Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1860

[p. 145]

Boekbeschouwing.

Leerredenen van F. Colani. Nieuwe verzameling, uit het Fransch vertaald door C.G. Slotemaker, Predikant te Cats. Middelburg, J.C. & W. Altorffer, 1859. XII en 189 blz.

‘Alweer leerredenen!’ zegt misschien iemand bij het lezen van dit opschrift, ‘alweer leerredenen!’ er zijn er reeds zooveel, dat hun aantal niet behoefde vermeerderd te worden. Maar zulk een oordeel zou al zeer voorbarig zijn. Wij hopen dat niemand er door teruggehouden worde van eene nadere kennismaking met het hier aangekondigde werk, want het is een in vele opzigten merkwaardig boek, dat niet verdient in den grooten stroom van dagelijks uitkomende godsdienstige lectuur verzwolgen te worden.

Eenigen tijd geleden verscheen in Straatsburg een bundel ‘Sermons’ van colani, een man die zich als wetenschappelijk godgeleerde een' naam heeft gemaakt en als redacteur van een godgeleerd tijdschrift: ‘Revue de Théologie’ geheeten, aan de wetenschap groote diensten heeft bewezen.

Van dezen bundel, zestien leerredenen bevattende, zag al spoedig een tweede druk het licht, wel een bewijs dat hij de opmerkzaamheid trok.

Ook in ons vaderland werden colani's leerredenen bekend, gelezen en beoordeeld. Was aller oordeel gunstig? Neen. Men heeft aanmerkingen gemaakt, vooral op den vorm. Deze toch wijkt af van den preekvorm aan welken wij bij ons gewoon zijn geworden.

Men mist er namelijk eene opzettelijke verklaring van de woorden van den tekst en eene opgave van deelen en onderdeelen die het overzigt over het geheel gemakkelijk maakt. Men vindt er geene afgepaste schets binnen welke de leerrede zich beweegt. Het is meer eene rede over een begrip aan den tekst ontleend dan wel over de woorden van den tekst zelven, zoodat enkele zijner leerredenen zonder groote verandering even zoo goed eenen anderen gelijksoortigen tekst tot opschrift kunnen dragen.

[p. 146]

Is dit goed te keuren? Geenszins. De tekstverklaring mag niet verwaarloosd worden en het is een vereischte zich in de leerrede zooveel mogelijk aan den tekst te binden.

Toch meenen wij dat het oordeel dat zich hiertoe bepaalde hoogst onregtvaardig zou moeten heeten.

Men moet niet vergeten dat deze aanmerkingen van toepassing zijn op de meeste Fransche preken, die allen een veel losser vorm hebben dan de onze.

Men zou moeten vragen of men bij het afpassen van deelen en onderdeelen niet dikwijls gevaar loopt den inhoud te verwringen naar het keurslijf der vormen en den levendigen voortgang der rede te stuiten. Maar daarenboven: wat is het hoofdvereischte eener leerrede? Dat zij beantwoorde aan alle regelen der predikkunde die in den loop der tijden zich bij ons hebben vastgezet? Neen zeker niet; maar dat zij in het geweten ingrijpe, den zondaar den blinddoek van de oogen rukke, dat zij het Evangelie van jezus in de harten plante. En met het oog op deze vereischten kunnen wij verklaren zelden betere leerredenen gelezen te hebben.

Ons kwam onder het lezen de vraag naar den vorm niet in de gedachte. Wij werden geboeid en gesticht door de edele en krachtvolle taal. Er is merg en leven in die leerredenen.

Colani behelpt zich niet met vaste geijkte spreekwijzen of met afgetrokken redeneringen, zijne woorden gaan niet over de hoofden der hoorders heen. In al wat hij zegt beweegt hij zich in het werkelijke leven der menschen, hij schroomt niet de dingen bij hun' naam te noemen, hij gaat regt op zijn doel af en dat doel is het geweten der menschen wakker te schudden.

