Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1859

Geschiedenis van het Nederlandsche Zeewezen, door H.M.F. Landolt, Ridder der Orde van de Eikenkroon, 1^ste(n) Luitenant der Grenadiers. (Volksbiblotheek, N^o. 39.) Amsterdam, H.W. Weytingh. 1858. In kl. 8vo. 92 bl. f : - 75.

Het mag bevreemding baren, dat in een land als het onze dat opkomst, bloei en vroegere grootheid aan de zee,

[p. 606]

den handel en aan zijne rijke koloniën verschuldigd is, tot heden zoo weinig gedaan werd om de kennis van 'tgeen Nederland ter zee verrigtte voor het algemeen meer toegankelijk te maken. Het werkje van den Heer landolt is bestemd om in die leemte te helpen voorzien; wij willen nagaan op welke wijze de Schrijver zich van zijne taak heeft gekweten.

Na in enkele trekken de kindschheid van ons zeewezen geschetst te hebben geeft s. ons eene korte geschiedenis van Neêrlands zeeoorlogen, en voegt er hier en daar iets bij 't welk betrekking heeft op de voortgaande ontwikkeling van ons zeewezen, op de veranderingen en verbeteringen in den scheepsbouw ingevoerd; nu en dan vonden wij opgaven omtrent de grootte, bemanning, bewapening enz. der schepen. Het kon wel niet anders of dergelijke opgaven moesten hoogst oppervlakkig blijven, bij den beknopten vorm, aan welken s. zich gebonden had; doch juist daarom hadden wij gewenscht dat alleen de meldingwaardigste bijzonderheden in hoofdtrekken waren aangeduid. Het zal voor 't algemeen van geen groot belang zijn te vernemen (zie bladz. 11), dat, in den slag bij Duins, het schip van tromp voerde 4 stukken van 36 ℔, 11 van 24 ℔, 12 van 18 ℔, enz. enz. Is dit zoo, dan gelooven wij dat de s. beter zou hebben gedaan dergelijke opgaven achterwege te laten, ten einde de daardoor bespaarde ruimte te besteden aan een overzigt der belangrijkste ontdekkingen, en der waarlijk groote verdiensten van Nederlands Zeevaarders. Naar onze meening zou het boekje hierdoor in aantrekkelijkheid merkelijk hebben gewonnen, en zeker zou het alsdan aan zijne bestemming niet minder hebben beantwoord.

Ook bevreemdde het ons op vele plaatsen het historische verband der gebeurtenissen zoo oppervlakkig behandeld te zien, om niet te zeggen dat het dikwerf geheel is over het hoofd gezien. Bij voorbeeld; de s. eindigt zijne beschouwing van den tweeden Engelschen oorlog met de volgende woorden: ‘Kort daarna eindigde den (de) oorlog door den vrede van Breda, die den 31^sten Julij tot stand gekomen was. Men ontwapende zich weder gedeeltelijk, doch hield nog eene vrij aanzienlijke vloot over, om den handel te beschermen. Vele gevechten hadden in de volgende jaren plaats met de zeeroovers, aan wie vooral door van ghent menig gevoelige slag werd toegebragt.’ - En onmiddellijk daarop be-

[p. 607]

gint de 4^e §, handelende over den oorlog in 1672, aldus: ‘Nadat de vijandelijke bedoelingen van Engeland weder duidelijk werden enz.’ De lezer zal, wanneer zijne herinnering hem niet te hulp komt, uit hetgeen hem hier verhaald wordt, zich geen duidelijk denkbeeld kunnen vormen van den gang der gebeurtenissen en van de aanleiding tot dien oorlog. Het zou, dunkt ons, passend ja noodzakelijk geweest zijn om hier in korte trekken te wijzen op de veroveringszucht van lodewijk xiv, de triple alliantie, de ligtzinnigheid van den onbeduidenden karel ii enz. Die herinneringen zouden hier beter op hare plaats zijn geweest dan later de hoogst onbelangrijke vermelding op bladz. 30 te vinden: ‘Omstreeks Julij 1676 kwam cornelis evertsen bij de vloot in de Oostzee, waarover (?) hij dat bevel op zich nam; doch sedert zijne komst viel er niets belangrijks voor (,) en den 11^den October nam hij de terugreis naar het Vaderland aan.’

