Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1859

[p. 497]

Hamaël, de rijke Arme. Bijbelsch-Evangelische Novellette, door Severinus. Te Amsterdam, bij P.B. van Waning Bolt. 1859. In post 8vo. VIII en 98 bl. f : - 80.

Indien wij ontkenden dat bovengenoemd werkje, hoe vreemd de titel ook klinke en hoe weinig uitlokkend het Voorberigt zij, met talent is geschreven, dan zeiden wij eene onwaarheid. Toch valt het ons moeijelijk om onze ingenomenheid er mede te betuigen, en wenschen wij niet dat de Schrijver met proeven in dit zelfde genre voortga. Het is wel aardig voor ééns, maar meer ook niet. Wij leggen daarbij de klem èn op aardig èn op eens. Aardig verzonnen toch, het valt niet te ontkennen, is dit Bijbelsch-Evangelisch (aan één der beide epitheta hadden wij, dunkt ons, genoeg) romannetje, en op inderdaad piquante en vernuftige wijze weet de Schrijver eene reeks van geschiedenissen en gelijkenissen die in de Evangeliën voorkomen, te verbinden en aaneen te koppelen, ik zou haast zeggen: te fatsoeneren tot een niet onaardig verhaaltje, zonder dat wij meer dan een paar malen genoodzaakt worden tot een halsbrekenden sprong, of op eene tastbare onwaarschijnlijkheid stuiten, die ons het genot der fictie bederft.

De held van zijn roman is hamaël, een zoon van Rabbi simeon den Vrome, die Lukas ii voorkomt. Deze hamaël nu, een zéér rijk man, komt op allerlei wijze met jezus in aanraking en wordt door al wat hij van dezen ziet en hoort, van lieverlede van zijn hoofdgebrek (overdreven gehechtheid aan geld en goed) genezen, ja eindelijk een opregt belijder van jezus' naam, zoodat hij zelfs afstand doet van al zijne bezittingen, ze verkoopt en den prijs er van nederlegt ‘aan de voeten der Apostelen’ (Hand. iv), en nu voortaan niets meer hebbende, maar toch door het geloof alles bezittende, ja rijk aan hemelsche schatten, slechts voor anderen gaat leven en een weldoener wordt der armen, ter wier behoeve hij van anderen datgene afbedelt, wat hij vroeger zelf in rijken overvloed heeft bezeten. Met groote kunst en gevatheid nu zijn door onzen Schrijver, ten behoeve van dezen hamaël, de schatkameren der Evangelische geschiedverhalen, ik mag wel zeggen, geplunderd. Geen rijke daarin voorkomende, die niet een veêrtje tot opsiering van het geheel

[p. 498]

moet afstaan. De rijke man uit de parabel, aan wiens poort lazarus lag, de rijke dwaas (Lucas xiv), de rijke jongeling, de rijken die hunne gaven in de schatkist wierpen (Lukas xxi) - ze komen er allen in te pas, en zóó, dat de eenheid toch niet verbroken wordt. Om een enkel staaltje bij te brengen, zoo is b.v. hamaël zelf de rijke jongeling’; later ‘een dergenen die veel geld in de schatkist wierpen’; vervolgens (mirabile dictu) ‘de rijke dwaas’, hier uit de parabel geligt en tot een levend persoon gemaakt; - hij is aan het gastmaal tegenwoordig van simon den Pharisaeër; hij hoort in zijn droom het gekerm van zijn broeder (n.b. den rijke uit Luk. xvi), pijn lijdende in de hel; hij is getuige van de opwekking van lazarus. - Later is hij weêr ‘de jongeling’ die Mark. xiv:51, 52 voorkomt als getuige van jezus' gevangenneming en die uit de handen der soldaten die hem grijpen willen ‘naakt ontvliedt’. Hij ziet voorts - en dit maakt diepen indruk op hem - het ontzettende uiteinde van judas den geldgierige; hij hoort de indrukwekkende rede van petrus op den Pinksterdag; hij is getuige van het wonder door dezen verrigt aan de poort van de Schoone, en nu eindelijk door dit alles geroerd en getroffen, trekt hij zijn hart voor goed van het aardsche af, verkoopt al wat hij heeft en - wordt Christen.

