Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1860

Dr. Gerhard Uhlhorn. De historische kritiek der Tubingsche school, in hare ontwikkeling voorgesteld en beoordeeld. Uit het Hoogduitsch vertaald en in eenen brief aan den vertaler aanbevolen door dr. Joannes Tideman, hoogleeraar te Amsterdam. Amsterdam, bij J.H. Scheltema, 1859.
De bezwaren tegen de Tubingsche school ingebragt, door dr. Gerhard Uhlhorn, beantwoord door dr. F.Ch. Baur. Uit het Hoogd. vertaald. Rotterdam, de Hoog en Trenité, 1859. In Post 8vo. Prijs f 0,60.

In eene der nummers van de Protestantsche Kirchenzeitung, door prof. krause geredigeerd, wordt van dr. uhlhorn gezegd, dat hij ‘streng genommen, zu der Weise Katholischer Schriftforschung zurückführt.’ De hoogleeraar tideman is van een ander gevoelen. Zijne groote ingenomenheid met uhlhorn's verhandeling blijkt uit den brief, dien hij vóór de vertaling van het bovengenoemd geschrift heeft geplaatst. Daarin roemt hij de kennis van zaken, de scherpte van blik en de juistheid van oordeel, waardoor u. zich gunstig onderscheidt. De hoogleeraar heeft hem als een scherpzinnig kritikus en degelijk geleerde leeren kennen uit zijne Ignatiaansche studiën, en vooral uit zijn ‘meesterwerk’ over de Clementinen.

Ook in deze verhandeling komen die uitstekende gaven van

[p. 107]

den Hoogduitschen geleerde, volgens prof. tideman, op nieuw aan het licht. Hij deelt met u. in de waardering der Tubingsche school, maar het is eene waardering, die bij hem, meer nog dan bij u. uitloopt op een medelijdend schouderophalen. Aan de eene zijde wordt de dertigjarige arbeid der Tubingsche school geroemd, als een werk van voorbeeldige inspanning, zeldzame bekwaamheid, ijverige volharding, scherpzinnige geleerdheid. En hiertegen over wordt van diezelfde school gezegd, dat hare eigen grootste voorgangers geene bevrediging in hunnen arbeid vonden, dat zij met hunne kritiek van philosophische praemissen uitgingen en daardoor op een dwaalspoor geraakten, dat eigenlijk hun werk niet den naam van historische kritiek verdient. Zoo is deze school eene afgedane zaak, eene mislukte proeve, een merkwaardig verschijnsel, maar zonder eenige blijvende waarde. Baur, de stichter der school, geeft haar dan ook, volgens den schrijver, zelf op, en wel in het werkje, waarmede hij uhlhorn bestrijdt (!). Hilgenfeld, omdat hij in vele opzigten afwijkt van zijne meesters, is tegen haar opgetreden. De kracht van den eerste is uitgeput, hij luidt de doodsklok over zijne dochter.

Meer volslagen veroordeeling der kritische school van Tubingen is niet denkbaar. En daarom vreezen wij, dat hare beide regters, u. en t. in hun oordeel wat te ver zijn gegaan, en misschien op hen de spreekwijs toepasselijk is: wie te veel wil bewijzen heeft niets bewezen. Wij durven deze meening niet al te sterk uitspreken; want eerlijk zij het erkend, dat wij wel een en ander gelezen hebben, dat uit de Tubingsche school is voortgekomen, maar niet, zooals u. en, naar zijne beslissende uitspraken af te meten, ook tideman, al hare werken hebben bestudeerd. In één punt komen wij echter uit bepaalde overtuiging tegen den hoogleeraar op, en wel in hetgeen hij zegt omtrent de Straatburgsche school. Deze zou namelijk, volgens t., in de evangeliën-kritiek zonder eigen nader onderzoek, grootendeels van de resultaten der Tubingsche school zijn uitgegaan. Van waar weet onze hoogleeraar deze merkwaardige bijzonderheid? Kent hij de schriften van reuss, colani, reville enz. enz.? Uit zijn vonnis wordt het openbaar, dat hij ze niet kent; anders zou hij als wetenschappelijk man een juister oordeel over deze en andere geleerden van die school hebben geveld. Mij dunkt, uit geheel hun ar-

[p. 108]

beid en leven blijkt het zonneklaar, dat wij hier meer voor ons hebben dan gewetenlooze napraters, die met de geleerdheid van anderen pronken.

Niets is gemakkelijker dan uit de hoogte eene school te veroordeelen, maar wanneer het blijkt, dat achter de ‘Kraftsprache,’ waarmeê zulk een oordeel geschiedt, gebrek aan kennis van zaken schuilt, dan verliest het al zijne waarde. Het spreekt van zelf, dat noch de Tubinger- noch de Straatburgsche school het monopolie der waarheid heeft op wetenschappelijk gebied; maar dat de mannen, waaruit die school bestaat, naar waarheid hebben gezocht, daaraan hunne beste levenskrachten hebben toegewijd en het wetenschappelijk onderzoek eene aanmerkelijke schrede tot de waarheid hebben gebragt, deze overtuiging heeft ons u. en t. niet kunnen ontnemen.

Zonder de verhandeling van den Hannoverschen hofprediker op zijde te willen schuiven, raden wij toch elk, die prijs stelt op een onpartijdig oordeel over de Tubingsche school, met uhlhorn's voorstelling eens te vergelijken, wat karl schwarz over die school geschreven heeft, in zijn belangrijk en boeijend werk, dat ook in onze taal is overgebragt: Zur Geschichte der neuesten Theologie, pag. 152 en volgg

Doch vooral worde door elken onpartijdige ook het tegenschrift van baur, dat te Rotterdam vertaald is uitgekomen, niet ongelezen gelaten. Evenmin als van uhlhorn's arbeid zullen wij van baur's zelfverdediging een verslag geven. Het zij genoeg den belangstellenden lezer op beide geschriften te hebben opmerkzaam gemaakt. Elk der zake kundige beoordeele, aan welke zijde de waarheid is. Hieraan twijfel ik echter niet, of deze zal wel de indruk der beide vertalingen wezen, dat de Rotterdamsche uitgave van baur het verreweg wint van de Amsterdamsche uitgave van uhlhorn in duidelijkheid en aangenaamheid van stijl.