Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1859

[p. 480]

Champagne-stijl.

Ristori, de gevierde tragedienne, de gelukkige mededingster, maar in zeker opzigt ook de antipode van rachel, - is, zoowat in de warmste dagen van dezen warmen zomer, in Amsterdam geweest. En ziet, de kalme hoofdstad, waar de kunst toch niet op den troon en goede smaak niet àltijd voorzit, waar Italiaansch minder bekend is dan Grieksch en vooral Hebreeuwsch, is in eene soort van roes gekomen, en heeft al hare krachten ingespannen om te bewonderen, wat zij nu eenmaal wist, dat bewonderd moest worden.

Aardig was het de menschen - ik bedoel het gros, - over hetgeen zij gezien en gehoord hadden te hooren spreken. Ieder wist u te vertellen, dat het mooi was, en onbegrijpelijk mooi, en goddelijk mooi, en o zoo mooi! maar erg warm in de zaal; doch daarbij bleef het, en het gesprek over ristori was dan ook spoedig uitgeput. Eens recapituleren, waarin juist hare kracht, waar ook misschien hare zwakke zijde was, hoorde men slechts weinigen doen. En waagdet gij het eens voorzigtig en beschroomd de bedenking te opperen, dat zij, ja in natuurlijkheid van houding en gebaren, in levendigheid en uitdrukking van gelaat en oog onvergetelijk en onovertroffen is, - maar dat juist hare overmaat van kracht haar wel eens tot te heftige opvatting harer rol, en het zuidelijke bloed wel somtijds ietwat tot gezwollenheid in de voordragt en declamatie verleidde, - ah! dan waart ge een ketter, een vitter, een wijsneus. Trouwens dat hadt ge ook reeds kunnen voorzien, toen gij bij de voorstelling tegenwoordig waart, waar men, - naar de stalen wet eenmaal door het classieke Schellinkje gesteld, - juist het hardst applaudisseerde na de passages waar de volle, krachtige stem zich het luidst had doen hooren.

Maar Amsterdam had nog andere organen. Vooreerst eene kleine, zeer kleine, keurbende uit het aantal bewonderaars, die haar eene fatsoenlijke serenade hebben gebragt, - helaas! maar met de helft der bestemde musicanten, daar een treurig ongeluk van een wagen de andere helft tot levenslange of tijdelijke invaliden had gemaakt. Die serenade zelve had goed kunnen zijn; maar de smalle gemeente der hoofdstad wilde ook op hare manier grappig wezen. Toen de Italiaansche, ver-

[p. 481]

getende dat zij niet in het land der Corinna's was, zelve hare magtige stem over de vergaderde menigte in de Doelenstraat liet heerschen - verhief een Jordaangenie, petillerende van Goudsbloemsgrachts- nu Willemstraatsgeest, den mysterieusen galm van Ouwe hoe-den, en natuurlijk begon men te lagchen in plaats van te luisteren. - Zij verstaat geen Hollandsch, zij die hierdoor zoo grof geïnterpelleerd werd, en is nu misschien wel geneigd te gelooven, dat die kreet eener weinig schoone, maar toch eigenaardige harmonie, werkelijk geestig moet geweest zijn.

Ten anderen hebben de dagbladen gebazuind en gefanfaard wat ze konden. Zij hebben haar gansch eenvoudig beschouwd als boven de critiek - en dat was eene billijke beleefdheid voor de vreemdeling! - en dus slechts gewedijverd, wie het handigst in het zamenlappen van hoogdravende zinnen van lof en vergoding was. Om het te variëren werd er b.v. eens een heel artikel gewijd aan de warmte in de schouwburgzaal; maar dat was slechts een sierlijke omweg om hetzelfde doel te bereiken. Immers dat bij zulke warmte de zaal zoo vol was, dat was wel het beste - en stellig ook het meest practische en duidelijke bewijs, - dat zij bovenmenschelijk schoon speelde. Een dier courantartikelen heeft echter bijzonder mijne aandacht getrokken, door de stoute dosis van bombast, die daarin werd uitgestort. Het is niet met inkt, - ook niet met bloed, maar met champagne, met aether, wat weet ik het, misschien met rumgrog of jenever geschreven. Maar het is ondertusschen zulk een fraai staaltje van reclame-stijl, dat wij alleen uit een letterkundig oogpunt meenden daartegen protest te moeten aanteekenen - neen, er ons mede te vermaken. Het staat in het Handels- en Effectenblad van 25 Junij; maar het is geenszins omdat wij iets tegen dat blad hebben, dat integendeel door verbazende activiteit in zijn korte leven reeds wonderen heeft gedaan, door zich zoo spoedig tot een geduchten concurrent zelfs van het Handelsblad te verheffen. Ook vragen wij den ons onbekenden d., die het artikeltje teekende en door latere artikeltjes getoond heeft ook wel verstandiger te kunnen stellen, verschooning, dat wij nu juist op zijne zonde tegen smaak en stijl - waarin hij zoovele medezondaars heeft, - bij toeval stuiten en haar releveren.

Maar der moeite waard is het om dien zeepbellenpracht van stijl en woorden te lezen.

[p. 482]

Statig is de aanhef: ‘Reeds zijn twee der vier kostbare (toch nog goedkooper dan die van rachel) voorstellingen van de groote tragedienne heengevloden. Nog slechts tweemalen zal het ons gegund zijn...’ - Het is wel zaak tot tweemalen te zeggen, dat er nog maar twee voorstellingen te wachten zijn, daar men zeker kan zijn, dat het een logen is; immers bij zulke zaken komt er altijd nog een, twee of meer toegiften. En wat zal ons nu gegund zijn, altijd als wij gaan kunnen en willen?