Wij springen nog eene menigte kleine bijzonderheden over, maar meenen intusschen toch genoeg gezegd te hebben, om den geest van het geheel zoo wat te kenmerken en te doen zien, dat het den Schrijver aan gelukkigen tact van opmerking en vernuftige Combinationsgabe geenszins ontbreekt.

Maar nu - de zaak eens van eene andere zijde bezien - vragen wij in goeden ernst: waartoe dit alles? Is het niet bloot, ja is het wel iets meer dan eene aardigheid, goed voor eens, die een oogenblik de aandacht kan opwekken, maar eigenlijk tot niets dient? want om nog van enkele misstellingen als b.v. op bl. 37 niet te gewagen, zoo is toch het geheel louter fictie en heeft als zoodanig volstrekt geene waarde.

De Schrijver gewaagt in zijn Voorberigt (dat zonderling op eene cacographie gelijkt en aan 't welk nog al eenige addenda en corrigenda zouden zijn toe te voegen) van zijne bedoeling om het ‘dichterlijk schoone’ van den Bijbel meer te doen uitkomen. Hoe hij echter die bedoeling door deze proeve heeft

[p. 499]

willen doen blijken, is ons niet regt duidelijk geworden.

De schrijvers toch van de werken welke hij daar aanhaalt, b.v. van herwerden, Het Evangelie van johannes in zijne schoonheid, - Bijbelsche Vrouwen, - Profeten en Apostelen, - ja zelfs ter haar, Johannes en Theagenes bewegen zich allen geheel op geschiedkundig terrein. En zeer teregt noemt dan ook severinus zijne Novelle ‘een eenigzins eigenaardig genre.’ Nu, over het meer of min gelukkige van zijn genre willen wij met hem niet twisten. Zelfs bevelen wij gaarne en gerustelijk zijn werkje ter lezing aan, overtuigd dat velen het met genoegen, en misschien ook niet zonder nut zullen ter hand nemen.

Alleen hopen wij dat het bij deze proeve blijven moge, en achten wij de voortplanting van dit genre geenszins eene wenschelijke zaak. Vooreerst toch als men eenmaal aan het phantaseren gaat en der verbeelding den teugel viert, loopt men zoo ligt gevaar (onze Schrijver zelf is gelukkig aan het: est modus in rebus, sunt certi denique fines getrouw gebleven) van... tot uitersten te vervallen, die min wenschelijk zijn en waardoor de Bijbel soms in plaats van verheven, belagchelijk wordt gemaakt. Conf. hoogvliet's Hemelraad in zijn Abraham de Aartsvader. - Ten andere hebben wij in onzen tijd, meer dan in eenigen anderen welligt, dringend behoefte aan waarheid.

Wie over den Bijbel iets schrijft, hij doe het dan vooral met het oog op die behoefte. Hij stelle ons in de gelegenheid om iets meer te kunnen zeggen dan: ‘wel aardig’. Wil hij zijne gedachten en opmerkingen in den Novellen-vorm wringen, wij hebben er volkomen vrede mede, mits hij ons van den Bijbel zelf maar liefst geen Romannetje opdissche. Dit laatste toch zou, vreezen wij, op den duur den honger slecht verzadigen en misschien ook - niet geheel zonder gevaar zijn.

Trouwens voor eens en op eene wijze als onze Schrijver het gedaan heeft, zal het wel onschadelijk zijn.

Tegen stijl en taal hebben wij (uitgenomen dat wanstaltige Voorberigt, eene afzonderlijke critiek waardig) geene bedenkingen; alleen hadden wij den eersten wel een weinig minder uitsluitend Bijbelsch gewenscht en de laatste iets meer gezuiverd van leelijke Germanismen als b.v. dan voor toen e.a.

De uitvoering is overigens keurig net en doet den Uitgever, den Heer van waning bolt, eer aan.

p.b.