelfde gevoelens zijn toegedaan, doch om der orde wil niet kunnen besluiten zich te verklaren, maar hartelijk wenschen naar het einde van zulk een tweeslachtigen tijd.’ Eindelijk werd mij van verscheidene hooggeplaatste en achtbare lands-collegien gewaagd, waarin openlijke of bedekte voorstanders van ‘de Dageraad’ leden zijn.

Vierde feit. Een vader in eene aanzienlijke stad in Zeeland laat zijne kinderen niet langer bij den predikant gaan, maar leert hen zelf, waaruit.... uit den nieuwen Katechis-

[p. 255]

mus des Dageraads. Anderen verspreiden Dageraads-traktaatjes onder het volk. Zelfs op de regtzinnige Veluw verkrijgt hij veel aanhangers.

Ziedaar de feiten, welke den ons geheel onbekenden schrijver bewogen om eindelijk de pen op te nemen en de Dageraadsmannen, d.i. hunne verderfelijke beweringen, op leven en dood te bestrijden. Onverzaagd, zegt hij met den Christen-krijgsman von ziethen, er zijnen grijzen kop aan te wagen, en neemt hij in den naam zijns Gods den hem toegeworpen handschoen op. Volgens zijne eigene verklaring, tot de zoogenaamde ortodoxe partij in onze Kerk behoorende, is hij echter niet zoo exclusief dat hij de gevoelens van andersdenken niet verdragen kan, maar toch te regtzinnig, dan dat hij het zonder ernstige tegenspraak zou dulden dat men zijnen Heiland lastert en versmaadt. Aan zijne regtzinnigheid zal dus geen liberale zich ergeren of hij moest van de moderne rigting zijn, die even als de ultra ortodoxe den geest der waarheid alléén meent te bezitten. Doch zijne zienswijze daargelaten, duidelijk toont hij aan dat de zamenstellers van ‘de Dageraad’ het door hen verworpene Christendom niet kennen, dat hunne redenering op valsche gronden rust, dat hunne wijsheid dwaasheid is. Bovendien spoort hij de oorzaken op, waardoor zij desniettegenstaande eenigen opgang in den lande en daar buiten maken, en deelt hij ons de middelen mede, die naar zijne meening in staat zijn, om het kwaad, dat zij stichten, in zijnen voortgang te stuiten.

Na ze met veel genoegen gelezen en herlezen te hebben bevelen wij zijne nuttige brieven alle weldenkenden aan, en twijfelen niet of zij zullen welkom wezen bij hen, die de waarheid boven den leugen beminnen.

j.c.w. quack.