Hij doorgrondt met juisten blik de kwalen van den tegenwoordigen tijd: die zucht tot het stoffelijke die van de industrie het heil der wereld verwacht, en den mammon maakt tot den afgod der eeuw, dat voldaan zijn met eene alledaagsche zedelijkheid waardoor de eischen der mode en van het fatsoen in de plaats treden van het eeuwig Evangelie; of ook dat dienen van de letter en niet van den geest.

Die zonden tast hij aan zonder aanneming des persoons met heiligen ernst maar zonder verloochening der liefde, hij teekent die in krachtige trekken maar zonder overdrijving

[p. 147]

en daarom is het dat zijne woorden in het gemoed dringen. Onwillekeurig vraagt men zich zelven af: Is dat niet mijn beeld? Ja is het ook dat wij niet al zijne leerbegrippen deelen, wij gevoelen dat zijne woorden vloeijen uit de heldere bron van eigen ervaring, van innige overtuiging, van liefde tot jezus en het Evangelie. ‘Ik moet erkennen’ zeggen wij met een' beoordeelaar van colani ‘dat ik mij geen gehoor kan voorstellen dat onder eene enkele preek der verzameling onverschillig zou kunnen blijven. Neen, dat zijn geene ijdele klanken die niets doen, die dat hoort moet het voelen om het even of hij er mede instemt of er boos om wordt.’

En die schoone denkbeelden vinden wij ingekleed in een allereenvoudigst gewaad. Nergens is het den prediker te doen om te schitteren, om effect te maken. Gij zoekt er te vergeefs naar die bloemen en krullen, die veelal den stijl niet verfraaijen maar ontzenuwen. Het is of de prediker een voorbeeld heeft willen geven van soberheid van uitdrukking, maar juist daardoor wint zijne prediking in kracht; ieder woord klemt omdat de lezer gevoelt, dat het niet zonder noodzaak is gebruikt.

Naar onze overtuiging heeft de heer slotemaker wél gezien toen hij zich voorstelde eenige van colani's leerredenen in wijderen kring bekend te maken. Reeds was er een tiental uit den bundel in het Hollandsch vertaald. Er bleven dus nog zes over. Deze zijn door den Heer s. overgezet en vermeerderd met twee die later afzonderlijk waren verschenen.

Er zijn daaronder vier waarop wij inzonderheid de aandacht vestigen. De eerste uit deze verzameling is er eene van. Zij heeft tot tekst Rom. XIV:14 en 23, welke beide verzen naauw aan elkander verwant zijn. Zij doet de ongenoegzaamheid gevoelen van die werktuigelijke gehoorzaamheid aan Gods geboden waarin vele christenen berusten, en drukt met kracht op die groote waarheid, die het middelpunt is der zedeleer, maar als zoodanig te weinig wordt erkend: dat al wat niet uit het geloof, d.i. niet uit waarachtige overtuiging geschiedt, zonde is.

De tweede die wij hier noemen willen is de vijfde der verzameling, waarin de prediker naar aanleiding van 1. Petr. II:9, 10 spreekt over: Het algemeene priesterschap. Wij lezen

[p. 148]

er in van het regt dat iederen christen toekomt om zelf zonder tusschenkomst eens priesters God te zoeken, maar ook van den duren pligt om een ieder in onzen kring tot de vermeerdering van het geloof in jezus mede te werken, en meesterlijk wordt er in geschetst hoe de christelijke kerk dan juist heeft gebloeid wanneer dat regt en die pligt werden gevoeld, dan juist is achteruitgegaan wanneer zij werden vergeten.

Zeer eenvoudig is insgelijks het onderwerp der zevende leerrede, over Eph. VI:4. Zij is getiteld: de Protestantsche opvoeding. Deze wordt gesteld tegenover de Roomsch-Catholieke opvoeding, welke hoofdzakelijk bedoelt den kinderen eenige godsdienstige gewoonten in te prenten als waren deze een genoegzaam wapen in den strijd met de verleidingen der wereld.