... ‘in volle teugen den nectar te zwelgen’... Daar zijn wij op de poëtische hoogte! en bij dien nectar behoort ook meer dan een alledaagsch woord: in te drinken is niet genoeg, zwelgen moet het zijn, dat wel meer aan solide dan aan liquide spijzen doet denken, en aan der honden dan aan der menschen manier van eten, maar toch iets grootschklinkends heeft. Wat voor soort van nectar het is wordt nader omschreven - en het is noodig ook.

... ‘die aan de zoete lippen, aan de welluidende, voor alle buigingen vatbare stem’ (dat is mijne stem ook, hoewel ik het in het gebruik maken van die vatbaarheid maar niet ver gebragt heb), ‘aan de onberispelijke zoetvloeijende uitspraak, aan de buigzame rijzige gestalte, aan de(n) schoon gevormde(n) arm, aan den edelen majestueusen gang, met een woord: aan het harmonisch geheel der met alle vereischte gaven voor eene treurspelspeelster uitgeruste vrouw, ontstroomt.’ - Oef! wij zijn er. Kom nu toch eens even tot bedaren van dezen ultrapoëtischen roes. Wat is dat toch voor nectar, die aan al die dingen ontstroomt, aan de lippen, aan de stem, aan de uitspraak, aan de gestalte, aan den arm, aan den gang, en summa summarum aan het geheel? Uit tastbare dingen en abstracte begrippen moet die nectar dan maar uitstroomen; zelfs aan bepaalde ligchaamsdeelen, en dan bij zulke inspanning in die warmte! denk maar niet verder na. - Dan komt de solennele vraag:

‘Waarmede zullen wij beginnen, waarmede eindigen, om den geweldigen indruk, het peillooze (peilloos) diepe effect’ (zelfs een goede billardspeler zou u kunnen zeggen, dat een indruk diep, maar een effect niet anders dan krachtig, sterk wezen kan), ‘dat de hoogste (!) verpersoonlijking van de dramatische kunst, dat het onbereikbare genie van adelaide

[p. 483]

ristori in de rol van phedra op ons gemaakt heeft, te beschrijven?!’

Begin dan maar niet, òf, eenmaal zóó begonnen, eindig dan maar zoo spoedig mogelijk! Maar onze courantenbard vindt het statiger met bombast te beginnen en met nonsens te eindigen.

Van dien indruk, ‘dien het op ons gemaakt heeft’ denk ik eigenlijk dit: Men heeft dorst gekregen, is uit de comedie naar een café gegaan, heeft Beijersch bier of Champagne gedronken en zich toen moedig, zeer moedig gevoeld om eens klaterend te humbugiseren.

‘Waar vinden wij, geschokt, geroerd, in ons diepste gevoel aangegrepen en overweldigd als wij zijn door hare onbetwistbare artistische superioriteit, woorden genoeg om...?’

Woorden genoeg? In den inktpot. Smeer maar toe! maar gedachten, dat is wat anders.

... ‘de onbegrensde bewondering, waarmede wij vervuld zijn over haar vulcanisch spel...’

Wat is dat voor spel, is het nog iets anders dan eene parabolische uitdrukking voor smidswerk?

... ‘lucht te geven (?), waar vormen, om uit te drukken, wat wij ten volle beseffen’ (dat zegt nog al wat), ‘namelijk, dat ristori de Phédra’ (hier dus de tragedie van dien naam) ‘opgevat heeft, zooals eene phedra’ (hier dus de persoon) ‘begrepen, en in den worstelstrijd van zoo vele en verschillende en hevige, haren boezem bestormende en verterende’ (nog meer?) ‘hartstogten opgevat kan worden,’ enz.

Eilieve! loopen daar dan al die hoogdravendheden op uit, om te vertellen, dat ristori Phaedra opgevat heeft, zooals Phaedra opgevat kàn worden? En aangezien phaedra gruwelijk slecht, middelmatig en zeer juist opgevat kan worden, zoo zegt die gansche woordenpracht volkomen niets. Al wat wij dus tot nog toe gelezen hebben leert ons niets anders, dan dat er nog maar twee voorstellingen te wachten waren, en dat is toevallig juist anders uitgekomen.

Gij hebt echter geen lust, waarde leger! het geheele stuk op die wijze te doorloopen. Trouwens in het vervolg wordt het dan ook iets dragelijker. Hoewel altijd in denzelfden kermistoon, wordt er toch eene soort van verslag der voorstelling gegeven.

Treffend is echter weêr de laatste greep.

[p. 484]

... ‘Ach! de dood verduistert haar gezigt,... wij zien haar sterven... nog één snik... en zij is niet meer!’

‘En nooit heeft de arts aan de doodsponde een natuurlijker afsterven tot in de kleinste bijzonderheden aanschouwd.’

Lieve vriend! als een arts een afsterven tot in de geringste bijzonderheden aanschouwt, dan is de patient dood, dat verzeker ik u, en als diezelfde verschijnselen zich bij ristori vertoond hadden, dan zou zij twee dagen daarna niet weder opgetreden zijn. Blijf toch bij zinnen!

De natuurlijkheden eindigen met een ‘schitterend licht’ dat anderen overschaduwt, - volgens eene nieuwe wet, die een lichtgevend voorwerp laat doen, wat anders het werk van een lichtonderscheppend voorwerp is.

Het getuigt van goeden smaak ristori's spel te bewonderen, maar niet om het in zulke termen te doen.