Niet altijd is de s. juist in zijne voorstelling der gebeurtenissen, en dikwerf zoekt men te vergeefs naar zaken, die der vermelding overwaardig zijn. Zoo vinden wij op bladz. 7 de inneming van Antwerpen, in 1535, toegeschreven aan de verslagenheid door den moord van willem i te weeg gebragt. De val van die stad was, vergissen wij ons niet, het gevolg van geheel andere oorzaken. - Nergens vonden wij iets vermeld van de oprigting der 5 Admiraliteiten, iets zoo hoog belangrijks in de geschiedenis van ons zeewezen; 't is waar, in plaats daarvan kan men op bladz. 9 lezen, dat er in 1583 eene te Duinkerken werd opgerigt; doch wij vragen, mogt in eene Geschiedenis van Neêrlands Zeewezen het eerste onvermeld blijven? - In den driedaagschen zeeslag was het niet op den tweeden dag dat verscheiden Nederlandsche kapiteins de vlugt namen; maar gebrek aan kruid en lood was oorzaak dat, op den derden dag, sommige bevelhebbers zich aan het gevecht moesten onttrekken. - Wij betwijfelen het zeer, of het meerendeel der lezers, zich wel een helder denkbeeld zal kunnen vormen van de krijgslist van evertsen, zooals die op bladz. 38 wordt vermeld. Daar leest men: ‘Evertsen redde de vloot door eene krijgslist, namelijk door haar met staande zeilen te doen ankeren, waardoor de Fransche schepen door de ebbe medegesleept werden.’ - Van het hevige bombardement van Gibraltar in 1704 (op bladz. 48) valt nog al wat af te dingen,

[p. 608]

terwijl ons ook niets bekend is van de zware nederlaag in 1795, in de Saldanhabaai geleden (bladz. 75). Wij meenen ons te herinneren dat het eskader, zonder één enkel schot te doen, voor Elphinstone de vlag streek. - In een volksboek komt het ons wenschelijk voor, dat uitdrukkingen, welke voor eene tweeledige opvatting vatbaar zijn, zoo als Straatvaarders (bladz. 13), of die niet voor ieder verstaanbaar zijn, zoo als glazen (bladz 43) de noodige verklaring erlangen; ook is het ons niet duidelijk wat s. (op bladz. 57) met britsche geus bedoelt.

Onder het lezen meenden wij eene hoogst merkwaardige overeenkomst, ja zelfs gelijkheid op te merken in de wijze en den vorm van voorstelling des s. met die van Dr a.a. van heusden in zijne, aan de Koninklijke militaire Akademie gebruikt wordende, Handleiding tot de kennis der nieuwe Geschiedenis. Wij vergeleken toen de Engelsche oorlogen in beide werken, en zagen, dat wij ons niet hadden vergist. Zoo dit al niet getuigt van veel zelfstandigheid in stijl en inkleeding, het levert toch een ongezocht bewijs op van een buitengemeen trouw geheugen; want, bedriegen wij ons niet, dan heeft de Heer landolt zijne militaire opleiding genoten aan de Akademie te Breda.

Ons lijstje van vergrijpen tegen taal en stijl is vrij groot geworden; doch wij hebben het ter zijde gelegd. Wij meenen de oorzaak dier flaters in eene haastige bewerking en vlugtige correctie te moeten zoeken. Hoe zou het anders onopgemerkt zijn gebleven, dat (op bladz. 26) de zin die met ‘en de vloot’ begint, niet rondloopt? - Op bladz. 12 lezen wij, dat de ruyters vloot, na den slag bij de Etna, de plaats van den strijd verliet en des avonds te Saragossa aankwam. Deze malle drukfout is waarschijnlijk toe te schrijven aan het bezigen van den Italiaanschen naam Siragossa in plaats van het meer gebruikelijke Syracuse. Zijn deze onze vermoedens gegrond, dan wenschen wij den Heer landolt voortaan minder overhaasting en tevens meer zelfstandigheid toe bij de bewerking van 'tgeen hij voor de pers bestemt; zijn arbeid zal er zeker door winnen. Nu voelen wij ons in gemoede verpligt de betuiging af te leggen, dat de indruk, dien zijne Geschiedenis van het Nederlandsche Zeewezen bij ons achterliet, niet gunstig is.