Niet dat alle Protestanten daarom hunne kinderen goed opvoeden - verre van daar - maar dat alleen de Protestantsche beginselen in staat zijn de kinderen tot zelfstandige christenen te vormen, en hoe deze beginselen de ouders in de godsdienstige vorming hunner kinderen moeten leiden, wordt hier betoogd met zulk eene klaarheid en ernst, dat wij wel wenschten deze leerrede in handen van vele ouders te zien.

Op waardige wijze wordt de bundel besloten door eene rede over jesaia's profetie, Cap. XLVII:8-11. Colani schildert daarin met levendige kleuren de heerlijkheid van Babel en tevens haren droevigen ondergang, hij wijst aan dat eene beschaving zonder godsdienst haar eigen oordeel medebrengt; zoo vindt hij aanleiding om te spreken over de beschaving der negentiende eeuw, schitterend als zij is door ontdekkingen en uitvindingen, maar evenzeer ten ondergang gedoemd als die van Babel, wanneer ons geslacht voortgaat met te zoeken naar stoffelijke, niet naar geestelijke en zedelijke kracht.

De lezer zelf moge oordeelen of wij niet regt hadden de natuurlijkheid, den ernst, de kracht van c.'s redenen te roemen wanneer hij woorden verneemt als de navolgende, ontleend aan de leerrede over het algemeen priesterschap:

‘Het huisgezin is evenwel slechts een der kringen waarin zich de werkzaamheid des christens beweegt. Hij moet de priesterlijke bediening ook uitoefenen in de geheele maatschappij,

[p. 149]

en de gansche wereld behouden door haar tot den Zaligmaker te leiden. Behoef ik het u te zeggen, Gel. dat dat apostelschap nooit meer noodig was dan in onze dagen, omdat de maatschappij nimmer kranker is geweest?’

‘Ziet op het pauperisme, dien kanker van onzen tijd, waarvan wij ons maar al te gaarne eene verkeerde, eene te gunstige voorstelling maken. Acht gij het gevaar geweken, omdat gij het geraamte des hongers niet meer door de straten ziet loopen bedekt met lompen, jammerkreten slakend, en op gebiedenden toon zijne plaats eischend aan het feestmaal des levens......... Daarom is het goed dat de christenen ruime en met verstand besteedde aalmoezen uitdeelen: dat zij liefdadige instellingen oprigten: dat zij arm-, wees-, gast-, oude mannen- en vrouwenhuizen grondvesten’ maar het is niet genoeg. Het kwaad komt niet alleen, zelfs niet hoofdzakelijk daarvan daan, dat de levensmiddelen duur zijn of dat er weinig werk is; het kwaad is voor alle dingen een zedelijk kwaad en bestaat in eene buitensporige zucht naar stoffelijk genot. Discipelen van christus, hier moet gij werken, door een naauwgezet volgen van het voorbeeld uws meesters. Die tot stoffelijke dingen gekeerde rigting des geestes kan niet overwonnen worden door te spreken over de geestelijke natuur des menschen, maar die natuur bestaat toch nog, en gij kunt ze weer doen ontwaken door de barmhartigheid. Zoodra gij den ongelukkige ook maar iets hebt betuigd van die warme deelneming in zijn lot, die elke ijskorst doet smelten, zult gij zijn hart voelen kloppen, en een traan van dankbaarheid zien glinsteren in zijn oog.........’

‘En toch zullen zij (de christenen) de bron des kwaads niet stoppen, dan alleen wanneer zij niet terug treden voor eene nog veel moeijelijker taak. Even als christus, terwijl Hij de zieken en armen vertroostte en versterkte, de ondeugden hunner meesters bestrafte, zoo moet ook de christen de aardschgezindheid der grooten, der rijken, der magtigen durven afkeuren. Zoolang zij in grooten getale het voorbeeld geven van zulk een teugelloos najagen van geld en genot, is het, menschelijk gesproken, onmogelijk dat ambachtslieden en werkmenschen hun mager deel met een oog van tevredenheid kunnen beschouwen, al ware het ook altijd voldoende en altijd zeker. De zedelijke hervorming moet dus bij de

[p. 150]

hoogere standen beginnen, en de christen zal tot hen in de eerste plaats het woord rigten met de zachtheid, maar ook met de standvastigheid van eenen dienaar Gods.’

‘Wendt hij zich van die taak af, vreest hij niet de vervolging - men vervolgt niet meer - maar kleine onaangenaamheden, den naam van warhoofd, de hinderpalen die men hem in zijn maatschappelijk leven in den weg zal leggen: vreest hij zich te veel bloot te geven, zoo verdient hij geen medearbeider van christus te zijn, in de behoudenis van het menschelijk geslacht. Hoe! eenige Galileërs zonder kennis, zonder fortuin, zonder bescherming hebben het heidendom kunnen overwinnen; eene stevig gevestigde nationale godsdienst en de christenen van onzen tijd, priesters in denzelfden zin, met hetzelfde regt als de Apostelen, zouden zich onmagtig verklaren tegenover het kwaad dat de hedendaagsche maatschappij ondermijnt? Zullen wij ons die schande laten welgevallen?’

Gaarne schreven wij verder vreesden wij niet dat ons verslag te veel plaats zou innemen. Men leze het boek zelf.

Bij het noemen van de leerredenen die ons het meest aantrokken, moeten wij evenwel zeggen, dat de zesde in de verzameling, getiteld: de ware grootheid ons minder dan de anderen behaagde. Het geschiedkundige overzigt over paulus's leven is te lang en daarbij vat c. de vervolgingen die paulus ondergaan had, de zorgen die hem drukten op als redenen van waren roem, terwijl zij in den tekst: 2 Cor. XI, 18-30 voorkomen als dingen waarop p. zou roemen wanneer hij zijnen tegenstanders gelijk wilde worden.

De aangehaalde bladzijde kan tevens tot bewijs dienen dat de Hr. slotemaker zijne taak als vertaler goed heeft volbragt. Men vergeet onder het lezen dat het een vertaald, geen oorspronkelijk Hollandsch werk is.

Wij zouden hem evenwel in bedenking geven of hij niet woorden had kunnen vermijden als: dilettant-theologen, organiseren, fanatisme, administratie, pikant. Vooral hinderde ons het woord: Individualisme als titel der eerste leerrede. Waarom niet zelfstandigheid?

Overigens komt ons zijne vertaling, voor zoo verre wij die met het oorspronkelijke hebben vergeleken, evenzeer juist als ongedwongen voor.

[p. 151]

Maar nog iets anders. De Heer s. vertaalt de teksten der leerredenen letterlijk uit het Fransch van colani en volgt onze gewone Hollandsche vertaling niet. Zoo lezen wij b.v. boven de derde leerrede Joh. V:39, 40. ‘Gij onderzoekt de schriften enz.’ Wij willen niet ontkennen dat de aangebragte wijzigingen juist zijn, want colani volgt daarbij den oorspronkelijken Griekschen tekst des N.T., en dienstig zijn om den zin der bijbelwoorden beter te doen verstaan. Wij begrijpen ook dat de Vert. noodig heeft geacht die wijzigingen in de Hollandsche vertaling te laten staan, dewijl zij noodig zijn tot regt verstand der leerredenen en eenigermate het gemis aan tekstverklaring vergoeden moeten.

Toch gelooven wij dat menig lezer de redenen dier afwijking niet zal begrijpen en haar aan willekeur zal toeschrijven. Daarom hadden wij beter gevonden de gewone Hollandsche vertaling te behouden en in eene noot onderaan te melden, hoe die woorden volgens c. verstaan moeten worden.

Wij eindigen met den wensch dat Vertaler en Uitgevers veel voldoening van hunnen arbeid mogen hebben, dat deze leerredenen in veler handen komen en velen stof tot denken geven.

H.

b.